Haydarpafla Numune Hastanesi E itim ve Araflt rma Hastanesi Aile Planlamas Ünitesi Hizmetlerinin De erlendirilmesi H

Transkript

1 Türk Aile Hek Derg 2004; 8(3): Araflt rmalar Haydarpafla Numune Hastanesi E itim ve Araflt rma Hastanesi Aile Planlamas Ünitesi Hizmetlerinin De erlendirilmesi H THE EVALUATION OF SERVICE GIVEN TO WOMEN IN HAYDARPAfiA NUMUNE EDUCATION AND RESEARCH HOSPITAL, FAMILY PLANNING UNIT Ifl k Gönenç 1, E. Zeynep Tuzcular Vural 2, Gültekin Köse 3, Nurettin Aka 4 Özet Amaç: 2002 y l nda, Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi Aile Planlamas Ünitesi ne (HNH-APÜ) baflvurarak hizmet alan olgular n incelenmesi amaçland. Gereç ve Yöntem: Kay t defterleri retrospektif olarak incelenerek baflvurular sebeplerine göre ayr ld. Do um kontrolüne bafllayanlar n tercih ettikleri yöntemler ve oranlar incelendi. Bulgular: 2002 y l içinde HNH-APÜ ne 5260 kifli baflvurdu; %4.8 ini yasal tahliye, %16.7 si ise yeni kontraseptif yöntem seçimi için gelmiflti, %78.5 ini dan flmanl k için gelenler, eski yöntem kullan c lar ve kontroller oluflturuyordu. Yeni yöntemler aras nda rahim içi araç %37.9 oran ile ilk s ray ald. Bunu s ras yla; kondom (%20.0), parenteral kontraseptifler (%18.9), kombine oral kontraseptifler (%16.6), tüp ligasyonu (%4.7) ve mplanon (%1.8) takip ediyordu. Sonuç: Yasal tahliye için baflvuranlar n sadece %4.8 i oluflturmas sevindiriciydi. Yeni yöntem seçenlerin aras nda hormonal yöntemlerin %44.4 lük oran memnuniyet vericiydi. Anahtar sözcükler: Aile planlamas ünitesi, kontraseptif metod, yasal tahliye, dan flmanl k Summary Aim: To investigate the service given to women who applied to the Family Planning Unit (FPU) in Haydarpafla Numune Education and Research Hospital (HNERH). Materials and Methods: The record books were observed retrospectively, and the distribution of applications were classified. The ones choosing a new contraceptive method were analyzed for preferences and rates. Results: 5260 applicants were recorded in our books in % had legal abortions and 16.7% had a new contraceptive method request. The remaining 78.5% were, either seeking for counselling and health checks or regular method users. Among the new starters, intrauterine devices (IUD) ranked top with 37.9%. Following were condoms (20%), injectable contraceptives (18.9%), combined oral contraceptive pills (16.6%), tubal ligation (4.7%) and Implanon (1.8%). Conclusions: It was quite relieving to find that the rate of legal abortions was 4.8%. We were satisfied with the 44.4% rate of hormonal contraceptive choice among new method starters y l nda Mexico City de yap lan Uluslararas Nüfus Konferans nda aile planlamas ; "bütün çiftlerin ve bireylerin istedikleri say da çocu a sahip olma ve do umlar n aras n açmaya serbestçe ve sorumluca karar vermeleri ve bu amaçla bilgi, e itim ve araçlara sahip olmalar " olarak kabul edilmifl ve bu yaklafl m uluslararas oybirli i ile güven alt na al nm flt r. 1 Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) verilerine göre her canl do umda 430 anne ölümü meydana gelmektedir. Bu say geliflmifl ülkelerde de 27, geliflmekte olan ül- * Nisan 2003 tarihlerinde 3. Uluslararas Üreme Sa l ve Aile Planlamas Kongresi nde tebli edilmifltir. 1) Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Aile Planlamas Ünitesi, Aile Hekimli i Uzman. 2) Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Aile Planlamas Ünitesi, Aile Hekimli i Uzman, Doç. Dr. 3) Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kad n Hastal klar ve Do um Klini i fiefi, Kad n Hastal klar ve Do um Uzman. 4) Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kad n Hastal klar ve Do um Klini i fief Muavini, Kad n Hastal klar ve Do um Uzman Yay n haklar Türkiye Aile Hekimli i Uzmanl k Derne i (TAHUD)'a aittir. Her hakk sakl d r. Deomed Medikal Medya taraf ndan yay mlanmaktad r. Copyright 2004 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul.

2 kelerde 480, 2 Türkiye de ise 132 dir. 3 Anne ölüm nedenlerinin bafl nda afl r do urganl k, do um öncesi bak m ve beslenme yetersizli i ile sa l k hizmetlerinden yeterince yararlanamama ve düflük sosyo-ekonomik durum gelmektedir. Pek çok ülkede yürütülen Dünya Do urganl k Araflt rmas sonuçlar na göre, anne ölümleri her y l üçte bir oran nda düflürülebilir. Bu, art k çocuk istemeyen kad nlara kontraseptif yöntemleri tan tmak ve hizmet veren kurulufllara ulaflmalar n sa lamakla mümkün olacakt r. 4 Türkiye de 1960 l y llarda h zl nüfus art fl n n yaratt ve yarataca sonuçlar tart fl lmaya bafllanm fl, 1965 te kabul edilen 557 say l yasa ile antinatalist nüfus politikas na geçilmifltir. Bu yasa ile toplumun aile planlamas konusunda bilgilendirilmesi ve reversibl kontraseptif yöntem kullan m serbest b rak lm flt r y l nda ise 2827 say l yasa ile aile planlamas hizmetlerinin ülke düzeyinde yayg nlaflt r lmas amaçlanm fl, sterilizasyon ve 10. haftaya kadar istek üzerine gebelik tahliyesine izin verilmifltir te bafllayan ve halen sürdürülen Aile Planlamas çal flmalar ile kontraseptif yöntemlerle ilgili bilgi düzeyi artarken, modern yöntem kullan m hala istenen düzeye ç kmam flt. 6 Ancak ilk defa 1993 y l ndan itibaren modern yöntemler geleneksel yöntemlerin önüne geçmifltir. 7 Aile planlamas yöntemlerinin bir di er önemli etkisi de çocuk sa l ile ilgilidir. Çok erken, çok geç, çok say da ve çok yak n aral kl gebeliklerin çocuk sa l aç s ndan olumsuz etkileri aras nda ölü do um, bebek ölümleri, düflük do um a rl, anemi, malnütrisyon, enfeksiyona ba l hastal klar, büyüme ve geliflmede gerili i görülebilir. ABD ve Avrupa da yap lan çal flmalarda büyük ailelerde do an ve do um s ralamas nda sonlarda olan çocuklarda düflük zeka düzeyi saptanm flt r. 8 steyerek yap lan düflüklerin hala 100 gebelikte 14.5 olmas, çocuk istemedi i halde yöntem kullanmayanlar n oran n n yüksekli i (%33.4); aile planlamas hizmetlerindeki aç ortaya koyan di er önemli göstergelerdir. 6 Bu çal flma, 2002 y l nda Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Aile Planlamas Ünitesi ne (HNH-APÜ) baflvurarak hizmet alan olgular incelemektedir. Gereç ve Yöntem Haydarpafla Numune E itim ve Araflt rma Hastanesi, Aile Planlamas Ünitesine 2002 y l içinde baflvuran 5260 kiflinin tümü çal flma kapsam na al nd. Kay t defterleri retrospektif olarak incelendi, baflvurular sebeplerine göre ayr ld. Yeni yöntem seçenlerin tercih oranlar incelendi. statistiksel analiz SPSS program ile yap ld, verilerin anlaml l ki-kare ile de erlendirildi. Bulgular Baflvuranlar n yafl ortalamas 32.2±9.35 idi (aral k 16-65). En genç olgu, kontraseptif yöntem dan flmanl için gelmiflti; en ileri yafltaki olgumuz ise 25 y l süre ile n=2178 %41.4 n=2501 % Yüzde n=120 %2.3 n=362 %6.9 n=99 %1.9 0 Yafl >50 fiekil 1 Baflvuranlar n yafl ortalamas Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 8 Say

3 kulland rahim içi arac ç kartt rmak için gelen bir sa l k personeli annesi idi. Olgular n yafl da l m fiekil 1 de gösterilmifltir. Olgular n %4.8 i yasal tahliye, %16.7 si yeni bir kontraseptif yöntem ö renmek, %78.5 i dan flmak ya da kulland klar eski yöntemin kontrolü için baflvurmufltu (fiekil 2). Yeni bir kontraseptif yöntem uygulamak için gelen olgular n yafl ortalamas 29.69±8.32 idi (aral k 16-48). Yeni yöntem verilen olgular n %11.1 i korunmuyordu. %1.7 si takvim yöntemi, %9.3 ü kondom, %57 si coitus interruptus, %4 ü R A, %2.1 i spermisid, %2.8 i depomedroksiprogesteron asetat (DMPA), %4 ü kombine oral kontraseptif (KOK), %0.6 s Mesigyna, %7.4 ü de di er yöntemlerle (vajinal lavaj, sirkeli pamuk vs.) korunmakta idi. Yeni yöntem seçenlerin kontraseptif tercihleri Tablo 1 de gösterilmifltir. Uygulanan R A lar n %18.9 u levonorgestrel içeriyordu: Hormonal kontraseptif kullanma oran %44.4 idi (n=391). Hormonal yöntemleri tercih edenlerin yafl ortalamas, kondom, R A ve tüp ligasyonu tercih edenlere göre istatistiksel olarak anlaml düzeyde düflüktü (p<0.05). Hormonal yöntem alan olgular n ortaokul ve üzeri e itim alma oran %22.5 (n=88) iken bu oran di er grupta (n=489), %11.5 (n=56) idi. Yeni yöntem seçmek için gelen olgular n obstetrik öyküsü Tablo 2 de özetlenmifltir. Tablo 2 Yeni yöntem seçenlerin obstetrik tercihleri Ortalama ± Standart sapma Aral k Toplam gebelik 4.26 ± Do um 2.82 ± Abortus 0.42 ± Yasal tahliye 1.58 ± Tablo 1 Yeni yöntem seçenlerin kontraseptif tercihleri n % R A Kondom KOK DMPA Mesigyna Tüp ligasyonu mplanon Spermisid Son gebelik, olgular n %67.4 ünde normal spontan do um, %4.8 inde sezaryen, %26.4 ünde isteyerek düflük, %1.5 inde abortus ile sonlanm flt. Olgular n %36.9 unun, son gebeli i istenmeyen gebelikti. Olgular n %80.7 si art k çocuk istemiyordu. Tart flma 1998 TNSA da; aile planlamas yöntemi uygulayanlar n oran %63.9 a olmas na ra men geleneksel yöntem %16.7 (n=880) Yeni yöntem %4.8 (n=252) Yasal tahliye %78.5 (n=4128) Dan flmanl k Eski yöntem Kontrol fiekil 2 Baflvuranlar n gelifl sebepleri 122 Gönenç I ve ark. Haydarpafla Numune Hastanesi E itim ve Araflt rma Hastanesi Aile Planlamas Ünitesi Hizmetlerinin De erlendirilmesi

4 uygulama oran n hala %25.5 ti, modern yöntem kullanma oran ise %37.7 de kalm flt. Özellikle hormonal yöntemlerin kullanma oran çok düflüktü: KOK %4.4, enjeksiyon %0.5. Bu oran yafl grubu için biraz daha fazla olmakla birlikte KOK için %6.1 i, enjeksiyon için %1.1 i geçmemekteydi. 6 KOK kullan m ülkemizin bat bölgelerinde biraz daha fazla iken, do uda parenteral hormonlar n kullan m biraz daha fazla idi. Halbuki hormonal yöntemlerin kontrasepsiyon d fl yararlar birçok araflt rmac taraf ndan ispatlanm flt r. 9 Endometrium ve over kanserlerine karfl koruyucu etkilerinin yan s ra; selim meme hastal, fonksiyonel over kistleri, pelvik enflamatuar hastal k ve ektopik gebelikte azalma sa lamas ; endometriyozis, akne ve hirsutizmin tedavisinde kullan labilmesi, hormonal kontraseptifleri kontrendikasyonu olmayan sa l kl kad nlar için iyi bir seçenek haline getirmektedir. Hormonal kontraseptifler adet kanamas n önleyerek anemi s kl n da azalt r. DSÖ ye göre, geliflmekte olan ülkelerde gebe olmayan kad nlar n yaklafl k yar s nda ve gebe kad nlar n da üçte ikisinde demir eksikli i anemisi vard r. Türkiye de, ülke çap ndaki bir çal flmada gebelikte anemi oran %50 bulunmufltur. 10 Yaln zca bu neden bile uygun kullan c larda hormonal yöntemleri tercih etmek için geçerli bir nedendir. stanbul da yap lan ve 2003 te yay nlanan bir çal flmada, yeni kontraseptif yöntem seçen kad nlar n daha önce en s k kulland klar yöntem coitus interruptus tu. Kad nlar n %81.3 ü art k çocuk istemiyordu ve %27.2 sinin son gebeli i istenmeyen gebelikti. 11 Bizim çal flmam zda da benzer sonuçlar elde ettik. SSK hastanelerindeki çok merkezli bir çal flmada seçilen yeni yöntemlerin oran ; %49 R A, %19 KOK, %11 DMPA, %11 kondom, %5 tüp ligasyonu, %4 ayl k enjeksiyon, %1 vazektomi idi. Bu oranlar belirgin bölgesel farkl - l klar gösteriyordu. 12 Bizim tüm yöntemlerdeki oranlar m z, stanbul Sa l k Müdürlü ü AÇSAP fiube Müdürlü ü nün geri bildirim raporlar na göre de stanbul ortalamalar n n üzerindedir. Bu oran KOK için stanbul ortalamas n n 2, DMPA için 14, ayl k enjeksiyon için 4 kat olmas na ra men R A için ortalaman n az üzerindedir. 13 Kontraseptif yöntem seçimi ve kullan m n sürdürülmesinde kad nlar n memnuniyeti ve hizmetin kalitesi çok önemlidir. 14,15 Alg lanan kalitenin ve kullan c lar n bilgi düzeyinin yükseltilmesi kontraseptif bilincini ve yararlar n artt racakt r. 16 Erzurum da yap lan bir çal flmaya göre kad nlar aile planlamas hizmetlerinin kalitesinden oldukça memnun olup; seçilen yöntem, kad - n n yafl, e itim düzeyi, evlilik süresi ve mesle i de memnuniyetle yak ndan iliflkilidir. 17 Sa l k personelinin yaklafl m n n, özellikle bilgi düzeyi ve empatik davran fl n kullan c memnuniyetini art rd saptanm flt r. 18 Sonuç Yeni yöntem seçenlerin %44.4 ünün hormonal kontraseptifleri tercih etmesi memnuniyet vericidir. Yasal tahliye için baflvuranlar n sadece %4.8 de kalmas da sevindiricidir nin sadece son 2 ay nda bafllamam za ra men 18 olguya mplanon uygulanmas da (%1.8) implantlar n popüler bir yöntem olabilece ine iflaret etmektedir. Kaynaklar 1. Üreme sa l ile ilgili politika ve yasalar. Derviflo lu A. (Çev. ed.) Kontraseptif Yöntemler: Uluslararas Bas m. nsan Kayna n Gelifltirme Vakf Yay nlar No:1. Ankara, Demircio lu Matbaac l k, 1990; T.C. Sa l k Bakanl AÇSAP Genel Müdürlü ü, Kad n Sa l ve Aile Planlamas Ulusal Faaliyet Plan 1998, Ankara. 3. T.C. Hükümeti-Unicef flbirli i Program. Türkiye de Anne ve Çocuklar n Durum Analizi Seri No:2. Unicef, Ankara, Center for Communication Programs, Johns Hopkins University. Complications of abortion in developing countries. Population Reports, Series: F, Number: 7, July T.C. Baflbakanl k Kad n ve Sosyal Hizmetler Müsteflarl ; 1994 Uluslararas Aile Y l Özel htisas Komisyonu Raporlar, "Aile Planlamas ve Sa l ". Ankara, Türkiye Nüfus ve Sa l k Araflt rmas Hacettepe Üniversitesi, Nüfus Etütleri Enstitüsü. Ankara; Macro International Inc. Maryland, Türkiye Nüfus ve Sa l k Araflt rmas Sa l k Bakanl AÇSAP Genel Müdürlü ü, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Ankara, Macro International Inc. Maryland, Center for Communication Programs,Johns Hopkins University. Healthier mothers and children through family planning. Population Reports. Series: J, Number: 27, May s-haziran Speroff L, Glass RH, Kase NG. Family planning, sterilization, and abortion. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility de. Ed. Speroff L, Glass RH, Kase NG. 6. bask. Maryland, Williams and Wilkins, 1999; Özvar fl fib. Do urganl n düzenlenmesi. Aile Planlamas nda Temel Bilgiler de. Ed. Biçer S, Bulut A, Çal fi ve ark. Ankara, Damla Matbaac l k, 1997; nce N, Özy ld r m BA, Özden YI. The use of family planning methods in an administrative district of Istanbul. Eur J Contraception Rep Health Care 2003; 8(1): Ataman O, Benli Z, Ertopçu K ve ark. SSK Aile Planlamas E itim Merkezlerinin kontraseptif yöntem da l m analizi (toplam olgu de erlendirilmesi) I. Uluslararas ve II. Ulusal Üreme Sa l ve Aile Planlamas Kongresi 2001, Antalya, Kongre Kitapç, s: T.C. stanbul Sa l k Müdürlü ü. Haydarpafla Numune Hastanesi Aile Planlamas Ünitesi ne AÇSAP konusunda geribildirim. Geribildirim Formu. Ocak, Sugerman S, Halfon N, Fink A ve ark. Family Planning clinic patients: their usual health care providers, insurance status, and implications for managed care. J Adolesc Health 2000; 27: Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 8 Say

5 15. Gallen M, Lettenmaier C. Counselling makes a difference. Population Reports, Series J, T.C. Sa l k Bakanl AÇSAP Genel Müdürlü ü. Aile Planlamas Kalite Araflt rmalar Karfl laflt rmal Raporlar. Ankara, Erci B. Turkish women s satisfaction with family planning services. Eur J Contraception Rep Health Care 2002; 7(4): Sullivan LM, Stein MD, Savetsky JB ve ark. The doctor-patient relationship and HIV-infected patients satisfaction with primary care physicians. J Gen Intern Med 2000; 15: Gelifl tarihi: Kabul tarihi: letiflim adresi: Dr. Ifl k Gönenç Ba dat Cad. Beyaz Akasya Sok. 2/2 Caddebostan- STANBUL Tel: (0216) e-posta: gonenc68@yahoo.com 124 Gönenç I ve ark. Haydarpafla Numune Hastanesi E itim ve Araflt rma Hastanesi Aile Planlamas Ünitesi Hizmetlerinin De erlendirilmesi