ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

Transkript

1 ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

2 VEJETATİF ÜRETME ŞEKİLLERİ Vejetatif üretme içinde bir bitkinin gövde, kök veya yaprak kısımlarından tam bir bitki yetiştirilecek şekilde bir üretim söz konusu ise bu üretim şekline Autovejetatif üretme denir. Buna karşılık, bir ana bitkiden alınan aşı kalemi veya tomurcuk bir anaca (altlığa) aşılanarak bundan yeni bir bitki oluşturuluyorsa bu üretim şekline de heterovejetatif üretme denir.

3 Gövde Ç Göz Ç. Yumuşak Ç. Yarı odunsu Ç. Sert Ç. Vegetatif Üretme Yöntemleri Auto vegetatif Üretme Daldırma ile Ü. Hetero vegetatif Ü.(Aşı ile Üretme) Çelikle Ü. Kök Ç. Rizom, Stoma vb. Kalem Aşısı Göz Aşısı Yaprak Ç. Hendek D. Tepe D. Adi D. Hava D. Yanaştırma A. Yarma A. Bindirme A. Kabuk A. Kakma A. T - Aşısı Yama Göz Aşısı

4 AUTOVEJETATİF ÜRETME YÖNTEMLERİ Autovejetatif üretme denilince akla ilk gelen çelikle üretme yöntemidir. En yaygın olarak kullanılan bu üretim şeklinin dışında, daldırma ile üretme yöntemleri (adi, hava, tepe ve hendek daldırması) ve stomalar, rizomlar, yumrulu kökler, gibi bitki parçalarının kullanıldığı yöntemler de autovejetatif üretim yöntemleri içerisinde kalmaktadır.

5 ÇELİKLE ÜRETME Üretilecek bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir organ (kök, gövde parçası, yaprak, sürgün) ile yeni bir bitkinin üretilmesi tekniğidir. Bu yöntem basit ve kolay uygulanabildiği için yaygın olarak kullanılmaktadır. Çelikle üretmede bir takım koşullar köklenmeyi etkilemektedir. Bunlar, köklenmeye etki eden faktörler iç ve dış faktörler olarak iki gruba ayrılır.

6 Çelikle Üretme Koşulları Köklenmeyi Etkileyen iç faktörler Çeliğin alındığı birey (ortet) yaşı Ortetin beslenme durumu Ortetin köklenme yeteneği Köklenmeyi etkileyen dış faktörler Senetetik büyüme maddeleri (IAA, IBA, NAA) Hava ve köklendirme ortamı nemi Hava ve köklendirme ortamı sıcaklığı Işık Köklendirme ortamı

7 Çelikle Üretme İç faktörler Ortet yaşı köklenmeyi doğrudan etkilemektedir. Genç anaçlardan alınan çeliklerin daha kolay köklendikleri saptanmıştır. Ortetin beslenme durumu köklenmeyi etkileyen diğer bir unsurdur. C/N oranında daha az azot içeren, dolayısıyla daha fazla karbonhidratın depolandığı ve güneşi daha fazla alan kısımlardan alınması doğru olacaktır.

8 Çelikle Üretme İç Faktörler Ortetin köklenme yeteneğinde ise; köklenme hem ortete bağlı olarak hem de çeliğin alındığı konuma bağlı olarak değişir. Kavak, söğüt, Ardıç, Taxus çok kolay köklenebildikleri halde, Acer rubrum, bazı Betula türleri orta derecede köklenmektedir. Meşelerin çoğu, kestane, kayın, dişbudak ve cevizler çok zor köklenen cinsler olup, aşı ile üretimi tercih edilir.

9 Çelikle Üretme Dış Faktörler Çeliklerin kolayca köklenmesini sağlamak veya köklenme oranını artırmak için dikim çalışmalarından önce köklenmeyi tahrik eden bazı hormonal maddelerle muamele edilir (IAA; IBA,NAA). Bunlar çözelti halinde hazırlanabildikleri gibi pudra formunda da kullanılmaktadır. Bunlar ppm dozda hazırlanabilmektedir (zayıf veya yoğun çözelti).

10 Çelikle Üretme Dış Faktörler Örneğin 1000ml lik %0.01 dozda IBA sıvı çözelti hazırlamak için 0.1 g (100 mg) IBA tartılarak Alkolde çözündürülür ve 1000 ml saf suyla karıştırılır. Kristalleşmeyi önlemek için birkaç damla amonyum hidroksit damlatılır. Renkli şişede saklanılır.

11 Çelikle Üretme Dış Faktörler Pudra formda hormon hazırlanması için; Örneğin %1 lik IBA hormonu hazırlamak için, 1 g (1000 mg) hormon tartılır. Alkol veya Aseton içinde çözündürülür. 99 g pudra tartılır ve çözündürülmüş alkollü hormon pudraya ilave edilir. Pudra tamamen kuruduktan sonra kullanıma hazır hale gelmiş demektir. Hormonla işleme hemen tüm bitkiler olumlu cevap vermektedir.

12 Çelikle Üretme Dış Faktörler (Nem) Çeliklerin dikiminden sonraki hava ve toprak nemi çok önemlidir. Başlangıçta havanın neminin çok yüksek olması (>%70 veya %90) gerekmektedir. Bu nedenle yeterli düzeyde köklenmiş fidecikler elde edilinceye kadar, köklendirme kasalarının üstü plastik örtülerle kapatılır. Otomatik kontrollü seralarda ise arzulanan nem ve sıcaklık elde edildiğinde üzerlerinin kapatılmasına gerek duyulmaz

13 Çelikle Üretme Dış Faktörler (Ortam sıcaklığı) Hava ve ortam sıcaklığında ise; sıcaklığına göre yaklaşık 5 C den kullanılan çelik çeşidine ve anaç türe bağlı olarak ortalama ideal bir köklenme hava daha sıcak olan köklendirme ortamlarında elde edilmektedir. Buna göre hava sıcaklığı, C olmalıdır.

14 Çelikle Üretme Dış Faktörler (Işık) Çeliklerde köklenme başarısı karbonhidrat içeriği ile direk ilişkilidir. Fotosentezin ışık altında gerçekleşen döneminde, ışığın süresi ve parlaklığı önemlidir.

15 Çelikle Üretme Dış Faktörler (Köklendirme ortamı) Köklendirme ortamı olarak toprak, kum, yosun, perlit, vermikülit, talaş, çakıl ve su kullanılır. Türlere göre bu ortamlarda da başarı oranı değişmekle birlikte, perlit ve vermikülit ortamları nemli kalabilen ve havalanması iyi olabilen ortamlardır.

16 ÇELİKLE ÜRETME YÖNTEMLERİ

17 1) Gövde Çeliği İle Üretme Gövde çeliği, yumuşak, yarı odunlaşmış ve sert çelikleriyle olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Çeliklerin alım yeri, alım şekli, vb. özelliklere göre baş veya uç çeliği, ayak çeliği şeklinde tanımlamaktadır.

18 a) Yumuşak çelikle üretmede, odunsu bitkilerin henüz odunlaşmamış olan taze ilkbahar sürgünlerinden hazırlanan çelikler kullanılır. Ortalama olarak 4 8 cm uzunlukta ve üzerinde 2 3 yaprak bulunan taze sürgünler sertleşmeden ilkbahar sonu-yaz başlarında alınır. Alınan bu çelikler camekân veya seralarda yastıklara dikilir ve köklendirilir. Kökleme 9 10 ay sürer. Yöntemde kullanılan çelikler genellikle uç çeliği şeklindedir. Bu yöntem süs bitkilerinin üretiminde yaygın olarak çok sayıda türde kullanılmaktadır.

19 Bunlar arasında, yapraklılardan Acelia, Acer saccarum, Berberis, Betula, Buxus, Calluna, Cornus, Cotoneaster, Crataegus, Elaeagnus, Euonymus, Forsythia, Hedera, Hydrangea (ortanca), Jasminium, Kerria, Ligustrum, Liriodendron, Lonicera, Maclura, Magnolia, Malus, Morus, Prunus, Rosa, Spiraea, Syringa, Ulmus, Vaccinium, Viburnum türleri, ibrelilerden ise Cedrus, Chamaecyparis, Cryptomeria, Juniperus, Thuja, Thujopsis, Taxus, vb. sayılabilir.

20 Yumuşak Çeliğin Hazırlanışı ve Köklendirilmesi

21 Yapraklı ve Yapraksız Çeliklerde Köklenme Durumu

22 b) Yarı odunlaşmış çelikle üretme Yumuşak çelikle üretmede kullanılan çeliklerin yarı odunlaşmış ve kısmen de sertleşerek odunlaşmaya yönelmiş olması durumudur. Bu yöntem ormangülleri, pitosporumlar, kamelyalar, çobanpüskülleri, limonlar, porsuk, Cryptomeria ve ardıçlarda kullanılır. Çeliklerin alım zamanı, büyüme mevsiminin sonlarına doğru, genellikle Ağustos ayı ve kısmen Eylül başlarıdır.

23

24 Yarı Odunlaşmış Çelik Tipleri (A=Adi Ç., B=Ökçeli Ç., C= Dipçikli Ç)

25 c) Sert (=odun) çelikle üretme Bu yöntemde kural olarak bir yaşındaki tamamen olgunlaşmış sürgünlerden elde edilen çelikler kullanılır. Sert çelik, olgunlaşmış ve odunlaşmış sürgünlerden elde edilen çeliklere denir. Dolayısıyla çelik alma zamanı olarak, büyümenin durduğu dönem önerilir. Özellikle iğne yapraklı türlerde sonbahar sonu ve kış başları en iyi çelik alma zamanıdır. Bu süre ilkbahar başlarına kadar uzatılabilir. Sert çelikle üretmede sürgün uçları zayıf ve yeterli göze sahip olmadığı için baş veya uç çelik değil ayak çelikleri daha çok kullanılır.

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44 2) Göz Çeliği İle Üretme Çelik üzerinde bir göz söz konusudur. Çelik yatay olarak toprağa gömülür. Gözden çıkan sürgün genç fidanı meydana getirir. Şekil. Göz Çeliği İle Üretim

45 3) Kök Çeliği İle Üretme Köklerden alınan parçalarla yapılan bir üretim şekli olup çok kullanılan bir yöntem değildir. Kök çeliklerinde, köklerde yer alan uyuyan gözler veya adventif gözlerden sürgünler oluşmaktadır. Çelikler dikey veya yatay olarak ortama konabilir. Kök çeliği ile üretilmesi mümkün ve kolay olan bitki cinsleri ve türleri arasında Populus tremula, P. Alba, Alnus, Robinia, Ailanthus, Aesculus, Prunus, Daphne, Rhododendron, Syringa vulgaris türleri sayılabilir

46 4) Yaprak Çeliği İle Üretme Bir yapraktan yeni bir bitkinin üretilmesi yöntemidir. Bu üretim şeklinde yaprak sapı, yaprak ayası ve her ikisi birlikte kullanılır. Bu yöntem gibi yaprak-göz çeliği ile üretme yöntemi de orman ağaçlarında pek kullanılmamaktadır. Ancak ormangülleri, çay ve asma gibi türlerin üretiminde kolaylıkla uygulanabilmektedir.

47 DALDIRMA İLE ÜRETME Çelikle üretilmesi zor, tohum temini mümkün olmayan veya melez yapma özelliği yüksek olan türleri daldırma ile üretmek mümkündür. Bu yöntem, hendek daldırması, tepe daldırması, kemer daldırması ve hava daldırması şeklinde uygulanabilir.

48 Hendek Daldırması (Yatırma) ile Üretme 1 yaşındaki fidanlar eğimli olarak (30-45 derece) dikilir. Tomurcuklar sürmeye başlayınca fidan toprakta açılan 5 cm derinlikte bir çizgi içine yatırılır ve birkaç çatalla tespit edilir. Dal yatırılmadan önce altına gelen gözler köreltilir. Her gözden genellikle sürgünler oluşur. İlkbaharda toprak altında meydan gelen bu kökler sürgünü besleyecek hale gelirler. Böylece köklenen sürgünler ana gövdeden ayrılır ve şaşırtılırlar. Mevcut sürgünler de aynı yöntemle daldırılabilir

49

50

51 Adi Daldırma (Kemer) ile Üretme Anaçtan çıkan bir yaşındaki dalların veya sürgünlerin kavis yapacak şekilde bükülerek toprağa daldırılması ve köklendikten sonra ana bitkiden ayrılması sonucu yeni bir bitkininin yetiştirilmesi yöntemidir. İlkbaharda vejetasyon başlamadan önce yapılması önerilir. Sürgünün daha iyi köklenmesi için toprağa yatırılan dalın alt kısmında bir çizgi açılması veya kabuğun kısmen halkalanması veya yaralanması başarıyı arttırır. Adi Daldırma

52

53

54 Sürgünler ilkbaharda 8 12 cm boya ulaşınca sürgünlerin boğazı kademeli olarak toprakla doldurulur. Köklenme olduktan ve sürgünler belirli bir boya (20 25 cm) ulaştıktan sonra vejetasyon dönemi dışında anaçtan ayrılarak yeni bitkiler elde edilir. Tepe Daldırması (=Yığma veya Boğaz) ile Üretme Sürgünlerin kolayca bükülemediği, adi daldırmanın yapılamadığı, dik dallanma özelliğinde olan ve kök boğazından çok sayıda sürgün verebilen türlerde uygulanan bir yöntemdir. Uygulamada, bir yıl önceden yetiştirilen bitkilerin kök boğazlarının 5 10 cm üstünden gövde kısmı kesilir (C) ve buradan çok sayıda sürgünün çıkması sağlanır.

55 Hava Daldırması ile Üretme Anaca bağlı dalın köklenmesi adi daldırmada olduğu gibi toprakta değil dal üstünde yani havada olması durumudur. Yöntemde köklendirilmesi istenen dallar veya sürgünler üzerinde dalın ucunun cm altından halkalama, yarma veya yukarı doğru çizerek yaralanmalar yapılır. Bu yaralı yerlere nemlendirilmiş yosun, turba vb. köklendirme ortamı sarılarak üzeri suyu geçirmeyen ince bir polietilen plastik örtüyle kapanarak iki ucundan sıkıca bağlanır. Yara dokularından yeterli köklenmeler oluştuktan sonra vejetasyon devresi sonunda bu kısımlar ana bitkiden ayrılır ve böylece yeni bitki elde edilir. Kauçuk ta Hava Daldırması İle Üretimi

56

57

58 Değişikliğe uğramış gövdeler (Kollar, Rizomlar, Yumrular, Soğanlar) Değişikliğe uğramış kökler (Yumru kökler, kök sürgünleri)

59

60