ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 3.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. ANADOLU Hititler Siyasi Durumu

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-II 3.Ders Dr. İsmail BAYTAK ANADOLU Hititler Siyasi Durumu

2 ORTA KRONOLOJİYE GÖRE HİTİT KRAL LİSTESİ ESKİ HİTİT DEVLETİ M. Ö I. Hattuşili (= II.Labarna) M. Ö I. Murşili (Babil'in zaptı 1594) I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya M. Ö Telepinu ORTA HİTİT DEVLETİ M. Ö Tahurvaili Alluvamna II.Hantili II.Zidanta/Zidanza II.Huzziya I.Muvattalli M. Ö I./II.Tuthaliya M. Ö I.Arnuvanda M. Ö II/III.Tuthaliya BÜYÜK İMPARATORLUK M. Ö I. Şuppiluliuma M. Ö II. Arnuvanda M. Ö II. Murşili M. Ö II. Muvattalli (Kadeş savaşı 1286) M. Ö III.Murşili (=Urhi-Teşup) M. Ö III.Hattuşili (Kadeş Antlaşması 1270) M. Ö IV.Tuthaliya M. Ö Kurunta (=Ulmi-Teşup) M. Ö III.Arnuvanda M. Ö II.Şuppiluliuma

3 HÜKÜMDARLAR ZAMANI AÇIKLAMA I. Tuthaliya Yak Varlığı tartışılmaktadır. Puşarumma Yak Papadilmah Yak I. Labarna Yak II. Labarna Yak I. Murşili Yak Yeğeni I. Hantili Enişte I. Zidanta Yak Damat I. Ammunaş Oğul Yeğen ve evlatlık I. Huzziya Telepinuş un Kayınbiraderi Telepinuş Enişte Tahurwaili Yak Alluwamna Telepinuş un Damadı

4 HÜKÜMDARLAR ZAMANI AÇIKLAMA II. Hantili? II. Zidanta? II. Huzziya? Alluwamna nın Oğlu Oğul? Oğul? I. Muwattaliş?? II. Tuthaliya Yak II. Huzziya nın Torunu I. Arnuwanda Dağmat ve evlatlık II. Hattuşili III. Tuthaliya Oğul? Oğul I. Şuppiluliuma Oğul II. Arnuwanda Oğul II. Murşili Kardeş II. Muwatalliş Oğul Urhiteşup Oğul

5 HÜKÜMDARLAR ZAMANI AÇIKLAMA III. Hattuşuli Amca IV. Tuthaliya III. Hattuşuli nin Oğulu Ulmiteşup? Muwatalli nin Oğlu III. Arnuwanda IV. Tuthaliya nın Oğlu II. Şuppiluliuama IV. Tuthaliya nın Oğlu

6 Eski Krallık (M.Ö ) I. Hattuşili (M.Ö ) İlk kraldır Başkent Hattuşa dır. II.Labarna olarak da bilinir. I. Hattušili hızla krallığını genişletmeye ve politik birlik sağlamaya koyuldu. Bu kralın genişleme politikası ekonomik amaçlara dayanıyordu. Buna göre, Assur ticaretinin kesilmesi ile gerekli kalay kaynakları da yitirilmişti ve alternatif kaynaklara ihtiyaç vardı. Anlaşılan Babil den Fırat vadisi boyunca Akdeniz kıyılarına doğru giden rota bunun için seçilmişti. I. Hattušili ve ardıllarının politikalarını belirleyen hep bu rotanın denetimi olacaktı

7 Bu kralın ilk eylemi, Hattuša ve Kilikia Kapıları (Gülek Boğazı) arasındaki kentlerin ele geçirilmesi olmuştu. Buralar elde edildikten sonra, artık Kilikia ya inilip Akdeniz e ulaşmak mümkün olacaktı. Böylece Suriye-Mezopotamya bölgesinin eşiğindeki kaleler inşa edilecek ve ticaret yollarına yapılacak saldırılar için hazırlıklar tamamlanacaktı.

8 I. Hattušili nin hedef aldığı düşman, bu yolun kuzey ucunu denetleyen Halep idi. Ancak Halep çok güçlü olduğundan, Hitit orduları önce Alalah (Tel Açana) bölgesine yürüdü. Alalah, bölgenin ana yerleşmesi olmasından dolayı Halep için çok önemliydi. Burasının kaybedilmesi ile Halep in denize açılımı engellenmiş oldu (yak. M. Ö ) Alalah ı ele geçirdikten sonra I. Hattušili, biraz daha kuzeydeki Urşu ya ve Halep in diğer müttefiklerine karşı harekete geçti. Ancak, daha düşmanı bütünüyle yok etmeden bu defa karşısına başka bir sorun çıktı. Karşısında, Batı Anadolu da önemli bir güç olan Arzawa vardı

9 Hitit kralının Arzawa üzerine seferinin gerekçesi tam olarak bilinmemektedir. Muhtemelen kral, güneydoğu seferi sırasında arkadan saldırıya uğramış olmalıdır. Ya da kuzeybatıda önemli ticaret yolları üzerindeki Wiluša ele geçirilmek istenmiştir. Bu rotanın Balkanlar dan Avrupa nın zengin kaynaklarına kadar uzanan kalay yolu üzerinde olduğu düşünülmektedir

10 Kalay Kaynakları: Eski Anadolu da ihtiyaç duyulan kalayın nereden getirildiği konusu her zaman problemlidir. Bu konuda birkaç görüş ya da yer gösterilmektedir. Bunlardan birisi Afganistan dır.

11 M. S. 1. yüzyılda ipek rotası Buna göre: Afgan kalayı karayolu ile Assur a getirilmiştir. Bir diğer seçenek de, kalayın Afganistan dan güneydeki kıyıya taşınması, sonra gemilerle Arap Körfezi nden Mezopotamya limanlarına getirilmesi, oradan da eşeklere yüklenerek ırmak boyunca kuzeye taşınması ve Assur ticaret ağı vasıtasıyla Anadolu ya dağıtılmasıdır

12 Bir süre sonra doğudan gelen Hurri saldırıları I. Hattušili yi tekrar bu kesime yönlendirir. Bu dönemde Hattuša dışında bütün Hatti Ülkesi Hurrilerin eline geçmiştir. Ancak Hitit kralı birkaç yıl içinde Fırat a kadar ilerlemiş ve Hurrileri Toros geçitlerine kadar sürmüştür. Bu sırada eski başkent Kuššara yeniden ele geçirilmiş olmalıdır.

13 Doğudaki başarılarına rağmen I. Hattušili, bölgede düşmanı olan Halep i ele geçirememiş ve bu mücadeleler sırasında ölümcül bir yara da almıştır Eski Krallık (M.Ö ) I. Murşili (M.Ö ) Babil ı yıkarak Hammurabi sülalesine son verdi; İmparatorluğun Yakındogu ya ve deniz kıyısına ulaşma politikasını saptadı; öldürüldü sonrasında Kargaşa dönemi

14 Hana. I. Hattušili den sonra tahta torunu I. Muršili geçmiştir. Bu kral da selefi gibi Kuzey Suriye ile ilgilenmeyi sürdürdü. Bu ticaret yolunun kuzey ucunda bulunan Halep oldukça güçlüydü. Güneydeki Babil ise zayıftı ama Halep in müttefiki idi. Orta Fırat bölgesinde Mari ortadan kaybolmuş, yerine Hana Krallığı bölgedeki yeni güç olmuştur.

15 Hana. Bölgede yer alan Babil ve Halep krallıkları Amorilerin; Hana ise İran dağlarından gelen Kassitlerin yönetimi altındaydı. I. Muršili, Hana ile ittifak yaparak Halep i kuşatmak, ticaretini engellemek ve refahını azaltmak niyetinde olmalıydı. Nitekim I. Muršili M.Ö yılı civarında Halep i yakıp yıkmıştır. Böylece Güneydoğu ticaret yolu, en azından Orta Fırat a kadar Hitit kontrolüne girmiştir

16 Daha sonra, Hanalı müttefikleri I. Muršili yi Babil e bir sefer yapmaya ikna etti. Kral, Fırat boyunca ilerleyerek Babil e saldırarak Hammurabi hanedanına son verdi. Ancak elde edilen zaferler bölgenin kontrolünün bütünüyle Hititlerin eline geçmesi anlamına gelmiyordu. Nitekim, Muršili devam eden Hurri baskısı ve Hattuša daki saray mücadeleleri yüzünden ülkesine geri döndü. Kısa bir süre sonra Muršili, eniştesi tarafından öldürüldü ve onun ele geçirdiği bölgeler de dağılmaya başladı

17 Eski Krallık (M.Ö ) Hantili (M.Ö ) I. Muršili den sonra Hurriler yeniden Kuzey Suriye ve Kilikia ya ilerlemeye başladı. Eski Krallık da Hantili döneminde (yak. M.Ö ) ilk Kaška saldırıları başlar. Hantili, bu saldırılara karşı mücadele edebilmek için Anadolu nun çeşitli yerlerine kaleler yaptırmıştır

18 Aynı zamanda, kesin olarak kanıtlanmasa bile, Hattuşa daki bir kısım surların Hantili döneminde yapıldığı ve kuzeydeki kutsal Nerik kentiyle, Tiliura kentinin de bu dönemde Kaşka egemenliği altına girdiği söylenmektedir.

19 Nitekim IV. Tuthaliya nın bir kült metninde bu durum anlatılmaktadır: 1.Nerik Şehri Fırtına Tanrısına 2.ve Gaşgalılar Nerik Şehrini 3.Hantili zamanında mahvetmişlerdi 4.ve eskiden önceden dörtyüz yıl 5.ıssızlaştı.

20 Nerik kentinin durumu ve taşıdığı önem bu metnin devamında da belirtilmektedir: 6.ve adı geçen Nerik Şehri Fırtına Tanrısı Hakmiş Şehrinde 7.idi. Ona bir tane sonbahar bayramı 8.ve bir tane ilkbahar bayramı yapıyorlardı (kutluyorlardı). 9.ve onun ayrıca bir bayramı yoktu. 10.ve Ona Hatti ülkesinin içinde 11.ve kurbanlar yapılmaktadır. 12.ve Hatti Ülkesi tamamen mahvoldu. 13.Ben Tuthaliya 14.büyüdüğümde ve beni 15.Büyük Kral Hattuşili yukarı aldı (yüceltti). 16.ve beni Nerik Şehri Fırtına Tanrısına rahip yaptı. 17.Babam tanrı olunca.

21 Telepinu (M.Ö ) Tahta çıkış yasasını çıkardı İç kavgaları önledi Arzawa ile anlaşma yaptı kralın asıl eşinden olan prens kral olacak yoksa, kralın ikinci eşten doğma bir oğul yoksa asıl eşinden olan kız = Hint-Avrupalı adet (ataerkil toplum) ve yerli adet (anaerkil)

22 Bu dönemde Arzawa ayrılarak bağımsızlığını kazandı. M. Ö yıllarında Telepinu tahta geçtiğinde, Hitit krallığı yeniden Orta Anadolu Bölgesi ile sınırlı kalmıştı. Telepinu konumunu sağlamlaştırdı ve Kuzey Suriye üzerine yürüdü. Orta Toroslar civarında çeşitli zaferler kazandı ve Kilikia daki Kizzuwatna Kralı ile ittifak yaptı.

23 Kral kapısı rekonstrüksyonu Tarihçiler Hitit tarihinde Telepinu ile biten döneme Eski Krallık Dönemi ismini vermektedirler. Bu dönemde Hitit krallarının kazanımları geçici olmuştur. Ancak onların izledikleri politika, daha sonraki İmparatorluk Dönemi hükümdarları için bir model olmuştur.

24 Büyük Krallık (M.Ö ) Hükümdar Dönemi (MÖ) Önemli Olaylar Akrabalık Durumları I. Tuthaliya [9] 1400-? II. Huzziya'nın torunu(?) I. Arnuvanda I. Tuthaliya'nın damadı II. Hattuşili Varlığı, akrabalığı ve saltanat zamanı tartışmalıdır II. Tuthaliya [10]... I. Arnuvanda'nın (veya II. Hattuşili'nin) oğlu Genç Tuthaliya?-1350 Hiç hüküm sürmemiş olabilir. II. Tuthaliya'nın oğlu I. Şuppiluliuma Kuzey Suriye ve Mitanni ülkesini fethetti II. Tuthaliya'nın (veya II. Hattuşili'nin) oğlu II. Arnuvanda I. Şuppiluliuma'nın oğlu II. Murşili Arzava ülkesini fethetti I. Şuppiluliuma'nın oğlu II. Muvatalli Kadeş Meydan Muharebesi II. Murşili'nin oğlu III. Murşili Urhi-Teşup olarak da bilinir. II. Muvatalli'nin oğlu III. Hattuşili Urhi-Teşup'u sürerek tahta çıktı. Mısır ile (Kadeş Antlaşması)'nı yaptı II. Murşili'nin oğlu IV. Tuthaliya III. Hattuşili'nin oğlu Kurunta Krallıği kesin değildir. Çok kısa bir süre için tahtı ele geçirmiş olabilir II. Muvatalli'nin oğlu III. Arnuvanda IV. Tuthaliya'nın oğlu II. Şuppiluliuma IV. Tuthaliya'nın oğlu

25 Büyük Krallık (M.Ö ) HİTİT İMPARATORLUK DÖNEMİ Hitit İmparatorluk Dönemi yaklaşık M. Ö yıllarını kapsar. Bazen Eski Krallık ve İmparatorluk dönemleri arasında Orta Krallık olarak da adlandırılan ve Hititlerin gerileme dönemi sayılan karanlık bir dönem de kullanılmaktadır.

26 I. Tuthaliya II. Tuthaliya ( ) Yakındoğu daki çıkarlarını güvence altına aldı; onun sülalesi 250 y boyunca Hitit ülkesi ni büyük başarı ile yonetti I. Šuppiluliuma ( ) II. Murşili (M.Ö ) kral ve önemli bir tarih yazıcısı

27 Bu dönemde Kizzuwatna kralı ile yapılan bir antlaşma, Fırat rotasını ele geçirmeye çalışan Mitannilere karşı (Hurriler) geçici bir başarı kazanıldığını göstermektedir.

28 The royal tombs of, from top to bottom, Tutmosis III, Horamhab and Queen Nefertari (New Kingdom) Yine aynı dönemde, Mısır da Kuzey Suriye ile igilenmeye başlamıştır. M. Ö dan kısa bir süre sonra Firavun III. Tutmosis Doğu Akdeniz kıyılarında ilerleyerek Halep i ele geçirdi

29 T. Şarruma ve Tuthaliya Hititler bu gelişmelerden memnun olmamalarına rağmen Mısır a vergi vermeyi sürdürdüler. III. Tutmosis in ölümü ile (M. Ö. 1436) Halep Mısır a isyan ederek Mitanni Krallığına bağımlılığını ilan etti. Hitit tahtına geçen I. Tuthaliya, bu duruma müdahale etti. Önce Kizzuwatna ile ittifak tazeledi. Tahta çıkışından sonraki birkaç sene içinde Halep ve Mitanni krallarını yendi. Böylece Güneydoğu ticaret yolu bir kez daha Hititlerin eline geçmiş oldu

30 Daha sonra batıya yönelen I. Tuthaliya, Arzawa ve Šeha Nehri Ülkesine seferler yaptı. Kuzeybatıda yer alan Aššuwa isimli Konfederasyon ele geçirildi.

31 Aynı tarihlerde Ahhiyawa Kralı Attaršiya nın Hititlere bağımlı olan Madduwatta ya en az iki defa saldırdığı bilinmektedir. I. Tuthaliya nın kuzeybatı rotasındaki geçici başarılarına rağmen, bölgede kalıcı denetimi sağlayamadığı anlaşılmaktadır

32 Bu dönemde Hititler için problem olmaya başlayacak bir diğer bölge de kuzeydeki Kaška Ülkesi idi. Bu ülke, sözü edilen dönem ve sonrasında Hititler için önemli bir düşman olarak görülecektir

33 I. Tuthaliya kuzeydoğudaki Azzi-Hayaša ya karşı da bir sefer düzenlemiştir. Bu sefer sırasında Fırat kıyısında bulunan (Elazığ yakınları) İšuwa ile de mücadele edilmiştir. İšuwa, Yakındoğu nun en önemli bakır madenlerini içinde barındırmaktadır (Ergani madeni). Assurlu tüccarların uzun zamandır bildikleri bu madenlerin Hitit ve Mitanni sınırlarında yer alması bu mücadelenin sebebini açıklamaktadır

34 I. Tuthaliya dönemini bir yıkım dönemi izledi. Kuzey Suriye ve Kizzuwatna hızla kaybedildi. Kuzeyde Kaška, kuzeydoğuda Azzi- Hayaša, doğuda İšuwa gibi pek çok ülke saldırıya geçti.

35 Hitit Devleti bu saldırılarla öylesine zayıfladı ki, Arzawa kralı Güney Anadolu platosu üzerinden Kilikia Kapılarına kadar saldırdı. Muhtemelen Arzawa kralı da, Güneydoğu ticaret yolu ile ilgilenmekteydi ve uluslar arası bir şahsiyet olarak Hitit kralı ile boy ölçüşmeye çalışıyordu

36 Bu dönemdeki Hitit belgeleri bize Kaška saldırılarını açık bir şekilde anlatmaktadır. Nitekim Arnuwanda-Aşmunikal çiftinin (M.Ö ) ve I. Şuppiluliuma nın (M.Ö ) idareleri dönemine ait olan ve bu dönemden öncesini anlatan bir metin şöyledir; "Eskiden Hatti Ülkeleri düşman ülkeleri tarafından yağmalanmıştı. Öte yandan Kaşka düşmanı geldi. Hatti Ülkelerini mahvetti. Nenaşşa Kenti ni sınır yaptı..."

37

38 Bu metinden yola çıkarak, Kaşkaların, Eski Hitit Devleti nin çöküşü ve Orta Hitit Devleti nin başlangıcında tarih sahnesine çıktıkları kabul edilmektedir. Yine Arnuwanda-Aşmunikal dönemine ait bir dua metninde Kaşka saldırıları çok canlı bir şekilde anlatılmaktadır: 7.Size bu ülkeleri (Kaşkaların yağmaladığı ülkeleri) saydık: 8.Gaştama, Taggaşta, Serişşa, 9.Tastareşşa. Takupşa, Kammama, 10.Zalpuwa, Nerik. 11.Şimdi biz Büyük Kral Arnuwanda [ 12.ve Büyük Kraliçe Aşmunikal siz tanrılara [ ] 13. ve siz [ 14.sürekli yalvarıyoruz.

39 Batıda ise Arzawa nın bu üstünlüğü uzun sürmedi. M. Ö yıllarında Šuppiluliuma isimli genç bir prens Hitit kralı oldu. Bu kral, daha tahta çıkmadan önce kuzeydoğu, kuzey ve kuzeybatıda çeşitli zaferler kazanmıştı. Bu dönemde Mitanni ye yapılan bir saldırı başarısızlıkla sonuçlandı. Ancak muhtemelen Išuwa geçici olarak yeniden ele geçirildi. Kizzuwatna ve Mitannilerin Kuzey Suriye deki güçlü rakibi Hurri Ülkesi bir antlaşmayla Hititlere bağlandı

40 Šuppiluliuma Mitannilere karşı yeniden harekete geçti. Kral, bu defa çok daha güçlüydü ve kısa bir süre içinde Fırat ın batısındaki toprakları eline geçirdi. Bu dönemde Halep ve diğer Suriye devletleri alındı. Böylelikle Hititler bir defa daha Fırat yolunun başını tutmayı başarmıştı

41 Šuppiluliuma, seleflerinden I. Muršili gibi ırmak boyunu takip ederek Babil e inmeyi denemedi. Bu kral, Babil kralının kızıyla evlenerek bu amacına ulaştı. Bu dönemde Mitannilerin Išuwa ya saldırması üzerine Hititler buna karşılık verdiler. Mitanni başkenti ele geçirildi ve kalan gücü yok edildi

42 Yine bu dönemde Fırat ın Akdeniz kıyısına en çok yaklaştığı noktada bulunan Kargamıš ele geçirildi. Böylece Šuppiluliuma, Kuzey Suriye yi Hitit egemenliğinin sürekliliğini sağlayacak biçimde örgütleyebildi. Kargamış ve Halep, kralın iki oğlunun yönetiminde vassal devletlere dönüştürüldü

43 Daha doğuda Mitannilerin yıkılmasıyla bağımsızlığını kazanan Assur dan kaynaklanan potansiyel tehlike karşısında Mitanni Hititlere bağlanarak tampon devlet durumuna getirildi

44 Mısır Firavunu Tutankhamon ölünce, Onun dul eşi Šuppiluliuma ya mektup yazarak tahta geçecek bir oğula sahip olmadığından söz ederek, ölen kocasının yerine, kendisiyle evlenip, firavun olması için Hitit kralından bir oğul istemiş; fakat Mısır daki muhalifler, firavun olarak bir saray görevlisini seçtiler ve Hitit prensi öldürdüler. Ancak kralın oğlu yolda öldürülünce bu ittifak gerçekleşemedi. Bu durum, Mısır ın bile Hititlerin etki alanına girme noktasına gelmiş olduğunu göstermektedir uzun sürekleyecek çatışmaları başlangıcı (sonucu = Kadeş Savaşı) Mısır dan veba salgını geldi; oğlu öldü, 2. oğlu tahta geçti

45 Šuppiluliuma, batıda doğudaki kadar büyük başarılar elde edemedi. Batıda Arzawa ordularını, daha tahta geçmeden önce yenmişti. Kral olduktan sonra Arzawa ordusunu Kilikia Kapıları yakınlarındaki Mira ve Hapalla ya kadar püskürttü. Ancak muhtemelen Arzawa yı ele geçiremedi ve bu bölge Hitit egemenliği için tehdit olmayı sürdürdü

46 Krallığın kuzeybatısında durum daha farklıydı. Šuppiluliuma, Suriye deki kuvvetlerinin donanımı için (batıdan gelen) kalay kaynaklarına bağımlı idi. Bundan dolayı kral bu ticaret yolunu açık tutmak için elinden geleni yaptı. Bu kesimde yer alan Šeha Nehri Ülkesi, Arzawa dan gelecek saldırıya karşı kalkan görevi görmekte idi. Muhtemelen Hititlere bir antlaşmayla bağlı olan Ahhiyawa da artık dost bir ülkeydi

47 Šuppiluliuma devrinin sonlarında batıda Millawanda tehlikesi ortaya çıktı. Millawanda, Arzawa tarafından isyana ve Ahhiyawa dan yardım istemeye ikna edildi. Bu olaylara Šeha Nehri Ülkesi ve Mira da karıştı. Šuppiluliuma, Kuzey Suriye ile ilgilendiğinden bu sorunun çözümü oğlu II. Muršili ye kaldı

48 Šuppiluliuma, kuzeydoğuda Azzi-Hayaša kralı ile ittifak yaptı. Kuzeyde ise Kaškalar sorun çıkarmayı sürdürdüler. Kaškaların sürekli saldırıları karşısında Hitit krallarının bu bölgeye yıllık seferler düzenlemesi gerekmekteydi

49 II. Muršili Šuppiluliuma, askerlerinin bir Suriye seferinden getirdikleri veba yüzünden öldü (yak. M. Ö. 1334). Kısa bir süre sonra büyük oğlu da ölünce tahta küçük oğlu II. Muršili geçti. Bu dönemde, Kargamıš ordusu tarafından desteklenen tampon devlet Mitanni, Assur un saldırganlığını engellemekteydi. Mısır ise, etki alanını Kuzey Suriye ye genişletmek konusunda isteksizdi

50 Böylece II. Muršili kuzeybatıya yöneldi. Babasının krallık döneminin sonlarında sorun çıkaran Millawanda çabucak yenildi. II. Muršili, daha sonra bütün gücüyle Arzawa ülkesine başarılı bir saldırı düzenledi. Bunun sonucunda Arzawa, muhtemelen hanedanın Hitit yanlısı bir üyesine ödül olarak verildi. Mira, Hapalla ve Šeha Nehri Ülkesi ayrıntılı antlaşmalarla Hititlere bağlandı. Böylece Arzawa, hem Hitit ülkesinden ve hem de kalay yolundan bu tampon devletler yoluyla ayrılmış oldu. Muhtemelen bundan sonra II. Muršili batıda bir sorun beklememiştir

51 II. Muršili, diğer kesimlerde de benzer başarılar elde etti. Bu dönemde Kaškalar kuzeyden saldırılarını sürdürmekteydi. II. Muršili, ele geçiremediği düşmanlarını sınır kalelerinden oluşan sağlam bir hat ardında denetim altında tutmayı başardı

52 Daha doğuda Azzi-Hayaša başkaldırdıysa da, yine yenilgiye uğradı. Asurluların eline geçmiş olan Mitanni, muhtemelen tekrar Hitit egemenliğine alındı

53 Bu dönemde imparatorluğun bütününde, bağımlı devletler vasıtasıyla sıkı denetim ve sağlam örgütlenmeye önem verilmektedir. Mısır ın tekrar güçlenerek Kuzey Suriye ile ilgilenmesi bu politikanın ne kadar gerekli olduğunu ortaya koymaktadır. Anlaşılan II. Muršili, son dönemlerini kaçınılmaz olan güç kavgasına yönelik hazırlıkla geçirmişti

54 Hititlerin daha uzağında ve kuzeybatısında da bazı problemler görüldü. Bu kesimde Ahhiyawa ile yakınlaşan asi uyruk Millawandalı Piyamaradus dan kaynaklanan bazı sorunlar vardı. Bu dönemde II. Muršili, artan Mısır tehlikesi ile uğraşmaktaydı. Bundan dolayı kral, Millawanda ya bir heyet gönderip Ahhiyawa denetimindeki bir bölgeye sığınan Piyamaradus un iadesini istemekle yetindi. Muhtemelen onun bu isteği yerine getirildi ve Piyamaradus bağlılık sözü vererek tekrar tahtına kavuştu