DENİZ TİCARETİ HUKUKU

Transkript

1 Prof. Dr. Rayegân KENDER Prof. Dr. Ergon ÇETİNGİL Prof. Dr. Emine YAZICIOĞLU DENİZ TİCARETİ HUKUKU TEMEL BİLGİLER CİLT I Giriş Türkiye de Denizcilik Yönetimi ve Türk Deniz Ticareti Hukukunun Kaynakları Gemi Donatan ve Donatma İştiraki Gemi Adamları Deniz Ticareti Sözleşmeleri (Gemi Kira Sözleşmesi, Zaman Çarteri Sözleşmesi, Navlun Sözleşmesi, Denizde Yolcu Taşıma Sözleşmesi) Deniz Kazaları (Müşterk Avarya, Çatma, Kurtarma) Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş On Dördüncü Baskı

2 İÇINDEKILER On Dördüncü Basıya Önsöz...V İçindekiler... VII Kısaltmalar... XXIII GİRİŞ...1 I. KONU...1 II. DENİZ TİCARETİ HUKUKUNUN DOĞUŞ SEBEPLERİ VE ÖZELLİKLERİ...2 III. TARIHI GELIŞIMI...4 IV. TÜRK TICARET KANUNU...5 V. DENIZ TICARETI HUKUKUNDA ULUSLARARASI BIRLIK...6 Birinci Bölüm TÜRKİYE DE DENİZCİLİK YÖNETİMİ VE TÜRK DENİZ TİCARETİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 1 TÜRKIYE DE DENIZCILIK YÖNETIMI I. DENİZCİLİĞİN İDARESİ (İDARİ YAPI) II. DENIZ TICARET ODASI III. AVRUPA BIRLIĞI NIN DENIZCILIK POLITIKASI TÜRK DENIZ TICARETI HUKUKUNUN KAYNAKLARI I. KANUNLAR II. TÜZÜK VE YÖNETMELIKLER III. MILLETLERARASI ANDLAŞMALAR... 26

3 VIII İkinci Bölüm GEMİ 1 GEMI TANIMI VE TÜRLERI I. GEMININ TANIMI II. GEMİNİN BÜTÜNLEYİCİ PARÇALARI VE EKLENTİLERİ III. GEMININ TÜRLERI VE HUKUKİ NİTELİĞİ IV. GEMI NİTELİĞİNİN KAYBOLMASI GEMININ AYIRICI UNSURLARI I. GEMININ ADI II. TANINMA İŞARETI III. BAĞLAMA LIMANI IV. GEMININ TONAJI V. GEMININ KLASI (SINIFI) VI. GEMININ MILLIYETI Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kullanılması Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kaybedilmesi Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu na Göre Türk Bayrağı Çekme Hakkı GEMI SICILLERI I. GENEL OLARAK II. MILLI GEMI SICILI Genel Olarak Gemilerin Sicile Tescili a. Tescili caiz olmayan (sicile tescil edilemeyen) gemiler b. Tescili caiz (sicile tescil edilebilen) gemiler Gemilerin Sicilden Silinmesi (Terkini) a. Talep üzerine silinme b. Resen silinme Gemi Sicilindeki Kayıtlar ve Hükümleri a. Gemi sicilindeki kayıtların türü... 60

4 b. Gemi sicilindeki kayıtların hükümleri...61 aa. Hukukî karineler...61 bb. Sicile güven ilkesi Sicilin Tashihi, İtiraz ve Şerh a. Sicilin tashihi b. İtirazın sicile kaydı c. Sicile şerh verilmesi III. YAPI HALINDEKI GEMILERE ÖZGÜ SICIL IV. TÜRK ULUSLARARASI GEMI SICILI V. BAĞLAMA KÜTÜĞÜ GEMI ÜZERINDE MÜLKIYET VE DIĞER AYNÎ HAKLAR I. GENEL OLARAK II. GEMI MÜLKIYETI A. Gemi Mülkiyetinin İktisabı Gemi Mülkiyetinin Hususî Hukuk Hükümlerine Göre Kazanılması.. 70 a. Hukukî muamele ile aa. Gemi siciline kayıtlı olmayan gemiler bb. Gemi siciline kayıtlı gemiler cc. Sicile kayıtlı gemi payı ve iştirak payı b. Hukukî muamele dışında yollarla aa. Sahiplenme (İhraz)...74 bb. Kazandırıcı zamanaşımı...74 aaa. Olağan zamanaşımı ile kazanma...75 bbb. Olağanüstü zamanaşımı ile kazanma Gemi Mülkiyetinin Kamu Hukuku Hükümlerine Göre İktisabı B. Gemi Mülkiyetinin Kaybedilmesi C. Yapı Halinde Bulunan Gemi ve Yapı Payları III. GEMİ REHNİ A. Genel Olarak B. Gemi İpoteği Gemi İpoteğinin Tanımı ve Tesisi Gemi İpoteğinin Kurulması İpotek Hakkının Kapsamı IX

5 X a. Gemi...81 b. Kira, kamulaştırma bedeli, tazminat istemleri...81 c. Sigorta tazminatı İpotek Hakkının Derecesi Gemi İpoteğinin Devri ve Değiştirilmesi İpotekli Alacaklının Hakları a. Alacak muaccel olduktan sonra b. Alacak muaccel olmadan önce İpoteğin Sona Ermesi İpoteğin Özel Türleri a. Birlikte gemi ipoteği b. Maksimal ipotek c. Yabancı para üzerine ipotek d. Sabit kıymetli ipotek e. Kıymetli evraka ait gemi ipoteği Yapı İpoteği Kanuni İpotek...91 IV. GEMİ ÜZERİNDE İNTİFA HAKKI BORDA EVRAKI I. GEMI TASDIKNAMESI VEYA BUNUN TASDIKLI ÖZETI II. TONİLATO BELGESI III. DENIZE ELVERIŞLILIK BELGESI IV. EMNIYET BELGELERI V. DENIZDE ÇATIŞMAYI ÖNLEME TÜZÜĞÜ VI. SIHHAT PATENTASI VII. GEMI ADAMLARI YETERLİK BELGELERİ VIII. MANIFESTO IX. GEMI JURNALI X. İZIN KÂĞIDI XI. SORUMLULUK SIGORTASI VEYA DIĞER BIR MALI GÜVENCEYE İLIŞKIN SERTIFIKA... 96

6 XI Üçüncü Bölüm DONATAN VE DONATMA İŞTİRAKİ 1 DONATAN I. TANIMI II. DONATANIN SORUMLULUĞU A. Genel Hükümlere Göre Borç ve Sorumluluk a. Donatanın borçları b. Çevre Kanunu na göre B. Deniz Hukuku Hükümlerine Göre Genel Olarak Donatanın Gemi Adamlarının ve Kılavuzların Kusurlu Filleri İle Verdikleri Zararlardan Sorumluluğu: a. Sorumluluk şartları aa. Zarar verenin gemi adamı veya kılavuz olması aaa. Gemi adamı bbb. Kılavuz bb. Gemi adamları veya kılavuzların görevlerini yerine getirirken kusurlu ve hukuka aykırı fiilleri ile zarar vermiş olması cc. Gemi adamı ve kılavuzun hukuka aykırı ve kusurlu fiili sonucunda üçüncü kişiye zarar verilmiş olması b. Yükle ilgili şahıslara karşı sorumlulukta özel durum c. Sorumluluğun niteliği Donatanın Deniz Kirlenmesinden Sorumluluğu Deniz Hukukunda Donatanın Sınırlı Sorumluluğu a. Türk Hukukunda b. Uluslararası deniz hukukunda donatanın sınırlı sorumluluğu DONATMA İŞTIRAKI I. TANIMI II. DONATMA İŞTIRAKININ YÖNETIMI III. PAYDAŞ DONATANLARIN SORUMLULUĞU IV. DONATMA İŞTIRAKININ SONA ERMESI...116

7 XII 3 DENIZ ALACAKLARI IÇIN SORUMLULUĞUN SINIRLANMASI I. SORUMLULUĞUNU SINIRLAMA HAKKINA SAHİP OLAN ŞAHISLAR II. SORUMLULUĞUN SINIRLANABİLECEĞİ ALACAKLAR III. SORUMLULUĞUN SINIRLANAMAYACAĞI ALACAKLAR IV. SORUMLULUĞU SINIRLAMA HAKKININ KALKMASI V. SORUMLULUĞUN SINIRLANMASINDA SİSTEM Dördüncü Bölüm GEMİ ADAMLARI 1 KAPTAN I. KAPTANIN GÖREVLERI II. KAPTANIN YETKILERI Kaptanın Donatanı Temsil Yetkisi Kaptanın Taşıyanı Temsil Yetkisi Kaptanın Yükle İlgilileri Temsil Yetkisi III. KAPTANIN SORUMLULUĞU GEMI ADAMLARI I. EĞİTİM, YETERLİK VE BELGELENDİRME II. DENIZ İŞ HUKUKU BAKIMINDAN Beşinci Bölüm DENİZ TİCARETİ SÖZLEŞMELERİ 1 GEMI KIRA SÖZLEŞMESI I. GENEL OLARAK II. TANIMI, TÜRLERİ VE UYGULANACAK HÜKÜMLER...141

8 XIII III. KURULMASI VE TARAFLARI IV. SİCİLE ŞERH V. KİRAYA VERENİN HAKLARI VE BORÇLARI VI. KİRACININ HAKLARI VE BORÇLARI VII. ZAMANAŞIMI ZAMAN ÇARTERI SÖZLEŞMESI I. TANIMI, KURULMASI VE TARAFLARI II. TAHSİS EDENİN HAKLARI VE BORÇLARI III. TAHSİS OLUNANIN HAKLARI VE BORÇLARI IV. ZAMANAŞIMI NAVLUN SÖZLEŞMESI TANIMI, KURULMASI, TARAFLARI VE TÜRLERI I. TANIMI VE UNSURLARI Eşya taşımanın üstlenilmesi Deniz yoluyla taşıma Taşıma işinin bir gemi ile yapılması Taşıyanın eşyanın zilyetliğini elde etmiş olması Taşıma işinin bir ücret (navlun) karşılığında yapılması II. NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI VE İLGİLİ ŞAHISLAR Taşıyan Fiili taşıyan Taşıtan Yükleten Gönderilen III. NAVLUN SÖZLEŞMESININ TÜRLERİ Yolculuk Çarteri Sözleşmesi - Kırkambar Sözleşmesi a. Yolculuk çarteri sözleşmesi aa. Tam yolculuk çarteri sözleşmesi bb. Kısmî yolculuk çarteri sözleşmesi b. Kırkambar sözleşmesi Alt navlun - Asıl navlun sözleşmeleri

9 XIV IV. NAVLUN SÖZLEŞMESININ KURULMASI NAVLUN SÖZLEŞMESININ İFASI I. SÖZLEŞMEDE KARARLAŞTIRILAN GEMİNİN KULLANILMASI II. GEMİNİN YOLCULUĞA HAZIRLANMASI Denize elverişlilik Yola elverişlilik Yüke elverişlilik III. GEMİNİN ZAMANINDA YÜKLEME LİMANINDA HAZIR BULUNDURULMASI IV. YÜKLEME V. TAŞITAN VE YÜKLETENİN YÜKÜ USULÜNE UYGUN OLARAK YÜKLEME GÖREVİ VI. YÜKLEME İÇİN BEKLEME SÜRELERİ Yolculuk çarteri sözleşmeleri a. Yükleme (Starya) süresi b. Sürastarya süresi c. Bekleme süresinin hesabı ve bir engel sebebiyle yükleme yapılamayan zamanın hesaba etkisi d. Hızlandırma primi e. Bekleme süresinde yükleme yapılmaması ve eksik yükleme yapılması aa. Yükleme yapılmaması bb. Eksik yükleme yapılması Kırkambar sözleşmeleri VII. GEMİNİN YOLCULUĞU VE BOŞALTMA Yolculuk Boşaltma İçin Bekleme Süresi a. Yolculuk çarteri sözleşmesi aa. Boşaltma süresi bb. Sürastarya süresi cc. Bekleme süresinin hesabı ve bir engel sebebiyle boşaltma yapılamayan zamanın hesaba etkisi...180

10 XV dd. Boşaltmanın hiç veya süresinde yapılmaması ee. Boşaltma giderleri ve hızlandırma primi b. Kırkambar sözleşmelerinde DENIZDE TAŞIMA SENETLERI I. KONIŞMENTO Tanımı Konişmentonun Türleri Ve Düzenlenmesi Konişmentonun Şekli Ve İçeriği a. Eşyanın cinsi, işareti ve miktarı b. Eşyanın haricen belli olan hâl ve durumu c. Taşıyanın adı ve soyadı veya ticaret unvanı ve işletme merkezi d. Kaptanın adı ve soyadı e. Geminin adı ve tabiiyeti f. Yükletenin adı ve soyadı veya ticaret unvanı g. Yükleten tarafından bildirilmişse, gönderilenin adı ve soyadı veya ticaret unvanı h. Navlun sözleşmesine göre yükleme limanı ve taşıyanın eşyayı yükleme limanında teslim aldığı tarih i. Navlun sözleşmesine göre boşaltma limanı veya buna ilişkin talimat alınacak yer j. Konişmentonun düzenlendiği yer ve tarih k. Taşıyan veya onu temsilen hareket eden kişinin imzası l. Navlunun gönderilen tarafından ödeneceğine dair kayıtlar, ödenecekse bunun miktarı m. Navlun sözleşmesinde açıkça kararlaştırılmışsa, eşyanın boşaltma limanında teslim olunacağı tarih ve süre n. Sorumluluk sınırlarını genişleten her şart o. Taraflarca uygun görülen diğer kayıtlar p. Konişmentonun kaç nüsha düzenlendiği q. Eşyanın değeri Konişmentonun Niteliği Konişmentonun İşlevleri a. Taşıyan ve gönderilen ile bunlar arasındaki ilişkiyi belirler

11 XVI b. Taşınmak üzere teslim alınan veya gemiye yüklenen eşyayı ispat eder c. Eşyanın taşınacağı ve konişmentonun ibrazı karşılığında teslim edileceği taahhüdünü ifade eder d. Konişmento eşyayı temsil eder II. DİĞER DENİZDE TAŞIMA SENETLERİ TAŞIYANIN SORUMLULUĞU I. GENEL OLARAK Uluslararası Sözleşmeler Türk Ticaret Kanunu II. SORUMLULUK SEBEPLERI Geminin Başlangıçta Denize, Yola Ve Yüke Elverişsiz Olması Eşyanın Zıya Veya Hasara Uğraması Ya Da Geç Teslimi a. Sorumluluk Şartları b. Sorumluluktan kurtulma halleri aa. Taşıyanın, kendisinin ve adamlarının kusursuzluğunu ispatlaması bb. Mutlak sorumsuzluk sebepleri aaa. Geminin sevki ve başkaca teknik yönetimindeki kusur bbb. Yangın ccc. Denizde kurtarma ddd. Eşyanın cins veya değerinin kasten yanlış bildirilmesi cc. Muhtemel sorumsuzluk sebepleri III. EŞYANIN İNCELENMESİ VE BILDIRIM İnceleme Bildirim IV. TAŞIYANIN SORUMLULUĞUNU SINIRLANDIRMA HAKKI VE BU HAKKIN KAYBI Sorumluluk sınırları a. Eşyanın zıyaa veya hasara uğraması halinde aa. Zararın belirlenmesi bb. Sorumluluk sınırı b. Eşyanın geç teslim edilmesi halinde c. Sınırların birlikte uygulanması...224

12 XVII 2. Sınırlı sorumluluktan yararlanma hakkının kaybı V. TAŞIYANIN VE ADAMLARININ AKİT DIŞI SORUMLULUĞU.226 VI. YÜKÜN ZIYA VEYA HASARINDAN YA DA GEÇ TESLIMINDEN DOĞAN DAVA HAKKININ DÜŞMESI VII. ZAMANAŞIMI VIII. TAŞIYANIN SORUMLULUĞUNA DAIR EMREDICI HÜKÜMLER VE UYGULANMADIĞI HALLER Emredici hükümler Emredici hükümlerin uygulanmadığı haller a. Yolculuk çarteri sözleşmesi b. Canlı hayvan taşıması c. Güverte yükü d. Taşımanın yüklemeden önce ve boşaltmadan sonraki aşamaları e. Mutad ticari taşıma işlerinden olmayan taşımalar f. Müşterek avaryaya ilişkin anlaşmalar IX. TAŞIMANIN İCRASININ FİİLİ TAŞIYANA BIRAKILMASI HALİNDE TAŞIYAN VE FİİLİ TAŞIYANIN SORUMLULUĞU Fiili taşıyan kavramı Taşımanın icrasının fili taşıyana bırakıldığı hallerde taşıyanın ve fiili taşıyanın sorumluluğu a. Taşıyanın sorumluluğu b. Fiili taşıyanın sorumluluğu TAŞIYANIN HAKLARI I. NAVLUN VE DİĞER ALACAKLAR II. EŞYANIN ZIYAA VEYA HASARA UĞRAMASININ NAVLUN ALACAĞINA ETKISI Eşyanın hasara uğraması Eşyanın zıyaa uğraması III. NAVLUN BORÇLUSU IV. TAŞIYANIN HAPİS HAKKI NAVLUN SÖZLEŞMESININ SONA ERMESI I. NAVLUN SÖZLEŞMESININ HÜKÜMDEN DÜŞMESI Geminin zayi olması

13 XVIII 2. Eşyanın zayi olması a. Yolculuk başlamadan önce b. Yolculuk başladıktan sonra II. TAŞITAN VEYA TAŞIYANIN BELIRLI KANUNÎ SEBEPLERE DAYANARAK NAVLUN SÖZLEŞMESINI FESHETMESI III. TAŞITANIN NAVLUN SÖZLEŞMESİNİ FESHETMESİ Yolculuk çarteri sözleşmesi Kırkambar sözleşmesi DENIZ YOLUYLA YOLCU TAŞIMA SÖZLEŞMESI I. GENEL OLARAK II. TANIMI III. SÖZLEŞMENIN KURULMASI, NITELIĞI VE TARAFLARI Kurulması Niteliği Tarafları a. Taşıyan - Fiili Taşıyan b. Yolcu Bagaj IV. YOLCUNUN HAKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLERI V. TAŞIYANIN HAKLARI VE BORÇLARI Taşıyanın hakları Taşıyanın borçları a. Yolculuğu vaktinde yapma b. Yolcuyu sağ ve salim olarak taşıma c. Yolcu beraberindeki bagajı taşıma d. Sorumluluk sigortası yaptırma VI. TAŞIYANIN SORUMLULUĞU Yolcunun ölümü veya yaralanmasından sorumluluk ve sınırı a. Gemi kazası sonucu yolcunun ölümü veya yaralanması b. Gemi kazası dışında bir sebep yüzünden yolcunun ölümü veya yaralanması

14 XIX 2. Bagajın zıya veya hasara uğramasından ya da geç teslim edilmesinden sorumluluk ve sınırı a. Kabin bagajı b. Kabin bagajı dışındaki bagaj c. Değerli eşya Taşımanın kısmen veya tamamen fiili taşıyana bırakılması halinde taşıyanın ve fiili taşıyanın sorumluluğu Sınırlı sorumluluktan yararlanma hakkının kaybı VII. ZAMANAŞIMI Altıncı Bölüm DENİZ KAZALARI 1 MÜŞTEREK AVARYA I. MÜŞTEREK AVARYA KAVRAMI II. MÜŞTEREK AVARYANIN TARIHÇESI III. MÜŞTEREK AVARYAYA UYGULANACAK HÜKÜMLER IV. MÜŞTEREK AVARYANIN TANIMI VE UNSURLARI Gemi ve yükün müşterek bir deniz sergüzeştine atılmış olması Gemi ve yükün müşterek bir tehlike ile karşılaşmış olması Müşterek tehlikeden gemi ve yükü korumak maksadıyla fevkalâde bir fedakârlık veya fevkalâde bir masraf yapılmış olması Fedakârlığın iradî bir şekilde yapılması Fedakârlık hareketinin makul olması Faydalı netice V. MÜŞTEREK AVARYAYA GIREN ZARAR VE MASRAFLAR VI. İKAME MASRAFLARI VII. BAŞLICA MÜŞTEREK AVARYA TIPLERI Denize yük atılması Karaya oturtma Yüzdürmede makine ve kazanlara verilen zarar

15 XX 4. Hafifletme Yangın söndürme müşterek avaryası Barınma Muvakkat tamir müşterek avaryası Kurtarma VIII. DISPEÇ ÇATMA I. GENEL OLARAK II. ÇATMALARIN ULUSLARARASI ALANDA DÜZENLENMESI..281 III. ÇATMANIN TANIMI VE UNSURLARI IV. ÇATMADA HUKUKİ SORUMLULUK V. ÇATMA HÜKÜMLERİNDE SORUMLULUK Kusursuz çatma Kusurlu çatma a. Bir tarafın kusuru ile çatma b. Ortak kusurlu çatma c. Tazminat davası VI. KIYASEN VEYA VASITALI ÇATMA KURTARMA I. GENEL OLARAK II. KURTARMANIN ULUSLARARASI ALANDA DÜZENLENMESİ III. KURTARMANIN UNSURLARI Su aracı veya diğer eşyanın kurtarılmasına yönelik faaliyet Su aracı veya diğer eşyanın, seyrüsefere elverişli sularda tehlikeye maruz kalmış olması Kurtarma faaliyetinde bulunulmuş olması Faydalı sonuç elde edilmiş olması IV. KURTARMA ÜCRETİ V. KURTARMA SÖZLEŞMESI VI. ÖZEL TAZMİNAT...300

16 XXI VII. KURTARMA ÜCRETININ BORÇLUSU, ALACAKLISI, ÖDENMESI VE TEMINATI Borçlular Alacaklılar Kurtarma ücreti hakkının kaybedilmesi Kurtarma ücretinin ödenmesi Kurtarma ücreti için rehin ve hapis hakkı Zamanaşımı VIII. INSAN KURTARMA EKLER EK I: Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlandırılması Hakkında 1976 Tarihli Milletlerarası Sözleşme EK II: Deniz Alacaklarına Karşı Mesuliyetin Sınırlandırılması Hakkında 1976 Tarihli Milletlerarası Sözleşmeyi Tadil Eden 1996 Protokolü EK III: 1992 Petrol Kirliliğinden Doğan Zararın Hukuki Sorumluluğu ile İlgili Uluslararası Sözleşme EK IV: 1992 Petrol Kirliliği Zararının Tazmini İçin Bir Uluslararası Fonun Kurulması ile İlgili Uluslararası Sözleşme EK - V: 2004 York-Anvers Kuralları Bibliyografya...389