ANKARA ÖRNENDE YALNIZ YAAYAN YALI KADINLARIN GEREKSNMLER THE NEEDS OF ELDERLY ALONE WOMEN IN THE CASE OF ANKARA Sema BUZ Eda BEYDL

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 37 Volume: 8 Issue: 37 Nisan 2015 April Issn: ANKARA ÖRNENDE YALNIZ YAAYAN YALI KADINLARIN GEREKSNMLER THE NEEDS OF ELDERLY ALONE WOMEN IN THE CASE OF ANKARA Sema BUZ Eda BEYDL Öz Bu aratırma yalnız yaayan yalı kadınların (65 ya +) gereksinimlerini toplumsal cinsiyet çerçevesinde ortaya koymak için yapılmıtır. Aratırma Ankara nın Altında, Mamak ve Çankaya ilçelerinde yaayan 207 kadınla yürütülmütür. Aratırmanın bulgularına göre kadınların % 88,4 ü evlilik yapmı ancak eleri vefat etmitir. Kadınların % 64,3 ü 10 yıldan fazla süredir yalnız yaamaktadır. Kadınlar, tekrar evlenmeme gerekçesi olarak bakım verme rollerini ve annelik konumlarını belirtmilerdir. Kadınlar mutlak yoksulluk sınırının altında yaamakta, temel haklarına (yeterli gıda, konut, salık, yeterli gelir) eriememekte, yalnızlık ve güvensizlik hissetmektedir. Kadınlar kendi evlerinde baımsız yaamayı tercih etmektedir. Kadınların gündelik yaam etkinliklerini daha çok baımsız yapabildikleri görülmütür. Çocuklar ve komular dier destek kaynaklarıdır. Kadınlar geleneksel toplumsal cinsiyet rollerinden dolayı erkeklere göre gündelik yaamlarını daha rahat sürdürmektedir. Bu bulgular çerçevesinde kadınların gündelik yaamlarını kolaylatırıcı, hak temelli sosyal politika önerileri tartıılmıtır. Anahtar Kelimeler: Yalnız Yaayan Yalı Kadın, Yalı Kadınların Gereksinimleri, Gündelik Yaam, Toplumsal Cinsiyet, Sosyal Politika. Abstract This research conducted with elderly alone women (65 ages +) to present their needs in the framework of gender. In this study 207 women aged over 65 were conducted that were living in Altında, Mamak and Çankaya districts. According to findings % 88,4 of women were married but their husbands passed away and. % 64,3 of women live alone more than ten years. Women stated that major causes of not to remarry are motherhood position and care giving roles. They live in under absolute poverty line, couldn t access basic rights (adequate food, housing, health, adequate income), feel loneliness and insafety. They prefer to live in their houses. It was seen that women continue their daily life activities independently. Neighbours and children of women are other resources of support. Women sustain their lives more easier than men because of traditional gender roles. According to these findings rights based social policy proposals which facilitate women s daily life are discussed. Keywords: Elderly Alone Women, Elderly Women s Needs, Daily Life, Gender, Social Policy. GR Teknolojideki ilerlemeler ve tıptaki gelimeler insan ömrünün uzamasına ve ortalama yaam beklentisinin artmasına yol açmıtır. Yalı olmak çounlukla olumsuz atıf ve algılarla karılanmaktadır. Bunun büyük ölçüde üretimden çekilme ve ekonomik ya da sosyal katkı yerine toplum için bir yük oldukları kabulü ile ilikisi bulunmaktadır. Çalıan yalının emekli olması, yalılıın kronik hastalık ve fiziksel gerilemelerle birlikte anılması, bakımla ilgili düzenlemeler toplumda yalılıın daha çok ekonomik boyutuyla sorun olarak algılanmasına yol açmaktadır. Dier yandan yalı insanların yaadıkları toplumdaki yalılıkla ilgili beklentiler yalı bireylerin yalılıı deneyimlemesini etkilemektedir. Geleneksel toplumlarda yalıların kendilerini toplumdan geri çekmelerinin beklendii ve bunun bir norm olarak kabul gördüü düünüldüünde yalının aktif yalanmasının mümkün olmadıı görülmektedir. Toplumsal cinsiyet açısından kadınlara uygun görülen geleneksel cinsiyet rollerinin itaatkar, pasif ve ev içinde- yalılık Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi BF Sosyal Hizmet Bölümü Ar. Gör., Hacettepe Üniversitesi BF Sosyal Hizmet Bölümü -Bu çalıma, 014D numarasıyla Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Aratırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmitir

2 döneminde de aynen devam etmesi beklenmektedir. Dolayısıyla toplumsal algı ve kabuller yalıların yalılık deneyimlerini dorudan ekillendirmektedir. Tüm dünyada ve ülkemizde yalanan nüfus dikkate alındıında ortalama yaam süresi beklentisinin uzadıı ve kadınların erkeklere göre daha fazla yaadıı (2-4 yıl) göz önüne alındıında yalanmada da bir kadınlamadan söz edilebilir. Bu çerçevede kadınların yalılıkta yalnız kalma durumları artmakta ve kadınların hayatları boyunca deneyimledikleri ayrımcılık biriktii için yalılık dönemini de kadınlar daha dezavantajlı bir ekilde yaamaktadırlar. Çocukluundan itibaren ikincil olan kadınlar eitim, istihdam ve kamusal yaama katılım konusunda daha az fırsata sahip olduklarından bu dezavantaj ve ayrımcılık birikerek yalılık dönemine uyum ve yaam kalitesini etkilemektedir. Yalnız yaayan yalı kadınlar elerini kaybettikleri için sosyal güvencesizlik, yetersiz gelir sorunu yaayabilmektedir. Evlenmemi kadınlar ise çocukları olmadıı için daha zayıf sosyal destee sahip olmaktadır. Bütün bu deneyimler kadınların yalılıı deneyimlemesini ve yalnız yaayan yalı kadınların gereksinimlerini farklılatırmaktadır. Ancak sosyal politika balamında bu grubun görünür olmadıı ortadadır. Bu nedenlerle çalıma kapsamında yalnız yaayan yalı kadınların yalılık sürecini nasıl deneyimledikleri ortaya konarak, kadınların gereksinimleri belirlenmi, toplumsal cinsiyet çerçevesinde irdelenmitir. Yalı kadınların gereksinimleri yalılık politikasına toplumsal cinsiyet boyutunun dahil edilerek uygulamaların buna göre yapılandırılmasını gerektirdii için bulgular sosyal politika ile ilikisi temelinde de tartıılmıtır. KURAMSAL ÇERÇEVE 2012 yılında 60 ya üstü bireylerin sayısı 809 milyon ve dünyanın toplam nüfusunun %11 ini olutururken 2030 yılı için bu oran milyon ve toplam dünya nüfusunun % 16 sı olarak tahmin edilmektedir. Yine 2030 yılı için 6 ya üstü insanların sayısının 10 ya altı bireylerden daha fazla olacaı tahmin edilmektedir. Her yeni doan 4 bebekten 3 ü 60 yaına, ve 3 de 1 i 80 yaına kadar yaamaktadır projeksiyonları yaklaık her yenidoan 8 bebekten 7 sinin 60 yaına kadar ve yarısından fazlasının da 80 yaına kadar yaayacaını göstermektedir. Bu veriler ortalama yaam süresinin uzadıını ve dünya nüfusunun yalandıını göstermektedir (Global Age Watch, 2014). Türkiye de yalılık henüz bir sorun olarak algılanmamakla birlikte nüfusun zannedildiinden çok daha büyük bir hızla yalandıı bilinmektedir. Bunun önemli nedenlerinden birisi genç nüfusun artı hızının azalması; dier bir deyile çocuk doum oranlarının dümesi iken; bir dier önemli nedeni yaam süresinin uzamasıdır. OECD nin yayınladıı güncel rapora göre (OECD, 2011) 1983 ve 2008 yılları arasında, Türkiye de yaama süresi ortalama 14 yıl artmıtır. Bahsi geçen yıllar arasında OECD deki ortalama yaama süresi artıının 6 yıl olduu dikkate alındıında, Türkiye deki yalanma sürecinin hızı çarpıcıdır (Arun ve K. Arun, 2011:1522). Kadınların doumdan itibaren dünyadaki pek çok toplumda ataerkillik nedeniyle ikincil konumda olması, erkeklerle eit hizmetlere, fırsatlara ve kaynaa sahip olmamaları yaamları boyunca daha düük statü, i ve yaam kalitesi anlamına gelmektedir ve bu durum yalılıkta da devam etmektedir. Örnein cinsiyetçi ibölümü, kadın istihdamı düüklüü, eit ie eit ücret, istihdam piyasasındaki cinsiyetçi örüntüler ve cam tavan kavramı gibi etkenlerle kadın gençken de daha az istihdama katılmı olabilir. Evlendikten sonra bakım verme rolü nedeniyle istihdam piyasasından çekilmi olabilir. Bu sosyal güvencesizlik yalılıkta ekonomik gelirin kaybı da eklenince daha dezavantajlı bir durum yaratmaktadır. Kadınlar yaamlarının en güç dönemlerinde yoksulluk sorununu daha fazla deneyimlemekle yüzyüze kalmaktadır. Yalı kadınların çounluu duldur, bunun nedeni kadınların erkeklere göre daha fazla yaaması ve yalı erkeklerin eleri öldükten sonra tekrar evlenmeleridir. Medeni durumdan kaynaklı farklılıklar, evli ve dul olma durumlarında kendini göstermektedir. Genel toplama bakıldıında, yalı erkeklerin %90,3 ü evliyken, yalı kadınlarda evli olanların oranı %52 ye kadar dümektedir. Toplumsal cinsiyetle medeni durum arasındaki bu iliki, bize, kadınların yalılıklarını yalnız geçirdiklerine dair ipuçları sunmaktadır. Zira Türkiye de yalı erkeklerin % 9,4 ü dul iken, yalı kadınların yarıya yakını duldur (% 46,4). Toplumsal cinsiyetten kaynaklı bu çarpıcı farklılık ya kategorilerine bakıldıında da kendini göstermektedir. Türkiye de, ya ilerledikçe evli olanların oranı azalmakta ve eini kaybedip yalılıını dul olarak geçirenlerin oranı artmaktadır (Arun ve K. Arun, 2011:1519). Toplumsal cinsiyet, medeni durumdan kaynaklı eitsizlikleri daha da derinletirmektedir ya grubundaki evli erkeklerin oranı % 96 iken, aynı ya grubundaki evli kadınların oranı % 73 e dümektedir. Bu veriler ııında, yalı kadınların erkeklere nazaran daha erken yalarda elerini kaybettikleri ve tekrar evlenmediklerini söylemek mümkündür. leri yalarda, medeni durum, bilhassa kadınlar açısından, daha da çarpıcı bir hal almaktadır. 90 yaın üstündeki evli erkeklerin oranı % 40 iken, evli kadınların oranı sadece %5,7 dir. Baka bir deyile, Türkiye de 90 yaın üstündeki her 10 kadından 9 u duldur (Arun ve K. Arun,

3 2011:1519). Gençlik ve orta ya döneminde kaynaklara eit olmayan ulaım, istihdam piyasasında kurumsallamı örüntüler ve cinsiyetçi ibölümü kadınların emeklilik döneminde de dezavantajlı olmasıyla ilikilidir (Foster, 2008). ve emeklilik kadınlar ve erkekler arasında yaam süresi boyunca yaratılan ve sürdürülen cinsiyetlendirilmi farklılıklar temeline oturur. Kadın ve erkek yalıların yaamlarının daha erken dönemlerinde farklı deneyimleri, farklı ekonomik ve bakım rolleri söz konusudur ve bu da eitsizlik yaratır. Mesela BM Yalılık bülteninde yaam boyu baskı ve ayrımcılık temel kaynaklara eriimi engeller ve ileri yalarda daha fazla hastalık ve yoksulluk anlamına gelir denmektedir. Dier önemli bir konu statü ve rollerdeki deiimin kadın ve erkekleri ilerleyen yıllarda daha farklı etkileyecei yönündedir (evli-dul olma, çalııyor-emekli olma gibi). Ayrıca ileri yataki koullar kadınların gençlik dönemlerindeki dezavantajlı konumlarıyla da yakın ilikilidir. Erkeklerle kıyaslandıında kadınlar temel rollerini sürdürerek yalılık dönemlerine girerler, erkekler ise ücretli çalımadan çıkarak, rol deiiklii yaayarak yalılık dönemine girerler. Bununla balantılı olarak çok kuaklı hanelerde yalı kadın üyeler deerli iken yalı çalımayan erkek daha az deerli olabilir (Friedman ve di. 2003:590). Kadınların bakım sorumlulukları altında kısmi zamanlı çalıma, erkeklerden düük ücret almaları ve çalıma hayatlarının annelik ve çocuk bakımı gibi ilerle kesintiye uraması emekliliklerinde de daha az tazminat almalarına yol açmaktadır (Ginn, 2003). Orta sınıf erkeklerin sürekli tam zamanlı istihdamına dayalı olarak tasarlanan emeklilik tazminatları kadınlar için i piyasasında daha dezavantajlı olmak ve yaamının ilerleyen yıllarında düük gelirle yaamak anlamına gelmektedir (Ginn ve Arber, 1999) Türkiye Nüfus ve Salık Aratırması na göre, yalıların % 24 ü herhangi bir salık güvencesine sahip deildir. Yalı nüfus, % 31, 9 oranla en çok SSK sosyal güvencesine sahiptir, Ba-Kur % 22 oranla SSK yı ikinci sırada izler. Hiçbir salık güvencesine sahip olmama durumu, yaın yüksekliine balı olarak artı gösterir. Ayrıca salık güvencesi kapsamı konusunda cinsiyet farklılıkları görülmektedir. Zira hiçbir salık güvencesine dâhil olmayan kadın nüfusunun oranı % 24,7 iken, bu oran erkekler arasında % 19,7 ye dümektedir (Dural ve Con 2011). Kadınların çou partnerlerinden fazla yaadıı için yalılık döneminin güçlükleriyle yalnız balarına yüzlemek zorundadırlar. Kronik salık sorunları ve artan salık maliyetleri çocuklarından destek alamama ve düük yaam memnuniyeti durumunda yalı kadınları yıpratmaktadır. Elerini kaybetmi kadınlar duygusal destei yitirdikleri ve gelir kaybı yaadıkları için daha düük yaam memnuniyeti duymaktadır (Shin, 2001: Akt.: Ji-Young ve di. 2008:152). Niceliksel aratırmaların bulgularına göre, yalı kadınların dulluklarında bir anlamda daha özgür ve baımsız oldukları yönünde tespitler yapılsa da, aslında yalı evli kadınlara göre dul olmanın bir avantajı bulunmamaktadır (Arber ve dierleri, 2003). Örnein, Türkiye de evli yalı erkeklerin % 9,5 i ve evli yalı kadınların da %12,1 i mutsuzdur. Bununla birlikte, analiz sonuçlarına göre, dul yalı erkeklerin %11 i ve dul yalı kadınların ise %18,5 i mutsuz olduklarını belirtmektedirler. Bu sonuçlar bize Türkiye de, dul yalıların, evlilere nazaran daha mutsuz olduklarını göstermektedir. Bu bakımdan, Türkiye de medeni durumun refah açısından kilit rol üstlendii açıktır (Arun ve K. Arun, 2011:1521). Dul yalıların gelecek beklentileri deerlendirildiinde de benzer umutsuzluk sürmektedir. Türkiye de dul yalı erkeklerin % 40,8 i ve dul yalı kadınların %37,8 i geleceklerinden umutsuz olduklarını dile getirmektedirler. Oysa, evli olan yalılarda bu oranlar neredeyse yarı yarıya daha azdır. Dul yalılar arasındaki mutsuzluun ve gelecekten umutsuzluun temel nedenlerinden birisi, gündelik yaamlarında baka bir bireye ya da kuruma olan baımlılıklarıdır. Örnein, dul yalı erkeklerin %8,6 sının ve dul yalı kadınların %16,2 sinin kendilerine ait bir sosyal güvencesi yoktur. Kendilerine ait sosyal güvenceleri olmayan yalıların salık ve bakım hizmetleri çounlukla çocuklarının sosyal güvenceleri tarafından karılanmaktadır. Bu durum hiç üphesiz ki maddi ve manevi bakımdan bir baımlılık ilikisi yaratmaktadır (Arun ve K. Arun, 2011:1521). Eini kaybeden yalının baımlılıın arttıının önemli bir göstergesi, günlük yaam aktivitelerinde ve bununla birlikte çalıma hayatındaki deiikliklerdir. Türkiye de, dul yalıların günlük faaliyetlerini ve i yaamında çalımalarını engelleyecek düzeyde fiziksel ya da zihinsel sorunlarla, evli yalılara nazaran 3 kat daha fazla karılatıkları tespit edilmektedir. Yalılıkla birlikte medeni durumda yaanan deiimler, hem yalıyı bakıma muhtaç kılmakta hem de yalıları bir baka bireye ya da kuruma baımlı hale getirmektedir. Yalılar yalı politikasında tüketici ve baımlı olarak algılanır, politika yapıcılar yalıların devletin sunduu yardıma daha fazla baımlı hale geldiini söylerler (Crampton, 2011:321). Yalı kadınlar ekonomik olarak incinebilir durumdadır. Özellikle yalnız yaayan yalı kadınlar gelir, hane zenginlii, yoksulluk oranları açısından evli erkek ve kadınlara göre daha dezavantajlılardır. Büyük sayıda yalnız yaayan kadın yoksulluk içinde yaamaktadır. ABD de 2004 rakamlarına göre yalnız kadınların %28 i, evli kadınların

4 %12.5 i, erkeklerin %7.3 ü yoksuldur. Kadınlar elerinin kaybı nedeniyle gelir ve emeklilik hakları kaybına balı gelir kaybı yaarlar (Munnell, 2004; U.S. Census Bureau, 2005 ten akt.: Gillen ve Hyungsoo, 2009:321). Kadınlar geleneksel toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde bakım vermeyle özdeletirildii için hane içindeki herkese bakım verme ve hanenin yeniden üretimini üstlenmek durumunda kalmaktadır. Yalılık dönemlerinde de örnein torunlarına bakarak bakım verme rollerinin sürdürülmesi söz konusudur. Erkekler daha çok eleri tarafından bakılmaktadır, eleri ölen erkekler kendi yaamlarını sürdürme konusunda daha fazla destee ihtiyaç duyabilmektedir ve bu da erkeklerin yeniden evlenmesi için önemli bir motivasyon kaynaıdır. Bir kadın önce çocuk büyütme, bir üst kuaktaki ebeveynin bakımı ve en son hasta kocanın bakımıyla uramaktadır. Bu bakım ii çounlukla kadını çalımaktan alıkoyar. Dier yandan kadınlar için çounlukla yarı zamanlı, düzensiz ve düük ücretli çalıma söz konusudur. Kadınlar çounlukla kocalarının sosyal güvencelerinden yararlanır. Hiç evlenmemi yalı kadınlar, boanmı dullara göre daha iyi ekonomik durumdadır (Canatan, 2008). Ancak çocuu olmayan kadınların da bakım sorunu ile karılatıkları ve sosyal dılanmaya daha çok maruz kaldıkları bilinmektedir. Yalanmayla ilgili olarak güçsüzlük, yoksulluk, yetersiz barınma, bakım konuları, özerkliin ve baımsızlıın yitirilmesi gibi sorunlar söz konusudur. Yaam kalitesi fırsatlar, etkinlikler ve roller kadar gelir, barınma gibi dier maddi faktörlerle de balantılıdır. Günümüzde feminist perspektif gerontolojide toplumsal cinsiyetin görmezden gelindiinin altını çizmektedir. Kadınların sosyal ve ekonomik güçsüzlüünün batılı kapitalist bir toplumdaki yapı, politika ve ideolojilerle ilikisi tartımasını gündeme getirmektedirler. Arber and Ginn (1995) in tartıtıı üzere kadınlar ileri yalarda daha baskın iken, toplumsal cinsiyet ve yalanmayla iliki içinde bir ele alı eksiklii söz konusudur. Kadın ve erkeklerin yaamları boyunca rolleri ve ilikileri farklılamıtır ve yalılık deneyimleri de bunu yansıtmaktadır. Ayrıca cinsiyetçilik ve yaa dayalı ayrımcılık yalılıın kadınlar üzerindeki etkisi konusunda ikili standarda yol açmaktadır ve sınıfsal ve toplumsal cinsiyet eitsizlii kadın deneyimlerini etkilemektedir (Akt: Wray, 2003:516).Ya ayrımcılıı sınıf ve etnisiteyle birletiinde de dezavantaj artmaktadır. Yalı etnik azınlıktan bir bireyin yaadıı ayrımcılık deneyimi dier yalılara göre daha aır olmaktadır. Yoksul ve sürekli geliri olmayan hanelerdeki yalıların sosyal yaama katılımları ve görünürlükleri daha azdır. ARATIRMANIN AMACI Aratırmada 65 ya üstü yalnız yaayan yalı kadınların gereksinimlerini belirlemek amaçlanmıtır. Bu amaç dorultusunda aratırmanın soruları unlardır: 1.Yalnız yaayan yalı kadınların sosyo-demografik özellikleri (ya, doum yeri, kaç yıldır Ankara da olduu, hangi ilçede yaadıı, eitim durumu, medeni durumu, çalıtıysanız meslei, emekli aylıı olup olmadıı, sosyal güvencesi, geliri vb.) nelerdir? 2.Yalnız yaama durumuyla ilgili geçmii ve deneyimi (medeni durum, evlenip boandıysa ve-veya ei vefat ettiyse kaç yıldır yalnız yaadıı, kaç kez evlendii, tekrar evlenmeyi düünüp düünmedii, düünmediyse nedenleri vb.) nasıldır? 3.Kadınların yalnız yaamalarıyla balantılı gereksinimleri (gündelik yaamdaki rutinler, evle ilgili gereksinimleri, gereksinimlerini baımsız karılayabilme durumu, bakımla ilgili durumu, salık durumu, salık hizmetlerine eriimi, gelirle balantılı durumu ve yaadıkları güçlükler) nelerdir? 4.Çocuklarıyla ve sosyal çevreyle ilikisi nasıldır? (Çocuklarından, çevresinden destek alma durumu, destek verme durumu, bir dernee- vakfa üye olup olmadıı, çevresindeki insanlarla görüme sıklıı, evden çıkmayla ilgili koulları ve olanakları vb.) 5.Gereksinimlerini karılama yolları (nerelerden-kimlerden hangi konularda destek aldıı, destek türleri, sosyal yardım alıp almadıı vb.) nelerdir? YÖNTEM Aratırmada var olan bir durumu olduu ekliyle betimlemek amaçlandıından tarama modeli kullanılmıtır. Aratırma kapsamında, Ankara Valilii Yaam Destek Merkezi hizmetlerinden faydalanan toplam 207 yalı kadınla (65 ya ve üzeri) görüme yapılmıtır. Çalımaya katılımın gönüllülüe dayandıı bu aratırmanın saha çalıması, 2014 yılı Haziran-Austos ayları arasında yürütülmütür. Aratırmaya Ankara nın Altında ilçesinden 41, Çankaya dan 72 ve Mamak tan 94 kadın katılmıtır. Veriler SPSS 15.0 paket programı aracılııyla analiz edilmitir

5 BULGULAR VE YORUM 1. Kadınları Tanıtıcı Sosyo-Demografik Bulgular Tablo 1. Ya Daılımı Ya Sayı % , , , ,0 91 ya ve üstü 5 2,4 Kadınların %52 oranı ile daha çok ya aralıında olduu görülmektedir. Tablo 2. Kadınların Ankara ya Geli Nedenleri Geli nedeni Sayı % Çalımak için geldim 14 6,8 Eimle evlendikten sonra geldim ,8 Çocuklarım burada yaıyor 3 1,4 Dier babamla geldim, çocuklar okuyordu, hastalık-tedavi için, özel nedenler, e tayini, ei öldükten sonra burada akrabaları 43 20,8 olduu için Ankaralı 46 22,2 Ankaralı olmayan ve çeitli nedenlerle Ankara ya gelen kadınların birçou ç Anadolu Bölgesi nde, yakın illerden Çorum, Sivas, Tokat- gelmitir. Geli yoluna bakıldıında yaklaık yarısının (%48,8) evlilik yoluyla geldii görülmektedir. Kadınların %93,7 si 21 ve üstü yıldır Ankara da yaamaktadır. Tablo 3. Kadınların Ankara da Yaadıı lçe lçe Sayı % Altında 41 19,8 Çankaya 72 34,8 Mamak 94 45,4 Aratırmaya katılan kadınların yaklaık yarısı Mamak ilçesindendir. Aratırmanın yaz aylarında yürütülmü olması yalı kadınların yazlıa, tatile, köyüne gitmi olması ve tatilin Ramazan ayıyla birlemesi nedeniyle ulaılan kadınların daılımı bu ekilde gerçeklemitir. Tablo 4. Kadınların Medeni Durumu Medeni durum Sayı % Hiç evlenmemi 8 3,9 Boanmı 15 7,2 Ei vefat etmi ,4 Resmi nikâhsız birlikte yaadım 1 0,5 Kadınların büyük çounluu ( % 88,4) evlenmi ancak eleri vefat etmi durumdadır. Kadınların %85,5 i de yalnızca bir evlilik yapmıtır. Tekrar evlilik yapma oranı oldukça düüktür, bu durum kadına yüklenen toplumsal cinsiyet rolleriyle yakından ilikilidir. Boanmı ve hiç evlenmemi kadınların evlenmeme gerekçesi bakım verme rolleri, i telaı, ev ii yapmak ve evlilie karı olma olarak belirtilmitir. 11 yıl ve üstü süre evlilik yapmı olanların oranı %85,5tir. Boanmılar ve hiç evlenmemi de dahil edildiinde evlilii tekrar düünmeyenlerin oranı %99,5 tir. Evlenmeyi tekrar düünmeme nedenlerine bakıldıında kadın olarak uygun olmadıını düünme %35,3, ailenin-çocuklarının istememesi-bakım verme rolleri %34,8, çocuklarını büyütme telaı %20,8, çevreden çekinme %4,8 gibi nedenler ileri sürülmütür. Görüldüü üzere, annelik ve çocuklara-ebeveynlere bakım verme rollerinin sürdürülmesi beklentisi kadınların tekrar evlenmesini engellemitir. Bir kadın olarak istememe de toplumdaki ataerkil kabuller ve kadının tekrar evlenmesine olumlu bakılmaması ile ilikili görünmektedir. Yalnız yaama nedeniyle kendini özgür hissedenler %45,9, özgür hissetmeyenler %54,1 oranındadır. Evli olup u an yalnız yaayan kadınların %68,6si kendini daha mutsuz olarak görmektedir. Bu durum, u an tek baına yaama ve e desteinden yoksun olma ile ilikili düünülebilir

6 Tablo 5. Çocuk Sahibi Olma Durumu Çocuk sahibi olma Sayı % Evet ,9 Hayır 23 11,1 Kadınların % 90 a yakınının çocuu bulunmaktadır. Sahip olunan çocuk sayısı yaklaık % 63 ile 3 çocuk ve üstüdür. Çocuk sahibi olmak kadınlar için adeta toplumsal hayatta var olma anlamı taımaktadır. Tablo 6. Kadınların Eitim Durumu Eitim Sayı % Okuryazar deil 86 41,5 Okuryazar 25 12,1 lkokul 73 35,3 Ortaokul 8 3,9 Lise 14 6,8 Üniversite ve ustu 1 0,5 Kadınların eitimleri oldukça düüktür. Yaklaık yarısına yakını (% 41,5) okuryazar deildir, okuryazar olan %12,1 eklendiinde yarıyı geçen bir orana ulaılmaktadır. lkokul mezunu olanların oranı ise %35,3 tür. Özmete ve dierlerinin Ankara nın merkez ilçelerinde (Altında, Çankaya, Etimesgut, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle ilçelerinde toplam 2380 yalı kadın ve erkekle) yaptıı aratırmada ise Altında hariç Ankara nın tüm merkez ilçelerinde yaayan yalıların genel olarak ilköretim düzeyinde bir okuldan mezun oldukları, çok azının ise bir okul bitirmedikleri ve okur-yazar olmadıkları belirlenmitir. Ancak sadece Altında da yaayan yalıların yarıya yakınının (%45) bir okul bitirmedikleri ve okur-yazar olmadıkları belirlenmitir (2012). Eitimin yoksullukla yakından ilikisi olup bu anlamda Altında ın Ankara nın en yoksul bölgesi olduu söylenebilir. Tablo 7. Kadınların Çalıma Deneyimleri Meslek Sayı % çi (ev temizlii, çocuk bakımı, fabrika içisi, hastanede temizlikçi, kuaför) 50 24,2 Memur 14 6,8 Serbest meslek-muhasebecilik, market iletmecilii- 4 1,9 Hayır ,1 Yukarıdaki tabloya bakıldıında aratırmaya katılan kadınların %67,1 inin hayatlarında hiç çalımadıı görülmektedir. Toplumsal cinsiyet rolleriyle balantılı olarak, erkeklerin kamusal alanın aktörleri olması ve kadını özel alana hapseden anlayı bu durumda etkilidir. Çalıanların meslekleri incelendiinde içi ve memurluk ön plana çıkmaktadır. Çalımı olanların %17,9 u emekli aylıı aldıını, %15 i almadıını belirtmitir. Tablo 8. Kadınların Sosyal Güvence Durumu Sosyal güvence Sayı % Evet ,3 Hayır 20 9,7 Kadınların % 90,3 ünün sosyal güvencesi bulunmaktadır. Bilindii gibi Türkiye de Emekli Sandıı, Ba-Kur ve Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) tarafından salanan sosyal güvence Sosyal Güvenlik Reformu adıyla Sosyal Güvenlik Kurumu altında birletirilmitir. Türkiye deki sosyal güvenlik sistemi, çalıan kesimin ödedii primler aracılııyla ilemektedir. Bu açıdan bakıldıında kadınların çalıma yaamında yer almaması, kadınların erkeklere oranla daha az sosyal güvenceye sahip olmalarına ve dolayısıyla da yoksulluu daha fazla ve daha da derinden yaamasına neden olmaktadır. Aratırmaya katılanların, %39,1 i Emekli Sandıı, %31,4 ü SSK, %16,4 ü ise Bakurlu dur. Sosyal güvencesi olmayıp, yeilkartlı olduunu belirten kadınların %3,4 ü ise genel salık sigortasına balıdır. Özmete ve dierlerinin (2012) çalımasında aratırmaya katılan yalı bireylerin %91 inin Sosyal Güvenlik Kurumu nda herhangi bir salık güvencesine sahip oldukları, Altında da yaayan ve herhangi bir salık güvencesi bulunmayan yalıların oranı (%8.6), dier merkez ilçelerde yaayan ve herhangi bir salık güvencesi bulunmayan yalıların oranından daha yüksek olduu, kadınların ise herhangi bir ite çalımasalar dahi elerinin SGK olanaklarından yararlandıkları belirtilmitir. Aynı çalıma yalıların %9 unun gençlik ya da yetikinlik dönemlerinde primli ödeme yapılan ilerde çalımadıklarını ve düzenli

7 bir gelire sahip olmadıklarını göstermektedir. Bu sonucun yalı yoksulluu açısından dikkat çekici olduu ifade edilmektedir. Bu çalımada da kadınların %9,7 sinin sosyal güvenlik kurumuna kaydı olmadıı ortaya çıkmıtır. Bu açıdan bakıldıında yalnız yaayan kadınların sosyal güvence noktasında daha çok sorun yaadıı görülmektedir. Kadınların sosyal güvenlik sisteminde yer almamasının çeitli nedenleri bulunmaktadır. Toplumsal cinsiyet eitsizlii sonucu kadınlar daha az eitim almakta, bir ekilde eitimini tamamlayanlar ise daha düük statü ve ücretlerde çou zaman da sosyal güvencesi olmadan çalımak zorunda kalmaktadırlar. Tablo 9. Kadınların Aylık Geliri Gelir Sayı % TL 30 14,5 426 TL-850 TL 99 47,8 851 TL-1000 TL 43 20, TL ve üzeri 35 16,9 Kadınların yarısından fazlasının (% 62,3) asgari ücretin altında aylık gelirleri bulunmaktadır. Asgari ücret 2015 yılı ilk altı ayı için 949 TL, ikinci altı ay için ise 1000 TL olarak belirlenmitir. TÜK ise bir içinin geçimi için gerekli asgari ücret miktarını 1424 olarak belirlemi durumdadır. DSK Aratırma Enstitüsünün (DSK-AR) 2014 Kasım ayı için açıkladıı açlık ve yoksulluk sınırı verileri konuyu kavramak için önemli bir veri sunmaktadır. TÜK Hanehalkı Harcama Kalıbı, TÜK madde fiyat ortalamaları ve 4 kiilik bir hanenin salıklı bir biçimde alması gereken kalori miktarı üzerinden hesaplanan beslenme kalıbı dikkate alınarak 4 kiilik bir hane için açlık sınırı 1283, insanca yaam sınırı ise 4057 TL olarak gerçeklemitir. nsanca yaam sınırının altında gelire sahip nüfus yoksul kategorisinde ele alınmaktadır. Kadınların tek baına olup aylık 850 TL nin altında gelirlerinin olması dorudan mutlak yoksulluk sınırının altında bir yaam sürdürdüklerini göstermektedir. Kadınlar, gelirleriyle geçinmekte zorlandıklarını ve bu nedenle geçim sıkıntısı çektiklerini belirtmilerdir. Aratırmada geçim sıkıntısı çektiin belirtenlerin oranı %57,5tir. Özmete ve dierlerinin çalımasında yalıların %51.9 unun gelirlerinin yeterli olduunu; %47.7 sinin ise gelirlerinin yeterli olmadıını belirtmektedir, bulgular yaklaık olarak paralellik göstermektedir. Tablo 10. Kadınların Dul Aylıı Alma Durumu Dul aylıı alma Sayı % Evet 78 37,7 Hayır ,3 Kadınların % 62,3 ünün dul aylıı almadıı, %37,7 sinin ise dul aylıı aldıı görülmektedir. Dul aylıı alanların % 33, 8 sinin vefat eden einden, % 3,9 nun ise hiç evlenmedii için babasından aldıı ortaya çıkmıtır. Dul aylıı ölen eten veya boanmasından dolayı babadan alınmaktadır ve koca-babanın ödedii prim esas alındıı için alamama durumu, yetersiz prim ödemesi ile ilikili olarak düünülebilir. Her ne kadar 2012 yılında prim ödeme kouluna balı olmaksızın aylık 250 TL dul maaı uygulaması hayata geçmi olsa da kadınların bu hakla ilgili bilgi eksiklii ve hizmete eriimleri konusunda güçlükler yaayabilecekleri düünülmektedir. Tablo 11. Kadınların Nakdi Yardım Alma Durumu Nakdi yardım Sayı % Evet 48 23,2 Hayır ,8 Kadınların %76,8 i nakdi yardım almamakta, %23,2 si nakdi yardım almaktadır. Benzer ekilde sosyal yardım aldıını belirtenlerin oranı %27,5 tir. Sosyal yardım kapsamında kadınlarım %12,6 sı gıda, %14 ü temizlik, %2,4 ü kömür yardımı almaktadır. Kadınların % 24,2 si belediyeden, %3,4 ü SYDV den yardım almaktadır. Türkiye deki sosyal yardımların herhangi bir sosyal güvencesi olmayanlar üzerinden iledii bilinmektedir. Aratırma kapsamında görüülen kadınların büyük bir oranının, einden veya babasından kalan düük miktardaki maaı aldıkları görülmektedir. Bu maa miktar olarak düük olduu,dier kardelerle-çocuklarla bölüüldüü ve gündelik yaam giderlerini karılamakta yetmedii için aslında kadınlar sosyal yardıma gereksinim duymaktadır. Ancak maa alıyor olmaları sosyal yardım almalarının önünde bir engeldir. Bu durumdaki kadınların sosyal yardım sistemine giremedii için yardım almak için yerel yönetimlere bavurdukları görülmektedir

8 Türkiye de sosyal yardıma gereksinim duyan kiilerin tespiti, deerlendirilmesi vb. açılarından da aratırma kapsamında önemli veriler elde edilmitir. Kadınlar, sosyal yardımlardan faydalanamadıklarını, sosyal yardıma bavurduklarında yetkililerin kendilerine olumsuz davrandıını belirtmilerdir. Tablo 12. Kadınlara Ait Mal Varlıı Durumu Mal varlıı Sayı % Ev ,9 Araba 1 0,5 Malvarlıı Yok 84 40,6 Kadınların % 60 a yakınının evi bulunurken, %40,6 sının mal varlıı bulunmamaktadır. Ev sahibi olan kadınların hepsi de kendi evinde ikamet etmektedirler. Özmete ve dierlerinin yaptıı çalımada da (2012) yalıların büyük çounluunun oturduu evin kendisine ait olduu ortaya çıkmıtır. Literatürde eitsizlik mal varlıı ve medeni durumla birlikte ele alınmaktadır (Arun ve K. Arun, 2011: Arber, 2004: Arber ve di., 2003:5). Ev sahibi olmak genellikle daha yüksek düzeyde refah ile edeer sayılmaktadır, ancak aratırma kapsamındaki kadınların sahip oldukları evlerde oturuyor olmaları, kira gibi ek gelirlerinin olmamasına, dolayısıyla refahları açısından yüksek bir düzeyde yaamadıklarına iaret etmektedir. Sadece kira ödeme durumu söz konusu olmamaktadır. Önceki tabloda görüldüü üzere kadınların %62,3 ünün asgari ücretin altında bir geliri bulunmaktadır, bu durum mülkiyetle birlikte düünüldüünde kadınların mutlak yoksulluk sınırının altında yaadıklarını, refah düzeyinin oldukça düük olduunu göstermektedir. Literatürde araba sahibi olmanın mobilite açısından özgür olmakla yakından ilikili olduu belirtilmitir (Arber ve dierleri, 2003:161). Kadınların büyük çounluunun mutlak yoksulluk sınırının altında yaadıı bu aratırmadaki yalı profili düünüldüünde, temel ihtiyaçlarını karılamakta güçlük çektikleri ortaya çıkmaktadır. Araba sahibi sadece bir kadın bulunmaktadır ve kadınların hareketlilikleri konusundan önce temel gereksinimlerin karılanması sorunu öncelikli olarak ortaya çıkmaktadır. Tablo 13. Kadınların Yalnız Yaama Süresi Yalnız yaama Sayı % 1 yıldan az 4 1,9 1 yıl-5 yıl 39 18,8 6 yıl-10 yıl 31 15,0 11 yıl-15 yıl 49 23,7 16 yıl ve daha fazla 84 40,6 Kadınların %40,6 sı 16 yıl ve üstü süredir, %23,7 si ise yıldır yalnız yaamaktadır. Kadınların yalnız yaama sürelerinin oldukça uzun olduu görülmektedir. Bu durum erkeklere göre kadınların ortalama yaam sürelerinin daha yüksek olması, kadınların eleri öldükten sonra toplumsal cinsiyet rolleri nedeniyle tekrar evlenmemeleri, bakım veren rolleri nedeniyle hiç evlenmemi olmaları ile ilikilendirilebilir. Tablo 14. Kadınların Yalnız Yaama Gerekçesi Yalnız yaama gerekçesi Sayı % Baka kimsem yok 35 16,9 Yalnız yaamak benim tercihim ,9 Ailem-akrabalarım- çocuklarım beni istemedi 22 10,6 Dier (herkes ite, güçte benimle mi urasınlar, hasta olduu için yük olmayı istememe, çocuklar evlendi tek kaldım, kimseye yük olmak istememe, 24 11,6 evinden çıkmak istememesi, çocuklar çok uzak) Yalnız yaamanın kendi tercihi olduunu belirtenlerin oranı %60,9, kimsem olmadıı için diyenler %6,9, aile-akraba-çocukları istemedii için diyenler %10,6 ve dier (herkes ite, güçte benimle mi urasınlar, hasta olduum için yük olmayı istemiyorum, çocuklar evlendi tek kaldım, evimden çıkmayı istemiyorum, çocuklar çok uzak) nedenler belirtilmitir. Kadınlar kendi evlerinde baımsız yaamayı daha çok tercih etmektedir (Kalaycıolu ve dierleri, 2004) ve bu aratırmaya katılan kadınların yarıdan fazlasının tercihi de bu yönde olmutur. Görüme yapılan kadınlara huzurevinde kalmayı düünüp düünmedikleri sorulmutur. Aratırmaya katılanların % 92,8 si huzurevinde kalmayı düünmediklerini belirtmitir. Benzer sonuçlara Özmete ve dierlerinin yaptıı aratırmada (2012) da rastlanılmaktadır. Huzurevine gitmeyi istememe nedenleri

9 irdelendiinde %40,1 inin kendisinin istemedii, %24,2 sinin kalabalıklıı nedeniyle, %14 ünün kendine bakabildii için, %10,6 sının ise çocukları istemedii için gitmedii ortaya çıkmıtır. Huzurevi kadınların baımsız yaam koulları ortadan kalktıında ve kimi kadınlar için ancak kendi iini yapamaz duruma geldiinde bavurulacak bir yerdir. Kadınların huzurevinde kalmak istememelerinin en büyük sebebini huzurevlerinde yalılara karı iyi bakılmadıına, iddet uygulandıına yönelik algı oluturmaktadır. Tablo 15. Kadınların Salık Durumuna likin Deerlendirmesi Salık Sayı % yi 20 9,7 Orta 73 35,3 Kötü ,1 Kadınların salık durumuna ilikin deerlendirmelerinin olumlu olmadıı görülmektedir. %55,1 i salıını kötü, %35,3 ü orta olarak deerlendirmektedir. %22,2 si iitme güçlüü, % 7,7 si görme güçlüü, %,2 si ise fiziksel olarak zorlandıı durumlar olduunu belirtmilerdir. Özmete ve dierlerinin ise çalımasında (2012) yalı bireylerin % 90.9 unun salık durumlarını iyi olarak tanımladıklarını belirtmitir. Arun (2008:323) genel olarak fiziksel salıktan memnuniyetin yalılıkta yaam memnuniyetini belirleyen anlamlı bir deiken olarak ortaya çıktıını ifade etmektedir. Salık durumunun kiilerin yaam doyumunu etkileyen önemli bir unsur olduu göz önüne alındıında bu aratırmaya katılan ve salık durumunu kötü olarak nitelendiren kadınların %55,1 inin hayatından daha az doyum alabilecekleri söylenebilir. Çünkü yalılık döneminde salıkla ilgili güçlükler bireylerin yaam kalitesini ve memnuniyetini büyük ölçüde etkilemektedir. Buna göre, Yapılan birçok çalımada birden fazla kronik hastalıın varlıı, yalnız yaama, dul olma ve kadın olma ile depresyon arasında güçlü ilikiler bulunmutur (Uçku ve Küey, 1992; Maral ve di. 2001; Diçigil ve di. 2005). Salık durumunu kötü olarak deerlendiren yarıdan fazla kadına (%55,1) orta diyenler de eklendiinde (%35,3) depresyon riski açısından yalı kadınların risk altında olduu söylenebilir. Yalılıkta depresyon intihara kadar götürebilen bir süreç olduu için psikiyatrik açıdan deerlendirme ve izleme uygun bir yol olabilir. Hastalıkları nedeniyle engellenme yaadıını belirten kadınların %49,8 i günlük ilerini yaparken zorlandıklarını, %37,7 si sürekli arıları nedeniyle mutsuz olduklarını belirtmektedir. Salık hizmetlerinden memnun olduunu belirtenlerin oranı %35,7, memnun olmayanların oranı ise % 64,3 tür. Salık hizmetlerinden memnun olmama oranının yükseklii, salık hizmetlerinin kalitesi ve hizmetlere eriim konusunda yalıların güçlüklerini göz önüne alan bir yapılanma gereksinimine dikkat çekmektedir. Nitekim bir yalı görüme sırasında doktorun eve gelmesini istiyorum diyerek, salık hizmetine eriim güçlüüne dikkat çekmektedir. Tablo 16. Kadınların Gündelik Rutinlerini Yerine Getirme Durumları Gündelik rutinler Sayı % Banyo-kendisi ,7 Yemek- kendisi ,7 Yürüyü- kendisi ,1 Giyinme- kendisi ,2 Yataktan kalkma- kendisi ,2 Tuvalete gitme-kendisi ,2 Tuvaleti kullanma-kendisi ,7 Yemek hazırlama-kendisi ,6 Parayı idare etme-kendisi ,7 Alıveri-kendisi 75 36,2 Ev ilerini yapma-kendisi ,7 Telefon kullanma-kendisi ,5 Dıarı çıkma-kendisi ,0 Fatura ödeme-kendisi 66 31,9 Kadınların %5,8 inin kızları yemek hazırlamaktadır. Parayı idare etmede %8,7 sinin kızı, %6,6 inin oulları yardım etmektedir. Alıverite %14,5 inin kızı, %16,4 ünün olu, %14,5 inin komusu yardım etmekte, %4,8 inin ise market görevlileri evine getirmektedir. Ev ilerinde %10,6 sının kızı, %6,3 üne belediye görevlileri, %4,8 ine komusu yardım etmektedir. Telefon kullanmada %5,8 inin kızı, %3,9 unun komusu yardım etmektedir. Dıarı çıkma konusunda %10, inin kızı, %4,3 ünün komusu yardım etmektedir. Fatura ödemede %17,9 unun olu, %13,5 inin kızı, %10,6 sının komusu yardımcı olmaktadır. Kadınların %17,9 u otomatik ödeme talimatı vermitir. Görüldüü üzere kadınlar çounlukla baımlı olmadan gündelik rutinlerini yerine getirmektedir. Ancak bazı konularda özellikle kız çocuklar öncelikli olmak üzere erkek çocukların ve komuların destek olduu görülmektedir. Kız çocukların toplumsal

10 cinsiyet rolleri çerçevesinde kadınların özel alandaki gereksinimlerinin (banyo, yemek hazırlama, ev ileri yapma, banyo) karılanmasında, erkek çocukların ise alıveri ve fatura ödeme gibi kamusal alandaki gereksinimlerin karılanmasında aktif oldukları görülmektedir. Bakım verme rollerinin kadınlar tarafından yerine getirilmesi yönündeki cinsiyetçi beklentinin sürdüü görülmektedir. Kendini bakalarına baımlı hissedenlerin oranı % 61 dir. Bu durum gündelik rutinlerini yerine getirirken çounlukla çocukları ve komularından yardım alındıı halde kadınların baımlı hissettiini göstermektedir. Gündelik gereksinimlerin karılanmasında kamusal bakım hizmetlerinin sunulması kadınların baımlı hissetmelerini azaltan bir etkide bulunabilir. Ücret karılıında ev ilerinde yardım edecek birinden destek alan kadınların oranı %13 tür. Bu oranın arttırılması konusunda devletin kolaylatırıcı düzenlemeler yapması baımlılık hissini azaltabilir. Tablo 17. Kadınların Oturdukları Konutla lgili Özellikler Konut türü Sayı % Apartman Dairesi ,1 Gecekondu 35 16,9 Kadınların %83,1 i apartman dairesinde oturmaktadır. Özmete ve dierlerinin (2012) Ankara ilinde yapmı olduu çalımada da yalıların çounluunun (%75.9) apartman dairesinde oturmakta olduunu saptanmıtır. Konutların %76,8 i doalgazla, kalan kısmı sobayla ısınmaktadır. Soba yakmak yalılar açısından zor ve tehlikeli olabilmektedir. Kadınların oturdukları konutların özelliklerine bakıldıında, yaadıkları konutun mülkiyeti kendine ait olanlar %58,5, ait olmayanlar %41,5 oranındadır. Ait olmayanların %14 ünün mülkiyeti akrabalarına ait olup, kirada oturanlar %25 oranındadır. Kadınların %84,1 i yaadıı konuttan memnun iken % 15,9 u memnun deildir. Memnun olmama gerekçesi giri kat olması, merdivenli olması, hırsızlık korkusu, çok büyük olduu için temizleyememe, sobalı olması, ısınmaması, ev koullarının kötülüü olarak belirtilmitir. Kadınların % 87,4 ü kendini evinde güvende hissettiini belirtmitir. Bu durumun kadınların mutlak yoksulluk sınırının altında yaaması, baka seçenee sahip olmadıını düünmesi ve kendini yaadıı konuta mecbur hissetmesi ile ilikili olabilecei düünülmektedir. Tablo 18. Kadınların Çocukları/akrabalarından Destek Alma Durumu Destek alma Sayı % Evet 85 41,1 Hayır ,9 Kadınların %58,9 u çocuklarından destek almamakta, %41,1 i destek almaktadır. Alınan destein türüne bakıldıında %23,7 sinin maddi destek, %12,6 sının sosyal destek ve % 8,7 sinin bakım destei aldıı görülmektedir. Kadınların % 12,1 i de çocuklarına destek verdiini belirtmektedir. Kadınların %7,7 si çocuklarına maddi destek sunarken, % 4,3 ü torunlarına bakım destei vermektedir. Görüldüü üzere kadınlar sadece destek almamakta, destek de vermektedir. Tablo 19. Kadınların Çocuklarına Gitme Sıklıı Gitme sıklıı Sayı % Haftada bir 35 16,9 ki haftada bir 28 13,5 Ayda bir 18 8,7 Daha seyrek 47 22,7 Gitmem 62 30,0 Çocuu yok 17 8,2 Kadınların % 30 u çocuklarına gitmediini, %16,9 u haftada bir, %13,5 i iki haftada bir, % 8,7 si ayda bir, %22,7 si ise daha seyrek görütüünü belirtmitir. Çocuu olan kadınlar için çocuklarıyla görümek önemli bir sosyal destek kaynaı iken, görüme sıklıklarının düük olduu görülmektedir. Çocukları haftada bir kez gelenler % 36,7, iki haftada bir gelen %17,4, ayda bir gelen % 9,2, daha seyrek gelen %19,3 oranındadır. Çocuklarım gelmez diyenlerin oranı da % 9,2dir. Özmete ve dierlerinin, çalımasında (2012) yalıların %77.8 inin çocuklarıyla her gün ya da haftada bir kez olmak üzere sıklıkla görütükleri, %20.7 sinin ise çocuklarıyla ayda bir, yalnızca bayramlar ya da tatiller olmak üzere ara sıra görütüklerini saptamıtır

11 Kadınların akrabalara gitme sıklıına bakıldıında %54,6 sının gitmedii, %10,6 sının ayda bir, %23,7 sinin ise daha seyrek gittii görülmektedir. Akrabaların gelme sıklıına bakıldıında %40,1 inin akrabalarının gelmedii, %30,4ünün ise ayda bir kereden daha seyrek geldii görülmektedir. Özmete ve dierlerinin ise, akrabalarını ara sıra ziyaret eden yalıların (%74.7) çounlukta olduunu, sıklıkla (her gün, haftada bir) akraba ziyaretleri yapan yalıların oranının (%11.1) ise akrabalarını hiçbir zaman ziyaret etmeyen (%7.6) ve akrabası olmayan (%5.1) yalıların oranından yüksek olduu saptanmıtır (2012). Çocukları ve akrabalarıyla görüme yeri olarak % 87,4 oranında ev tercih edilmektedir. Kimseyle görümediini belirtenlerin oranı %6,8 dir. Evde görüme nedeni %61,4 ile evin daha rahat olması, %26,6 sı ise salık problemi olarak belirtilmitir. Komularına giden kadınların görüme sıklıına bakıldıında haftada bir gidenlerin oranı %31,9, %17,9 u iki haftada bir kez, %17,9 u ayda bir kezden daha az gittiini belirtmitir. Komuların gelme sıklıına bakıldıında komuların % 43,5 inin haftada bir kez geldii, %21,3 ünün iki haftada bir, %15,9 unun ise daha seyrek geldii görülmektedir. Görüldüü üzere komular önemli bir sosyal destek kaynaı durumundadır, kadınlar arası yardımlama, yiyecek paylaımı, birbirine gözkulak olma konularında karılıklı bir iliki söz konusudur. Komu ve akraba dıında iliki alarına bakıldıında kadınların % 96,1 inin herhangi bir vakfadernee üye olmadıı, % 97,6 sının herhangi bir kursa gitmedii ortaya çıkmıtır. Müzik, okuma-yazma, örgü-diki ve resim kurslarına gidenlerin oranı % 2, olup oldukça düüktür. Özmete ve dierlerinin yapmı olduu aratırmada (2012) yalıların % 86,2 sinin herhangi bir vakıf, dernek, kulüp, oda, sendika, siyasi parti gibi yerlere üyeliinin bulunmadıı, %13.2 sinin ise üye olduklarını belirtmitir. Tablo 20. Kadınların Kendilerini Baımlı Hissettii Durumlar Baımlılık boyutu Sayı % Ekonomik yönden baımlılık 27 13,0 Hastalık ve salık durumuyla ilgili baımlılık 92 44,4 Sosyal iliki açısından yalnız hissetme 9 4,3 Baımlı hissetmiyorum 79 38,2 Kadınların %38,2 si kendilerini baımlı hissetmemektedir. %44,4 oranı ile en çok baımlılık hissedilen konu hastalık ve salık durumuyla ilgili, %13 ile ekonomik yönden baımlılık hissedilmektedir. Tablo 21. Kadınlar Açısından Tek Baına Olmanın Etkisi Tek baına olmanın etkisi Sayı % Destek verecek biri olsaydı yanımda e olarak hayat daha kolay olurdu 63 30,4 Yalnız ve kimsesiz hissediyorum 39 18,8 Baımlı ve yardıma muhtaç hissediyorum 40 19,3 Baımsız mutlu ve özgür hissediyorum 57 27,5 Dier çocuklarım olsa iyiydi- 8 3,9 Kadınların % 71 i kendini yalnız hissetmektedir ve bu önemli bir bulgudur. Aratırmaya katılan kadınların % 30,4 ü yanımda e olarak destek verecek biri olsaydı hayat daha kolay olurdu diye düünürken, %27,5 i ise kendilerini baımsız ve özgür hissetmektedir. Yalılık döneminde eten alınan sosyal destek yalılıkla ba etmede önemli bir kaynaktır ve elerini kaybetmi ve olmasını arzu edenler için bu destekten mahrum kalma söz konusudur. Tablo 22. Kadınların Yaamlarında Eksikliini Hissettii eyler Yaamında eksik olanlar Daha iyi bir gelir Daha iyi salık imkânları Daha iyi bir sosyal çevre Dier- eim ölmeseydi baka bir ey istemezdim, evim olsaydı, çocuum olsaydı, konuacak insanlar olsaydı çevremde, daha fazla güvenlik olsaydı, biri gelip kitap okusaydı, bayramlarda gelip soran biri olsaydı ayı 1 9,1 5 1,1 1 0,1 4,

12 Bir ey istemiyor Toplam, ,0 Kadınların yaamlarında eksikliini hissettii eyler % 41,1 ile daha iyi salık imkânları, % 39,1 ile daha iyi bir gelir, % 10,1 ile daha iyi bir sosyal çevre, % 6,8 ise einin varlıı, eve sahip olma, çocuu olması, güvenlik, gelip kitap okuyacak-bayramlarda ziyaret edecek birinin varlıı gibi nedenler belirtmitir. Kadınların salık hizmetleri, daha iyi bir gelir ve sosyal çevreye vurgu yapmaları sosyal politika açısından önemli girdiler sunmaktadır. Tablo 23. Kadınların Günlerini Geçirdii Kiiler Kiiler Sayı % Yalnızım ,4 Evdeki hayvanımla 2 1,0 Komularımla 23 11,1 Çocuklarımla 19 9,2 Dier- torunum, bakıcı 9 4,3 Kadınların %74,4 ü yalnızım derken, %11,1 i komularıyla, % 9,2 si ise çocuklarıyla zaman geçirdiini belirtmitir. Bakıcı ve torunumla diyenlerin oranı ise % 4,3 tür. Kadınların % 47,8 i ayda birkaç kez, %20,3 ü her gün, %22,7 si haftada birkaç kez, %9,2 si ise zorunlu kalınca, iki-üç ayda bir ya da hastalanınca dıarı çıktıını belirtmitir. Dıarı çıkma nedeni %53,6 ile salık sorunu ve tedavi, %13,5 i gıda alıverii, %5,3 ü arkadalarıyla bulumak için, %27,1 i ise komu-arkada ve çocuklarıyla görümek için olarak belirtilmitir. Dıarı çıkıldıında % 36,2 si toplu taımayı kullanmaktadır. %27,1 i taksi kullanmakta, %30,9 unun çocuu-komusu arabası ile almakta, % 5,8 i ise yürüyerek gitmektedir. Bu açıdan bakıldıında her ne kadar 65 ya üstü yalı bireylere belediye tarafından toplu taıma araçlarını ücretsiz kullanma hakkı verilse de, bu taıma araçlarının yalı bireylerin rahatlıkla binip yolculuk etmesine imkân salayacak ekilde gelitirilmesi ve düzenlenmesi büyük önem taımaktadır. Tablo 24. Kadınların Yalılara Sunulan Hizmetleri Yeterli Görme Durumu Hizmet yeterlilii Sayı % Evet 53 25,6 Hayır ,4 Kadınların % 74,4 ü yalılara sunulan hizmetleri yeterli bulmamaktadır. Kadınlara gereksinim duyduu hizmetlerin neler olduu da sorulmutur. Her eyden memnun olduunu, ükrettiini söyleyen, memlekette huzur olsun baka bir ey istemem diyen birkaç kadın dıında bu soruya verilen yanıtları grupladıımızda karımıza çıkan hizmet alanları unlardır: Psikolojik-duygusal gereksinimler: dılanmama ihtiyacı, sevgi ihtiyacı, gençlere, yalılara saygı duymalarının öretilmesi, insana ihtiyaç, gelip sorulması, sohbet edilmesi Gündelik yaamın sürdürülmesi konusundaki gereksinimler: temizlik ilerini yapacak birilerinin olması, yolların yalılara göre yapılması, evde bakım hizmeti bakıcı- ücretsiz bakıcı, belediyenin temizlik hizmetinin sıklaması, elektrik-doalgaz ve su faturasının alınmaması, hastaneye götürecek birilerinin olması, kömür, gıda yardımı, ekonomik yardım, salık hizmetleri, okuma-yazma öretilmesi, sıcak su balanması, evde banyonun olması, merdivensiz ev, makarna dıında bir ey verilmesi, doktorların eve gelmesi, sıcak bir ev, kiranın ödenmesi, bankaya yatan maaın eve getirilmesi, güvenlik önlemlerinin arttırılması Sosyal gereksinimler: Gezmek için yalılara yönelik organizasyonlar, piknie gitme, yalıların bir araya gelecei yerlerin yapılması Görüldüü üzere daha çok gündelik yaamın sürdürülmesinin kolaylatırılmasına yönelik gereksinim ve talepler ön plana çıkmıtır. Buna göre sosyal politika yalıların yaam kalitesini arttırma ve gündelik yaamlarını kolaylatırmaya yönelik önceliklerle hayata geçmelidir

13 TARTIMA VE SONUÇ Aratırmaya katılan kadınların çounluunu (% 88,4) evlenmi ancak ei vefat ettii için yalnız yaayan kadınlar oluturmaktadır. Kadınların %64,3 ü 10 yıldan fazla süredir yalnız yaamaktadır. Yalnız yaama süresi uzun olup, tekrar evlenmeme gerekçesi olarak bakım verme konumunda oldukları (çocua, ebeveynlerine vb.) ve annelik deneyimleri nedeniyle kendileri ve çocuklarının istememesi sunulmutur. Kadınların da evlilik konusundaki toplumsal cinsiyet rollerini içselletirdikleri (evlilik bir kere yapılır) görülmütür. Aynı zamanda kadınların çounluu yalnız hissettiklerini de belirtmektedir. Bu duygu kadınların kendi iradelerinden çok toplumsal ve kültürel nedenlerle tekrar evlilik yapmadıkları yönünde bir kanı dourmutur. Aratırmaya katılan kadınlar mutlak yoksulluk sınırının altında yaamlarını sürdürmektedir. Refah düzeylerinin düük olduu, sosyal yardım aldıkları ve gündelik yaamlarını sürdürme konusunda temel gereksinimlerini karılayamadıkları ortaya çıkmaktadır. Bu durum kadınların gelir desteine gereksinim duyduklarını göstermektedir. Nitekim gereksinim duydukları konularla ilgili gelir desteini kendileri de dile getirmitir. Bu açıdan yalılık döneminde insani standartlarda bir yaam sürdürecek gelir konusunda gelir transferleri ve çeitli subvansiyonlar yoksullukla ba etmede öncelikli bir sosyal politika konusu olarak ortaya çıkmaktadır. Kadınlarla yapılan görümelerde kendilerini güvende hissetmedikleri görülmektedir. Bu durum hem yaadıkları konutların özellikleri (giri kat) hem de yalnız yaamalarının bilinmesinden kaynaklı olarak çevreden yönelebilecek olası saldırı riskleriyle ilikili görünmektedir. Yalnız yaayan kadınların güvenli bir ekilde yaayabilecei konut gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Özellikle düük gelir grubuna yönelik, güvenlikli ve korumalı konut gereksinimi sosyal politika gündemine önemli bir gereksinim olarak dahil olmaktadır. Kadınlar eleri veya babalarından aldıkları dul aylıkları nedeniyle sosyal yardımlardan yararlanamamaktadır ancak mutlak yoksulluk sınırının altında yaam koulları nedeniyle de yardıma gereksinim duymaktadırlar. Sosyal yardım sisteminin düük geliri olup yalnız yaayan yalı kadınların bu gereksinimini de dikkate alarak esnetilmesi gerekmektedir. Salık hizmetlerinden memnun olmama oranının yükseklii yalı kadınların salık hizmetlerine eriimi konusunun tartıılmasını gerektirmektedir. Yalı kadınların salık hizmetlerine eriimi konusunda toplumsal cinsiyet ve bireylerin farklılıklarını dikkate alan bir bakı açısıyla yapılanan bir salık hizmeti sunum sistemine gereksinim bulunmaktadır. Kadınların çounluunun baımsız yaamak istedii ve gündelik rutinlerini yardım almadan yerine getirdikleri ortaya çıkmıtır. Ancak kadınlar gündelik rutinlerini yerine getirmede bazı kolaylıkların salanması gerektiini belirtmilerdir. Örnein temizlik ilerini yapacak birilerinin olması, evde bakım hizmeti bakıcı- ücretsiz bakıcı, elektrik-doalgaz ve su faturasının alınmaması, hastaneye götürecek birilerinin olması, kömür, gıda yardımı, ekonomik yardım, okuma-yazma öretilmesi, sıcak su balanması, evde banyonun olması, merdivensiz bir ev, doktorların eve gelmesi, sıcak bir ev, kira ödemesi, bankaya yatan maaın eve getirilmesi, güvenlik önlemlerinin arttırılması gibi gereksinimleri dile getirmektedir. Bu boyutlarda evde baımsız yaamın sürdürülebilirlii konusunda ek düzenlemelere gereksinim duyulmaktadır. Yardım alan kadınların ise yaamlarını sürdürme konusunda daha çok çocukları ve komularından yardım aldıkları ve baımlı hissetme oranının % 61 olduu görüldüünde gündelik yaam etkinliklerinde destek alabilecekleri kamusal bakım olanaklarının arttırılması önemli bir strateji olabilir. Çocukları ve komuları daha yakın sosyal çevrede yer aldıı için, onlara yönelik bir baımlılık hissi minnet duyma, kendini borçlu hissetme, ie yaramama duygularını hissetmeye de yol açabilir. Esasında kadınların çounluu gündelik yaamlarını baımsız olarak sürdürmekte ve baımlı hissedene kadar da bir kuruluta kalmamayı düünmektedir. Dolayısıyla baımlı hissetmesini azaltacak destek hizmetleri sunmak gerekmektedir. Evde yardım elemanı olarak destek sunabilecek profesyonel-yarı profesyonellerin kamusal bir hizmet olarak kadınlara yardımcı olması önemli düzenleme gerektiren bir alandır. Nihai amaç kendi çevrelerinde baımsız yaamalarını desteklemek olduu için sosyal politikanın bu durumu güçlendirmeye ilikin kolaylatırıcı hizmetlerle ilgili alanı iyi bir ekilde düzenlemesi gerekmektedir. Huzurevlerinin yalılara iddet uygulandıı kabulüyle tercih edilmedii ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan huzurevlerine ilikin olumsuz algının deitirilmesi konusunda bakım kurumlarını niteliinin gelitirilmesi ve olumsuz algılara yönelik çalımaların yürütülmesi gerekmektedir. Bu durumda kurum bakımı ihtiyacı olup, bu olumsuz algı nedeniyle gitmek istemeyenlerin kabulleri deitirilmesi salanabilir

14 Kadınların yaklaık yarısının ayda birkaç kez dıarı çıkması ve yalnızlıı bir sorun olarak dile getirmeleri bu alana ilikin düzenleme yapma gereksinimini ortaya çıkarmaktadır. Kadınların çounlukla elerinin vefatı nedeniyle uzun süredir yalnız yaadıkları, eleri yanlarında olsa hayatının daha iyi olacaını düünmeleri ve çocuklarıyla sık olmayan görüme durumları sosyal izolasyon açısından bir risk unsurudur. Yalılık döneminde e desteinden yoksunluk, sosyal izolasyon, yoksulluk ve yalnız yaama yalı depresyonu açısından risk unsurları olduundan, bu döngüyü kırmaya yönelik bir sistem gelitirmek önemli olabilir. Bunun bir boyutu kuaklararası dayanımanın önemini öne çıkartarak toplumu bilinçlendirmek olabilir. Dier yandan yalıların farklılıklarını dikkate alan ve kolay ulaılabilecek sosyal etkinliklerin arttırılması gerekmektedir. Yalnızlık hislerini azaltacak hem akranlarıyla hem de dier ya gruplarından bireylerle bir araya gelmelerini ve birlikte zaman geçirmelerini salayacak mekanların düzenlenmesi gerekmektedir. Özellikle geceleri yalnız kalmaktan yakınan yalılarla ilgili refakat sistemi düzenlenmesi iyi bir yol olabilir. Örneini Avrupa ülkelerinde gördüümüz akamları üniversite örencilerinin eitim bursu karılıı yalnız yaayan yalılara evlerinde refakat edebilecekleri modeller gelitirilmesi bu sorunun çözümünde iyi bir yol olabilir. KAYNAKÇA ARBER, Sara (2004). Gender, marital status and ageing: linking material, health and social resources, Journal of Aging Studies, V. 18, p ARBER, Sara, PRICE, Debora, DAVIDSON, Kate, ve Kim, PERREN (2003). Re-Examining Gender And Marital Status: Material Well- Being And Social Involvement. In Arber, S, Davidson, K. ve J. Ginn (Eds), Gender and Aging Changing Roles and Relationships, (p ). Philedelphia: Open University Press. ARUN, Özgür (2008). Yalı Bireyin Türkiye Serüveni: Kaliteli Yalanma mkanı Üzerine Senaryolar, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 7(2), s ARUN, Özgür ve K. ARUN, Banu (2011). Türkiye de Yalı Kadının En Büyük Sorunu: Dulluk, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 10 (4), s CANATAN, Aye (2008). Yalılıkta Kadın, EKEV Akademi Dergisi, S. 12 (34), s CRAMPTON, Alexandra (2011). Population Aging and Social Work Practice With Older Adults: Demographic and Policy Challenges, International Social Work, V. 54(3), p DÇGL, Güzel, GEMALMAZ Ayfer, BAAK, Okay, GÜREL, Fazıl Serdar, TEKN, Nil (2005). Birinci Basamakta Geriatrik Ya Grubunda Depresyon, Turkish Journal of Geriatrics, S. 8 (3), s DURAL, Baran ve CON, Gülçin (2011). Türkiye de Sosyal Devlet ve Yalı Hakları Üzerine Bir nceleme, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ankara: Petrol Yayını. FOSTER, Liam (2008). Do Women Teachers Get A Fair Deal? An Assessment Of Teachers Pensions, Social Policy and Society, V. 7(1), p FRIEDMAN, Jed, KNODEL, John, BUI T. Cuong, S ANH, Truong (2003). Gender Dimensions Of Support For Elderly In Vietnam, Research On Aging, V. 25(6), p GILLEN, Martie and KIM, Hyungsoo (2009). Older Women And Poverty Transition Consequences of Income Source Changes From Widowhood, Journal of Applied Gerontology, V. 28 (3), p GINN, Jay (2003). Gender, Pensions And The Life Course: How Pensions Need To Adapt To Changing Family Forms, Bristol: Policy Press. GINN, Jay ve ARBER, Sara (1999). Changing Patterns Of Pension Inequality: A Shift From State To Private Sources, Ageing and Society, V. 19(3), p GLOBAL AGE WATCH INDEX 2013, Eriim Tarihi: Mayıs J-YOUNG, An, KYUNGEH, An, O'CONNOR, Linda and WEXLER, Sharon (2008). Life Satisfaction, Self-Esteem And Perceived Health Status Among Elder Korean Women: Focus On Living Arrangements, Journal of Transcultural Nursing, V.19 (2), p KALAYCIOLU, Sibel, TOL, Ura Ula, KÜÇÜKURAL, Önder ve CENGZ, Kurtulu (2004). Yalılar ve Yalı Yakınları Açısından Yaam Biçimi Tercihleri, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. MARAL, Iıl, ASLAN Selçuk, LHAN, Mustafa N., YILDIRIM, Ayegül, CANDANSAYAR, Selçuk ve BUMN,M. Ali (2001). Depresyon Yaygınlıı Ve Risk Etkenleri: Huzurevinde Ve Evde Yaayan Yalılarda Karılatırmalı Bir Çalıma, Türk Psikiyatri Dergisi, S. 12 (4), s ÖZMETE, Emine, HABLEMTOLU, engül ve YILDIRIM, Filiz (2012). Ankara da Yalı Yoksulluu: Ekonomik, Sosyal, Kültürel htiyaçların Analizi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yalılık Çalımaları Uygulama ve Aratırma Merkezi Yayını. UÇKU, Reyhan ve KÜEY, Levent (1992). Yalılarda Depresyon Epistemiyolojisi., Nöropsikiyatri Arivi, S. 29 (1), s WRAY, Sharon (2003). Women Growing Older: Agency, Ethnicity And Culture, Sociology,V. 37(3), p