EĞİTİMDE PLANLAMA 3. DERS I. İÇERİK VE DÜZENLENMESİ

Transkript

1 EĞİTİMDE PLANLAMA 3. DERS I. İÇERİK VE DÜZENLENMESİ İçerik, bir eğitim programının ikinci öğesi içeriktir. İçerik, konu, bilgi, muhteva, disiplin, gibi kavramlar alan yazında ve program hazırlama süreçlerinde genellikle benzer anlamlarda kullanılmaktadır. İçerik, ünite ve konuların hedef davranışları kazandıracak şekilde düzenlenmesi olarak tanımlanabilir. Konu, bir dersin belli sürede öğretilecek parçalarından birine denir. Muhteva, bir eserin kapsadığı duygu ve düşünlere denir. Disiplin, öğretim konusu olmuş ya da olabilecek bilgiler bütünü, bilim dalı anlamında kullanılmaktadır. İçerik, öğrenenden bağımsız olarak belirlenen, bilimsel yöntemlerle elde edilen, geçerliliği kanıtlanmış, olgusal ve nesnel nitelikteki bilgi birimlerinden oluşur. Tema ise, birbiriyle ilişkili ünite, konu ve kavramların bir bütün olarak görülebildiği; öğrenmeyi organize eden yapıdır. İçerik, hedef davranışlara ulaşmak için bir araçtır. Gerçekte bilgi soyut ve insanın fizyolojik yaşantısına hiçbir yararı olmayan bir öğedir. Fakat insanı, insan kılabilmede, kendini gerçekleştirmesini sağlamada, nitelikli kılmada ve yeterliklerle donanık bir birey olmasında kullanılabilecek tek araç, bilgidir. Bu bağlamda, içerik, olmadan eğitim hedeflerine ulaşılamaz ve insan yetiştirilemez denilebilir. Eğitimde içeriğin belirlenmesi oldukça önemlidir. Bir eğitim programında önce hedef ve davranışlar belirlenir. Daha sonra, bu hedef ve davranışlara uygun içerik belirlenir. Diğer bir deyişle, içeriğe göre hedef belirlenmez, hedefe göre içerik belirlenir. Eğitim programının içerik boyutunda ne öğretelim sorusuna yanıt aranır. Bu çerçevede öğretilecek olan konuların düzenlenmesi söz konusudur. İçeriğin düzenlenmesi sürecinde, öğretilecek konular, içeriğin hedeflerle tutarlılığı ve aşamalı olması dikkate alınmalıdır. Eğitim programı düzenlemede, içerik seçimiyle ilgili şu ölçütler temele alınmalıdır: Toplumsal Fayda Bireysel Fayda Öğrenme ve öğretme Bilgi temel yapısı

2 İçerik Düzenleme İlkeleri İçerik düzenlemede dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, içeriğin program hedefleriyle tutarlı olması ve öğrenciler için bir anlam ifade etmesidir. İçeriğin düzenlenmesinde dikkat edilmesi gereken ilkeler aşağıda verilmiştir: 1- İçerik hedef davranışlara göre düzenlenmelidir. İçerik belirlerken hedefin düzeyi, sınırı ve basamağına göre hareket edilir. Hedefin düzeyi, içerikte, hangi konulara yer verileceğini belirler. Hedefte yer alan ifadelere uygun içerik belirlenir. Hedefte yer almayan kavramlara, yer verilmemelidir. İçeriğin ne olduğunu belirleyen ikinci özellik ise, hedefin sınırıdır. Hedef ifadesinde, içerikte hangi özelliklerin verileceği vurgulanmıştır. Özellikle, ilköğretim ikinci kademede, içeriğin sınırlandırılması gerekmektedir. Çünkü öğrencinin yaşı, genel ve özel yeteneği, ilgisi gibi özellikleri, yani hazır bulunuşluk düzeyi, her türlü bilgi, beceri ve duygunun öğretilmesine uygun değildir. İçerikte nelerin verileceğini belirleyen üçüncü özellik, hedefin basamak düzeyidir. Hedef davranışta, içeriğin ne anlama geldiği bellidir. 2- Çağdaş, Bilimsel, Sanatsal ve Felsefi Bilgi ile İçerik. İçerik, çağdaş bilimsel, sanatsal ve felsefi bilgiye ters düşmemelidir. Yani, onlarla ters düşmemeli, onları yadsımamalı, yok saymamalı ve çelişmemelidir. İçerikte en son gelişme ve değişmelere yer verilmelidir. Konu alanlarıyla ilgili sorunların çözümünde kullanılan yöntem ve teknikler içerikte sunulmalıdır. 3- İçerik, öğrencinin yaşadığı doğal ve toplumsal koşullara göre düzenlenmelidir. Bu öğrencinin hazır bulunuşluluğu ile ilgilidir. Artvin de yaşayan bir öğrenciye verilecek örnekler ile İstanbul yaşayan bir öğrenciye verilecek örnekler, bir olmamalıdır. Çünkü yaşadıkları doğal ve toplumsal koşullar bir değildir. Öncelikle, onların yaşadığı koşullar göz önüne alınmalıdır. Artvin deki bir öğrenciye, yoğun trafikten örnekler verilemez. Zira onun yaşadığı yerde trafik, neredeyse yok gibidir. Ama İstanbul da yaşayan bir öğrenci, sürekli böyle bir ortamda yaşadığı için, bunu anlaması daha kolay olacaktır. 2

3 4- İçerik, öğrencinin içinde yaşadığı kültürel değerlere göre düzenlenmelidir. Öğrenci, yaşamadığı, görmediği, bilmediği bir şeyi anlamada çok güçlük çeker. Bu nedenle, içerik, öğrencinin içinde yaşadığı kültürel değerlere göre düzenlenmelidir. 5- İçerik, öğrencinin hazır bulunuşluluk düzeyine uygun olmalıdır. Hazır bulunuşluluk, bireyin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel, olarak sahip oldukları ve eğitim ortamına getirdiği özelliklerdir. Kavramların tanımlanıp, açıklanmasında kullanılan sözcükler, bireyin zihinsel, duyuşsal, devinişsel düzeyine uygun olmalıdır. 6- İçerik somuttan soyuta, basitten karmaşığa, kolaydan zora, yakın çevreden uzak çevreye, bilinenden bilinmeyene doğru sıralanmalıdır. İçeriğin somuttan soyuta olması, öğrencinin soyut kavramları gözlemleyebildiği, elle tutabildiği nesne veya olaylar ile anlamasını sağlar. Böylece öğrenci, soyut ifadeleri daha kolay algılayabilir. İçeriğin basitten karmaşığa doğru olması ise, öğrencinin, bilgileri zihninde daha iyi düzenlemesini sağlar. Genellikle, ders kitaplarında içerik, kolaydan zora doğru düzenlenmiştir. Böylece öğrenci, aşamalı bir biçimde gittikçe zorlaşan bilgileri edinebilir. Yakından uzağa ilkesi, bireyin bilgileri yapılandırmasında oldukça önemlidir. Burada yakından uzağa kavramı sadece yer olarak değil, bunun yanında, zaman olarak da düşünülmelidir. Bilinenden bilinmeyene ilkesi de, içeriğin sırlanmasında çok önemlidir. Öğrencilere yeni bir konu öğretilirken, öğrencide var olan şemalar kullanır. Bu şemalardan yola çıkılarak, Bilinenler kullanılarak, bilinmeyenler öğretilmeye çalışılır. 7- Soyutlama ilkesi. Öğrencinin bir metindeki ana fikri (ana noktayı, temel görüşü) anlayabilmesidir. Soyutlama ilkesine göre, içerikte, ana fikir açık bir şekilde ifade edilmelidir. Ana fikir, metnin başında ya da sonunda ifade dilmezse, öğrenci içeriği anlayamaz. Ana fikre, metnin başında ulaşılabiliyorsa tümdengelim, sonunda ulaşılabiliyorsa, tümevarım yöntemi kullanılır. 8- Düzey ilkesi. İçerik aşamalı ve birbirinin ön koşulu olacak şekilde düzenlenmelidir. Bilgilerin aşamalı ve birbirinin ön koşulu olacak şekilde düzenlenmesi öğrenmeyi ve hatırlamayı 3

4 kolaylaştırır. İçeriğin ana ve alt başlıkları birbirleri ile ilişkili ve anlamlı olmalıdır, birbirinin ön koşulu olacak şekilde sıralanmalıdır. 9- Şema ilkesi. İçerik bireyin kendi kendine öğrenmesini sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. Birey, yeni bir bilgiyi öğrenirken kendi düzeyine göre anlar ve kendi düzeyinde ifade eder. Bunun için içerik düzenlenirken, içerik, aynı zamanda, grafik, şema, harita ve tablolar ile desteklenmelidir. Çünkü bunlar ön örgütleyicilerdir. Özetler, bölüm ve alt başlıklar, resimler, haritalar, tablolar, şemalar gibi öğeler, ön örgütleyicilerdir. Bunun için ünitelerde alt başlıklar ön koşul ilkesine göre sıralanmalı, özetlere mutlaka yer verilmelidir. 10- Vardama ilkesi. İçerik, öğrencinin var olan bilgi ve becerilerine dayanacak, geçmişi ve geleceği kestirmesine olanak verecek şekilde düzenlenmelidir. İçerik düzenlenirken, bireyin geçmişi ve geleceği sorgulayabilmesini sağlayacak sorular yöneltilmelidir. 11- Materyal örgütlenişi ilkesi. İçerik, hedef davranışta belirtilen ve o bilim, sanat ve felsefe için geçerli genel ilkeler etrafında örgütlenmelidir. 12- Alıştırma ilkesi. Her içerikte, bölümlerin başlarında ya da sonlarında veya ünite sonlarında, hedef davranışlarla ilgili sorular bulunmalıdır. Bölüm başlarında bulunan sorular, öğrenciyi konuya hazırlar, onun hazır bulunuşluluğunu belirler. Ayrıca öğrenciyi, öğreneceği yeni konuya hazırlar ve motive eder. Bölüm sonunda bulunan sorular ise, bireyin hedef davranışları ne düzeyde kazandığını gösterir. Aynı zamanda, pekiştirmesini sağlar. Ayrıca, önemli yerlerin altını çizme, koyu ya da italik yazma, not tutma da hedef davranışları kazandırmayı kolaylaştırır. 13- Görsel düzen ilkesi. İçerikte yer alan kavram, olgu, sembol, sınıflama ve ilkeler gibi bilgi öğeleri, tablolar, şekiller, resimler, akış diyagramları, haritalar, grafikler ile desteklenmelidir. 4

5 İçeriğin, görsel araç-gereçlerle desteklenmesi çok önemlidir. Ancak, görsel materyaller, içerikte, ne çok sayıda bıktırıcı nitelikte olmalı, ne de az sayıda olmalıdır. Bunun yanında harita, grafik, tabloların üstüne veya altına kısa ve öz açıklayıcı ifadeler yazılmalıdır. 14- Değişik Öğrenme ve Öğretme Etkinlikleri ve İçerik. İçerik, değişik öğrenme-öğretme yöntem, teknik ve stratejilerine uygun olmalıdır. Hedef davranışın düzeyine göre, öğrenme yöntem, teknik ve stratejisi seçilmelidir. Bunun nedenle, içerik, farklı yöntem ve teknikleri, kullanabilmeye elverişli olacak şekilde düzenlenmelidir. 15- İçerikte, yeni (en son) gelişme ve değişmelere yer verilmelidir. İçerik, her yıl, yeni verilere göre yeniden düzenlenmeli, değişiklikler işlenmelidir. II. İÇERİK ÖRGÜTLEME\DÜZENLEME YAKLAŞIMLARI İçeriğin düzenlenmesinde kullanılan yaklaşımlar aşağıda ele alınmıştır: 1- Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı Birbiri ile ardışık, yakın ilişkili ve zorunlu ya da önkoşul öğrenmelerin ağırlıklı olduğu konuların düzenlenmesinde kullanılır. İçerik küçük parçalara ayrılır, bir bilgi öğrenilmeden diğerine geçilmez. Aşamalılık özelliği taşıyan dersler - Fen ve sosyal bilgiler gibi- için kullanılır. Konuların düzenlenmesindeki aşamalılık, yakından-uzağa, bilinendenbilinmeyene, basitten-karmaşığa, genelden-özele, somuttan-soyuta doğru sıralandığı ve düzenlenir. Birbiri ile ardışık, sıralı, aşamalı, önkoşul ve sıkı ilişki içerisinde olan konuların düzenlenmesinde kullanılan bu yaklaşımda, öğrenme birimleri zincirler halinde düzenlenir. 5

6 2- Sarmal Programlama Yaklaşımı Program, içeriğinin sınıflar ilerledikçe daha detaylı olarak, fakat genel çerçevesi değişmeden, öğrencilere sunulması fikrine dayanmaktadır Konuların yeri ve zamanı geldiğinde tekrar tekrar öğretilmesi söz konusu ve her konunun kendi içindeki konuları arasında bir ardışıklık söz konusu olduğunda, bu düzenlemeden yararlanılır. Bu programda içerik doğrusal bir sıra izlemez. Daha önceden öğrenilen konular yeri geldikçe tekrar edilebilir. Temelinde yeni öğrenilenlerin, ön öğrenmeler üzerine inşa edilmesi düşüncesi vardır. Sarmal programlarda yatay ilişki söz konusudur. Yani, önceki öğrenmeler sonraki öğrenmelere temel olur. Yapılandırmacı öğrenme kuramı kapsamında ve öğrenen merkezli yaklaşımlarda kullanılır. Süreklilik gerektiren konu ve etkinliklerin, programa yerleştirilmesini sağlar. Özellikle dil öğretim ve matematik programlarının içeriğini düzenlerken bu yaklaşım kullanılır 3- Modüler Programlama Yaklaşımı İçerikte yer alan öğrenme üniteleri, birbirinden bağımsız modüller (bilgi kümeleri) olarak düzenlenir. Bu modüllerin birbiri ile ilişkili olması zorunlu değildir. Her modül, kendi içinde doğrusal, sarmal ya da farklı yaklaşımlarla düzenlenmiş bir bütünlük teşkil edebilir. Modüllerin arasında aşamalı bir bağ aranmaz. Önemli olan her modülün anlamlı bir bütün oluşturmasıdır. Konuların sıralaması ve öğrenilme zaman aralığı esnektir ve birbirine bağımlılık taşımaz. Bu nedenle, öğrencinin kendi hızında ilerlediği, bireysel öğretime uygundur. 6

7 Özellikle beceriye dayalı ders içeriklerinin düzenlenmesinde kullanılır. 4- Piramitsel Programlama Yaklaşımı Daha çok konu alanı merkezli desenlemelerin kullanıldığı durumlarda, tercih edilen bir programlama yaklaşımıdır. İlk yıllarda, ortak ve geniş tabanlı konuların yer aldığı, sonrasında kapsamın giderek daraldığı ve sonunda küçük birimlerde uzmanlaşmanın olduğu bir düzenleme yaklaşımıdır. İçerik, ayrıntılı ve kesin olarak belirlenen konular bütününden oluşur. Programın esneklik özelliği yoktur. Konuların kapsamı, geniş tabanlıdan giderek uzmanlaşmanın sağlandığı küçük birimlere ve daralan bir süreçte düzenlenir. Daha program uygulanmadan öğrencilerin hangi alanda uzman olacağı öngörülür. Uzmanlaşma vardır. Kişi programı tamamladığında konunun uzmanı olur. Bir uzmanlık (konu alanına) yönelinmiş olan yükseköğretimde kullanılan bir yaklaşımdır. 5- Çekirdek Programlama Yaklaşımı Konu ve sorun odaklıdır. Bu yaklaşımda, her öğrenci tarafından alınması zorunlu ortak konular, çekirdek dersleri/konuları oluşturur. Daha sonra her öğrenci, ilgi alanına göre istediği dersleri ya da konuları alabilir. Öğrenciye, zorunlu dersler dışında, seçenekler sunarak, daha esnek ve öğrenci merkezli bir yaklaşımdır. Farklı disiplinlerde bulunan konular, tüm öğrencilerde ortak bir temel oluşturmak için, belli başlıklar altında bir araya getirilir. 7

8 Okutulan belli dersler ana bir tema çerçevesinde birleştirilir. Konu, blok ders planına göre işlenir. 6- Konu Ağı-Proje Merkezli Programlama Yaklaşımı Konuların ağı bir harita gibi çıkarılarak, öğrencilere verilir. Ve belirli zamanlarda nerelerde olmaları gerektiğinin söylenir. Konuların içeriğine, öğrenciler, bireysel ya da grup olarak karar verirler. Konular, küçük projeler olarak da belirlenebilir. Öğrenme konuları birbirleriyle ilişkilendirilir ve projeler halinde çalışma takvimi ile birlikte öğrencilere verilir. Böylelikle, projelerin gerçekleştirilmesi sürecinde, bireysel ya da grupla öğrenme hedeflenir. Proje olarak gerçekleştirilen konu çalışmalarında, öğrenciler bireysel ya da gruplar halinde bir iş ya da ürün ortaya koyarlar. Öğretmen bir rehber, yol göstericidir. 7- Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı İçerik düzenlemesi, öğrencilerin sorularına göre oluşturulur. İçerik önceden saptanmaz. Öğrenci programa başladıktan sonra, ilgi ve ihtiyaçlarına göre içerik belirlenir. İçerik yaşamsal konular temelinde oluşturulur. İlköğretim programlarında kullanılmaya daha uygundur. En esnek içerik düzenleme yaklaşımıdır. Öğrenci sorunlarına en çok eğilen ve öğrenciyi en çok merkeze alan yaklaşımdır. 8

9 KAYNAKÇA Akpınar, B. (2010). Eğitim Programları ve Öğretim. Ankara: Data Yayınları. Demirel, Ö. (2010). Eğitimde Program Geliştirme (12. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık. Ertürk, S. (1982). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları. Hacettepe Birikim. (2012). Eğitim Bilimleri KPSS. Ankara: Özkan matbaacılık. İhtiyaç. (2011). Program Geliştirme Modüler Soru Bankası. Ankara: İhtiyaç yayıncılık. Milli Eğitim Bakanlığı. (2012). Mevzuat. mevzuat.meb.gov.tr, adresinden, 20 Mayıs 2012 de indirildi. Sönmez, V. (2007). Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı (13. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık. Varış, F. (1978). Eğitimde Program Geliştirme. Teori ve Teknikler. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları. 9