2. HAFTA PFS103 ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ. Doç. Dr. Nurhayat ÇELEBİ.

Transkript

1 2. HAFTA PFS103 Doç. Dr. Nurhayat ÇELEBİ Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

2 2 İÇİNDEKİLER ÖĞRETİM İÇERİĞİNİN SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ 2 12 ÖĞRETİM İÇERİĞİ NEDİR? 2 5 İÇERIK SEÇIMINDE DIĞER ÖLÇÜTLER ( ORNSTEIN VE HUNKINS 1998) 5 8 İÇERİK DÜZENLEME VE YAKLAŞIMLARI 8 9 İÇERİK DÜZENLENIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 9 12

3 3 ÖĞRETİM İÇERİĞİNİN SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ HEDEFLER: Bu dersi alan öğrenci, program çıktılarına göre branşı ile ilgili konu içeriklerini bilir. Öğrenci, programdaki ders içeriklerinin nasıl düzenlendiğini kavrar. ÖĞRETİM İÇERİĞİ NEDİR? Öğretim hedeflerine yönelik bilgi, beceri ve süreçlerin tümünü kapsar. Öğretme öğrenme faaliyetlerinde temel alınan içerik çoğunlukla kavramlar, olgular, ilkeler, kurallar, işlemler, tutumlar ve sosyal yeteneklerdir. Öğretim içeriğinin seçimi, hedeflerin belirlenmesi ve yöntem ve tekniklerin belirlenmesi süreçleri her zaman karşılıklı alışveriş içinde gelişir, fakat bu üç ayrı süreç, aynı şekilde dikkatle ayrı ayrı ele alınmalıdır. Öğretim içeriği doğru işleniyorsa öğretim iyi bir değere sahip olur. Günümüz toplumları bilgi çağı ve iletişim çağını çok yoğun yaşamaktadır. Bugün bilgi çağı kavramı yavaş yavaş yaşamımıza yön vermeye başlamıştır. Günümüzde karşı karşıya kaldığımız bilgi patlaması uygun içeriğin seçilip okul müfredatlarına yerleştirilmesi görevi oldukça zor bir görev haline gelmiştir. Fazla bilgi ve olayın olduğu bir toplumda bir öğrencinin kendisi için ve toplum için önemli ve anlamlı olana ulaşması öğrenciye zor veya şaşırtıcı gelebilir. Bilgiyi yalnızca alamayız. Daha önceden edindiğimiz bilgiler zaman içinde gelişmeler doğrultusunda etkisiz hale gelirler. Bu aşamada bilinenler reddedilebilmeli veya gözden çıkarılabilmelidir. Öğrenciler değişimi anlamalı ve bununla başa çıkmayı öğrenmeliler. Bilgiyi analiz etmek için stratejik karar yetisine sahip olmalılar.

4 4 Öğretim içeriği yalnızca ansiklopedik nitelikteki bilgilerden oluşamaz. Öğrencinin her türlü yaşam koşulunda ilişkiler kurmasına, Öğrencinin yorum yapabilmesine, Anlamlı olana karar vermesine, Konulara ve olaylara eleştirel bakabilmesine, Problem çözücü olmasına katkıda bulunacak konular bütünü olmalıdır. Öğretim içeriği hazırlamada farklı yaklaşımlar mevcuttur. Disiplinler, öğretim içeriğinin beslendiği ana kaynaklardır. Disiplinler bizim edebiyat, tarih, matematik vb adlandırdığımız organize inceleme alanlarıdır. Farklı disiplinlere farklı yaklaşımlar mevcuttur. F.Varış, disiplinleri, bireylerin kendilerine düşecek görevleri daha iyi yerine getirebilmeleri için kullanılmasını savunur. Disiplinlere dayanan bir program öğrenciyi bilim adamı gibi hissettirmeli ve öğretmelidir. Disiplinler sayesinde bilgi öğrencilere, kuru nitelikte bilgiden veya kavramlar ve gerçekler listesinden ziyade diyalektik ve gelişen bir süreç olarak algılatılmalıdır. İçeriğin bütünü, başkalarına ait çıkarımlar, anlayışlar, gerçeklerden ibaret olmamalıdır. Öğrencilerin varlığı ve onların algılamaları içerik oluşumunda göz önünde bulundurulmalıdır DİSİPLİNLER VE ÇEKİNCELER 1. Disiplinler öğrencilerin algı ve ihtiyaçlarına cevap vermeyebilir. 2. Disiplinler sabit değildir. Bir bilgi ünitesini tamamlanmış, bitmiş sayamayız, hepsi yeni bilgi muhtevasına açıktır. 3. Disiplinler bilgi kaynaklarından sadece birisidir. 4. İçerik seçiminde, program geliştirme uzmanlarının planlama tercihleri veya konuya yaklaşımları farklılık gösterebilir. Bu süreci yönlendiren genel geçer ölçütler mevcuttur.

5 5 5. İçerik, öğretim hedefleri ile tutarlı olmalıdır. 6. İçerik,öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyine uygunluk göstermelidir. 7. İçerik, öğrencinin zihinsel ve bedensel gelişimine uygun olduğu gibi öğrencinin içinde yaşadığı doğal ve toplumsal koşulları ve kültürel değerleride dikkate alarak düzenlenmelidir. 8. İçerikte, örneklemeler öğrencinin yakın çevreden seçilmelidir. Arthur W. Foshay Öğretim Programı Matrisi : Öğretim programında belli başlı şu boyutlar bunmaktadır: Entelektüel boyut: İçerik öğrencilerin entelektüel gelişimlerini teşvik etmelidir. Duygusal boyut: Bu boyut bilginin hislere hitap eden yönü ile ilgilidir. Öğrenme çocukların duygularından izole edilmiş bir biçimde olamaz. Fiziksel boyut: bu boyuta bilginin psiko motor yönü de diyebiliriz. İçerik fiziksel yetenekleri geliştirirken öğrencilerin kendilerinin fiziksel varlıkları oldukları bilincine ulaşmalarına da imkan tanır. Estetik boyut: İnsanın estetik bir yönü de vardır ama bu konunun eğitimdeki yeri konusunda henüz yeterli sayıda araştırma yapılmamıştır. Manevi boyut: Bu boyut eğitim programlarında genelde göz ardı edilmektedir. Bu boyuta öğrencilerin insan olmanın mahiyeti üzerinde düşünmeleri ve mevcut bilgi ve davranış seviyelerini aşmaya çalışmalarını sağlama konusunda ihtiyacımız vardır. İÇERİK SEÇİMİNDE DİĞER ÖLÇÜTLER ( ORNSTEİN VE HUNKİNS 1998) Kendi Kendine Yeterlilik İçerik seçiminde, en önemli adım öğrencilerin kendi kendine yeterliliğe ulaşmalarına en ekonomik şekilde yardımcı olunmalıdır.* Scheffler üç tür ekonomiden bahseder. o öğretme çabası ve eğitim kaynaklarına ilişkin ekonomi, o öğrenci çabasına ilişkin ekonomi, o işlenen konunun genellenebilme derecesine ilişkin ekonomi,

6 6 Anlamlılık Öğretim içeriği genel hedeflere katkıda bulunduğu sürece anlamlıdır. Öğrenci merkezli öğretim programı planlamayı destekleyenler için anlamlılık içeriğin öğrencinin anlamlı öğrenme tecrübeleri edinmesine katkıda bulunuyor olmasıdır. Geçerlilik Geçerlilik seçilen içeriğin doğruluğunu koruyor olmasıdır. Geçerlilik hem seçme aşamasının başında hem de belli aralıklarla öğretim programının yürürlükte olduğu zamanlarda kontrol edilmelidir. Bu madde, uygulayıcıların ideolojik yaklaşımlarından fazlası ile etkilenmektedir. İlgililik İlgililik, öğrenci merkezli bir eğitim taraftarı olanlar için geçerli bir ölçüttür. Çünkü onlara göre bilgi ancak öğrenci için anlamlı ise kalıcılığı olur. Bu nedenle öğrenci ilgileri mutlaka öğretim içeriğine dahil edilmelidir. Okul mevcut ilgilere cevap verdiği gibi ilgi alanlarının genişletilmesiyle de sorumludur. Yararlılık Yararlılık ilkesi tanımı da insanların felsefi yaklaşımlarına göre değişkenlik gösterebilir. Konu merkezli olanlara göre bilgi bir meslekte veya yetişkinlere ait faaliyetlerde kullanılabilir olduğu sürece yararlıdır. Öğrenci merkezli yaklaşımı benimseyenler içeriğin öğrencinin kimliğini oluşturmada ve hayatını anlamlandırmadaki rolüne göre yararlığı tanımlarlar. Problem merkezli yaklaşımı olanlar ise içerik eğer sosyal ve politik meseleler üzerinde doğrudan uygulanabilir ise yararlı olduğu söylenir. Öğrenebilirlik

7 7 Bu ilke içeriğin öğrenciler için en uygun şekilde organize edilmesi ve sıralanması ile alakalıdır. Ekonomiklik İçeriğin sahip olunan zaman, para, personel uzmanlığı, politik iklim, mevcut kanunlar gibi faktörler ışığında değerlendirilmesini gerektirir. Bu faktörlerin içerik seçiminde sınırlandırıcı etkisi olabilir. Bunların kısıtlayan etkilerinin ortadan kalkması için ekonomik uzlaşma, fon kaydırılması, halk görüşü değişikliği ve okul ve toplum ilişkisini geliştirme gibi çözümler düşünülebilir. İÇERİK SEÇERKEN CEVAPLANMASI GEREKEN SORULAR İçerik hedeflerle doğrudan ilişkili mi? İçerikteki bilgi doğru mu? İçerik özel bir alanla ilgili ve doğru mu? İçerik sistematik bir biçimde organize edilmiş mi? İçerik öğrencilerin önceki öğrenmeleri ile kaynaşıklık sağlıyor mu? İçerik uygulanabilir ya da kullanılabilir mi? Öğrencilere materyal sunuluyor mu? Konunun temel ayrıntıları etkili bir şekilde gösteriliyor mu? Önemli görülen konuların tekrarı yapılıyor mu? İÇERİK SEÇİMİ İÇİN METOTLAR İçerik belirlenecek konu üzerinde literatür taraması yapma Bazı durumlarda, öğretim programının içeriği teorik literatüre dayanır, bu durumlarda içerik için yapılan araştırma ile kavramsal yapı kısmı oluşturulur. Konu Uzmanlarına Başvurma İçerik seçiminde, program geliştirme proje grupları alışık olmadıkları durumlarda konu uzmanlarına başvurmaları ile uzmanların konuya ve alandaki iç ilişkilere geniş bir açıdan bakma imkanı yakalarlar ve günlerce sürecek araştırma maliyetlerinden kurtulurlar.

8 8 İÇERIĞIN SORUMLULAR TARAFINDAN BELIRLENMESI İçerik geliştirmede her zaman teori veya konu uzmanlarına başvurulmayabilir. Bazı hal ve durumlarda içerik geliştiren kişilerin bizzat kendilerinin uzmanlaşma çalışmalarına girmeleri gerekebilir. Durum, yer, kültür vb. koşullar bunu gerektirebilir. İHTIYAÇ ANALIZI YAPMA Eğer önceden hiç bir öğretim programı oluşturulmamış bir alanda içeriğin en demokratik şekilde düzenlenmesi için bir ihtiyaç analizi yapılabilir. Farklı gruplarla görüşme yapılır, yapılan görüşmeler sonucu ortak bir karara varılır, değerler öncelik sırasına göre sıralanır ve içeriğin ana hatları belirlenir. İÇERIK DÜZENLEME VE YAKLAŞIMLARI: Öğrenmenin kolay ve kalıcı olması için programlarda içeriğin belli ilkelere göre düzenlenmesi gerekmektedir: Doğrusal Programlama Yaklaşımı:Ardışık sıralı, yakın ilişkili, zorunlu ya da önkoşul öğrenmelerin ağırlıklı olduğu konuların düzenlenmesinde kullanılır. Sarmal Programlama Yaklaşımı: Konuların yeri ve zamanı geldikçe tekrar tekrar öğretilmesi söz konusu ve her konunun kendi içindeki konuları arasında bir ardışıklık söz konusu olduğunda bu düzenlemeden yararlanılır. Modüler Programlama Yaklaşımı:Öğrenme üniteleri modüllere ayrılır. Her modül kendi içinde doğrusal, sarmal ya da farklı yaklaşımla düzenlenebilir. Modüller arasında aşamalı bir bağ olması önemli değildir; önemli olan her modülün anlamlı bir bütün oluşturmasıdır. Piramitsel ve Çekirdek Programlama Yaklaşımı:İlk yıllarda geniş tabanlı konuların yer aldığı giderek uzmanlaşmanın küçük birimlerde olduğu ve daraldığı bir düzenleme tarzıdır. Konu Ağı Proje Merkezli Programlama Yaklaşımı:Konular ağının öğrencilere bir harita gibi çıkarılıp verildiği, belirli zamanlarda nerelerde olmaları gerektiğinin söylendiği ve öğrencilerin konuların içeriğine bireysel yada grup olarak karar verdikleri bir düzenlemedir.

9 9 Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı: İçeriğin öğrencilerin sorularına göre oluşturulmasına dayanan bir düzenleme yaklaşımıdır. İÇERİK DÜZENLENIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR İçerik düzenlenmesinde özellikle dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Bunlar; İçerikte Kapsam: Zamanın kıymetli, öğrenciye verilmesi gereken içeriğin genişliğinden dolayı içeriğin kapsamı konusunda karar vermek oldukça güçtür. * Günümüzde, kapsam, o yıl için uygun görülen ders kitabının okula gidilecek gün sayısına bölünmesi ile gerçekleştirilir. Bu nitelikte bir kapsam, topluma katkıda bulunacak öğrenciler yaratmaya katkıda bulunamaz. Eğer hedef belirleme dağınıklık olmadan yapılırsa içerik kapsamı da belli sınırları koruyacaktır. İçerik, temel olarak alınan felsefe ve eğitim felsefesine göre de düzenlenebilir. Eğer temele idealizme ve onun yansıması olan Daimicilik alınmışsa aklı kurallara uygun olarak kullanmak mutlak ve değişmez doğruları kişiye kazandırmak için düzenlenmelidir ve konular bu hedeflere hizmet etmelidir. Eğer Realizm ve onun eğitime yansıması olan esasicilik esas doğal ve toplumsal gerçeği temele almak, toplumun başat kültürel değerlerini bireye kazandırmak, onu toplumsallaştırmak, deney, gözlem ve akılla elde edilen bilgiyi mutlak, kesin, doğru kabul etmek üzere içerik yapılandırılır. Marxizmin eğitimde uygulanışı,olan politeknik eğitim amaçlanmışsa doğal ve toplumsal çelişkiyi en aza indirmek, üretimde bulunmak, komünizmi gerçekleştirmek ve insanı çok yönlü yetiştirmek esas alınır. Pargmatizm ve onun eğitimde uygulanması olan ilerlemecilik ve yeniden kurmacılıkeğitim akımlarına göre içerik düzenlenirken öğrencinin yaşantıları ve sürekli değişimin kaçınılmazlığını, her bilgi ve değerin değişeceğini esas alır. Varoluşçu felsefe ve onun eğitimdeki göstergesi varoluşçuluk temel alınmışsa kişinin özgürce seçim yapmasını ve bunun sonucuna katlanmasını sağlamak toplumsal değerleri kabul etmemek hedef davranışlar içerikte ana noktaları oluşturmaktadır. Olabilirlik ve onun eğitime yansımasıolan görüş temel alınmışsa insanı çok yönlü düşünen bir varlık olarak ele almak herşey olabilir ilkesini temel almak, doğrudan demokrasiyi savunmak, dinamik bir denge anlayışın benimsemek ve hayata geçirmekbilimsel bilgi ve yönteme ağırlık vermek tek bir çözüm olamıyacağını kabul etmek her tür bilginin şimdilik doğru, yanlış olduğunu bilmeki insanı ve doğayı sevmak gibi görüşlere göre içerik düzenlenmektedir. İçerikte Sıralama: içerik kapsamı belirlendikten sonra öğretim öğeleri

10 10 anlamlı bir sıraya konmalıdır. Bu bazı alanlarda çok kolay gerçekleşemez. Konular sıralanırken aşağıda ki noktalar göz önünde bulundurulmalıdır. öğrencilerin olgunluk düzeyi öğrenci ilgileri öğrencilerin hazır olma düzeyi konuların birbirine göre zorluk dereceleri konuların birbiri ile olan ilişkileri önkoşul yetenekler Sıralama konusunda aşağıdaki yöntemler program planlayanlar tarafından kullanılmaktadır. Somuttan soyuta Yalından karmaşığa Bilinenden bilinmeyene Yakından uzağa Genelden özele Özelden genele Benzerliklerden farklılıklara Kronolojik sıralama İçerikte Devamlılık: Devamlılık içeriğin birbirini izleyen dönemlerde tekrar edilmesidir. Öğrenmenin kalıcı olması için öğrencinin belli aralıklarla aynı konulara maruz bırakılmaya ihtiyacı vardır. Devamlılık sadece içeriğin her seviyede farklı bir zorluk derecesiyle sunulması gereksinimidir. Örnek; ilköğretimde demokrasinin temel manası ve avantajları verilir. Ortaöğretim seviyesinde demokrasi kavramının tartışmalı yönlerini ele alırlar.

11 11 İÇERIKTE DENGE: İçerikte denge; öğrencinin gelişimine katkıda bulunacak yeterli çeşitlilikle öğretim içeriği ile tanıştırılmasıdır. Öğretim programları genel öğrenci kitlesi için geliştirildiği için her bir öğrenci için bahsettiğimiz tarzda bir dengeye ulaşmasıçok zordur. Ama dengesizliğin en aza indirilmesi için mümkün olduğunca çeşitli öğrenme yaşantıları içeren daha esnek öğretim programları geliştirilebilir ve öğrencinin seçme özgürlüğü artırılabilir. Doll(1989) okulların içerik konusunda dengeye ulaşma yoludaöğretim programına dahil edebilecekleri ana dalları; iletişim yetenekleri, problem çözme olanakları, insanları ve dünyalarını anlama, vatandaşlık faaliyetlerine dair bilgiler, insanın zihinsel ve fiziksel sağlığını koruma kabiliyeti, estetik yetenekler, uzmanlaşılabilecek ilgi alanlarına aşinalık olarak sıralamaktadır. SONUÇ Disiplinler öğretim içeriğinin düzenlenmesinde temel kaynaktır. Öğretim içeriği hedeflerle tutarlı olmak zorundadır. Öğretim içeriğinin düzenlenmesinde program yaklaşımları ve ilkelerin göz önüne alınarakdüzenlenmesi gerekir. Öğretim içeriğinin konu alanları, kapsamı, sıralanması, zamanlaması, devamlılığı da dengeli bir biçimde dağıtılmalıdır. Kaynakça AÇIKGÖZ, Ü. K. (2003) Aktif Öğrenme. Eğitim Dünyası Yayınları. DEMİREL, Ö. (2002). Planlamadan Değerlendirmeye Öğretme Sanatı. Ankara: Pegem A. DOĞANAY, A.(Editör). ( 2007). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4.Baskı. Ankara:PegemA. HESAPÇIOĞLU, M.(2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Noel. KÜÇÜKAHMET, L. (2006).Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel.

12 12 OCAK, G.(Editör).(2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri.3.Baskı. Ankara:PegemA. ÖZDAŞ, A. (1997). Öğretim İlke ve Yöntemleri, İstanbul SÖNMEZ,V.(2010). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4.Baskı. Ankara: Anı. SÖZER, E. (2005). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme,Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. TAN,Ş.(editör) (2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 7.Baskı. Ankara: PegemA. TOĞRUL, B. (2005). Özel Öğretim Yöntemleri, Anadolu Üniversitesi Yayınları. III.Baskı Eskişehir.