Psikolojik Danışmanlığı Anlamak Aileen Milne. Çeviren Fezal Gülfidan

Transkript

1 Psikolojik Danışmanlığı Anlamak Aileen Milne Çeviren Fezal Gülfidan

2 ISBN , Aileen Milne Orijinal adı ve yayıncısı: Understand Counselling, Hodder Teach Yourself Optimist Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika no. : Telefon : Faks : e-posta : optimist@optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap Optimist yay n no. : 376 Konu : Kişisel Gelişim Yay na haz rlayan : Mutlu Dinçer Bas m : Eylül 2014, stanbul Düzelti : Esen Güray Düzenleme : Nermin Uçar Vatan Sertifika no. : Bask ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak No: 2 Esenyurt STANBUL Tel:

3 İçindekiler Yazarla tanışalım Sadece bir dakikanız mı var? Sadece beş dakikanız mı var? Giriş Bu kitaptan kim yararlanacak? Phillip Hodson un önerisiyle ıx xııı xıv xıx xıx xxı Birinci Kısım Esaslar 1 Psikolojik danışmanlık rolü 1 Psikoterapi ve psikolojik danışmanlık: nerede yakınlaşır nerede ayrılırlar 3 Psikolojik danışmanlık rolü 7 Psikolojik danışmanlık alanlar 9 Aktif dinleyici 12 Danışman-danışan ilişkisi 12 Bir psikolojik danışmanın rolü ile bir arkadaşınki arasındaki fark 16 Kişisel kullanım için beceriler edinmek 20 2 Psikolojik danışmanın rolü 23 Bir psikolojik danışmanın nitelikleri 23 Çekirdek koşulları yaratmak 28 Kabul ve kişisel gelişim 29 Yaşam deneyimi 30 Psikolojik danışmanlıktan ne elde etmek istiyorsunuz? 32 Kişisel gelişimin duygusal talepleri ve ödülleri 35 3 Psikolojik danışmanlıkta kullanılan beceriler 39 Farkındalığımızı keskinleştirmek 39 Soruların kullanımı 40

4 Empatinin kullanımı 48 Beden dilinin farkında olmak 50 Yansıtma becerileri 54 Daha gelişmiş beceriler 63 4 Psikolojik danışmanlık becerileri edinmenin yararları 77 Kişisel ilişkilerde iletişim becerilerinin kullanımı 77 Beceriler kişisel ve mesleki durumlarına nasıl uygulanabilir 79 Rahata düşkünlük mü yoksa bir gelişim aşaması mı? 82 Çalışma ortamlarında psikolojik danışmanlık becerilerinin kullanılması 87 5 Keşfetmekten zevk almak 101 Atölyelere katılmak 102 Zihinde canlandırma 104 Girişkenlik eğitimi 110 Stres yönetimi 113 Gevşeme 114 Meditasyon 117 Rüyalar 120 İkinci kısım Daha derin bir anlayış profesyonel düzeye erişmek 6 Ders bileşenleri 127 Arka plan 127 Bir kurs seçmek 129 Kilit kurs bileşenleri 131 Beceri edinmek 132 Öz farkındalık geliştirmek 140 Denetim 144

5 Kuram ve uygulama 149 Kişisel terapi 151 Sınavlar ve sürekli değerlendirme 151 Bütünleyicilik 156 Profesyonel düşünceler Üç ana yaklaşım 163 Alt bölüm 1: Psikanalitik/psikodinamik yaklaşım 164 Başlangıç 164 Bilinçdışı 165 Gelişimsel psikoloji 168 Aktarım ve karşı aktarım 180 Direnmeler ve savunmalar 186 Rüyalar 188 Terapötik ilişki 189 Terapinin hedefi 190 C.G. Jung 191 Psikanalitik/psikodinamik yaklaşımın özellikleri 196 Alt bölüm 2: Hümanist/birey merkezli yaklaşım 197 Başlangıç 197 Birey merkezli yaklaşım 199 Rogers ın çekirdek koşullar modeli 200 Terapötik ilişki 206 Psikolojik danışmanın nitelikleri 208 Terapinin hedefi 210 Hümanistik birey merkezli yaklaşımın karakter özellikleri 212 Alt bölüm 3: Davranışçı/bilişsel davranışçı yaklaşım 213 Başlangıç 213 Edimsel ve klasik koşullanma 214 Uygulamalar ve teknikler 216 Bilişsel davranışçı terapi (BDT) 223 Terapötik ilişki 232

6 Terapinin hedefi 235 Müdahale teknikleri veya metotları 236 Davranışsal/bilişsel yaklaşımın karakter özellikleri Jargonun sırrını çözmek 245 Savunmalar 247 Diğer terimler Öfkeyle başa çıkmak 265 Öfke ve stajyer danışman 266 Bir Gestalt metodu 271 Öfkenin uygun ve uygun olmayan dışavurumu 273 Bir videoyla çalışmak 278 Psikodinamik perspektif Altta yatan meseleler 287 Yas 288 Depresyon 297 Mektup ve boş sandalye tekniği 298 İntihara meyilli danışan 300 Bir danışman nasıl yardım edebilir? 306 Kendine zarar verme 307 Danışmana ne yardımcı olabilir? 313 İstismar 316 Gizlilik ilkesi ve danışanın açılması 318 İstismarı atlatabilenler 320 Bütünleyici yaklaşım Kültürel meseleler 329 Arka plan 329 Kültür kavramı 330 Benlik kavramı 331 Aile, topluluk ve cinsiyet rolleri 334 Yaratıcı bütünleştirici bir yaklaşım 337

7 Terapötik ilişki 340 Kurumsallaşmış ırkçılık 347 Özet Online çalışmak 353 İnternette terapi 354 Dikkate alınacak önemli meseleler 356 İnternet terapisinin avantajları ve dezavantajları 360 İnterneti terapi için kimler kullanır? 362 Telefon danışmanlığı 363

8

9 Yazarla Tanışalım Psikolojik Danışmanlığı Anlamak a hoş geldiniz! Böyle bir kitabın yazarı olarak kendimi tanıtmama ve size beni psikolojik danışmanlık üzerine yazmaya neyin sürüklediği hakkında bir şeyler söylememe izin verin. Adım Aileen. Psikolojik danışmanlık yapmaktayım ve Gloucestershire de yaklaşık 15 yıldır danışman olarak çalışıyorum. Bunu yazarken, bu kadar uzun zaman olduğuna inanamıyorum, ama oldu. Bu 15 yıl zarfında hatırı sayılır deneyimler biriktirdiğimi söylemek şaşırtıcı olmaz sanırım. Gerek genç gerek yaşlı, erkek ve kadın danışanlarla ve farklı millet ve kültürlerin insanlarıyla birlikte çalıştım, insanların sergilediği sayısız çeşitlilikteki sorunlarla temaları açısından hem bireysel hem de evrensel sorunlarla çalışarak deneyim kazandım. Telefonda, yüz yüze ve online danışmanlık yaptım. Sürekli eğitimden haz alırım ve eski, gelenekselleşmiş teorilerin yanı sıra bir yakının kaybı, gelişme aşamaları, stres yönetimi, anksiyete bozuklukları, öfke kontrolü, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, saplantı-zorlantı bozukluğu ve daha başka konularla ilgili yeni fikirler hakkında geniş çaplı okumalar yaptım. İlk olarak danışmalığın psikodinamik adı verilen bir modelinde eğitildim ve sonra danışmanlığın diğer modellerinde eğitime devam ederek bilgimi artırdım. Birleşik Krallık ta şirketlerin ve örgütlerin çalışanları için psikolojik danışmanlık sağlayan bir destek programında (EAP employee assistance programme) şimdiki görevimi yapmak için esas olarak bilişsel davranışçı terapi tekniklerini ve diğer çözüm odaklı metotları kullanıyorum. Bununla birlikte, psikodinamik IX

10 ya da bilişsel davranışçı terapi gibi başlıkların gözünüzü korkutmasına izin vermeyin; aslında tüm farklı danışmanlık yaklaşımlarının hedefi aynıdır: Yaşamakta oldukları, onlarda psikolojik strese neden olan durum her neyse onu yenmeleri için insanlara yardım etmek. Yerel bir eğitim kuruluşu için atölye çalışmaları yapmaktan ve genç anneleri eğitmekten zevk duyuyor, okullarda danışmanlık yapıyor, zaman zaman da özel danışmanlık seansları düzenliyorum. Psikolojik danışmanlığa müşterilerin 14 ile 24 yaş arasında olduğu Gloucester daki bir gençlik danışmanlık hizmetinde başladım. Çok değerli bir öğrenme ortamıydı ve pratik eğitimime genç insanlarla başladığım için de kendimi çok şanslı hissediyorum, zira her zaman açıkça konuşmaya ve kişisel ayrıntıları bir yabancıya emanet etmeye istekli olmayan (haklılar da), zorlu bir yaş grubudur bu. Yaratıcı bir yaklaşım gerektirdi. İşe yeni başlayan biri olarak bana çok değerli bir ders öğretti: Kişinin gerçekten kendisi olması ve bir danışman olarak rolünde rahat olmasının çok yardımcı olduğunu. Bu ders, belirlenmiş teori ve uygulamalara inatla sadık kalmaktan çok daha fazla öğreticiydi. Danışman insancıl göründüğünde cana yakın, yaklaşılabilir ve danışanla gerçekten ilgili diğer kişiye derdini açması için cesaret verir. Ben psikolojik danışmanın ve genel olarak terapinin savunucusuyum. Değerine inanırım. Çünkü insanların psikolojik danışmadan, birinin kendilerini dinlemesinden, konuşmaya ve sorunlarını araştırmaya teşvik edilmekten nasıl yararlandıklarına, hayata bakmanın daha olumlu yönlerini bulduklarına ve zorlukların etkisini azalttıklarına defalarca şahit oldum. Bizzat kendim de psikolojik danışmanlığın yararını gördüm ve potansiyel olarak kendini güçlendirmenin harika bir aracı olarak buna hayatımda yer veririm. X

11 Psikolojik Danışmanlığı Anlamak adlı kitabı yazmaya başladığımda bu bana çok geniş bir konu gibi geldi, belki de konuyu kendim için olduğu kadar okur için kolaylaştırmak adına, kapsamın mümkün olduğunca basit ve anlaşılır olmasına çalıştım. Ayrıca kitabı psikolojik danışmanlık hakkında mümkün olduğunca çok genel enformasyonla şekillendirmeye çalıştım, umarım başarılı olmuştur. Kitabın içindekiler ve yapısı hakkında daha fazla ayrıntıyı giriş bölümünde okuyabilirsiniz. İster bir danışman olarak eğitilmekle ilgilenin, ister bu kitabı psikolojik danışmanlık almayı düşündüğünüz için seçin ya da sadece konu hakkında daha fazla bilgilenmek isteyin, bu çalışmayı ilginç olduğu kadar gerçekten yararlı bulmanızı ümit ediyorum. En iyi dileklerimle, Aileen XI

12 Sadece bir dakikanız mı var? Psikolojik danışmanlık yaygın olarak kullanılır oldu. Neden? Lafı uzatmadan söylemek gerekirse bir şey kişinin yaşam kalitesini ciddi biçimde düşürüyor ve genel işlevselliğini etkiliyorsa, o zaman bunun çaresine bakmak için girişimde bulunmaya değer. Psikolojik danışmanlık, dertlerimizin bizi ele geçirdiği ve çığırından çıktığı zamanlarda sığınabileceğimiz bir limandır. Bir yakını kaybetmenin üzüntüsü, işteki sorumlulukların baskısı içinde boğulduğunu hissetmek, diğer insanlarla ilişkilerde sorunlar, madde veya alkol bağımlılığı ya da genel olarak endişeli ve stresli olmak. Bu liste sonsuza dek uzar çünkü insanlar karmaşıktır ve bu yüzden yaşadıkları zorluklar da karmaşık ve az çok kendine hastır. Bu kitap bu karmaşıklıkların bazılarını keşfetmeyi ve psikolojik danışmanlığın sorunlarımızla baş etmekte bize nasıl yardım edebildiğini göstermeyi hedeflemektedir. XII

13

14 5Sadece beş dakikanız mı var? Peki, psikolojik danışmanlığın güçlü yanları nelerdir ve insanlar sorunlarının üstesinden gelmekte bunu neden çok değerli bulur? Psikolojik danışma mucize gibi bir şeydir. Birbirine tamamen yabancı iki kişiyi bir odaya koyalım ve çok geçmeden biri diğerine yaşamının tüm mahrem sırlarını açsın, güvensin ve bir çiçeğin güneş ışığına ya da yağmura açılacağı gibi ona açılsın. Sonuç, çoğu kez danışmanlık alan kişinin kısa sürede yüklerinden kurtulduğunu hissetmesi ya da en azından, sadece sorunları hakkında değil kendisi hakkında da daha iyi hissetmesidir. Bir danışmanla sorunlarımızın tamamen dışında olan bir kişi zaman geçirmek pek çok temel ihtiyacımızı zorunluluk gereği baypas ettiğimiz olağan yaşamda bir soluklanma sunar. Psikolojik danışma kendinize ayıracağınız zaman için bir fırsat verir. Burası tam bir saat boyunca kendi tercihimiz olan bir şey hakkında konuşabildiğimiz yerdir, gerçekten de Freud psikanalizi konuşma tedavisi olarak tanımlamıştır. Psikolojik danışma dışında isteklerimizi frenlediğimizi hissetmeden ya da birisini bunalttığımız korkusu yaşamadan bunun ne zaman ve nerede olacağına güvenebiliriz ki? Dinlemenin, özenli olmanın, bizden yana olmanın, yine de profesyonelliği sürdürmenin danışmanın görevi olduğunu biliyoruz. Psikolojik danışma meşgul yaşantılarımız içinde bize neyin huzursuzluk verdiğine uzun, dürüst bir bakış atabileceğimiz bir zaman ve mekân sağlar. Burası meseleleri araştırabildiğimiz, XIV

15 farkındalığımızı yükseltebildiğimiz, öz yansıtma güçleri geliştirebildiğimiz ve yeni bir anlayış oluşturmak için cesaret bulabildiğimiz yerdir. Bir danışman yardımıyla birlikte, değiştiremeyeceğimiz şeyleri kabul etmenin ve onlarla barışmanın yollarını bulabilir ve olabildiği yerde olumlu değişiklikler yapabiliriz. Hayatta seçeneklerimiz olduğunun farkına varırız. Giderek kim ve nasıl olmak istiyorsak öyle olabileceğimiz duygusuna kapılırız. Bu kulağa bir tür kaçış ya da yanılgı gibi gelebilir, ama temeli insanların düşünme şeklinin hem kendi benliklerini, diğer insanları ve etraflarındaki dünyayı anlayışını, hem de stresli sorunlarla başa çıkma yeteneğini belirlediğini söyleyen kuramı doğrulayan psikolojinin bulgularına dayanır. Sinirbilimi, insan yeteneğinin yaşamlarımıza daha yaratıcı ve geniş bir açıdan bakmayı geliştirmenin ve çevremizdeki dünyayla baş etmenin bir yöntemi olarak beyinde yeni nöral yollar oluşturduğunu kanıtlamıştır. Değiştirilemez gibi görünen şeyleri sorgulayabilir ve onlara meydan okuyabiliriz. Danışmanın yönlendirmesiyle bizim için neyin gerçekten önemli olduğunu, neye ve kime değer verdiğimizi, inançlarımızı, umutlarımızı ve ihtiyaçlarımızı araştırabiliriz. Diğer bir ifadeyle, psikolojik danışmanlık insanlara diğer insanların onayına sunmak zorunda olduklarını düşündükleri benliklerinden ziyade özgün, gerçek benliklerini keşfetmeleri ve ifade etmeleri için yardımcı olur. Hissettiğimiz şeyi hissetmeye ve düşündüğümüz şeyi düşünmeye hakkımız olduğunun altını çizer. Deneyimli bir danışman olarak, çok önemli diğer bir unsurun da şu olduğunu düşünüyorum: Sadece danışman tarafından dinlenmekle kalmayıp düşüncelerimizi açıkça ifade etme ve onları yüksek sesle söylediğimizi duyma fırsatı buluyoruz. Sadece beş dakikanız mı var? XV

16 İlgisiz bir kişiye çok kişisel bir konudan bahsetmek dindeki günah çıkarma eylemine benzetilmiştir; yükü paylaşmış olmanın hafifliğini hissedersiniz. Psikolojik danışmanlar danışanın acılarına tanıklık eder. Danışana aşılmaz zorluklar gibi görünen şeyleri anlamlandırır ve bunlarla mücadelesinde onun yanında olur. Danışman duyduğu şeyi eleştirmez, bu da rahatça konuşmak ve danışma sürecine güvenmek için bize cesaret verir. Psikolojik danışmanlar yine de bazen meydan okuyucudur ve kimi olumsuz kalıpları nasıl değiştirebileceğimize odaklanmamız için bizi zorlarlar. Zor düşünce ve duyguları sözcüklere dökerek onları açığa çıkartmak müthiş rahatlama getirebilir. Keşfettiğimiz şeyler çoğunlukla son derece aydınlatıcıdır. İnsanların sık sık şunun gibi şeyler söylediğini duyarım: Bunu düşündüğümün farkında değildim, Bunun beni hâlâ rahatsız ettiğini bilmiyordum, bunu arkada bıraktığımı düşünmüştüm, İçimi dökmek ne kadar iyi geldi. Bir danışmanla konuşurken, eğer istersek, normalde olacağımızdan farklı olma fırsatına sahibizdir. Duruma hâkimmiş gibi görünmek zorunluluğumuz yoktur. Örneğin, geçmiş bir deneyimin ya da şimdilerde içinde bulunduğumuz bir durumun öyküsünü anlatırken hüzün ve utanç duyuyorsak, bu konuda açık sözlü olabilir ve bu duyguları danışmanla birlikte inceleyebiliriz. Danışmanın dışlayıcı olacağından, onun duygularını inciteceğimizden ya da gocunup savunmaya geçeceğinden endişe duymamıza gerek yoktur. Danışmanlık alma durumu bize kendimizi daha serbest bir şekilde ifade etme olanağı verir; örneğin, kendini duygularını göstermekten men eden biri ölmüş birisi için ilk kez ağlayabilir ve konuşabilir. İnsanlar danışma seansında ağlar ve güçlü duygularla temasa geçer ki, özellikle kişi bir süredir duygularını dizginlemişse, XVI

17 aslında bu katartik bir rahatlama getirebilir. Bastırılmış duygu anksiyeteye, strese ve depresyona yol açabilir ve birçok durumda güçlü duyguları ifade edebilmek bu tip semptomları hafifletebilir. Psikolojik danışmanlık alırken şunları yapabiliriz: Gerçek hislerimizi açığa çıkartabilir, kendimizi ifade edecek yeni yollar keşfedebilir, güçlü yanlarımızla yeniden bağlanabilir, değerlerimize, eksiklerimize, kişilik özelliklerimize ve yaşamımızda bizim için kimin ve neyin önemli olduğuna bakabiliriz. Diğer insanlarla nasıl daha verimli bir şekilde ilişki kurulacağını, yaşamlarımızdaki zor zamanların üstesinden gelmekte bize yardımcı olacak başa çıkma strateji, beceri ve tekniklerinin nasıl geliştirileceğini öğrenebiliriz. Güçlü yanlarımızı ve yeteneklerimizi takdir eder hale geliriz ve ayrıca kusurlu olmanın sorun olmadığını, çünkü kusurlu olmanın insani durumun bir parçası olduğunu kabul ederiz. En önemlisi de psikolojik danışmanlığın kendimize saygı duymayı ve özen göstermeyi öğrendiğimiz bir yer olmasıdır. Sadece beş dakikanız mı var? XVII