AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ DİNLER - TÜRKİYE DAVASI. (Başvuru no: 61443/00) STRASBOURG. 31 Mayıs 2005

Transkript

1 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ DİNLER - TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 61443/00) STRASBOURG 31 Mayıs 2005 HAZIRLAYAN: Hüseyin Yaşar ÖZYAVUZ * GİRİŞ: Kararın incelenmesine geçmeden önce hemen belirtmek gerekir ki, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından planlanan ve düzenlenen "Hakim ve Savcıların Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Hakkındaki Farkındalıklarının Artırılması Projesi" son derece önemli ve işlevsel bir projedir. Zira, bilindiği üzere ülkemizin ekonomik ve sosyal koşulları gereği hakim ve savcılar da dahil tüm ülke vatandaşların yurt dışı ve özellikle Avrupa'ya turistik veya resmi görevli olarak seyahat ve temasları son derece azdır. Oysa Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını yeterince benimsemek, özümsemek, uygulamak ve iç hukukumuzla mukayese edebilmek için mutlaka en azından bir kısım Avrupa ülkelerini tanımak, toplumsal yaşam tarzlarını ve düşünce biçimlerini yerinde görmek gerekir. Aksi halde uzaktan ve sadece bilgiye dayanarak kağıt üzerinde yapılacak değerlendirmeler soyut ve içeriksiz kalabilecektir. Bu nedenle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları hakkındaki farkındalık adeta bu ülkelere ayak basar basmaz artmaktadır. Kurallara uyma kültürünün ne denli yerleşmiş olduğunu hemen farketmek mümkündür. Kararın incelenmesine geçmeden önce bu husustaki düşüncelerimi samimi olarak belirtmeyi uygun gördüm. İNCELENEN KARAR METNİ: Ülkemizin gerek genel gerekse yargı kamuoyu gündeminde uzun bir süreden beri var olan ve tartışılan ve bundan sonraki süreçlerde de önemine binaen tartışma konusu olacak olan ve özellikle kişi özgürlüğünü en ağır ve geri dönüşü olmayacak şekilde sınırlandıran "tutuklama ve tutukluluk halinin devamı" konusundaki bir Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararını incelemenin ayrıca soruşturma aşamasında özgürlüklerle ilgili kararlar vererek görev yapan bir hakim olmam itibariyle faydalı ve yerinde olacağı düşüncesiyle bu konuyla ilgili aşağıdaki "Dinler - Türkiye Davası" kararını incelemiş bulunmaktayım. * İzmir TMK'nın 10. Maddesi İle Görevli 2 No'lu Hakimlik Hakimi

2 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ DİNLER - TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 61443/00) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ STRASBOURG 31 Mayıs 2005 Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan ve (61443/00) başvuru no lu davanın nedeni Hasan Dinler in (başvuran) Avrupa İnsan Hakları Komisyonuna 27 Temmuz 2000 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) Temel İnsan Haklarını güvence altına alan 34. Maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudur. Başvuran Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) önünde İstanbul barosu avukatlarından M.A. Kırdök ve M. Kırdök tarafından temsil edilmektedir. OLAYLAR 1971 doğumlu başvuran, başvurunun yapıldığı sırada Kocaeli Cezaevinde tutuklu bulunmaktaydı. Başvuran 9 Mart 1995 tarihinde İstanbul Emniyet Müdürlüğü Terörle Mücadele ekiplerinin yaptığı kimlik kontrolü sırasında sahte kimlik bulundurmaktan tutuklanmış ve gözaltına alınmıştır. 20 Mart 1995 te polisler başvuranın yasadışı örgüt THKP/C-Devrimci Sol üyesi olduğunu kabul eden sorgu tutanağı hazırlamışlardır. 21 Mart 1995 te başvuran İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi yetkili hakimi karşısına çıkarılmış, burada tutuklanarak cezaevine konulmuştur. 13 Nisan 1995 tarihinde DGM Cumhuriyet Savcısı başvuran ile birlikte iki kişiyi anayasal düzeni yıkmaya teşebbüs eden fiillerde bulunma suçu ile itham etmiş, TCK nın ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu nun 5. maddeleri uyarınca mahkumiyetlerini istemiştir. 5 Mayıs 1995 te aralarında askeri bir hakimin de yer aldığı DGM heyeti başvuranın tutukluluk halinin devamına karar vermiştir. 1 Temmuz 1996 tarihinde Devlet Güvenlik Mahkemesi tanık ve sanıkları dinlemiş, ilgili kanıtların başvuranın dosyasına eklenmesine ve «işlenen suçun niteliği, kanıtların durumu ve tutukluluk tarihi» gözönünde bulundurularak başvuranın tutukluluk süresinin uzatılmasına karar vermiştir. 14 Temmuz 1999 tarihinden itibaren Devlet Güvenlik Mahkemesi sivil üyelerden oluşmuştur. 24 Eylül 1999 tarihli duruşmada başvuranın avukatı müvekkilinin beş yıl dokuz aydan bu yana tutuklu olduğunu, hakkında yeterli delilin bulunmadığını ifade ederek başvuranın salıverilmesini talep

3 etmiştir. Mahkeme serbest bırakılma talebini işlenen suçun niteliği, kanıtların durumu, tutukluluk süresinin uzunluğu gerekçeleri ile reddetmiştir. 25 Şubat ve 5 mayıs 2000 tarihlerinde başvuran ve avukatı, cezaevi kurumlarındaki koşulların iyileştirilmesine dair 3 no lu Protokolün uygulanmasına başvuranın avukatı ile görüşmesine engel teşkil ettiği ve savunma haklarına kısıtlama getirdiği gerekçesiyle karşı çıkmışlardır. Mahkeme, işlenen suçun niteliği, kanıtların durumu, tutukluluk süresi ve kararın hüküm aşaması gibi nedenlerle başvuranın tutukluluk halinin devamına karar vermiştir. 30 Nisan-17 ekim 2003 tarihleri arasında DGM de dört duruşma yapılmış, sanıklar ve avukatları dinlenmiş, başvuranın avukatı müvekkilinin serbest bırakılması talebini yinelemiş bu talep reddedilmiştir. 9 Şubat 2005 te Devlet Güvenlik Mahkemesi başvuranın tahliye edilmesine karar vermiştir. Dava halen sürmektedir. HUKUK AÇISINDAN I. AİHS NİN 5 3 MADDESİNİN İHLAL EDİLMESİNE İLİŞKİN Başvuran tutukluluk süresinin aşırı olduğundan yakınmakta ve AİHS nin 5 3 maddesinde yer alan zamanaşımı ilkesine riayet edilmediğini ileri sürmektedir. Hükümet bu sava karşı çıkmaktadır. A. Kabuledilebilirlik üzerine AİHM yapılan şikayetin AİHS nin 5 3 maddesi gereğince dayanaktan yoksun bulunmadığı tespitinde bulunmakta ve kabuledilemezliğine dair hiçbir gerekçe olmadığını hatırlatmaktadır. Başvurunun kabuledilebilir bulunması gerekmektedir. B. Esas hakkında Hükümet, başvuranın tutukluluk süresinin yapılan ithamın ağırlığı, aleyhindeki şüphelere ısrarı ve kaçma riski ile gerekçelendirildiğini savunmaktadır. Başvuran, Devlet Güvenlik Mahkemesi nin düzenli bir biçimde ayrıntıya girmeksizin tek tipbir gerekçe ile tutukluluk süresinin aşırı olarak uzatılmasına karar verdiğini ileri sürmektedir. AİHM ilk olarak tutukluluk süresinin istisnai bir yapıda olduğunu ve gerekli hallerde uzatıldığını hatırlatmaktadır (Bkz. Contrada-İtalya kararı no: 27143/95 Komisyonun 14 Ocak 1997 tarihli kararı). Mahkeme ayrıca böyle bir durumda ulusal makamlara gözaltı süresinin makul süre sınırlarının aşılmamasını gözetmek düştüğünün altını çizmektedir. Bu amaçla, olayların bütününü incelemek ve masumiyet karinesi, bireysel haklara saygı ilkesine yönelik istisna uyarınca kamu menfaatini meşru kılan zorunluluğun varlığını bertaraf etmek ve alınan kararlarda serbest bırakılma taleplerini reddeden kararları dikkate almak gerekir. Özellikle mevcut kararlarda yer alan gerekçelere, ilgili tarafından yapılan başvurularda itilafa mahal vermeyen olaylara dayalı olarak AİHM, AİHS nin 5 3 maddesine yönelik bir ihlalin olup olmadığını tespit etmek durumundadır (Bkz. Assenov ve diğerleri- Bulgaristan kararı, 28 Ekim 1998, 1998-VIII, 154).

4 Bu bağlamda, bir suç işlediği gerekçesiyle tutuklanan kişiye yönelik makul şüphelerin devamlılığının sine qua non olmazsa olmaz koşulu tutukluluk kuralına uygunluktur, fakat kimi kez bu yeterli olmamaktadır; Mahkeme, hukuki mercilerin hürriyet hakkından yoksun bırakmaya devam etme gerekçelerinin meşruluğunu ortaya koymak durumundadır. Bunların «gerekli» ve «yeterli» olduğu takdirde, AİHM ulusal makamların yargı süreci boyunca yeterli ihtimamı gösterip göstermediklerinin ayrıca belirlenmesi gerekmektedir (Bkz. diğerleri arasında, Mansur-Türkiye kararı, 8 Haziran 1995, seri A no: 319-B, 52). Son olarak AİHM, kamu düzeni için özellikle tehdit oluşturduğunda tutukluluk halinin meşru sayılmayacağını ; devamının hürriyeti bağlayan cezanın öngörülmesini sağlayamayacağını hatırlatmaktadır (Bkz. özellikle, Letellier-Fransa kararı, 26 Haziran 1991, seri A no: 207, s. 319-B, s.21, 51, ve I.A.-Fransa kararı, 23 Eylül 1998, 1998-VII, 104). AİHM, başvuranın tutukluluk süresi 9 Mart 1995 tarihinde başlamakta ve meşruten salıverildiği 9 Şubat 2005 tarihinde sona erdiği tespitinde bulunmaktadır. Bu süre dokuz yıl on bir aydır. Bu bağlamda, Devlet Güvenlik Mahkemesi dava dosyasında yer alan unsurlar ışığında her duruşmada basmakalıp olmaması için «işlenen suçun yapısı», «suçun niteliği», «kanıtların durumu», «tutukluluk süresi», «dava dosyasının içeriği» gibi benzer ifadelerle başvuranın serbest bırakılma taleplerini reddetmiş ve tutukluluk halinin devamına karar vermiştir. DGM, üç defa, davanın hüküm aşamasında olduğunu, bir defa, verilen cezanın uygunluğunu ve yalnızca iki defa başvuranın firar etme riskini vurgulamış ve son olarak gerekçe belirtmeksizin tutukluluk halinin devamına karar vermiştir. AİHM, başvurana itham edilen suçların ve verilen cezanın ağırlığını : ölüm cezası, kabul etmektedir.yine de firar etme tehlikesinin sadece çarptırılan cezanın ciddiyetine indirgenemeyeceğini (Bkz. Muller-Fransa kararı 17 Mart 1997, 1997-II, 43) fakat tutukluluk halini doğrulayacak ilgili tamamlayıcı kanıtların bütününe göre değerlendirilmesi gerektiğini hatırlatmaktadır (Bkz. diğerleri arasında sözü edilen Letellier kararı, 43). Bunu yanı sıra, Mahkeme ulusal hakim tarafından ortaya konulan gerekçenin kısa ve özlülüğünün altını çizerek hakimin olayların mevcut özel durumu ve başvuranın tutumu karşısında firar riskine dair hiçbir mütalaada bulunmadığını ifade etmektedir. Tutukluluk halinin devamına karar veren ulusal mercilerin gerekçeli kararlarında neye istinaden dokuz yıl on bir ay süresince firar tehlikesi bulunduğunu belirtmeleri gerekir (Bkz. diğerleri arasında, Letellier kararı, 43, ve Zanouti-Fransa kararı, no: 42211/98, 45, 31 Temmuz 2001). Davanın hüküm aşamasında olduğu gerekçesine gelince, AİHM, ulusal yargı tarafından yapılan değerlendirmenin ardından dört yıl sonra başvuran hakkındaki yargılama sürecinin halen devam ettiği tespitinde bulunmaktadır. Son olarak, AİHM ye göre «delillerin durumu» ifadesi ile suça ilişkin ciddi göstergelerin mevcut olduğu ve devam ettiği anlaşılmaktadır. Genel olarak ilgili etkenler olmasına rağmen, mevcut davada bunlar şikayet konusu tutukluluk süresinin bu denli uzun olmasını haklı çıkarmamaktadır. (Bkz. özellikle sözü edilen Mansur kararı, 57, ve Demirel-Türkiye kararı, no: 39324/98, 61, 28 Ocak 2003). Bu nedenle AİHS nin 5 3 maddesi ihlal edilmiştir. II. AİHS NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI

5 AİHS nin 41. maddesinde yer alan unsurlar. A. Tazminat Başvuran maddi zarar için TL. (yaklaşık Euro) ve manevi zarar olarak TL. (yaklaşık Euro) talep etmektedir. Hükümet bu miktarlara karşı çıkmaktadır. AİHM, tespit edilen ihlal ile iddia edilen maddi zarar arasında bir illiyet bağı bulunmadığından bu talebi reddetmiş, buna karşın hakkaniyete uygun olarak başvuranın maruz kaldığı manevi zarara dair talep ettiği miktarın ödenmesini kararlaştırmıştır. B. Masraf ve harcamalar Başvuran AİHM nezdinde yapmış olduğu harcamalar için TL. (yaklaşık 124 Euro) ve avukatlık ücretine dair TL. (yaklaşık 3707 Euro) talep etmekte ve bu harcamalara ilişkin dekontu sunmaktadır. Hükümet bu miktarlara karşı çıkmaktadır. Mahkemenin bu yöndeki yerleşik içtihadına göre bir başvuran yapmış olduğu masraf ve harcamaların gerçekliğini ve gerekliliğini makul oranlarda ortaya koyduğu ölçüde bu yönde bir tazminat elde edebilir. Mevcut durumda sunulan deliller ve görüşler ışığında AİHM hakkaniyete uygun olarak başvurana Euro ödenmesini kararlaştırmıştır. C. Temerrüt Faizi AİHM, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı % 3 'lük bir faiz oranının uygulanacağını belirtmektedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK MAHKEME, OYBİRLİĞİYLE, 1. Başvurunun kalan kısmının kabul edilebilir olduğuna; 2. AİHS nin 5 3 maddesinin ihlal edildiğine; 3. a) AİHS nin 44 2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden T.L. ye çevrilmek üzere Savunmacı Hükümetin başvurana manevi tazminat olarak (altı bin yüz yetmiş dokuz) Euro ve masraf ve harcamalara dair (iki bin) Euro yu ödemesine; b) Sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ve ödemenin yapılmasına kadar, Avrupa Merkez Bankasının o dönem için geçerli faizinin üç puan fazlasına eşit oranda basit faizin uygulanmasına; 4. Adil tazmine ilişkin diğer taleplerin reddine; KARAR VERMİŞTİR. İşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AİHM nin iç tüzüğünün 77 2 ve 3. maddelerine uygun olarak 31 Mayıs 2005 tarihinde yazıyla bildirilmiştir. KARARIN İNCELENMESİ:

6 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin 61443/00 başvuru nolu ve 31 Mayıs 2005 tarihli "Dinler - Türkiye Davası" kararı, özellikle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5. Maddesinde yer alan "Özgürlük ve Güvenlik Hakkı"na yoğun bir şekilde temas etmektedir. Başvurucu Hasan DİNLER 1971 doğumlu olup 9 Mart 1995 tarihinde kollukça yapılan kimlik kontrolünde sahte kimlik bulundurmaktan gözaltına alınmış, 20 Mart 1995'te kollukça ifadesi alınmış ve bu ifadede yasa dışı örgüt THKP/C - Devrimci Sol üyesi olduğuna dair ifadesi yer almış, 21 Mart 1995'te İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi yetkili hakimi önüne çıkarılıp sorgulanmış ve tutuklanmış, 13 Nisan 1995'te Devlet Güvenlik Mahkemesi Savcılığı iddianame ile başvurucu hakkında "Anayasal düzeni yıkmaya teşebbüs" suçundan 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 146/1 ve 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu'nun 5. maddeleri gereğince cezalandırılması istemiyle kamu davası açmış, 5 Mayıs 1995'te askeri hakim üyenin de bulunduğu DGM heyeti başvurucunun tutukluluk halinin devamına karar vermiş, 1 Temmuz 1996 tarihinde Devlet Güvenlik Mahkemesi tanık ve sanıkları dinlemiş, "işlenen suçun niteliği, kanıtların durumu ve tutuklama tarihi" gözönünde bulundurularak başvuranın tutukluluk halinin devamına karar verilmiş, 14 Temmuz 1999'da askeri hakim üye mahkeme heyetinden çıkmış ve mahkeme tümüyle sivil hakimlerden oluşmuş, 24 Eylül 1999 tarihli duruşmada da önceki gerekçelerle başvurucunun tutukluluk halinin devamına karar verilmiş, 30 Nisan - 17 Ekim 2003 tarihleri arasında dört duruşma yapılmış, tahliye talepleri reddedilerek başvurucunun tutukluluk halinin devamına karar verilmiş, 9 Şubat 2005 tarihinde Devlet Güvenlik Mahkemesi başvuranın tahliyesine karar vermiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nce başvuru hakkında karar verildiği tarih olan 31 Mayıs 2005 tarihinde başvurucu hakkındaki yargılamanın halen sürdüğü anlaşılmaktadır. Başvurucu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne yaptığı başvuruda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5/3 maddesinin ihlal edildiğini iddia etmiş, davalı hükümet bu sava karşı çıkmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, başvurunun kabul edilebilirlik yönünden incelenmesinde, şikayetin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5/3 maddesi gereğince dayanaktan yoksun bulunmadığını ve kabul edilemezliğine ilişkin hiçbir gerekçe olmadığını tespit etmiştir. Şikayet ve davanın esası hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tutukluluk tedbirinin istisnai bir tedbir olduğunu, gerekli olan hallerde uzatılabileceğini, olayların bütününü incelemek gerektiğini ve masumiyet karinesini dikkate almak gerektiğini, tutukluluk halinin devamının olmazsa olmaz koşulunun makul şüphenin devamı olduğunu, ancak bunun da bazen yeterli olmayacağını, hukuki mercilerin özgürlüğü kısıtlayan tedbirlerin devamı gerekçelerinin de meşruluğunu ortaya koymak zorunda olduklarını, bunların "yeterli" ve "gerekli" olması halinde de ulusal yargı makamlarının yargı süreci boyunca yeterli özeni gösterip göstermediğinin de belirlenmesi gerektiğini, kamu düzeni için özellikle tehdit oluşturduğunda tutukluluk halinin meşru sayılmayacağını, devamının hürriyeti bağlayıcı cezanın öngörülmesini sağlamayacağını, başvurucunun 9 Mart 1995 ile 9 Şubat 2005 tarihleri arasında 9 yıl 11 ay tutuklu kaldığını, bu süre zarfında Devlet Güvenlik Mahkemesinin başvurucunun tahliye taleplerini "işlenen suçun yapısı", "suçun niteliği", "kanıtların durumu", "tutukluluk süresi", "dava dosyasının içeriği" gibi benzer ifadelerle reddetmiş, üç defa davanın hüküm aşamasında olduğunu, bir defa verilen cezanın uygunluğunu, yalnızca iki defa firar etme riskini vurguladığını, bir defa da gerekçe belirtmeksizin tutukluluk halinin devamına karar verildiğini belirlemiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi başvurana itham edilen suç ve öngörülen cezanın ağırlığını ölüm cezası olarak kabul etmişse de firar etme tehlikesinin sadece öngörülen cezanın ciddiyetine indirgenemeyeceğini, tutukluluk halini doğrulayacak ilgili tamamlayıcı kanıtların bütününe göre değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Yine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, yerel mahkeme tarafından ortaya konan gerekçenin kısa ve öz olduğunu belirterek hakimin olayların mevcut durumu ve başvuranın tutumu karşısında firar riskine dair hiç mütalaada bulunmadığını tespit etmiştir.

7 Tutukluluk halinin devamına karar veren merciin gerekçeli kararında neye istinaden 9 yıl 11 ay süresince firar tehlikesi bulunduğunu belirtmesi gerektiğine işaret etmiştir. Yine davanın hüküm aşamasında olduğunu belirttikten sonra da davanın dört yıl daha sürdüğünü ve halen devam ettiğini belirlemiş, dolayısıyla tutukluluk tedbirinin devamı gerekçelerinin mevcut davada şikayet konusu olan tutukluluk süresinin bu denli uzun olmasını haklı çıkarmadığını ve dolayısıyla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 5/3 maddesinin ihlal edildiğini belirterek davacıya davalı hükümet tarafından talep ettiği miktarda manevi tazminat ödenmesine, tespit edilen ihlal ile iddia edilen maddi zarar arasında illiyet bağı bulunmadığından maddi tazminat isteminin reddine karar vermiştir. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ: İncelenen kararda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi özgürlük ve güvenlik hakkına ilişkin en önemli yargısal tedbirlerden olan tutuklama ve tutukluluğun devamı kararlarında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf olan üye ülkelerin iç hukuklarında hangi kriterleri gözönünde bulundurmaları gerektiğini belirtmiştir. Kararda göze çarpan ilk önemli husus, tutuklama ve tutukluluğun devamına ilişkin kararlarda suçun işlendiğine ilişkin kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığının yeterli görülmemesi, aynı zamanda tutuklu yargılamanın hangi nedenlerle gerekli görüldüğüne ilişkin delil ve gerekçelerle maddi olguların da bu kararlarda açıkça ve tatminkar bir şekilde yine dosya içeriğiyle uyuşacak şekilde mutlaka gösterilmesi gerektiğine önemle işaret edilmesidir. Basma kalıp ve yasada belirtilen tutuklama ve devamı gerekçelerinin soyut ve içeriksiz olarak kararlarda tekrarlanmasının aslında gerçek anlamda bir gerekçe olmadığı vurgulanmış, yargılanan kişinin işlediği iddia olunan suçun ve cezasının da çok ağır olmasının dahi bu konuda tek başına yeterli bir gerekçe olamayacağı, bunun yanı sıra kişinin kaçma riskinin veya diğer yasal tutuklama gerekçelerinin özelde de değerlendirilmesinin ve göz önünde bulundurulmasının gerekliliği, aksi halde sözleşmenin ihlali sonucunun doğacağı belirtilmiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bu karar dışındaki bir çok benzer kararında da tutuklama ve tutukluluğun devamına ilişkin ölçütler arasında, - Kişinin yargılamadan kaçma riskinin bulunmasını, - Adaletin işleyişine müdahale etme riskini, - Tekrar suç işlenmesinin önlenmesini ve - Kamu düzeninin korunması ihtiyacını göstermiştir. Ancak bu kriterler tek başına birer tutuklama veya tutukluluğun devamı kararı için ölçü olmayıp öncelikle somut dosyada aranması gereken şart suçun işlendiğine dair şüphe sebeplerinin varlığı ve bunların kuvvetidir. Burada hemen belirtmek gerekir ki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin aradığı bu kriterlerden özellikle "tekrar suç işlenmesinin önlenmesi" ve "kamu düzeninin korunması ihtiyacı" iç hukukumuzda yani Ceza Muhakemesi Kanunu'muzda tutuklama kararının verilebileceği haller arasında gerekçe olarak düzenlenmemiştir. Kanaatimce bu büyük bir eksikliktir. Zira Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne yaptığımız ziyarette Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Hakimlerinden aldığımız bilgiler ve gözlemlerimize göre Türkiye'nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde hak ihlalleri nedeniyle çok fazla mahkumiyet almasının en önemli nedenlerinden biri yukarıda incelenen kararda da açıkça belirtildiği üzere mahkeme kararlarının özünde gerekçesiz olması veya gösterilen gerekçelerin dosya içeriğine uygun olmamasıdır. Yine bu ziyarette Türkiye'nin kendine özgü yapısal sorunları olduğu da vurgulanmıştır. Özellikle yoğun terör olaylarının bulunması, ekonomik durum itibariyle ekonomik boyutu olan ağır suçların fazlalığı, ülke içindeki göç dalgası, şehirleşme ve kalkınmanın ülkenin her yerinde aynı düzeyde bulunmaması, kural ve yasalara uyma konusunda vatandaşların genel olarak çok istekli olmaması gibi yaşam içerisinde her an karşımıza çıkabilen bu sorunların varlığı ve

8 yoğunluğu Türkiye'nin diğer Avrupa ülkelerinden bir anlamda farklı değerlendirilmesini de gerektirmektedir. Ancak bu husus yargı makamlarının tarafı olduğumuz Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne uygun olmayan veya insan haklarının özünü zedeleyen kararlar vermesini değil bilakis ülkemizin yapısal sorunlarının mahkeme karar ve gerekçelerinde gösterilmesi ve bu uygulamaların Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nce de bilinmesi gerekliliğini ve zorunluluğunu doğurmalıdır. Bu bağlamda yukarıda belirtilen ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin de gözettiği tutukluluk tedbirine ilişkin ölçütlerden olan "tekrar suç işlenmesinin önlenmesi" ve "kamu düzeninin korunması ihtiyacı" kriterlerinin Ceza Muhakemesi Kanunu'na eklenmesi hem ihlal olarak görülen vakaları azaltacak hem de yapısal sorunların kararlara gerekçe olarak yazılıp bu sorunların uluslararası alanda ülkenin haksız duruma düşmesini ve hukuka aykırı davrandığı izleniminin doğmasını engelleyecektir. Tutukluluk tedbiri yönünden iç hukukumuzdaki düzenlemelerin bu haliyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin gözettiği kriterlerden daha ileri aşamada olduğunu belirtmemiz gerekir. Ülkemizde fedakarca ve özverili bir şekilde görev yapan hakim ve savcılarla tüm uygulayıcıların gerek Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi gerekse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin kararları ışığında tüm toplumun hak ve özgürlüğünü gözeterek adaletin gerçekleştiği hissini topluma veren uygulamalarla Türkiye'nin adalet sistemini yücelteceklerine olan inancımın tam olduğunu belirtmek isterim. Son söz olarak; Danıştay üyesi Sn. Dr. Selami Demirkol'un bir makalesinde (HUKAB Dergisi 5. Sayı Nisan - Haziran 2013 Syf ) veciz bir şekilde belirttiği gibi "...zira asıl olan, Türk insanı ve toplumunun adalet duygusunun, Türk Hakimi ve Savcısı eliyle, Türk Mahkemelerinde tatmin olunmasıdır."