Roskin, Michael G. Cord, Robert L. Medeiros, James A. Jones, Walter S. Siyaset Bilimi: Bir Giriş Political Science: An Introduction (12 th ed.

Transkript

1

2 Roskin, Michael G. Cord, Robert L. Medeiros, James A. Jones, Walter S. Siyaset Bilimi: Bir Giriş Political Science: An Introduction (12 th ed.) Çeviren: Atilla Yayla Adres Yayınları / Baskı: Ekim 2013 ISBN13: , Adres Yayınları 2012, 2010, 2008, 2006, Pearson Education, Inc. Bu kitap ilk olarak İngilizcede, Pearson Education, Inc. tarafından, Political Science: An Introduction ismiyle yayınlanmıştır. Türkçe çeviri ve baskısı eserin 12. edisyonu üzerinden Pearson n izniyle yapılmıştır. Yayına Hazırlayan: Selçuk Durgut Tashih: Bican Şahin Sayfa Düzeni: Liberte Yayınları Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan Montaj: Merkez Repro Baskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) Faks: (312) Sertifika No: liberteyayıngrubu Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, Maltepe, Ankara Telefon: (312) Faks: (312) info@liberte.com.tr Web: Sertifika No: Adres Yayınları Liberte Yayın Grubu nun tescilli bir markasıdır.

3 İÇINDEKILER Kısım I SIYASETIN TEMELLERI 1. SIYASET VE SIYASET BILIMI 17 A. EN ÖNDE GELEN BILIM Tarih Beşerî Coğrafya İktisat Sosyoloji Antropoloji Psikoloji B. SIYASAL İKTIDAR Biyolojik İzah Psikolojik İzah Kültürel İzah Rasyonel İzah İrrasyonel İzah Bir Bileşim Olarak İktidar C. SIYASET BIR BILIM MIDIR? Açıkça Görme Mücadelesi a. Muhakeme Edilmiş (Reasoned) b. Dengeli c. Kanıtla Desteklenmiş d. Teorik Siyaset Bilimi Ne İşe Yarar? TEORILER 37 A. KLÂSIK TEORILER Sözleşmeciler Marksist Teoriler a. Ekonomi b. Sosyal Sınıf c. Tarih Kurumsal Teoriler B. ÇAĞDAŞ TEORILER Davranışsalcılık Sistem Teorisi Modernleşme Teorisi Rasyonel-Tercih Teorisi Yeni Kurumsalcılık SIYASAL İDEOLOJILER 57 A. İDEOLOJI NEDIR? B. ANA İDEOLOJILER Klâsik Liberalizm Klâsik Muhafazakârlık Modern Liberalizm Modern Muhafazakârlık Marksist Sosyalizm Sosyal Demokrasi Komünizm a. Emperyalizm b. Organizasyon

4 c. Maoizm ve Titoizm Milliyetçilik a. Bölgesel Milliyetçilik Faşizm C. GÜNÜMÜZDE İDEOLOJI Komünizmin Çöküşü Neo-Muhafazakârlık Liberteryanizm Feminizm Çevrecilik D. İDEOLOJI BITTI MI? DEVLETLER 79 A. KURUMSALLAŞMIŞ İKTIDAR B. ÜNITER VEYA FEDERAL SISTEMLER Üniter Sistemler a. Britanya da Yetki Devri b. Fransa da Adem-i Merkeziyetçilik.. 84 c. İspanya da Otonomi d. Üniter Sistemlerin Artıları ve Eksileri Federal Sistemler a. Federal Sistemlerin Artıları ve Eksileri b. Eski-Sovyet Federalizmi c. Eski-Yugoslavya Federalizmi d. Kanada Federalizmi C. SEÇIM SISTEMLERI Dar-Bölge a. Dar Bölge Seçim Bölgelerinin Avantajları b. Dar Bölgelerin Dezavantajları Nisbî Temsil a. Nisbî Temsilin Avantajları b. Nisbî Temsilin Dezavantajları D. DEVLETLER VE EKONOMI HAKLAR 99 A. MODERN DÜNYADA ANAYASALAR Ülkenin En Yüksek Kanunu a. Anayasa Hukukunun Genel Mahiyeti b. Anayasalar ve Anayasal Devlet Anayasanın Amacı a. Millî İdeallerin İfadesi b. Devlet Yapısını Somutlaştırır c. Devletin Meşruluğunu Tesis Eder Anayasalar Hakları Teminat Altına Alabilir mi? a. Sivil Özgürlükler ve Sivil Haklar b. Azınlık Grupları ve Sivil Özgürlükler B. ABD ANAYASASI NIN ADAPTE EDILEBILIRLIĞI Silâh Sâhibi Olma Hakkı ABD de İfade Özgürlüğü İfade Hürriyeti ve İsyana Teşvik a. 20. Yüzyıl da Çıkarılmış İsyana Teşvik Kanunları b. Teröristler için Haklar mı? REJIMLER 117 A. TEMSILÎ DEMOKRASI a. Hükümetin Popüler Hesap Verebilirliği b. Siyasal Rekabet c. İktidarın Değişmesi d. Belirsiz Seçim Sonuçları e. Popüler Temsil f. Çoğunluk Kararı g. Muhalif Olma ve İtaat Etmeme Hakkı h. Siyasal Eşitlik i. Halka Danışma j. Hür Basın

5 B. PRATIKTE DEMOKRASI: ELITIZM MI YOKSA PLÜRALIZM MI? C. TOTALITERYANIZM Totaliteryanizm Nedir? a. Her Şeyi Kuşatan Bir İdeoloji b. Tek Parti c. Organize Terör d. İletişim Araçlarında Tekel e. Silâhlarda Tekel f. Kontrollü Ekonomi Sağ Kanat Totaliteryanizm D. OTORITERYANIZM Otoriteryanizm ve Gelişmekte Olan Ülkeler E. OTORITERYEN REJIMLERIN DEMOKRATIKLEŞMESI Kısım II SIYASAL TAVIRLAR 7. SIYASAL KÜLTÜR 143 A. SIYASAL KÜLTÜR NEDIR? Siyasal Kültür ve Kamuoyu Amerika da Katılım B. POLITIK KÜLTÜRÜN ÇÜRÜMESI C. SIYASAL ALT-KÜLTÜRLER Elit ve Kitle Alt-Kültürleri Azınlık Alt-Kültürleri D. SIYASAL SOSYALLEŞME Sosyalleşmenin Aracıları a. Aile b. Okul c. Akran Grupları (Peer Groups) d. Kitlesel Medya e. Devlet (The Government) KAMUOYU 163 A. KAMUOYUNUN ŞEKILLENMESI Sosyal Sınıf Eğitim Bölge Din Yaş Toplumsal Cinsiyet (Gender) Etnik Grup B. KAMUOYU ANKETLERI Araştırma (Polling) Teknikleri a. Örneklemi Seçmek b. Örnekleme Ulaşmak c. Soruları Sormak Anketler Ne Kadar Güvenilirdir? C. AMERIKALILARIN FIKIRLERI Başkanın Performansı Hakkında Görüşler Liberaller ve Muhafazakârlar Kim Dikkat Eder? D. ANKET YAPMAK ÂDIL MIDIR? ABD Anketler Tarafından mı Yönetilmelidir? Kısım III SIYASAL KARŞILIKLI ETKILEŞIM 9. SIYASAL İLETIŞIM 185 A. SIYASETTE İLETIŞIM Modern Kitlesel Medya a. Gazeteler

6 b. Radyo c. Haber Servisleri B. DEV: TELEVIZYON Televizyon Haberleri Televizyon ve Siyaset a. Televizyon Tarafından Aday Gösterilme b. Televizyon ve Apati Televizyon Sâhipliği ve Kontrol C. YETERSIZ HIZMET MI ALMAKTAYIZ? Ne Yapılabilir? D. HASIMLAR: MEDYA VE HÜKÜMET MENFAAT GRUPLARI 205 A. MENFAAT GRUBU NEDIR? Kim Menfaat Gruplarına Mensuptur? Menfaat Grupları ve Hükümet Bir Menfaat Grubu Olarak Bürokratlar B. ETKILI MENFAAT GRUPLARI Siyasal Kültür Büyük Paranın Yükselmesi Tek-Konu Gruplarının Yükselişi Büyüklük ve Üyelik Erişim (Access) Menfaat Gruplarının Stratejileri a. Kanun Yapıcılara Yaklaşma b. İdareye Yaklaşma c. Yargıya Yaklaşmak d. Halka Müracaat e. Gösteriler f. Şiddet İçeren Protesto C. MENFAAT GRUPLARI: BIR DEĞERLENDIRME Siyasayı Çarpıtmak Siyasal İktidarı Hareket Edemeyecek Hâle Getirme PARTILER 225 A. PARTILERIN FONKSIYONLARI Halk ile Hükümet Arasında Bir Köprü Menfaatlerin Birleştirilmesi Siyasal Sistem ile Bütünleştirme Siyasal Sosyalizasyon Oyların Mobilizasyonu Hükümetin Organizasyonu B. DEMOKRASILERDE PARTILER Merkezîleşme Devlet Politikasını Oluşturma Hükümete Parti Katılımı Partinin Masraflarını Karşılamak C. SIYASAL PARTILERI SINIFLANDIRMAK D. PARTI SISTEMLERI Parti Sistemlerini Sınıflandırmak a. Tek-Parti Sistemleri b. Hâkim-Parti Sistemleri c. İki-Parti Sistemleri d. Çok-Parti Sistemleri e. İki-Artı Parti Sistemleri f. Akışkan Parti Sistemleri Parti Sistemi ve Seçim Sistemi Partiler Zayıflıyor mu? SEÇIMLER 245 A. İNSANLAR NIÇIN OY VERIR? B. KIM OY VERIR? Gelir ve Eğitim Irk Yaş

7 4. Toplumsal Cinsiyet İkâmet Yeri C. KIM NASIL OY VERIR? Parti Kimliği Sınıflar ve Oy Verme Davranışı Bölgesel Oy Verme Dinî Bloklar Yaş Grupları Cinsiyet Açığı Evlilik Açığı Irk Kentsel Oy Verme D. SEÇMEN YENIDEN HIZALANMASI Yeni Bir Yeniden Hizalanma mı? E. SEÇIMLERI NE KAZANIR? Geriye Dönük Oy Verme Seçmen Grupları Üzerinde Aday Stratejileri Kısım IV SIYASAL KURUMLAR 13. YASAMA ORGANLARI 267 A. BAŞKANLIK SISTEMLERI VE PARLAMENTER SISTEMLER Kuvvetler Ayrılığı ve Kuvvetler Birliği Parlamenter Sistemlerin Avantajları B. YASAMA ORGANLARI NE YAPAR? Komite Sistemi Yasama Organlarına Daha Yakından Bir Bakış a. Kanun Yapma b. Seçim Bölgesi İşi c. Hükümetin Denetlenmesi ve Eleştirilmesi d. Eğitim e. Temsil C. YASAMA ORGANLARININ GERILEMESI Yapısal Dezavantajlar Uzmanlık Yokluğu Psikolojik Dezavantajlar Vazifesi Başında Olmama Problemi Devir (Turnover) Eksikliği Parlamentoların Dilemması YÜRÜTME VE BÜROKRASI 287 A. BAŞKANLAR VE BAŞBAKANLAR Britanya da Hükümet Kurmak Almanya da Yapıcı Güvensizlik Fransa da Kohabitasyon Başbakanların Başkanlıklaştırılması Yürütmenin Görev Süreleri B. YÜRÜTÜCÜ LIDERLIK C. KABINELER Bir Kabinede Kim Hizmet Görür? D. AŞIRI BEKLENTI TEHLIKESI E. BÜROKRASILER F. BÜROKRASILERI KARŞILAŞTIRMAK Amerika Birleşik Devletleri Komünist Ülkeler Fransa Almanya Britanya G. BÜROKRASI DERDI

8 15. YARGI 309 A. HUKUK DALLARI Ceza Hukuku (Criminal Law) Medenî Hukuk (Civil Law) Anayasa Hukuku İdare Hukuku Uluslararası Hukuk B. MAHKEMELER, YARGIÇLIK MEVKII VE BARO ABD Mahkeme Sistemi a. Ulusal Mahkeme Yapısı b. Federe Devlet Mahkemesi Sistemi Yargıçlar a. Federal Yargıçlar b. Federe Yargıçlar/Eyâlet Yargıçları/ Federe Devlet Yargıçları C. MAHKEMELERI KARŞILAŞTIRMAK Anglo-Amerikan Hasımlık ve Suçlama (İtham) Usûlü İngiliz Mahkeme Sistemi a. Yargıçların Seçilmesi ve Görev Süresi b. Hukukçunun Rolü Avrupa Mahkeme Sistemi a. Avrupa Soruşturma Süreci b. Hukukçunun Rolü D. MAHKEMELERIN ROLÜ ABD Yüksek Mahkemesi Yüksek Mahkeme nin Siyasal Rolü Yargıçların Görüşleri Mahkemenin Siyasî Etkisi a. Sivil Haklar b. Ceza Yargılaması Usûlü c. Seçim Bölgelerinin Yeniden Düzenlenmesi d. Warren Sonrası Mahkemeler E. İLÂVE OKUMALAR Kısım V SIYASAL SISTEMLERIN YAPTIKLARI 16. POLITIK EKONOMI 333 A. DEVLET VE EKONOMI Enflasyon Vergi Artışı Ödemeler Dengesi Altın Standardı Ücret-Fiyat Dondurma Petrol Şokları Stagflasyon Fâiz Oranları Vergi İndirimi Bütçe Açıkları Ticaret Açıkları Borç Eşitsizlik Balonlar B. KIM NEYE HAK SÂHIBIDIR? Refah Yardımlarının Mâliyetler a. Yiyecek Pulları b. Refah Hizmeteri Reformu c. Sağlık Sistemi Reformu C. DEVLET NE KADAR BÜYÜK OLMALI? SIYASAL ŞIDDET 353 A. SISTEM ÇÖKÜŞÜ Bir Semptom Olarak Şiddet Şiddet Tipleri a. İlkel/Primordial (Kökenleri Eskiye Dayanan)

9 b. Ayrılıkçı c. Devrimci d. Darbeler e. Sorunlar Şiddetin Bir Sebebi Olarak Değişim. 361 B. DEVRIMLER Entelektüeller ve Devrim Devrimin Safhaları a. Eski Rejim Çürür b. Devrimin İlk Safhası c. Başlangıçta, Ilımlılar Devralır d. Aşırılar Devralır e. Bir Thermidor Terör Dönemini Sona Erdirir C. DEVRIMDEN SONRA ULUSLARARASI İLIŞKILER 375 A. GÜÇ VE MILLÎ ÇIKAR B. BARIŞI KORUMA Dünya Devleti Kolektif Güvenlik Fonksiyonalizm (İşlevselcilik) Üçüncü-Taraf Yardımı Diplomasi Barışı Koruma C. EGEMENLIĞIN ÖTESINDE? Birleşmiş Milletler Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) D. ABD DIŞ POLITIKASI: MÜDÂHIL OLMAK YA DA OLMAMAK? E. ABD DIŞ POLITIKASININ SALINIMLARI Tehlikeli Bir Dünyada ABD DIZIN 395 ANAHTAR KAVRAMLAR Anket Yapmanın Kısa Bir Tarihçesi Bir Olguya Asla Kızma Bir Oyun Olarak Siyaset Bürokratik Kural-Yapımı Bürokratik Siyaset Dahl ın Etki Terimleri Değişen Pozisyonlar Demokrasiler Niçin Başarısız Olur? Demokratik Barış Devlet Başkanına Karşı Hükümet Şefi Devlet Menfaat Gruplarını Nasıl Yaratır?. 209 Ekonominin Önemi Elit Medya Emperyal Başkanlık? Etkin, Zayıf ve Başarısız Devletler Fakirlik Nedir? Fakirlik ve İdeoloji Haberin Çerçevelenmesi Hak Nedir? İdeolojileri Tasnif Etmek İki Devir Testi İki-Meclisli mi, Yoksa Tek-meclisli mi? İktidara Karşı Koyma Kamuoyu Nedir ve Ne Değildir? Kayda Değer Bir Parti Nedir? Klâsik Kanaât Eğrileri Kongre nin Aşırı Harcamaları Kültür ve Gelişme Medya'da tekelleşme eğilimi Medya ve Savaş Medya ve Watergate Menfaat Grupları Siyasal Partilerden Nasıl Farklılaşır? Meşruluk, Egemenlik ve Otorite Millî Çıkar Tipleri

10 Modeller: Gerçeği Basitleştirmek Niçin Savaş? Ortak Hukuka Karşı Yazılı hukuk Partizan Kutuplaşma Seçmenleri İhmâl Eden Partiler Sivil Toplum Siyaset Biliminin Alt Dalları Siyasete Karşı Siyaset Bilimi Tahsisat Siyaseti Terörizm Total Kontrolün İması ve Gerçeği Vietnam da Devrimci Siyasal Savaş Web: En Yeni Medya Aracı? Yükselen Beklentiler NASIL YAPILIR? Alıntıları Kullanmak Bir Bölümü İncelemek Bir Çapraz Tablo Yapmak Bir Düşünceyi Geliştirmek Bir Serpme Grafik Yapmak Değişkenleri Tanımak ve Kullanmak Değişkenleri Tanımlamak Eğilimleri Ele Almak Grafikler Hazırlamak Haritalar Yapmak Kaynakları Kullanmak Onlar dan Kaçınma Referansları Listelemek Sıkıca Yazmak Tablolar Yaratmak Tez İfadeleri Geliştirmek Tezinizi Desteklemek Zamansal Bir Çalışma Yapmak KARŞILAŞTIRMA ABD İşçi Sendikaları Ne Kadar Güçlü? ABD Seçim Sistemi Kusurlu mudur? ABD Vergileri Ne Kadar Yüksek? Anayasaları Değiştirmenin Tehlikeleri Çin Birlik İnşa Ediyor Çok-Parti Sistemleri Daha Neşelidir Dindar Amerika Fransız Anti-Plüralizmi Fransız ve Alman Varyasyonları Irak ta Demokrasi? İran ın Devrimci Döngüsü İslâmcılık: Eski unsurlarla Yeni Bir İdeoloji İsrail in Doğrudan Doğruya Seçilen Başbakanları Japonya: Bürokratlar Komutada Kanada nın Yeni Anayasası Konfederasyonların Sallantılı Hayatları Otoriteryanizm Rusya ya Geri Döndü Québec: Maitres Chez Nous Rusya da Hukuk Şiddete Dayanan Devrimlere Karşı Kadife Devrimler KLÂSIK ESERLER ABD Sistemi Nereden Kaynaklandı? Almond un Üç Halkı Amerikan Paranoyası Aristoteles in Altı Devlet Tipi Downs ın Oy Verme Teorisi Duverger nin Üç Parti Tipi Hukukun Kökleri İdeolojilerin Orijinleri Kavramlar ve İlkeler

11 Kennan ın Dinozor Benzetmesi Kircheimer ın Herkesi Yakala Partisi Kitle İletişiminin İki Adımlı Akımı Klıngberg ün Münavebe Teorisi Lasswell in İktidarın Psikolojisi Kavramı Marbury e Karşı Madıson Olson ın Menfaat Grupları Teorisi Otoriteryen Kişilik Sâdece Avrupalılar Değil...40 SartorI nin Parti Rekabeti Tipleri Savaş Üzerine Thukidides Sivik (Yurttaşlık) Kültür Weber in Bürokrasiler Tanımları

12 KISIM I SIYASETIN TEMELLERI

13 1. BÖLÜM: SİYASET VE SİYASET BİLİMİ Siyaseti doğa bilimci bir tarzda, bir bilim adamının bakterileri incelemesi gibi, gerçeklere (olgulara) kızmadan fakat şeylerin niçin ve nasıl olduğunu anlamaya çalışarak inceleriz. Siyaset bilimi, diğer bütün sosyal bilim dallarından yararlanmasına rağmen, iktidar A, B ye A nın istediği şeyi nasıl yaptırtır üzerinde odaklanır. 2. BÖLÜM: TEORİLER Siyasal teoriler hangi sorular sorulmalı ve hangi sorular ilk olarak sorulmalı- siyaset biliminin kurucusu Aristoteles in klâsik teorilerinden Hobbes, Locke, Rousseau ya, Marx a ve kurumsal teoriye kadar uzanır. Çağdaş yani İkinci Dünya Savaşı ndan sonraki teoriler davranışsalcılığı, sistem yaklaşımını, modernleşmeyi, rasyonel-tercihi ve yeni kurumsalcılığı kapsar. Bir teori kadar pratik hiçbir şeyin olmadığını öğreniriz. 3. BÖLÜM: SİYASAL İDEOLOJİLER Kökleri çoğu zaman siyasal teorilerde bulunan ideolojiler toplumu geliştirme plânlarıdır. Adam Smith in klâsik liberalizmi ile Edmund Burke ün klâsik muhafazakârlığı ve bunların modern versiyonları hâlâ yaşamaktadır. Marx hem sosyal demokrasiye hem de, Lenin aracılığıyla, komünizme öncülük etti. Zaman zaman faşizme dönen milliyetçilik en güçlü ideolojidir. Yeni ideolojiler şunları da kapsamaktadır: Liberteryanizm, Feminizm, Çevrecilik ve hâlihazırda bir problem İslâmcılık. İdeolojileri inceliyoruz; onlara iman etmiyoruz. 4. BÖLÜM: DEVLETLER Her devlet etkin değildir; birçok devlet zayıftır ve bazıları başarısız olmuş devletlerdir. Aristoteles in devletler arasında yaptığı meşru ve yozlaşmış devletler ayrımı hâlâ faydalıdır. Temel kurumsal tercihler bir devleti ayakta tutabileceği gibi çökertebilir de. Devletlerin mülkî örgütlenmesi üniter sisteme karşı federal sistem ve seçim sistemleri tek-üyeli çoğunluk sistemine karşı nisbî temsil sistemi- bu tür temel tercihlerdir. Devletin ekonomiye müdahale etme derecesi refaha veya durgunluğa işaret edebilir. 5. BÖLÜM: HAKLAR İnsan haklarıyla ilgili kurumsallaşmış belgeler devletin temel yapısını resmîleştirirler, devletin gücünü (yetkilerini) sınırlandırır ve sivil hakları tanımlar. Yargısal denetim (review) siyasal yönetişim (governance) işine ABD nin büyük katkısı yıllar içinde isyana teşvik kanunlarını sınırladı ve ifade ve basın özgürlüğünü genişletti. 6. BÖLÜM: REJİMLER Demokrasi karmaşık bir siyasî sistemdir ve hesap verebilirliği, rekabeti ve iktidarın değişmesini kapsamaktadır. En iyi demokrasilerde dahi elitlerin büyük tesir gücü vardır fakat elitler her zaman çoğulcu girdiler sağlamazlar. Totaliteryanizm bir 20. Yüzyıl hastalığıdır ve büyük ölçüde yeryüzünden silinmiştir; fakat hâlâ birçok otoriteryen devlet vardır. Demokrasi otomatik değildir ve Rusya ve Irak gibi hazırlıksız ülkelerde başarısız olabilir.

14 Başkan Barack Obama New Hampshire da genel bir toplantıda konuşurken, 2010.

15 BIRINCI BÖLÜM SIYASET VE SIYASET BILIMI Büyük bir sağlık sistemi reformu, dev şirketlerin kurtarılması ve kallavî bütçe açıkları ABD de politikaya ilgiyi canlandırdı. Öğrenciler ve birkaç yıl öncesine kadar siyasetten uzaklaşmış olan vatandaşlar siyasetle tekrar ilgileniyor. ABD de seçimlere katılma oranı, yeniden canlanan seçmenlerle, başkanlık seçimlerindeki düşük yüzde 50 nin birkaç puan üstüne çıktı. Siyaset bilimciler için siyasete ilgideki yükselme sevindiricidir; fakat birçok siyaset bilimci yine de Amerikalıların (ve birçok diğer milletin) depolitize Üzerinde Durulacak Sorular 1. Siyaset niçin gözden düştü? Siyaset şimdi yine gözde midir? 2. Bir olguya asla kızmamak ne demektir? 3. Aristoteles siyaseti niçin bilimlerin efendisi olarak adlandırdı? 4. Machiavelli siyaset bilimine hangi katkıyı yaptı? 5. Meşruluk, egemenlik ve otorite nasıl birbirinden farklı fakat benzerdir? 6. Irak devleti şimdi meşru mudur? Bunu nasıl söyleyebilirsiniz? 7. Siyaset genel olarak biyolojik, psikolojik, kültürel, rasyonel veya irrasyonel midir? 8. Siyaset kadar karışık ve kirli olan bir şey nasıl bilim olabilir? olmakta olduğundan endişe etmektedir. Siyasete ilgi niçin yıllarca geriledi? Bunun sebebi siyasetçilere ve onların partizan avantajlar için yürüttükleri dâimî, anlamsız mücadeleye duyulan nefret midir? Bu bir çaresizlik duygusu, bireysel vatandaşların önemli olmadığı hissi midir? Bir ülkenin başkentinin, kısaca, politikacılar dâhil her şeyi satın alan zengin ve güçlü menfaat gruplarının oyun sahası olduğu algısı mıdır? Yoksa, nispeten iyi zamanlarda insanların doğal olarak başka meselelere dönmesi bir sıhhat işareti midir? Eğer ekonomik durum kötü değilse ve dünya problemleri dokunmuyorsa, niçin politikayla ilgilenilsin? Kötü ekonomi ve uzun bir savaş siyasete ilgiyi canlandırır. Bu kitabın tezi siyasetin önemli olduğudur. Siz siyasetle ilgilenmez ve siyasete katılmazsanız, diğerleri ilgilenir ve katılır ve sizin hayatınızı idare edecek kuralları etkiler. Siyasetle ilgilenen ve siyasete katılanlar bizi bir yabancı toprakta harbe mi sürükleyecek? Bu harpte kim savaşmak zorunda kalacak? Sen. Belli vatandaşları ve şirketleri kayırmak için vergi kanunlarını mı değiştirecekler? Diğerlerinin ödemekten kaçındığı vergileri kim ödeyecek? Sen. Mâliyetleri öngörülenin çok ötesine taşacak devlet harcama prog- 17

16 BP petrol kuyusundan Meksika Körfezi ne dökülen petrol 2010 yılında açık denizlerdeki sondaj konusunda büyük bir siyasi tartışma başlattı. ABD nin petrol ihtiyacı çevresel kaygılardan daha mı ağır basmalı? ramları mı geliştirecekler? Öyleyse bu mâliyetleri kim üstlenecek? Sen. Bu kitabın vazifelerinden biri sizi, kendinizi kollayabilecek ve başkalarının sizi istismar etmesini (kullanmasını) önleyebilmenizi sağlayabilecek ölçüde, siyasete ve siyasetin nasıl işlediğine dâir farkındalık yaratmaktadır. Bilgisizler manipüle edilir. Birçok kimse politikayı nahoş bulur ve belki de bunda haklıdırlar. Siyaset özünde ahlâksız veya, her halükârda, ahlâkla ilgisiz olabilir. Gücün kötüye kullanımı, nüfuz pazarlama ve açık yozlaşma (yolsuzluk) siyasetin en önemli özellikleridir. Fakat incelediğiniz şeyi sevmeniz gerekmez. Biyologlar bir hastalığa sebep olan bakterileri bir mikroskop altında incelerler. Bakterileri sevmezler ; ama onun nasıl büyüdüğüyle, verdiği tahribatı nasıl yarattığıyla ve onun nasıl yok edilebileceğiyle ilgilenirler. Bakteriye kızıp mikroskopun merceğini bir çekiçle kırmazlar. Biyologlar önce tabiat güçlerini anlarlar ve sonra onlarla insanlığın varlık şartlarını iyileştirmek için çalışırlar. Siyaset bilimciler aynı şeyi siyasetle yapmaya gayret ederler. Disiplin: Genellikle bir akademik bölüm veya dal tarafından temsil edilen bir çalışma alanı. EN ÖNDE GELEN BILIM Disiplinin kurucusu olan Aristoteles siyaseti bilimlerin efendisi olarak adlandırdı. Bununla neredeyse her şeyin bir siyasal bağlamda vuku bulduğunu, yani polisin (Yunan şehir-devleti) kararlarının diğer çoğu şeyi yönettiğini kastetti. Yale Üniversitesi hocalarından Harold Lasswell in ( ) sözleriyle, siyaset kimin ne elde ettiğinin incelenmesidir. Fakat bazıları, buna, serbest piyasa ekonomisine sâhip ülkelerde kimin ne elde edeceğini ekonomik sistemin belirlediğini söyleyerek itiraz 18 Birinci Bölüm

17 eder. Doğru, fakat hiç devlet müdahalesinin olmadığı tamamen serbest bir piyasa ekonomisine sâhip olmalı mıyız? Sallantıdaki bankaları kurtarma yolunda bir karar bu hususta ateşli ihtilâfları tetikler. Pek az kimse bankerleri sever, fakat kimi iktisatçılar ekonominin çökmesini önlemek için bunun yapılmasının şart olduğunu söyler. Kasırga gibi tamamen doğal bir felâketin yaşandığını düşünün. Hendeklerin inşa edilip edilmeyeceğine ve edilecekse nerede edileceğine, kurbanlara yardım edilip edilmeyeceğine ve edilecekse kime edileceğine karar verecek olan siyasî sistemdir. Felâket doğaldır, fakat onun topluma etkisi büyük ölçüde siyaset tarafından kontrol edilir. Bilimden, mikroskopla mikropları gözleyen bakteriyologlarımızdan ne haber? Bu (iş) politik değil. Fakat, bilim insanlarının eğitimine ve araştırma enstitülerine kim kaynak sağlar? Bunu özel bağışlar (ki bu bağışları yapanlar vergi muafiyeti kazanır) yapabilir, fakat devlet büyük bir rol oynar. ABD hükümeti AIDS araştırmalarının önceliği hak ettiğine karar verince, diğer programlara tahsis edilen kaynaklar azaldı. Bakteriler ve virüsler doğal olabilir, fakat onların incelenmesi çoğu zaman gayet siyasîdir. Bu durumda siyaset eşcinselleri göğüs kanseriyle ilgili kadınlarla karşı karşıya getirdi. Kim ne elde eder: AIDS e çare bulmayı finanse etmek mi yoksa göğüs kanserine bir çare bulmayı finanse etmek mi? Tercih siyasîdir. Hemen hemen her şey siyasî olduğundan, siyaseti incelemek neredeyse her şeyi incelemek demektir. Bazı öğrenciler disiplinler-arası ana dallar seçerler. Siyasal bilim bütün diğer bilim dallarından yararlanan ve onlarla (bir ölçüde - ç.n.) çakışan bir bilimdir. Bazı zamanlarda tarih, beşerî coğrafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji ve psikolojinin nerede bittiğini ve siyaset biliminin nerede başladığını söylemek zordur. Siyaset biliminin nerede diğer sosyal bilimlerle bağlantılı olduğu aşağıda kısaca anlatılmaktadır. Tarih Tarih siyaset bilimciler için gerekli verinin ana kaynaklarındandır. Üçüncü Fransız Cumhuriyeti ni ( ), ABD de Franklin Roosevelt yönetiminde ( ) başkanın gücünün artmasını ve hatta Soğuk Savaş ( ) kadar yakın bir şeyi incelediğimizde, tarih çalışıyoruzdur. Fakat tarihçiler ve siyaset bilimciler farklı şeyleri ararlar ve veriyi farklı şekilde tahlil ederler. Genellikle, tarihçiler, bir olayı, konuyla ilgili belgeleri, arşivleri ve hâtıraları kullanarak detaylı biçimde inceler. Bir husus üzerinde yoğunlaşan kallavî verileri vardır, fakat genelleme yapmaya isteksizdirler. Diğer taraftan, siyaset bilimciler, genellemeler arayarak çalışmaya başlarlar. Tarihçilerin bulgularını alabilir ve onları kıyaslayıp karşılaştırabilirler. Bir tarihçi Weimar Almanyası ( ) üzerine ayrıntılı bir çalışma yapabilir; bir siyaset bilimci hangi benzerliklerin ve farklılıkların bulunabileceğini görmek için aynı dönemin Fransa, İtalya ve Rusyası yla ilgili çalışmaları da onun yanına koyabilir. Şüphesiz, bazı tarihçiler karşılaştırmalı çalışmalar yapabilirler; o zaman bu tarihçiler de facto siyaset bilimci olurlar. Siyaset ve Siyaset Bilimi 19

18 Anahtar Kavramlar BIR OLGUYA ASLA KIZMA Bütün ciddî incelemelerin temel noktası sağduyulu olmaktır fakat bu nokta çoğu zaman, üniversitelerde dahi, ihmâl edilir. Bu kavrayış şeylerin kapris yüzünden veya kazaen vuku bulmadığını fakat gerekli (good) ve yeterli sebep yüzünden vukua geldiğini söyleyen Alman filozof Hegel in gayet karmaşık düşüncesine kadar gider: Reel olan her şey rasyoneldir. Bu şu demektir: Hiçbir şey bütünüyle tesadüfî değildir ve akla başvurursak şeylerin niçin olduğunu anlarız. Siyaseti naturalistik tarzda incelemekteyiz, gördüğümüz şeye kızmıyoruz fakat onun nasıl var olma durumuna geldiğini anlamaya çalışıyoruz. Örneğin, bir iş adamından para almış olan bir politikacı işittik. Siyasal bilimciler olarak öfkemizi bir tarafa iteriz ve şu türden sorular sorarız: Bu ülkedeki politikacıların çoğu para alıyor mu? Para alma eski bir gelenek midir ve bu ülkenin kültürü bunu kabûl ediyor mu? İnsanlar da politikacıların para almasını bekler mi? Kampanya harcamaları ne kadar büyüktür? Politikacılar para almaksızın iktidara gelmek için yarışabilir mi? Kısaca, hukuk ötesi para mübadelelerinin siyasal sistemin parçası olup olmadığını görürüz. Eğer öyleyseler, bir bireysel politikacıya kızmak anlamsızdır. Eğer bunu sevmezsek, o zaman, sistemi, bu şekilde para almayı önlemek için nasıl reforma tâbi tutabileceğimizi düşünürüz. Ve reformlar işe yaramayabilir. Japonya ülkenin geleneksel para siyaseti nin kökünü kurutmak için seçim kanunlarını reforma tâbi tuttu, fakat çok az şey değişti. Bakteriler gibi, siyasette de bazı şeylerin kendi hayatları vardır. Beşerî Coğrafya Beşerî coğrafya (fizikî coğrafyadan farklı bir dal olarak), siyaseti çoğu kimsenin idrak ettiğinden daha fazla etkiliyor olmasına rağmen, son zamanlarda siyaset bilimciler tarafından ihmâl edildi. İnsan davranışının coğrafî (bölgesel) unsurları sınırlar, bölgeler, etnik alanlar, ticaret akışı ve gücün merkezîleşmesi büyük politik sonuçlara sâhiptir. Bazı Québeclilerin ayrılmak istediği Kanada nın oturmamış federalizmi gibi Afganistan, Irak, Hindistan ve Türkiye deki çatışmalar büyük ölçüde coğrafî problemlerdir. Fransız siyaset bilimci André Siegfried ( ) bölgesel politik değişkenleri izah etmekte haritaları bugünkü seçimlerle ilgili çalışmaların bir tekniği kullanmakta ustalaştı. ABD başkanlık seçimlerindeki kırmızı ve mavi federe devletler siyasal coğrafyanın önemini göstermektedir. İktisat Bazı iktisatçılar iddia eder ki, iktisat siyasetin mevzusudur (Siyaset bilimciler tersini iddia etmeye meyillidir). Doğru, birçok tartışma ekonomiktir. Lasswell in sorduğu üzere, Kim ne elde eder? Yeterli ekonomik gelişme demokrasinin temeli olabilir; fakir ülkelerin çok azı demokratiktir. Gerileyen bir ekonomi, Almanya nın Weimar Cumhuriyeti nin ve yakın zamanlarda Rusya nın kaderi olduğu gibi, demokrasiyi felâkete uğratabilir. Hangi politikalar ekonomik gelişmeyi teşvik eder? Devlet ne büyüklükte bir role sâhip olmalıdır? Avrupa Birliği parası avro Avrupa yı daha fazla 20 Birinci Bölüm

19 birleştiriyor mu ayrıştırıyor mu? İktisatçılar politika problemleriyle meşgûl olmaya başlayınca politik iktisatçı olurlar. Nispeten yeni bir siyaset bilimi okulu olan rasyonel-tercih teorisi (rational-choice theory) insanların kendi öz-çıkarlarının peşinde koştuğunu söyleyen ekonomik perspektifi paylaşır. Sosyoloji Sosyoloji ve siyaset bilimi çakışır. Sosyolog Seymour Martin Lipset ( ) bir siyaset bilimci olarak da aynı derecede meşhurdu. Demokrasiyle zenginlik seviyesi arasındaki bağlantıyı gösteren kişiler arasında ilklerdendi. Bir sonraki bölümde ele alacağımız üzere, siyaset bilimi geleneksel olarak siyaset hakkında kimin ne düşündüğünü görmek için topluma bakarak işe başlar. Siyasal görüşlerin sosyal sınıflar, bölgeler, dinler, toplumsal cinsiyetler ve yaş grupları arasında nasıl değiştiğini göstermede sosyoloji politik-kültüre, kamu-oyuna ve seçim çalışmalarına ampirik bir temel sağlar. Antropoloji Genel olarak yazı öncesi toplumlar üzerinde odaklanmış olan antropolojinin siyaset bilimiyle pek az ilgisi varmış gibi görünebilir. Fakat antropolojinin tasviri ve içten bakış teknikleri siyaset bilimciler tarafından önemli ölçüde adapte edildi. Siyasal kültür alt sahası antropolojinin bir alt dalı olarak görülebilir. Günümüzde hâlâ şâhit olduğumuz Japon itaat/hürmet kalıpları bin yıldan fazla bir süre önce oluşturuldu. Mevcut bazı sistemler hâlâ geleneksel olarak etkili aileler veya klanlar tarafından idare edilmektedir. Orta Asya yı Persler döneminde yöneten emir aileleri Rus Çarlar ve Komünistler döneminde de orayı yönetti ve şimdi yeni bağımsız devletler döneminde de yönetiyor. Afrika da oy verme ve şiddet kabile çizgileri boyunca ortaya çıkar. Psikoloji Psikoloji, siyaset biliminin hangi kişiliklerin politikaya cezbedildiğini, insanların niçin ve hangi şartlar altında otorite figürlerine itaat ettiğini ve insanların nasıl milliyet, grup ve oy verme bağlılıkları oluşturduğunu anlamasına büyük katkıda bulunur. Hitler, Stalin ve Mao Zedong la ilgili çalışmalar genellikle psikolojik teorilere dayanır. Psikologlar metodolojide özellikle iyidirler; şeyleri objektif şekilde inceleme metodları geliştirirler ve bize boşluk taşıyan iddialardan şüphe etmeyi öğretirler. Önyargısız bir tavırla sorular sormak ve belirli faktörleri kontrol etmek psikolojinin yardımıyla gelişen tekniklerdir. Metodoloji: Sorunları objektif bir şekilde inceleme teknikleri. Siyaset ve Siyaset Bilimi 21

20 SIYASAL İKTIDAR Siyaset bilimi diğer sosyal bilimlerin bulgularını kullanır, fakat bir özellik iktidar üzerinde odaklanması onu öbür sosyal bilimlerden ayırır : A, B ye, A nın istediğini yaptırtır. (Aristoteles ten sonra) ikinci kurucu babamız, siyasette gücün rolünü vurgulayan Floransalı Rönesans Dönemi filozofu Niccolò Machiavelli ydi. Şimdiye kadar bahsedilen bütün faktörleri ve yaklaşımları ele alabilirsiniz, fakat eğer onların hepsini çok geniş bir konu olan iktidarı incelemek için kullanmıyorsanız muhtemelen siyaset bilimi yapmıyorsunuzdur. Bazı insanlar siyasal iktidar kavramını sevmezler. Siyasal iktidar zor, eşitsizlik ve bazen vahşîlik kokar. Kimi yazar-çizerler, iktidarsız yönetim, kendilerini sevgi ve paylaşımla regüle eden kardeş insanlar grubu hayâl ederek güç politikasını kınar. Bu temelde tesis edilmiş topluluklar uzun ömürlü olmazlar, veya, eğer yaşarlarsa, bunu ancak, kendilerini, iktidar gibi görünen (iktidara benzeyen) itaat kalıpları tarafından takviye edilmiş geleneksel liderler ve tâkipçileri yapılarına dönüştürürlerse yapabilirler. Siyasal iktidar insanî duruma içkin görünmektedir. Fakat neden bazı insanlar başkaları üzerinde siyasal güce sâhiptir? Siyasal gücün kesin bir izahı yoktur. Siyasal gücün varlığıyla ilgili olarak biyolojik, psikolojik, kültürel, rasyonel ve irrasyonel açıklamalar ileri sürüldü. Siyasal İktidar: Bir kimsenin bir başka kimseye istediğini yaptırtma yeteneği. Biyolojik İzah Aristoteles şunu ilk ve muhtemelen en etkili şekilde ifade eden kişiydi: İnsan tabiatı icabı bir siyasal hayvandır. (Aristoteles in kelimeleri ya siyasal hayvan veya sosyal canlı hayvan tercüme edilebilecek olan zoon politikon idi. Yunanlılar polisin toplumla aynı olduğu şehir devletlerde yaşadılar). Aristoteles insanlar filler veya geyikler gibi toplu hâlde yaşarlar demek istedi. İnsanlar, biyolojik olarak, ayakta ve hayatta kalmak için birbirlerine muhtaçtır. Bunların kendilerini liderler ve tâkipçiler saflarında sıraya koymaları da doğaldır, bütün hayvan grupları gibi. Aristoteles ten ilham alarak, bir modern biyolojik izah şunu söyleyebilir: Bir siyasal sistem kurmak ve liderlerine itaat etmek, sonraki nesillere genlerle geçen, insan tabiatında içkin insan davranışıdır. Bazı düşünürler, beşerî siyasetin, diğer memelilerin kurduğu aynı hâkimiyet hiyerarşileri ni sergilediğini ileri sürer. Politikacılar alfa erkekler olmaya meyillidirler veya öyle olduklarını düşünürler. Biyolojik yaklaşımın avantajı basitliğidir, fakat bu yaklaşım bir dizi soruya yol açar. İnsanların tabiatı icabı siyasal olduğunu kabûl edersek politik grupların parçalanması ve insanların otoriteye itaatsizlik etmesi nasıl açıklanabilir? Belki teoriyi tâdil etmeliyiz. İnsanlar gayri mükemmel şekilde siyasî (veya sosyal) hayvanlardır. İnsanlar çoğu zaman gruplar oluşturur ve otoriteye itaat eder, fakat, bazen, belirli şartlar altında, böyle yapmazlar. Bu, hangi şartlar politik grupların oluşumunu teşvik eder veya zorlaştırır sorusunu gündeme getirir. 22 Birinci Bölüm

21 Psikolojik İzah Siyasetin ve itaatin psikolojik açıklamaları biyolojik teorilerle sıkı sıkıya birleşiktir. Her ikisi de politik grupların oluşumunda geçen asırlarca süren evrimden çıkan ihtiyaçları ortaya koyarlar. Psikologlar görüşlerini ampirik araştırmayla rafine hâle getirdi. Bu araştırmalardan biri meşhur Milgram araştırmasıdır, bu deneyde hiçbir kastı olmayan özneler, bir profesörden, bir kurbana gittikçe artan dozlarda elektrik şokları vermeleri tâlimâtı aldı. Bir sandalyeye bağlı olan kurban gerçekte ıstırap çekiyormuş gibi yapan bir aktördü. Öznelerin çoğu sâdece profesörün beyaz laboratuvar önlüğü içinde bir otorite figürü onlara öyle yapmalarını söylediği için, potansiyel olarak ölümcül dozlarda elektriği verişi idare etmeyi istemekteydi. Öznelerin ekserisi kurbanı incitmekten nefret etti, fakat davranışlarını şu şekilde rasyonalize etti: Onlar yalnızca emirleri tâkip ediyorlardı ve kurbana verilen herhangi bir zarardan, gerçekten, profesör sorumluydu. Denekler davranışlarını bir otorite figürüne teslim ettiler. Psikolojik çalışmalar aynı zamanda göstermektedir ki çoğu insan doğal olarak konformisttir. Bir grubun üyelerinin çoğu olayları grubun bakış açısından görür. Psikolog Irving Janis birçok dış politika hatalarının bir grup düşüncesi atmosferinde, bir liderlik timinin kendisine her şeyin iyi olduğunu ve mevcut politikanın işe yaradığını söylediği bir ortamda vuku bulduğunu gördü. Gruplar kendilerine, meselâ, Japonların 1941 de Pearl Harbor a saldıracağını veya Kübalı sürgünlerin 1961 Küba Domuzlar Körfezi çıkarmasının başarısız olacağını söyleyen şüphecileri görmezden gelirler. Otoriteye ve grup düşüncesine itaat insanların gruplara ve grupların normlarına uymak için kökü derinlerde -muhtemelen insan tabiatında- ihtiyaçlara sâhip olduğunu varsayar. Belki de insan toplumunu mümkün kılan budur, fakat bu aynı zamanda Nazi Holokostu ve son katliamlar gibi dehşetleri mümkün hâle getirir. Kültürel İzah İnsan davranışlarının ne kadarı, biyolojik olarak miras kalanlara zıt olarak, öğrenilmiş davranıştır. 20. Asır ın büyük bölümü boyunca kültür teorisyenleri davranışın öğrenildiğine inananlar hâkim oldu. Antropologlar insan davranışlarındaki bütün farkların kültürel olduğu sonucuna vardı. İşbirliğine dayalı ve barışçı toplumların çocuklarını bu şekilde yetiştirdiğini ileri sürdü. Siyasal topluluklar aileler, okullar, dinî kurumlar ve kitlesel medya tarafından nakledilen kültürel değerler temelinde oluşturulur ve bir arada tutulur. Siyaset bilimi ilginç bir alt disiplin geliştirdi: Siyasal kültür. Siyasal kültür araştırmacıları bir ülkenin politik kültürünün birçok uzun-dönemli faktör tarafından oluşturulduğunu buldu: Din, çocuk yetiştirme, toprak mülkiyeti ve ekonomik gelişme. Kültür teorisyenleri, İran Şahı Batılı değerleri ve hayat tarzlarını sevmeyen bir Müslüman toplumu modernize etmeye teşebbüs ettiğinde olduğu gibi, siyasal sis- Siyaset ve Siyaset Bilimi 23