DİKİŞ İPLİKLERİ (Sewing threads)

Transkript

1

2 DİKİŞ İPLİKLERİ (Sewing threads) Dikiş iplikleri; verimli bir dikiş oluşturmak ve en azından ürünün faydalı ömrü esnasında bozulmadan veya kopmadan işlevini yerine getirmek üzere dikiş makinesinde kullanılması için tasarlanan ve üretilen özel ipliklerdir. Dikiş ipliğinin temel işlevi, estetik dikiş görünümünü ve dikimde performansı sağlamaktır. Bir ürünün dikiş ve dikim kalitesini belirleyen çeşitli faktörler vardır. Bununla birlikte doğru özelliklere sahip dikiş ipliğinin kullanımı, yüksek dikiş kalitesine ulaşılmasında önemli rol oynar.

3 Doğru dikiş ipliği seçimi; ipliğin, giyim ve temizleme koşullarında giysideki performansının yanı sıra dikim esnasındaki performansının da göz önüne alınmasını gerektirir. Ayrıca, hem dikiş ipliğinin kendi görünümü hem de dikilecek materyalin görünüşü üzerinde yaratacağı etki de dikkate alınmalıdır.

4 Dikiş İpliklerinin Sınıflandırılması Dikiş iplikleri çok basit olarak şöyle sınıflandırılabilir: Hammaddelerine göre dikiş iplikleri 1. Doğal liflerden yapılanlar 2. Sentetik liflerden yapılanlar 3. Bir karışımdan yapılanlar Konstrüksiyonlarına göre dikiş iplikleri 1. Kesikli (stapel) veya kısa liflerden yapılanlar 2. Sürekli (kontinü) filamentlerden yapılanlar 3. İkisinin bir kombinasyonundan yapılanlar

5 Dikiş İpliklerinde Kullanılan Lifler İlk dikiş iplikleri hayvansal ve bitkisel ürünlerden yapılmıştır. Bunların bir kısmı hala kullanılmakla beraber günümüzde sentetik liflerden yapılan ipliklerin daha popüler oldukları söylenebilir. Dikiş ipliği üretiminde en yaygın kullanılan lifler pamuk, polyester, naylon ve rayondur. (Viskoz iplikleri; sentetik iplikler kadar mukavemetli olmamaları ve düşük elastikiyetleri nedeniyle dikiş ipliği olarak sınırlı kullanıma sahiptirler. En büyük avantajları çok parlak oluşlarıdır. Bu yüzden genellikle nakış işlemlerinde (embroidery) kullanılmaktadır.) 1. Doğal Lif Esaslı Dikiş İplikleri Keten, önceleri, ağır dikişler için sağlam ve diri iplikler yapmak amacıyla ve düğme dikiminde kullanılmıştır; fakat bugün keten ipliklerin yerini sentetik iplikler almıştır. İpek, iyi görünüm ve performansa sahip olmasına karşın yüksek maliyeti nedeniyle kullanımı ısmarlama giyimle sınırlıdır.

6 Doğal hammaddelerden üretilen, çok amaçlı kullanıma uygun olan tek iplik çeşidi pamuk iplikleridir. Dikiş ipliği üretimine uygun pamuk liflerinin incelikleri yaklaşık 20 mikron, uzunlukları ortalama 38 milimetredir. Genelde pamuk ipliklerinin dikiş performansı iyidir; fakat mukavemet ve aşınma direnci, aynı kalınlıktaki sentetik ipliklerden daha düşüktür. Pamuk iplikleri yüksek, kuru sıcaklıklarda sentetik ipliklerden daha stabildir; dolayısıyla, lubrikasyon uygulanmamış sentetik ipliklere kıyasla dikiş sırasında sıcak iğnelerden çok az etkilenirler.

7 a) Soft pamuk iplikleri Soft cotton olarak satılan versiyonunda pamuk ipliklerine ağartma/boyama ve düşük friksiyonlu yağlama aplikasyonu dışında başka özel terbiye işlemi uygulanmaz. Bu iplikler genellikle, yıkamadan sonra dikişlerde büzülmeye yol açan yüksek yaş çekme wet shrinkage) değerine sahiptir. b) Merserize pamuk iplikleri Pamuk iplikleri, gerilim altında kostik soda solüsyonu ile muamele edilirler; bu, liflerin şişmesine ve kesitlerinin daireselleşmesine neden olur. Böylece ışık yansıması daha iyi olacağından daha parlak bir görünüm elde edilir ve iplik mukavemetinde yaklaşık %10-15 mertebesinde artış sağlanır. Ayrıca ipliğin boya çekiş özelliği de artar. c) Glase pamuk iplikleri Bu iplikler, özel bir yüzey kaplamanın uygulanmasıyla takviye edilmiş soft pamuk ipliklerinden üretilir. Soft pamuk ipliklerine göre daha pürüzsüz yüzeye ve daha yüksek aşınma direncine sahip sert bir ipliktir.

8 2. Sentetik Dikiş İplikleri Son yıllara kadar en fazla pamuk dikiş iplikleri kullanılmaktaydı ve bu dikiş iplikleri hassas ayar yapılmamış dikiş makinelerinde bile oldukça iyi performans göstermekteydi. Ancak günümüzde, bu ipliklere talepte büyük bir düşüş olmuş; özellikle mukavemetlerinin yüksek olması ve düşük çekme değerleri nedeniyle sentetik ve karışım ipliklerinin kullanımı hızla artmıştır. Sentetik dikiş iplikleri esas itibarıyla polyester ve poliamidden (naylon) ve özel kullanımlar için aromatik poliamid (örneğin Nomex) ve politetrafloroetilenden (PTFE) üretilmektedirler. Sentetik iplikler küf veya bakterilerden önemli ölçüde etkilenmez. Özellikle kontinü filament formunda yüksek dayanıma (tenacity: kalınlığa bağlı mukavemet) sahiptirler. Ayrıca aşınmaya karşı dirençleri de yüksektir. Dikiş ipliklerinde kullanılan polyester ve poliamid filamentlerin kesiti genellikle daireseldir ve yüzeyleri pürüzsüzdür; dolayısıyla doğal liflerden daha parlaktırlar.

9 Polyester; düşük maliyeti, yüksek mukavemeti, iyi kimyasal özellikleri, yeterli elastik özellikleri ve yüksek boyama haslığı nedeniyle çoğu dikiş ipliği uygulamaları için en uygun lif olarak görülür. Naylon dikiş ipliklerinin dayanımı polyesterden daha yüksektir ve daha ince olarak üretilebilir. Ancak yüksek elastikiyeti ve dolayısıyla dikim esnasında gerilmesi ve ardından gevşemesi yüzünden dikişlerde büzülmeye yol açması nedeniyle genel amaçlı dikiş işlemleri için uygun değildir. Nomex gibi aramid liflerinden yapılan iplikler pahalıdır; fakat yanmaya dirençli giysilerde önemli kullanıma sahiptir. Erime noktalarının yüksek olmasının yanında diğer sentetik lifler gibi damlamaz kavrulurlar. Tutuşabilirler, fakat ısı kaynağından uzaklaştırıldıklarında kendiliklerinden sönerler. Bu tip performans, yarış otomobili sürücülerinin giysileri gibi ürünlerde zorunludur. PTFE dikiş iplikleri de çok pahalıdır; fakat tutuşmaz, erimez ve kimyasallara karşı yüksek direnç gösterirler. Bu özellikleri nedeniyle özel endüstriyel kullanım alanları vardır.

10 Hammaddeye bağlı dikiş ipliği özellikleri %100 Selüloz Lifli İplikler Pamuk Rayon Lyocell İplik numarasına bağlı düşük mukavemet Düşük uzama Sentetikler kadar dayanıklı değil Giysi halinde boyamalarda kullanılır Renk haslıkları polyester kadar iyi değildir. Isınma dirençleri yüksektir Orta dereceli mukavemet Düşük uzama Düşük yaş mukavemet Nakış işlemlerinde kullanılır Sadece kontinü filament halde kullanılır Düşük mukavemet Düşük uzama Tencel kumaşlarda kullanımı önerilir. Sadece eğirilmiş halde kullanılabilir. Sentetik-Termoplastik Polyester Naylon Yüksek mukavemet ve yüksek uzama özellikleri Mükemmel kimyasal direnç Renk haslıkları oldukça iyi UV haslıkları oldukça iyi Oldukça iyi bir aşınma direncine sahiptir. Geniş bir kullanım alanı Eğirilmiş veya kontinü olarak kullanılablir Yüksek mukavemet ve yüksek uzama özellikleri Mükemmel bir aşınma direnci İyi bir kimyasal direnç Polyestere göre daha elastik Mobilya, ayakkabı gibi endüstriyel amaçlar için kullanılır.

11 Dikiş İpliklerinin Yapısı Bükümlü (spun) dikiş iplikleri: Doğal lifler veya kesik elyaf olarak elde edilmiş sentetik lifler öncelikle tek iplik olarak bükülür. Sonra böyle bir ya da üç iplik, iplik konstrüksiyonunu oluşturmak üzere bir araya getirilirken ters büküm uygulanmak suretiyle ipliğin bükümü dengelenir. Tek ipliğin bükümü lifler tarafından sağlanan mukavemeti ve elastikiyeti pekiştirir. Ters büküm verilmezse dikim esnasında iplik kontrol edilemez. İğnenin hareketi dolayısıyla katlar ayrılabilir. Büküm çok düşük olursa iplikler yıpranıp kopabilir; yüksek olursa dikiş işlemi sırasında iplik dolaşabilir.

12 Burada büküm yönü de önemli bir faktördür. Dikiş makinesinden geçişi esnasında bir ipliğe etki eden sürtünme kuvvetleri, ipliğe bir miktar büküm vermeye eğilimlidir. Bir kilit (düz) dikiş makinesinde, normal doğrusal dikim sırasında iğne ve lüper dikiş ipliğine bir miktar Z büküm verir. Ters bükümle doğru şekilde dengelenmiş iplik, bükümün daha fazla gerginleşmesine direnç göstererek dengeyi sağlar. S bükümlü bir ipliğin makinenin etkisiyle bükümü açılır ve sonra saçaklanarak kopar. olduğunda iğne hareketi ile büküm açılır, iplik yıpranır ve kopar. Düz dikiş makinesinin iplik üzerindeki bu etkisi nedeniyle makine dikişinde kullanılacak ipliklerin çoğunluğuna Z ters büküm uygulanır. S ters bükümlü ipliklerin kullanıldığı birkaç makine (Flatlock) mevcuttur. Bükümlü ipliklerden yapılan dikiş iplikleri iyi bir dikiş performansına ve boyutsal stabiliteye sahiptir; lifli yüzeyleri sebebiyle de dikişte iyi bir bağlantı sağlarlar. Kullanılan lif tipine bağlı olarak aşınma direnci değişkendir.

13 Kontinü filament dikiş iplikleri: Polyester ve poliamid gibi kontinü filamentlerden yapılan dikiş ipliklerinde çeşitli konstrüksiyonlar mümkündür: 1. Monofilament iplikler Normalden daha büyük çaplı tek bir filamentten yapılan ipliklerdir. İplik yüzeyi pürüzsüz olmasına rağmen sert yapısı ve kesit şekli değişmediği için esnek olmayışı nedeniyle bu dikiş ipliklerinin kullanımı sınırlıdır. Genellikle kaba kumaşların örneğin döşemeliklerin dikiminde kullanılır. Yarı saydamdır. Az sayıda rengi mevcuttur.

14 2. Multifilament İplikler Dikiş ipliklerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Filament iplikler birlikte bükülür, boyanır ve bitim işlemlerine tabi tutulur. Optimum dikiş performansı ve aşınma direnci istendiğinde katlı iplikler, filamentleri birbirine bağlayan sentetik polimerle muamele edilir. Multifilament polyester dikiş ipliği, bükümlü polyester dikiş ipliğinden daha ince, daha yüksek mukavemetli ve daha düşük fiyatlıdır; dikiş işleminde iyi bir ilmek formasyonu sağlar. İnce olmaları dolayısıyla bobin üzerine büyük miktarlarda sarılabilir ve böylece bobin değiştirme zamanı azalır. Naylon iplikler yüksek mukavemet ve aşınma özelliklerine sahiptirler. Bu nedenle ayakkabı ve deri konfeksiyonunda popülerdir.

15 3.Tekstüre iplikler Tekstüre işlemi ile kontinü filament ipliklerde doku oluşturularak yumuşak ve hacimli bir yapı kazandırılır. Daha sonra tekstüre filamentlere düşük seviyede büküm verilir ve ısı ile sabitlenir. İyi bir örtücülüğe sahiptir. Genellikle overlok ve zincir dikiş makinelerinde kullanılır; düz dikiş makinesinde kullanılmaz.

16 4. Hava jetli iplikler Dikiş ipliği hava jet teknolojisi ile üretilir. Sonsuz elyafın özel bir yöntemle birbiri içine girmesi, bütünleşmesi ve sonra ısı ile yapının sabit hale gelmesi sağlanır. Tüm dikiş tiplerinde (düz dikiş, zincir dikiş, overlok gibi) dikilebilir özelliğe sahiptir. Mükemmel bir iğne ilmek yapısı için yüksek başlangıç modülüne (Young modülü) sahiptir. Eğirilmiş iplikler kadar yumuşak bir tutuma sahip değildir. Corespun veya bükümlü ipliklerden daha ucuzdur. Bütün giysi tipleri veya mobilya mobilya döşemelerinde kullanılabilir.

17 Corespun dikiş iplikleri: Kontinü multifilament poliester çekirdek üzerine pamuk veya kesik elyaf polyester kaplanarak üretilir. Polyester çekirdek yüksek mukavemet ve elastikiyet verir. Dış kısmı kaplayan pamuk veya stapel poliester ise doğal bir yapı ve dikiş anındaki ısınmaya karşı direnç sağlar. Böylece istenen incelikte ve yüksek kopma mukavemetinde iplikler üretilebilir. Ayrıca iplik yağları dış yüzeydeki lifler tarafından tutulur ve dikiş işlemi sırasında iğnenin soğutulmasını sağlar ve böylece iyi dikiş performansı gösterir. Bu dikiş iplikleri aynı zamanda belirli bir elastikiyete ve düşük çekme oranına sahiptir. Corespun dikiş ipliklerinin en büyük problemi polyester ve pamuğun birlikte kullanımından dolayı boyanabilme zorluklarıdır. İki aşamalı boyama uygulanır ve bu da ilave bir maliyet getirir.

18

19 Elastik dikiş iplikleri: Pamuk, sentetik, karışım veya madensel iplikle kaplanmış lastik çekirdeği bulunan uzayabilen ipliklerdir. Elastik iplik sadece düz dikiş ve zigzag dikiş makinalarında alt iplik olarak kullanılır. Sağlam ve esnektir. Azami ölçüde gerilebilme ve eski haline dönebilme yeteneği vardır. Bu özelliği dolayısıyla giysilerde büzgü oluşturmak için kullanılır.

20 Dikiş İpliklerine Uygulanan Yağlama İşlemi Dikiş işlemi sırasında iplik, her bir dikiş biriminin (iğnenin iki batış araığı) oluşumunda, iğne gözünden geçip kumaş üzerindeki dikiş yerini alıncaya kadar çok sayıda ileri geri hareket yapar (düz dikiş makinesinde kez). Bu esnada dikiş ipliği yüksek esneme ve sürtünme etkilerine maruz kalır. Bitim işleminin tüm bu zorlanmaları karşılayacak seviyede ve değişkenlik göstermeyecek hassasiyette olması gerekir. Bitim işleminin düzensiz uygulanması iplik üzerinde oluşan gerilmelerde değişimlere yol açar ve bu durumda dengesiz dikiş oluşumu ve iplik kopuşları ortaya çıkar. İpliğe uygulanan yağlama maddesinin; sürtünmeyi azaltacak şekilde düzgün kayganlık vermesi ve özellikle sentetik ipliklerde iğne ısınmasına karşı koruma sağlaması beklenir.

21 İyi bir yağlama işlemi uygulaması; Sürtünme katsayısı ve değişkenliğini minimuma indirir. İpliği, iğne ısısının oluşturacağı hasarlardan korur. Kesik elyaftan üretilen ipliklerde lifler arası kaymayı ve dolayısıyla mukavemet kaybını önler. İpliğin bobinden düzgün sağılmasını sağlar. Kumaş üzerine leke yapmaz, ipliğin rengini değiştirmez. Son kullanım durumuna bağlı olarak farklı ipliklere farklı miktarda yağlama maddesi uygulanır. Corespun ve eğirilmiş polyester iplikler iğne ipliği olarak kullanıldıkları zaman yüksek sıcaklıklara dayanmak zorundadır. Bu yüzden de daha fazla yağlama yapılır. Kontinü filament ipliklerde genellikle fazla miktarda yağlamaya ihtiyaç duyulmaz. Yağın tipi, doğal ve sentetik iplikler için farklılık gösterir.

22 Dikiş İpliklerinin Numaralandırılması İplik kalınlıklarını belirlemek üzere kullanılan çeşitli numaralandırma sistemleri mevcuttur. Bu sistemler ağırlık veya uzunluğa göre iki grupta sınıflandırılır. Ağırlığa göre Ne : 0,59 gr. tek kat ipliğin metre olarak uzunluğu. Nm : 1 gr. tek kat ipliğin metre olarak uzunluğu. Ağırlığa göre belirlenen numaralandırma sistemlerinde iplik inceldikçe numarası büyür. Uzunluğa göre Tex : 1000 m. ipliğin gram cinsinden ağırlığı. Dtex : m. ipliğin gram cinsinden ağırlığı. Denye : 9000 m. ipliğin gram cinsinden ağırlığı. Uzunluğa göre belirlenen numaralandırma sistemlerinde iplik kalınlaştıkça numarası büyür.

23 The American Society for Testing and Materials (ASTM), tüm iplik tipleri için kullanılabilen Nm Sistemine dayalı bir Etiket Numarası Sistemi (Ticket Number) geliştirmiştir. Dikiş ipliğinde etiket numarası; ipliğin katlandıktan sonraki numarasının 3 katı bazında belirlenmiştir. Sentetik ipliklerin etiket numarası, 1000 sayısının ipliğin Tex cinsinden kalınlık değerine bölünüp elde edilen Nm numarasının 3 ile çarpılmasıyla hesaplanır. Polyester dikiş iplikleri için etiket numarası hesaplama tablosu Tex dtex*kat sayısı dtex*kat sayısı Toplam Etiket No Etiket No (2 katlı iplik) (3 katlı iplik) dtex hesaplama *2 67*3 200 (1000/20)x *2 100*3 300 (1000/30)x *2 165*3 495 (1000/50)x *2 250*3 750 (1000/75)x *2 500* (1000/150)x3 20

24 Pamuk ipliklerinin etiket numarası, 590 sayısının ipliğin Tex cinsinden kalınlık değerine bölünüp 3 ile çarpılmasıyla hesaplanır. Pamuk dikiş iplikleri için etiket numarası hesaplama tablosu Tex dtex*kat sayısı dtex*kat sayısı Toplam Etiket No Etiket No (2 katlı iplik) (3 katlı iplik) dtex hesaplama *2 67*3 200 (590/20)x *2 100*3 300 (590/30)x *2 150*3 450 (590/45)x *2 250*3 750 (590/75)x3 20 Eşdeğer kalınlıklardaki polyester ve pamuk iplikleri, tablolarda görüldüğü gibi farklı etiket numaralarına sahip olabilirler. 20 Tex polyester ipliğin Etiket Numarası TN: Tex pamuk ipliğinin Etiket Numarası TN: 100

25 Bir dikiş ipliğinin özelliklerini belirleyen faktörler nelerdir? Estetik özellikleri belirleyen faktörler Renk, parlaklık ve incelik / kalınlık, dekoratif üst dikişler veya nakışlar için iplik seçiminde dikkate alınan özelliklerdir. Diğer önemli özellikler: Renk ve renk uyumu Renk haslığı Dikiş tipine uygunluk Dikiş oluşturma özelliği thread

26 Renk haslığının iyi olması, üretim ve yıkama sırasında karşı karşıya kalınabilecek maddelerden etkilenmeye engel olur. Dikiş ipliği boyaması düzgün olmalıdır. İyi renk haslığına sahip bir iplikte, yıkama ve ışık ile renk solması olmaz. İpliğin rengi, üretim ve kullanım sırasında maruz kalacağı etkilere karşı dayanıklı olmalıdır. Aşağıdaki durumlar için renk haslığı değerleri ölçülebilir: Klorlu su Terleme Soğuk suda yıkama Kuru temizleme Islak ve kuru ütüleme Ağartma

27 Performansı belirleyen faktörler Giysi üretiminde kullanılan dikiş iplikleri, dikişte sürtünme ve iğne ısınmalarına, giysiye uygulanacak bitim işlemlerine ve kullanım sırasında maruz kalınacak gerilmelere karşı dayanıklı olmalıdır. Giysilerdeki iplik ve dikiş performansı aşağıdaki kriterlere göre değerlendirilir: Dikiş mukavemeti Sürtünme dayanımı Elastikiyet Kimyasal dayanım Yanmazlık Renk haslığı

28 Mukavemetin iyi olması, dikişin yıkama ve kullanım sonrasında sağlam kalmasını sağlar. Düzgün yüzey ve hatasızlık, yüksek hızda dikiş sırasında iğne ve malzeme arasındaki sürtünmeyi minimuma indirir. Dikme özelliğinin yüksek, sürtünmenin az olması için iplik lubrikasyonu düzgün olmalıdır. Kalınlık / iplik çapının düzgün olması demek, ipliğin iğne gözünden ve kumaştan rahatlıkla geçtiği düzenli bir dikiş oluşumu demektir. Düzgünlük aynı zamanda mukavemeti, sürtünme dayanımını ve büküm yapısını da etkiler. Düzgünlüğü iyi olmayan bir iplik, bükürcüklenip düğümlenebilir ve iğne gözünde takılır. Elastikiyet, ipliğin üzerindeki gerdirme kuvveti ortadan kalktığı anda orjinal boyutuna geri dönmesi demektir. İpliğin elastikiyet özelliği dikişin mukavemetini ve görünüm kalitesini etkiler.

29 Yüksek çekme özelliğine sahip kumaşların dikişleri, çekme değeri düşük ipliklerle yapıldığında, dikiş büzüşmesi sorunu daha az yaşanır. Kimyasallara karşı dayanım, özellikle yıkama, ağartma ve kuru temizleme görecek ürünlerin dikiş ipliğinden beklenen bir özelliktir. İyi sürtünme dayanımı, dikiş performansını artırır ve ipliğin daha dayanıklı olmasını sağlar. Aşağıdaki değerler, iplikler arası sürtünme testlerinin sonuçlarına dayanarak, farklı iplik cinslerinin sürtünme dayanımını birbirlerine göre kıyaslamaktadır: Keten ve Sonsuz Filament Rayon için dayanım derecesi 1 ise: Pamuk = 3 İpek = 4 Kesik Elyaf Polyester = 12 Sonsuz Filament Polyester = 30 Kesik Elyaf Naylon = 40 Sonsuz Filament Naylon = 150

30 Dikim Özelliği parametreleri Bir ipliğin üstün dikim özelliğinde olmasını belirleyen parametreler şöyle sıralanabilir: Yüksek hızlı dikiş işlemi sırasında kopuş sayıları Düzenli dikiş oluşturabilme Dikiş atlaması olmaması Dikiş sırasında tansiyon değişkenliği yaratmaması için gerekli iplik düzgünlüğü Yüksek sürtünme dayanımı Dikiş makinesi kılavuzlarından rahatça geçebilmeyi sağlayacak yüzey düzgünlüğü. Dikim Özelliği nedir? Bir dikiş ipliğinin performansını tarif etmek için, 'Dikim Özelliği' tanımı kullanılır. İyi dikim özelliğine sahip bir iplik düzgün yüzeyli ve çap ölçüsü düzenli olmalıdır. İpliğin homojen ve düzgün bir yapıda olması, dikiş oluşturma mekanizmalarından geçiş sırasında sürtünmenin düşük, mukavemetin de yüksek olmasına olanak sağlar. Aynı zamanda iplik kopmaları minimuma iner, bu da makineden iplik geçirme, tamir işlemleri ve ikinci kalite ürün gibi maliyet artırıcı etkenleri azaltmış olur. ad

31 Dikilebilirlik açısından en önemli dikiş ipliği özellikleri; Elastisite modülü Termal direnç Sürtünme özellikleri Düzgünlük Yüksek elastisite modülü, daha iyi ilmek oluşumu sağlar ve dikiş büzülmelerini engeller. Termal direnç ısınmalara karşı ipliği korumaktadır. İplikleri yaklaşık olarak en az 240 ºC sıcaklığa dayanıklı olmalıdır. İğne, kumaş ve iplik arasındaki sürtünme dikiş problemlerine neden olur. Bu problemleri önlemek için dikiş ipliklerine yağlama işlemi uygulanmalıdır. İplik, dikiş makinesindeki akışı sırasında makine parçalarına ve iğneye temas ederek geçer. İplik yapısındaki hatalar bu yüzeylerden geçişlerde zorlanmalara neden olur. Bu, iplik gerginliğinde değişimlere ve dolayısıyla dikişin düzensiz oluşmasına ve iplik kopuşlarına yol açar. Bu nedenle dikiş ipliğindeki düzgünsüzlük kabul edilebilir en düşük seviyede olmalıdır.

32 Dikiş İpliklerinin Seçimi Tüm dikiş uygulamaları için mükemmel bir iplik yerine, belirli uygulamalar için istenen özellikleri sağlayan dikiş ipliği seçilmelidir. Belirli bir dikiş uygulamasında, uygun dikiş ipliğinin seçimi için göz önüne alınan faktörler şunlardır: Lif tipi İplik yapısı İplik numarası Dikilebilirlik Dikiş performansı ( Dikiş mukavemeti, dikiş dayanımı vb.) Dikiş görünümü ( Renk, renk haslığı vb.) Maliyet

33 Genel beklentiler: İplik, mümkün olduğunca ince olmalı ve bununla beraber dikişin mukavemet gereksinimlerini de karşılamalıdır. İnce iplikler ince iğneleri gerektirir. Bu da kumaş distorsiyonunun düşük olmasını sağlar. Dikişlerin kopma mukavemeti kumaşınkinden daha düşük olmalıdır (kumaşın mukavemetinin %60 ı). Renk değişimine karşı ipliğin haslığı mükemmel olmalıdır. Yıkama sonucunda iplik çekmemelidir.

34 Çoğunlukla çocuk ve bayan giysi konfeksiyonunda daha fazla sayıda renk kullanılır. Bu durumda bir giysi üzerinde aynı tip ve numarada dikiş ipliği kullanılması önerilir. Bunun yanında birkaç temel iplik renginin kullanıldığı üretimler söz konusuysa, giysinin iç tarafında iplik maliyetini azaltmak için daha farklı ipliklerin kullanılması önerilir. Burada dikiş ipliğinin dikiş mukavemetine etkisi göz önüne alınmalıdır. Düz dikiş yapısında genellikle iğne ipliğinde ve masura ipliğinde aynı numarada iplik kullanılır. Bunun nedeni iki iplik sisteminin kumaşın orta noktasında kilit bağlantı yapması ve zincirin en zayıf noktasından kopması gerçeğidir. Masura ipliği olarak daha ince ve zayıf bir iplik kullanılırsa dikiş ancak masura ipliği kadar mukavim olacaktır.

35 Bunun dışında bazı durumlarda farklı tip veya iplik yapısında dikiş iplikleri kullanılabilir. Bu durumda dikiş performansında bir değişim görülmez. Örneğin eğirilmiş iplik yerine yüksek mukavemetli corespun iplik kullanılabilir. Başka bir durumda da eğirilmiş veya corespun iplik yerine monocord iplik kullanılabilir. Zincir dikiş yapısında ( örneğin 401), lüper ipliğinin ilmeği iğne ipliği tarafından tutulur. Düz dikişteki gibi kilit bir bağlantı yoktur. Bu durum lüper ipliğinde; iğne ipliğinden en az %60 oranında düşük numarada iplik kullanılmasına izin verir. Dikiş mukavemetinde önemli bir etki yaratmaz. Örneğin 60 tex iğne ipliği, 40 tex lüper ipliği kullanılabilir. Bu durum dikiş kalitesini düşürmeksizin iplik maliyetini azaltmanın bir yoludur. Overlok dikişler (örneğin 504), zincir dikişte olduğu gibi aynı iğne ipliği formasyonuna sahiptirler. Bu nedenle bu dikişlerde de lüper ipliğinde iğne ipliğinin yaklaşık %60 oranı kadar ince iplik kullanılabilir. Örneğin 24 tex iğne ipliği ile 18 tex lüper ipliği kullanılabilir. İnce lüper iplikleri hacimli ipliklerin örtücülüğünü veremezler.

36 Dikilebilirlik, performans ve dikiş görünümüne uygun dikiş iplikleri Dikilebilirlik soruları? Giysi? Eğirilmiş, Corespun, Hava jetli, Tekstüre Herhangi bir otomatik düz dikiş makinası CW veya PW corespun mı? Düz dikiş, ilik, düğme? Corespun, eğirilmiş veya hava jetli eğirilmiş Overlok, kapama dikiş? Eğirilmiş veya tektüre Aşırı iğne ısınması? Pamuk veya pamuk kaplı corespun Mikrofiber veya poplin gibi özel kumaşlar? Polyester kaplı corespun-ince numara Dikiş büzülmesi? Pamuk veya polyester kaplı corespun Örme kumaşlarda iğne hasarı? Mümkün olduğu kadar ince iplik Ekstra ince iğne gerekiyor mu? İnce numara iplik Ağır gramajlı endüstriyel uygulama? Multifilament, monocord

37 Dikiş performansı soruları? Kimyasal direnç? Polyester Aşınma direnci? Naylon veya polyester UV direnci Polyester Uzun süreli ısı direnci? Nomex Yıkamaya karşı direnç? Pamuk veya Kevlar Minimum dikiş kopması? Pamuk veya polyester kaplı corespun Dikiş elastikiyeti Polyester kaplı corespun, eğirilmiş polyester, tekstüre Dikiş görünümü? Yüksek derecede parlak görünüm Filament Daha az parlak görünüm Corespun veya eğirilmiş % 100 pamuk giysi (giysi boyama) Pamuk veya Lyocell Renk haslığı Polyester, Vat boyalı pamuk Kontrast yaratacak görünen bir dikiş? Kalın numarada iplik Dikiş örtmesi? Tekstüre

38 The Technology of Clothing Manufacture İplik ve Dikiş Teknolojisi-Coats

39 1. Dikiş Mukavemeti DİKİM PERFORMANSI Dikiş mukavemeti, dikiş hattına dik olarak etki eden dış kuvvetlere karşı dikişin gösterdiği direnci karakterize eder; dikişin geri dönüşü olmayan bir tahribata uğraması için gereken kuvveti temsil eder. İki kumaş parçası bir dikiş ile birleştirildiğinde ve bu dikiş hattına dik açıda artan kuvvet uygulandığında, dikiş çizgisinde veya buna yakın yerlerde kopmalar meydana gelir. Genellikle, dikişsiz bir kumaşı koparmak için gereken kuvvet değerinden daha düşük bir değerde kopma gerçekleşir. Her dikiş, kumaş ve dikiş ipliği olmak üzere iki bileşenden oluştuğu için dikiş bozulması; kumaşın veya dikiş ipliğinin veya nadir de olsa her ikisinin birden kopmasıyla meydana gelir.

40 Kumaş kopması durumunda iki farklı mekanizma mümkündür: 1) Dikim sırasında iğnenin dalıp çıkması nedeniyle oluşan iğne hasarlarının kumaşı zayıflatması neticesinde gerçekten kumaş kopabilir. 2) Dikiş kopabilir; fakat daha sık karşılaşılan durum, özellikle kaygan ipliklerle gevşek dokunan kumaşlarda dikiş hattına dik yönde kuvvet uygulandığında dikişe paralel olan ipliklerin kayması ile oluşan dikiş kaymasıdır. Dikiş kayması (seam slippage)

41 Dikişteki iplik kopuşları çoğunlukla bir dikiş adımının ilmek kısmında olur ve dikiş adımının mukavemeti, doğrusal çekme mukavemetinden daha çok ipliğin ilmek mukavemeti ile ilgilidir. İlmek mukavemeti, aynı uzunlukta bir başka iplik üstünde ilmek oluşturan bir iplik uzunluğunu koparmak için gereken yüktür. Bunu; katılık, lif veya filament tipi, kat ve büküm yapısı etkiler. Dikiş mukavemeti ile yakından ilişkili olan iplik mukavemetinin ölçüsü minimum ilmek mukavemetidir (en zayıf ilmeğin mukavemeti). Sentetik ipliklerin ilmek mukavemetleri pamuk ipliklerininkinden daha yüksektir. Teknik gelişmeler sayesinde bugün, birkaç yıl öncesinin kalın iplikleri ile aynı mukavemete sahip daha ince iplikler kullanılabilmektedir. Dikiş mukavemeti beş faktör tarafından belirlenir: 1. Kumaş tipi ve gramajı 2. İplik lif tipi, yapısı ve numarası 3. Dikiş ve dikim yapısı 4. Dikiş sıklığı 5. Dikiş dengesi

42 1. Kumaş tipi ve gramajı: (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) Kumaşın aşağıda verilen özellikleri dikim performansını etkiler: 1. Kumaşın lif içeriği (%100 pamuk, pamuk/polyester karışımı, naylon vb. ) 2. Kumaş yapısı Dokuma /örme Kullanılan örgü tipi (bezayağı, dimi, jarse, triko vb.) İplik sıklıkları İplik tipi ve numarası 3. Dikim yönü 4. İpliklerin dikişte dışarı çıkma eğilimi

43 (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) Örme kumaşlar normal olarak dokuma kumaşlardan daha fazla uzayabilir. Bu nedenle dikiş tipi seçiminde dikkatli olunmalıdır. Bir örme kumaştaki bir dikiş, uzunluğu boyunca uzatıldığında, dikişin uzama sınırından önce dikiş ipliğinin uzama sınırına ulaşılmaz; çünkü dikiş dayanamaz. Bu nedenle dokuma kumaşa kıyasla örme kumaşlarda, dikişlerin boyuna yönde kuvvet altındaki davranışı, enine yönde kuvvet altındaki davranışından çok daha önemlidir. Dokuma kumaşta dikiş ipliğinin kopması nedeniyle oluşan dikiş kusurunun, kumaş kusuru nedeniyle oluşandan daha küçük bir problem olduğu söylenebilir. Çünkü, her ne kadar müşteri memnuniyetsizliğine yol açsa da en azından düzeltilebilir.

44 2. İplik lif tipi, yapısı ve numarası (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) Lif tipi Bazı lifler diğerlerinden daha mukavemetlidir ve daha büyük ilmek mukavemeti ve dolayısıyla dikiş mukavemeti verir. Örneğin %100 eğirilmiş polyester iplik, aynı numaradaki %100 pamuk ipliğinden daha fazla dikiş mukavemeti sağlar. Polyester, Naylon gibi sentetik iplikler kimyasal bozulmalara (örneğin ağartma işlemi) ve aşınmaya karşı selüloz liflerinden daha dayanıklıdır. Bunun yanında selüloz lifleri iğne ısınmalarına karşı dirençlidirler. Koruyucu giysilerde kullanılan Kevlar ve Nomex iplikler yüksek sıcaklıklara karşı dirençlidirler. Dikiş ipliğinin seçiminde dikişin mukavemet özellikleri önemli olmakla beraber ipliğin performans anlamında kumaşla uyumlu olması gerekliliği de göz ardı edilmemelidir. Örneğin ipek kumaşlar için ipek iplik kullanılması.

45 İplik yapısı (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) Polyester corespun iplikler eğirilmiş ve tekstüre ipliklerden daha fazla dikiş mukavemeti sağlar. Kontinü filament polyester ve naylon iplik yapıları aşınmaya ve dikiş bozulmalarına karşı daha fazla direnç sağlar. Hava jetli, tekstüre ve monocord iplik yapıları daha iyi ilmek mukavemet özelliği sağlar. İplik bitim işlemi Glace veya sertleştirilmiş iplikler, yumuşak apreli ipliklere göre daha iyi aşınma direnci sağlar. Merserize iplikler, aynı iplik numarasındaki yumuşak pamuk ipliklerinden daha mukavemetlidir. İplik numarası Belirlenen bir lif tipi ve iplik yapısında büyük numaralı iplik daha fazla dikiş mukavemeti verir.

46 3. Dikiş ve dikim yapısı: (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) Dikiş tipi: Dikiş tipinin dikiş mukavemeti üzerindeki etkisi; (1) özellikle kilit dikiş makinelerinde, dikiş işlemi esnasında iğne ipliklerini etkileyen büyük mukavemet kayıplarıyla ve (2) bir kilit dikişteki iğne ipliğinin, bir zincir dikişteki veya bir overlok dikişteki iğne ipliğinden daha fazla gerilmesine yol açan dikiş geometrisiyle ilgilidir. Bu nedenle zincir dikiş 401 ve overlok dikiş 504, kilit dikiş 301 den biraz daha mukavimdir. Kilit dikiş 301 Zincir dikiş 401 Overlok dikiş 504 Dikim tipleri: Bazı dikim yapıları diğerlerine göre gerilme ve aşınmaya karşı daha dirençlidirler. Örneğin katlamalı dikim, tüm dikim tiplerinin en mukavemetlisidir. Bu dikim tipinde dikiş üzerine gelen gerilme, kumaş ve iplik tarafından karşılanmaktadır.

47 4. Dikiş sıklığı: (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) Giysilerin teknik şartnameleri yazılırken dikilecek ürünlerde kullanılması gereken uygun dikiş sıklığı değerini belirtmeyi ihmal etmemelidir. Çünkü; dikiş sıklığı (1 inçteki dikiş sayısı); (1) dikiş mukavemeti, (2) dikiş görünümü ve (3) streç kumaşlarda dikiş esnekliği üzerinde doğrudan etkilidir. İğne deliklerinin sıklığının kumaşı zayıflatmaya başladığı noktaya kadar, dikiş sıklığı arttıkça dikiş mukavemeti de artar. Genellikle daha sık dikiş daha yüksek dikiş mukavemeti anlamına gelmektedir. Bazı durumlarda dikiş sıklığının artırılması kumaşta hasara ve dolayısıyla dikişin zayıflamasına yol açabilir. Ancak bu, aşırı iğne batış yoğunluğunun zarar verdiği spesifik kumaşlarda meydana gelir. 1 inçteki dikiş sayısının artması 1 inç dikişteki iplik sarfiyatını artıracaktır. Dolayısıyla, dikiş sıklığındaki artış daha yüksek mukavemet ve daha elastik dikişler sağlarken giysiyi dikmek için ihtiyaç duyulan iplik miktarını da artıracaktır. Düşük dikiş sıklığında çalışılırken daha kuvvetli iplik kullanılmalıdır. Bu da, iğne hasarlarına yol açma olasılığı bulunan daha kalın iğne kullanımını gerektirir.

48 Dokuma kumaşlarda dikiş mukavemetinin belirlenmesi Dokuma kumaşlarda dikiş mukavemetinin tahmini için geliştirilmiş olan iki formül vardır. Hesaplamayı yapabilmek için: (1) dikiş tipini (301 veya 401), (2) iplik mukavemetini(libre) ve (3) dikiş sıklığını (1 inçteki dikiş sayısı) bilmek gerekir. 301 düz dikiş için Tahmini dikiş mukavemeti = Dikiş sıklığı x İplik mukavemeti x 1.5* Örnek: 6x10 lbx1,5 = 90 lb *1.5 faktörü; kullanılan ipliğin ortalama ilmek mukavemet oranıdır. İğne ve masurada aynı numarada iplik kullanımına dayalıdır. 401 zincir dikiş için Tahmini dikiş mukavemeti = Dikiş sıklığı x İplik mukavemeti x 1.7* Örnek: 6x10 lbx1,7 = 102 lb *1.7. faktörü; zincir dikişte kullanılan ipliğin ortalama ilmek mukavemet oranıdır. Zincir dikişte daha fazla iplik kullanıldığı için bu değer düz dikişe göre daha yüksektir. İğne ve lüperde aynı numarada iplik kullanımına dayalıdır. Bu formüllerden; dikiş sıklığının, iplik mukavemetinin ve dikiş tipi seçiminin dikiş mukavemeti üzerindeki etkisi açıkça görülmektedir.

49 Dikiş Tipi: 301 Kilit dikiş Dikim Tipi: Sınıf 1 Birleştirme dikim Üst ve alt iplik: T-24 Perma Core Mukavemet: 2.6 lb Dikiş sıklığı (SPI) Tahmini dikiş mukavemeti 23.4 lb 31.2 lb 39 lb 46.8 lb Tabloda görüldüğü gibi; kumaş iplikten önce kopmadıkça, dikiş sıklığının dikim mukavemeti üzerinde çok büyük etkisi vardır. Aynı dikişler, daha düşük dayanımlı eğirilmiş polyester iplikle dikilirse bu da nihai dikiş mukavemetini etkileyecektir. Dikiş Tipi: 301 Kilit dikiş Dikim Tipi: Sınıf 1 Birleştirme dikim Üst ve alt iplik: T-27 Spun Poly Mukavemet: 2.2 lb Dikiş sıklığı (SPI) Tahmini dikiş mukavemeti 20 lb 26 lb 33 lb 40 lb American&Efird, Inc.

50 5. Dikiş dengesi (İplik gerginliği): (Dikiş mukavemetini belirleyen faktörler) İyi dikiş elde edebilmek için gerginlik çok iyi ayarlanmalıdır. Gevşek iplik gerginliği durumunda dikiş mukavemeti düşük olacaktır; yüksek olduğunda ise dikiş büzülmesine yol açabilecektir. Örme kumaşlar dikildiğinde aşırı dikiş sırıtması (seam grinning) ve dikiş ayrılması (stitch cracking) kontrolleri mutlaka yapılmalıdır. Dikiş sırıtması; iplik gerginliğinin çok düşük olması sonucunda meydana gelen, dikişe kuvvet uygulandığında dikişin çok açılması durumudur. Dikiş ayrılması, dikim yönünde dikişe kuvvet uygulanarak test edilir. Eğer iplik gerilimleri çok yüksekse veya yeterli dikiş sıklığı kullanılmamışsa iplikler kopacaktır.

51 2. Dikiş Aşınması Son zamanlarda giysi üretimindeki ön yıkama işlemleri ve giysinin kullanımı sırasında uygulanan işlemler dolayısıyla aşınma direnci önemli hale gelmiştir. Bir giysinin dikiş ömrü, giysiyi oluşturan diğer materyaller kadar uzun olmalıdır. Daha erken bir zamanda iplik veya kumaşta bir bozulma olursa dayanıklılık anlamında dikişin başarısız olduğu söylenebilir. Kot pantolon, iş giysileri, iç giyim, okul giysileri gibi kullanımları sırasında önemli düzeyde aşınmaya maruz kalan giysilerdeki dikişler, mümkün olan en iyi direnci gösterecek şekilde tasarlanmalıdır. Taş yıkama işlemi sırasında aşınma sonucu kopan lüper ipliği Dikiş ipliğinin aşınma direncine etki eden faktörler: -Lif tipi (naylon, polyester, pamuk vb. ), lif inceliği ve şekli -İplik yapısı ve numarası (monocord, corespun, eğirilmiş, hava jetli vb. ) - Dikiş ve dikim yapısı

52 -Lif tipi, iplik yapısı ve numarası: Sentetik iplikler, eğirilmiş polyester kaplanmış pamuk iplikler ve polyester kaplanmış corespun iplikler daha iyi dikiş performansı verir. Kalın ipliklerdeki aşınmaya maruz lif sayısı fazla olacağından aşınma dayanımı artacaktır. İnce ve fazla bükümlü ipliklerde aşınma daha az olacaktır. İpliklerin ve dolayısıyla dikişin aşınmaya karşı direncini arttırmak için; dikim esnasında iplikleri yağlamak, iplik üretiminde uzun elyaf ve yüksek dirençli hammadde kullanmak ve ipliğe gaze işlemi uygulamak yararlı olacaktır. Bazı iplik tiplerinin aşınma direnci (AMEFIRD) (Dikiş aşınmasını belirleyen faktörler) İplik tipi İplik numarası Aşınma oranı (tex) % 100 yumuşak pamuk 50 2 Glace pamuk 60 4 Tekstüre polyester 35 4 Eğirilmiş polyester 60 5 Pamuk kaplı corespun 60 6 Polyester kaplı corespun 60 7 Hava jetli polyester 60 8 Multifilament katlı polyester 45 9 Multifilament katlı naylon Burada aşınma oranı değerleri 1-10 arasında değişmektedir. En iyi değer 10 dur.

53 - Dikiş ve dikim yapısı: (Dikiş aşınmasını belirleyen faktörler) Üstesinden gelinmesi gereken ilk aşındırıcı etki, dikiş işleminin kendisidir. Dikiş formundaki bir ipliğin dayanımı; dikiş tipi, dikiş dengesi, dikiş gerginliği, dikim tipi, iplik tipi ve dikilecek materyalin tabiatı başta olmak üzere bir çok faktöre bağlıdır. İplik üreticileri tarafından yapılan çalışmalarda dengelenmiş bir kilit dikişin dış yüzeyindeki ipliklerin, zincir dikişin alt tarafında açıkta kalmış ipliklerden daha iyi aşınma direncine sahip oldukları görülmüştür. Yüksek gerilim altında dikilen dikişler, düşük gerilim altında dikilenlere göre daha az hassastırlar. Ayrıca zincir dikişlerdeki ilmek ipliklerinin ömrü, dikiş dengesi sağlandıkça artış gösterir. Dolayısıyla iğne ipliği ile ilmek ipliği arasındaki oran 1:1 olmalıdır. Böylece dikiş ilmekleri dikiş deliğinde yoğunlaşmayıp aralıklı olarak oluşturulur. İplik malzeme içinde daha iyi yataklanarak korunmuş olur. Sık dokunmuş veya kaplanmış malzemelerde yataklama olamayacağından, bu tip kumaşlarda dikişler yumuşak malzemelerdekine göre daha çabuk aşınır. Örneğin kot pantolonlarda bacak iç dikişleri çabuk aşınır. Çift sıra 401 zincir dikiş ve katlamalı dikim tipi ile dikilen geleneksel kot dikişleri, bu pozisyonları nedeniyle fazla aşınmaya maruz kalır.

54 3. Dikiş Esnekliği Kumaş üzerindeki dikiş, giyinme sırasında meydana gelebilecek tüm zorlanma ve gerilmelere karşı bozulmayacak kadar esnek yapıya sahip olmalıdır (örnek olarak boğazlı kazağın giyilişini gözünüzün önüne getiriniz). Bu husus özellikle esnek kumaşlarda daha da belirgindir. Dikiş esnekliğini belirleyen başlıca faktörler: - Kumaşın özellikleri - Kullanılan dikiş türü - Dikiş ilmeği uzunluğu - Kullanılan iplik türü

55 1. Kumaş Özellikleri: (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Bir kumaşa uygulanacak dikişin, kumaşın esnekliğini karşılayacak ölçüde esnek olması gerekir. Esnek kumaşlar genel olarak rahatlık esnekliği ve hareket esnekliği sağlayan kumaşlar olarak iki gruba ayrılır. %30 a kadar esneyen rahatlık amaçlı kumaşlar ve %100 ve üstünde esneyen hareket amaçlı kumaşlarda, esneyecek ve sonra serbest haline geri dönecek dikişler oluşturmak gerekir. Böyle dikişler hem uzatıldıklarında kopmayacak hem de giysinin esnekliğini sınırlanmayacak tır. Dokuma kumaşlar verev dikilmedikçe veya özel esnek iplik kullanılmadıkça fazla esnemezler. Örme kumaşlar ise yapıları gereği belirli bir esneme yeteneğine sahiptirler. Daha çok esneklik gerektiren uygulamalarda, özellikle tekstüre iplikle üretilmiş kumaşlar, esnedikten sonra tekrar eski boyutlarını almasından dolayı tercih edilirler.

56 2. Dikiş Türü (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Dikiş ve dikim tipinin seçimi çok önemlidir. Çeşitli dikiş türleri, yapılışlarına göre kopma noktasına gelinceye kadar farklı derecelerde esneme payı gösterirler. Örneğin kesilip dikilen triko giysi yapımında (çocuk giysileri, iç çamaşırları) dikiş esnekliği oldukça önemli bir özelliktir. Bu nedenle bu kumaşlarda standart bir yöntem olarak Reçme dikişi kullanılır. Dikiş 406 reçme dikişi Elbiselerde genellikle dikişlerin görünmesi istenmediğinden reçme dikişi ve zig zag dikiş kullanılmaz. İstenmeyen görüntüsünün yanında reçme dikişi sağlam bir dikiş değildir. Palto, manto vb. giysilerde sorun; düz veya zincir dikiş kullanıldığında meydana gelen olağan gerilmeler karşısında dikiş kopmalarını önlemek için yeterli düzeyde esneklik verebilmektir. Bu durumda düz dikiş mi yoksa zincir dikiş mi kullanılmalı sorusuyla karşı karşıya kalınır.

57 Hem düz dikiş 301 hem de zincir dikiş 401, dikkatlice ayarlanırsa, birleştirilmiş ve katlı dikimlerde kullanıldıklarında konfor amaçlı streç kumaşların dikilmesi için yeterli esnekliği verir. Kilit dikişte, esnekliği artırmak ve aynı zamanda tatminkar dikiş formasyonunu sağlamak için dikiş gerginliği belirli bir limite kadar azaltılabilir. Zincir dikiş 401 de, dikişi daha gevşek ayarlamak mümkündür, fakat dikiş açılması riskinin artması pahasına. Küçük miktarda açılma normal olarak kabul edilebilir ve 401 dikiş biraz daha esnekliğin gerektiği yerlerde kullanılabilir. (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Düz dikiş 301 Zincir dikiş 401 Çok esnek dikiş aynı zamanda çok gevşek görünümde olduğu için tercih edilmez. Düşük gerilim ayarıyla zincir dikiş makinesinde dikiş dikmek, düz dikiş makinesinde dikmekten daha kolaydır ve buna bağlı olarak normal bir zincir dikiş düz dikişe göre daha esnek olmaktadır. Ancak gevşeklik nedeniyle iki kumaş katı arasında bıraktığı boşluk daha fazladır. Bu durum düzeltilmeye çalışıldığında düz dikişe olan esneklik üstünlüğü kaybolmaktadır. Doğru ayarda dengeli bir düz dikiş, zincir dikişe yakın veya daha fazla bir esnekliğe sahip olabilmektedir.

58 Hareket amaçlı streç kumaşlar için 301 veya 401 dikiş tiplerini kullanarak yeterince yüksek dikiş esnekliğine ulaşmak mümkün değildir. Çoğu giysilerde hacimli dikiş oluşturmasına rağmen 500 sınıfı overlok dikiş kullanılmaktadır. 504 üç iplik overlok dikiş maksimum uzatılabilirliği sağlamaktadır. 500 sınıfı (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) dikişlerdeki lüper ipliğinin uzunluğu, çevrilmiş kumaş kenarlarının sıkıştırılabilirliği ile birlikte, %100 civarına uzamayı mümkün kılar. Korse ve yüzme giysilerinde, yüksek esnemenin yanı sıra yüksek dikiş emniyeti de vermek için zig zag kilit dikiş kullanılmaktadır; fakat sınırlı dikim konstrüksiyonlarında uygulanabilmektedir. 504 üç iplik overlok 304 zig zag kilit dikiş Uygun kumaşlarda, yüksek esneme ve düşük hacimli düz dikişler elde etmek için sınıf 600 örtme dikişleri de kullanılabilir. Dikiş giysinin yüzeyinde göründüğünden bu genellikle iç Örtme dikişi 602 giyimde veya dikişin dekoratif amaçlı kullanıldığı yerlerde uygulanır.

59 3. Dikiş Sıklığı (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Dikiş ilmeklerinin sayısı arttıkça esneklik de artar. Ancak bu durum gevşek ayar dikkate alındığında değişebilmektedir. Dikiş makinesindeki iplik gerginlik sistemini iyi ayarlamak suretiyle dikiş ilmeklerinin sayısı ile dikiş esnekliği arasında bir denge kurulabilir. Böylece ilmek sayısı arttırılarak dikişte %70 in üzerinde bir esneklik sağlanabilir. Bunun üzerine yapılan deneysel bir çalışmada aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir cm deki ilmek sayısı (düz dikiş) Dikiş gerilimi 280 gr 140 gr 90 gr Dikiş esnekliği %50 %59 %73 Overlok dikişi gibi bollaşma sorunu olmayan dikiş türlerinde fazla iplik esnekliği arttırdığından, gerilim ayarına gerek kalmadan dikiş ilmeği sayısı ile dikiş esnekliği arasındaki orantı beklenilen seviyede olmaktadır. Yapılan deneyler sonucunda dikiş ilmeği sayısı uygun bir biçimde arttırıldığı zaman pamuk iplikleriyle dikilen triko giysilerdeki overlok dikişin esnekliği %100 ün üzerine çıkmaktadır.

60 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Teknik açıdan dikiş ilmeği sayısının sınırsız arttırılması dikişin toplanmasına yol açar, kumaşı zedeler ve esneklik tam anlamıyla sağlanamaz. Aslında giysiler dikiş sırasında değil, giyilirken zorlanmaya maruz kalır. Esnek kumaşlarda yırtılmadan önce esneme payı %30 civarındadır. Bu durumda %70 esneklik verebilen ve yüksek ilmek sayısı olan bir dikiş uygulamaya gerek yoktur. Rahatlık için kullanılan esnek kumaşlara ilmek sayısı yüksek dikişler uygulandığında, kullanım sırasında, dikiş ipliklerinin kopmasından önce kumaşın yırtıldığı görülür. Böyle bir durum gereksinimden fazla iplik tüketimi demektir. Dikilen kumaşın kendi esneme sınırı ve emniyet payı ile yapılan bir hesaplama iplik tüketimini azaltabilir ve üretimi arttırabilir. Kumaşın türü ve gramajı, iplik türü, gerilmeler gibi faktörleri göz önüne almadan belirli herhangi bir dikişte, santimetredeki ilmek sayısını kesin olarak belirlemek olanaksızdır. Kabaca rahatlık için kullanılan esnek kumaşlarda, bir inçte ortalama dikiş ilmeği, hareket için kullanılan esnek kumaşlarda dikiş ilmeğinin kullanılabileceği söylenebilir.

61 4. İplik Özellikleri: (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Az gerilimlerde fazla uzama gösteren iplikler dikiş için uygun değildir. Üst ipliğin elastikiyet payı, dikişin dengesini ve dikişteki büzüşmeyi etkiler. Ancak bu tür iplikler, elastikiyet dengeleri yüksek olduğundan, düz ve zincir dikiş sırasında sadece alt iplik olarak kullanılmalıdır. Sentetik ve karışım iplikler pamuk ipliklerinden daha esnek olduklarından, esnek kumaşların dikimine daha uygundurlar. %30-%100 esneme payına sahip, hareket esnekliği sağlayan kumaşlar ile doğal ve sentetik elyaf karışımı kumaşlarda, saf sentetik veya karışık katlı stapel iplikler kullanılmalıdır. Dengeli bir zincir dikişte gerilme meydana geldiğinde, önce üst iplik kopar. Bu sorunu gidermek amacıyla üst iplik yerine yüksek esneme yeteneğine sahip başka bir ipliğin kullanılması durumunda ortaya kötü bir dikiş çıkmaktadır. Bunun yerine lüperde yüksek esnekliğe sahip naylon bağlantı ipliği veya dolgu ipliği kullanılacak olursa, ilmeklerin büyümesine ve bozulmasına neden olan gerilmeler azaltılabilir. Üst iplik olarak da standart katlı polyester veya core-spun iplik kullanılması durumunda iyi bir dikiş yeteneği, düzgün bir dikiş ve azami dikiş esnekliği sağlanabilir.

62 (Dikiş esnekliğini belirleyen faktörler) Dikiş ilmeğinin dengeli olması şartıyla aynı iplik türleriyle düz dikişlerin de esnekliğini arttırmak mümkündür. Alt iplik olarak yüksek esneme yeteneğine sahip ipliklerden birinin kullanılması durumunda, üst ipliğin ilmeği kumaşın altına gelecek şekilde ayarlanmalıdır. Ayrıca alt ipliğin makaradan rahat şekilde sağılabilmesi için çok sıkı sarılmaması gerekir. Böylelikle dikişin tam esneme potansiyeli gerçekleştirilebilmekte ve gerilmiş ipliğin eski uzunluğuna dönerek dikişi büzmesi önlenmektedir. COATS araştırma laboratuvarlarında 250gr/m2 lik dokuma kumaş üzerinde yapılan testler sonucunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Düz ve zincir dikişlerde pamuk iplikleri kullanarak %50 ye kadar esneme sağlanabilir. Rahatlık için dikilen kumaşlarda bu oran yeterli olmaktadır. Standart bir sentetik iplik kullanıldığı zaman esneme miktarı %60 a kadar çıkabilir. Böylece dikiş geriliminde de bollaşma olmaz. Hareket sağlayan giysilerde %60 esneme oranı yetersiz kaldığında lüperdekinden daha esnek olan katlı naylon bağlantı ipliği kullanılabilir. Düz dikişte bile alt iplik olarak katlı naylon bağlantı ipliği kullanıldığında, dikiş üzerinde %20 daha fazla bir esneklik sağlamak mümkündür.

63 4. Dikiş Güvenliği Dikiş güvenliği; iplik veya kumaş kopması veya dikiş atlaması sonucu dikişlerin bozulmaması şeklinde düşünülebilir. En az güvenli dikiş sınıfı tek iplikli zincir dikişlerdir. Çünkü bu dikişler, bir iplik ilmeğinin aynı ipliğin oluşturduğu başka bir ilmeğin içinden geçirilmesiyle oluşturulmuşlardır. Bu nedenle son dikiş emniyete alınmazsa, bir iplik kopuşu ve dikiş kayması ile dikişin çözülmesi çok kolaydır. Dikkatli iplik seçimi ile, her bir dikişin iç sürtünmesini arttırarak geri kaçma eğilimi azaltılabilir. tek iplikli zincir dikiş 101 Kilit dikişte bir iplik kopması meydana gelirse; dikim sırasında uygulanan gerilme, kumaş elastikiyeti ve kullanılan ipliğin yüzey yapısına bağlı olarak kısa bir mesafe geri çekilir. Bu Kilit dikiş 301 dikim boyunca devam etmeyip sadece birkaç dikiş adımında gerçekleşir.

64 İnterlooping tekniği (iğne ipliklerinin, bir veya daha fazla başka iplik üzerinde bir veya daha fazla ilmek oluşturması suretiyle bağlantı yapması) ile oluşan dikiş tiplerinde (400, 500 ve 600 sınıfı dikişler) geri kaçma eğilimi vardır. Bunlar arasında en çok 401 dikiş tipinde iplik kaçması görülmektedir. İplik dikiş sonundan, ipliğin koptuğu bir noktadan veya dikiş hattında kayan bir dikiş nedeniyle kaçabilir. Bunun için dikiş sonlarının güvence altına alınması gerekir. Bu durumda ileri-geri dikiş, punteriz dikişi veya iplik sonlarının dikiş hattına alınması işlemleri uygulanır. Interlooping (Dikiş 401)

65 5. Dikiş Rahatlığı Dikişler bölgesel olarak vücutla çok yakın temasta olabilir. Uygun olmayan dikiş, dikim veya iplik seçimi nedeniyle vücuda sertlik veya pürüzlülük hissi verebilir. İplik uçları veya etiket köşeleri gibi şeyler nedeniyle de lokal rahatsızlık oluşabilir. Bir dikiş bedene karşı bağlanmışsa dikiş ipliği kopuşu yüksek bir olasılıktır. Dikiş rahatsız edici bir engebe formundaysa, bunun nedeni, dikiş hattının bir açık dikişe göre daha hacimli olan kapalı bir overlok veya emniyet dikişi ile oluşturulmasıdır. Sert bir tutum gösteren overlok ve reçme dikişinde ilmek ipliği olarak tekstüre iplik kullanılarak belirli bir yumuşaklık sağlanabilir.

66 The Technology of Clothing Manufacture

67 DİKİŞ PROBLEMLERİ Materyaller dikildiğinde ortaya çıkan problemler; ciddiyetine göre değişiklik gösterir. Bazısı düşük fiyatlı giysilerde ihmal edilebilen küçük görünüm problemlerine yol açabilir; bazısı da, tamiri mümkün olsa bile ekonomik olmayan materyal hasarına neden olabilir.

68 Problemler şu şekilde sınıflandırılabilir: I. DİKİŞ HATALARI 1.Dikiş oluşumu problemleri Dikiş atlaması İğne, masura veya lüper ipliğinin kopması Dengesiz dikişler Değişken dikiş yoğunluğu 2.Büzülme olarak bilinen kumaş distorsiyonu (biçim bozukluğu) problemleri İplik yer değişimi (Yapısal sıkışma) Besleme sonucu oluşan büzülme (Transport büzgüleri) İplik gerginlik büzgüsü Yıkama sonrasında iplik ve kumaş çekmesi sonucu oluşan büzülme 3.Dikiş kayması 4.Dikiş sırıtması (açılması) 5.Tekrarlanmış dikişler II. DİKİŞ HASARLARI Dikiş hattı boyunca kumaş hasarı problemleri

69 I. DİKİŞ HATALARI 1. Dikiş oluşum problemleri Dikiş Atlaması (skipped stitches): Dikiş oluşumunda kavrayıcı veya lüperin iğne ipliği ilmeğini yakalayamaması nedeniyle meydana gelir. Dikiş adımının uzunluğu değişken, muhtemelen normal dikiş uzunluğunun iki katı gibi görünebilir; dikişteki ipliklerin birbirleriyle uygun şekilde bağlanmadığı gözlenir. Düz dikişte atlama, dikişte küçük bir boşluk veya üst dikişte kötü bir görünüm yaratır ; fakat dikiş kusuruna (seam failure) neden olmaz. 101 veya 401 zincir dikişlerde ise, giysinin kullanımı sırasında dikişin çözülmesine yol açacak zayıf bir nokta oluşturur. 401 zincir dikiş 503 overlok dikiş 401 zincir dikişte atlama yapan dikiş 301 kilit dikişte atlama yapan dikişler

70 Dikiş atlamasına neden olan faktörler: Kavrayıcı veya lüperin ile iğne arasındaki mesafenin uygun olmaması veya zamanlama probleminin olması nedeniyle iğne ipliği ilmeğini yakalayamaması. Kavrayıcı ucun veya lüperin aşınmış olması nedeniyle iğne ipliği ilmeğini yakalayamaması. Dikiş plakası üzerindeki iğne deliğinin büyük olması nedeniyle dalgalanma hatasının (flagging) oluşması. Baskı ayağı basıncının çok düşük olması nedeniyle dalgalanma hatasının oluşması. İpliğin hatalı geçirilmesi. Yanlış iplik seçimi. İplik kusurları. Aşırı iplik gerginliği. Kullanılan ipliğin ölçüsüne ve tipine uygun olmayan iğne ölçüsü ve tipi seçimi nedeniyle hatalı iğne ilmeği oluşması. Kusurlu iğne veya iğnenin uygunsuz konumlandırılması. Uygunsuz besleme.