YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Temel Ġslam Bilimleri Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. H.Murat KUMBASAR 2011 Her Hakkı Saklıdır

Transkript

1 1 ĠSLAM HUKUNA GÖRE NĠKÂHTA ALENĠYET VE ĠLAN ġarti Meryem CANGĠR (ARI) YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Temel Ġslam Bilimleri Anabilim Dalı Yrd.Doç.Dr. H.Murat KUMBASAR 2011 Her Hakkı Saklıdır

2 2 ATATÜRK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI Meryem CANGĠR (ARI) ĠSLAM HUKUKUNA GÖRE NĠKÂHTA ALENĠYET VE ĠLAN ġarti YÜKSEK LĠSANS TEZĠ TEZ YÖNETĠCĠSĠ Yrd.Doç.Dr. H.Murat KUMBASAR ERZURUM-2011

3 3

4 4

5 5 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET...III ABSTRACT... IV KISALTMALAR. V ÖNSÖZ....VI GĠRĠġ I. AĠLE HUKUKUNUN ĠSLAM HUKUKUNDAKĠ YERĠ VE ÖNEMĠ... 1 II. ĠSLAM AĠLE HUKUKUNDA EVLENMENĠN TARĠFĠ VE MAHĠYETĠ..2 III. SEMAVĠ DĠNLERĠN EVLĠLĠĞE BAKIġI A.Yahudilikte Evlilik AnlayıĢı...4 B. Hıristiyanlıkta Evlilik AnlayıĢı C.Ġslam da Evlilik AnlayıĢı ve Ġslam ın Evlenmede Yaptığı DeğiĢiklikler...7 BĠRĠNCĠ BÖLÜM NĠKÂHIN TARĠFĠ, DELĠLLERĠ, ġartlari VE GAYESĠ 1.1.NĠKÂHIN TARĠFĠ NĠKÂHIN DAYANDIĞI KUKUKĠ DELĠLLER Kuran da Nikâh Sünnet ve Hadislerde Nikâh NĠKÂH AKDĠNĠN RÜKÜNLERĠ VE ġartlari Akdin Rükunları Nikah Akdinin ġartları NĠKÂHTA VELAYET VE ġehadet Velayet ve Kısımları Mezheplere Göre Nikâhta Velinin Rolü ve Velilerin Sıra Nikâhta Velinin Hükmü Nikâhta ġahitlik ġahitlerde Bulunması Gereken ġartlar Nikâhta ġahit Bulunmasının Hükmü...29

6 ġahitliğin Hikmeti ve Gayesi NĠKÂHIN MEġRU OLMASININ HĠKMETĠ VE GAYESĠ. 31 ĠKĠNCĠ BÖLÜM NĠKÂHIN ĠLANI VE TESCĠLĠ 2.1.NĠKÂHIN ĠLAN EDĠLMESĠ DÜĞÜN TANZĠMAT DÖNEMĠNDEN ÖNCE NĠKÂHIN TESCĠLĠ TANZĠMAT TAN SONRA NĠKÂHIN ĠLANI VE TESCĠLĠ HUKUK-Ġ AĠLE KARARNAMASĠNE GÖRE NĠKÂH AKDĠ VE DEVLETĠN ROLÜ TÜRK MEDENĠ KANUNUNA GÖRE NĠKÂHIN DUYURULMASI VE TESCĠLĠ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NĠKÂHIN ALENĠYETĠ ĠLE ĠLGĠLĠ GÜNÜMÜZDEKĠ TARTIġMALI KONULAR 3.1.RESMĠ NĠKÂH VE DĠNĠ NĠKÂH ĠKĠLEMĠ GĠZLĠ NĠKÂHIN HÜKMÜ KÂĞIT ÜZERĠNDE EVLĠLĠK NĠġANLILIK DÖNEMĠNDE NĠKÂH KIYMA MESELESĠ GEÇĠCĠ NĠKAH (MUT A NĠKÂHI)...66 SONUÇ.. 70 BĠBLĠYOGRAFYA ÖZGEÇMĠġ....78

7 7 ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ĠSLAM HUKUNA GÖRE NĠKÂHTA ALENĠYET VE ĠLAN ġarti Meryem CANGĠR (ARI) Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç.Dr. H.Murat KUMBASAR 2011,84 sayfa Jüri : Yrd.Doç.Dr. H.Murat KUMBASAR (DanıĢman) Prof.Dr. Davut YAYLALI Doç.Dr. Abdulkadir YILMAZ Nikah; hukukî usullere ve şartlara uyarak evlenmek demektir. İslam dini nikahı (evlenmeyi) helal, zinayı ise haram kılmıştır. Gaye, nikah yolu ile temiz nesil yetiştirmektir. Toplumun düzeninin sağlanması ve korunması için nikahın kaidelerine riayet ederek aile kurmak gereklidir. Tezimizde nikahın duyurulması ve ilan edilerek toplum emniyetinin sağlanması hususu ele alınmış ve önemi vurgulanarak günümüz meselelerine ışık tutmak amaçlanmıştır Bu amaçla, nikahın tanımı, şartları, günümüzdeki uygulama şekilleri ele alınmış ve tartışmalı konulara yer verilerek günümüz meselelerine çözümler getirilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Nikah, Nikahta Şahitlik, Nikahın Duyurulması.

8 8 ABSTRACT MASTER THESIS THE PUBLICITY MUST OF MARRIAGE AND ITS ANNOUNCEMENT ACCORDING TO ISLAMIC LAW Meryem CANGĠR (ARI) Advisor : Assistant Professor H.Murat KUMBASAR 2011,84 pages Jury: Assistant Professor H.Murat KUMBASAR (Advisor) Prof.Dr. Davut YAYLALI Associate Prof. Dr. Abdulkadir YILMAZ Marriage is to get marry according to the legal procedures and terms. Religious marriage is permitted by Islam while fornication is forbidden. The aim is to raise decent generations via marriage.it is essential to form a family abiding by the fundamentals of the marriage for the provision and protection of the community composition. The issue of the announcement of marriage and ensuring the safety of the community by its announcement is studied and the importance of marriage is emphasized in our thesis to shed light on the current matters. In accordance with this aim, the definition of marriage, its fundamentals and its current practices are dealt with and controversial matters are taken into account to be able to provide solutions to the current problems. Key Words: Marriage, Testimony at marriage, Announcement of marriage

9 9 KISALTMALAR Ank. : Ankara b. : Bin (oğlu) bs. : Baskı Sayısı D.İ.B : Diyanet İşleri Başkanlığı Hz. : Hazreti İ.F.A.V. : İlahiyat Fakültesi Vakfı İst. : İstanbul md. : Madde r.a. : Radiyallahu anh s. : Sayfa s.a.v : Sallallahu Aleyhi ve Sellem T.D.V. : Türkiye Diyanet Vakfı trc. : Tercüme Eden tsz. : Tarihsiz vb. : Ve benzeri vs. : Vesaire yay. : Yayınevi

10 10 ÖNSÖZ Aile en eski içtimaî müesseselerden biridir. Nesep ve evlilik bağı ile bir araya gelmiş ve bir çatı altında bulunan insanlar topluluğuna aile denir. Bir milletin, varlığı, huzuru, güven ve bekası, o milletin temeli olan alenin varlığı, sağlamlığı, huzur ve güveni iledir. Bir toplumun iç ve dış tehlikelerden korunması, o toplumun temelini oluşturan ailenin korunması ile mümkündür. Millî varlık ve ahlakın devamı, sağlam bir aile yapısına bağlıdır. İslam dini aileye önem vermiş ve bu kutsal müesseseye zarar verebilecek her türlü tehlikeden uzak durulmasını emretmiştir. Zira aile toplum binasının temelidir. Yüce kitabımız Kur an da insanlar evliliğe teşvik edilerek neslin devamının sağlanması istenmiştir. Ailelerin de İslamî kaidelere uygun bir şekilde kurulması ve korunması emredilmiştir. Ailenin kurulmasında ve korunmasında, aile içi istikrarın sağlanmasında İslam dini önemli prensipler ortaya koymaktadır. Yüce Allah evliliği bir ibadet düzeyine çıkarmakta ve boşanmaya götürecek olan tüm davranışları yasaklamaktadır. Böylelikle meydana gelebilecek sorunlar azaltılmış olmakta ve ailenin sağlamlığı temin edilmiş olmaktadır. Tezimizde evliliğin kurulmasındaki en önemli hususlardan birisi olan evliliğin duyurulması ve gizli yapılan nikâhın geçerli olup olmadığı, toplumda imam nikâhı diye bilinen nikâhın yeterli olup olmadığı gibi konuların üzerinde durarak, hukukî yönden değerlendirmesini yapmaya gayret ettik. Çalışmama bilgi ve tecrübeleriyle değerli katkılarda bulunan danışman hocam Sayın Yrd.Doç.Dr. H.Murat KUMBASAR a, şahsıma kıymetli vakitlerini ayırarak çalışmama önerilerde bulunan hocam Prof.Dr.Mustafa BAKTIR a ve desteklerini esirgemeyen bölüm hocalarım Prof.Dr.Davut YAYLALI, Prof.Dr. H.İbrahim ACAR, Prof.Dr. Beşir GÖZÜBENLİ ve Doç.Dr. Murtaza KÖSE ye teşekkürlerimi arz ederim. Erzurum-2011 Meryem CANGĠR( ARI)

11 11 GĠRĠġ I. AĠLE HUKUKUNUN ĠSLAM HUKUKUNDAKĠ YERĠ VE ÖNEMĠ Aile hukuku, İslam hukukunun müstakil bir bölümünü teşkil eder. Klasik İslam hukuku kitaplarında bu bölüm nikâh-talak, münâkehât-mufârakât başlıkları altında incelenir. İslam hukukunun muhtevası ve sistematiği gerek Roma hukukunun ve bu hukukun büyük ölçüde tesiri altında teşekkül eden bugünkü Batı hukukunun ve gerekse diğer hukuk sistemlerinin muhteva ve sistematiğinden farklıdır. İslam hukuku, insanların sadece birbirleriyle olan münasebetlerini düzenlemekle yetinmemiş, insanlarla Allah arasındaki münasebetlere de yer vermiştir. Klasik fıkıh kitaplarında daima ilk bölüm ibadetlere ayrılmıştır. Öte yandan İslam hukukçuları Roma hukukundan gelmekte olan kamu hukuku- özel hukuk ayrımına yer vermeyerek fıkhı, ibâdât (ibadetler), muamelât (Borçlar, Ticaret ve Usul hukuku) ve ukûbât (Ceza hukuku) kısımlarına ayırmışlar ve bu sistem içerisinde incelemişlerdir. Aile hukuku bu üçlü ayrımda ibadetlerle muamelât arasında yer alır. Bazı hukukçular aile hukukunu ibadetler, bazıları da muamelât bölümüne dâhil eder. Çağdaş İslam hukukçuları ise bu üçlü ayrımı terk ederek daha geniş bir ayrıma gitmekte ve aile hukukuna ahval-i şahsiye içerisinde yer vermektedir. 1 Diğer hukuk sistemlerinde nispeten geç devirlerde müstakil olarak ele alınan aile hukukunun İslam hukuku içerisinde başlangıçtan itibaren hukukun diğer dallarından ayrı olarak ele alınması yanında, titiz ve teferruatlı bir biçimde işlendiği de görülmektedir. İslam hukukunun ana kaynağı olan Kur an-ı Kerim de hukuka ait ayetler içerisinde aile hukukuna ait olanlar önemli bir çoğunluğu teşkil ettiği gibi, hadislerde de bu saha ile ilgili hadisler büyük sayıya ulaşmıştır. Bunun sebeplerinden birisi, insanların gündelik yaşamda bu sahaya çok fazla ihtiyaç duymalarıdır. 2 İslam aile hukukunun, İslam hukukunun kaynaklarından farklı bir kaynağı yoktur. Bu kaynaklar sırası ile Kitap, Sünnet, İcma ve Kıyastır. İslam hukukunun ilk ve asıl kaynağı Kitap yani Kur an dır. Bir hukuki meselede ilk önce Kur an-ı Kerim e 1 M. Akif Aydın, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İ.F.A.V., İstanbul 1985, s.3. 2 Aydın, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, s.3-4.

12 12 başvurulur, burada aranılan hüküm bulunamazsa sırası ile diğer kaynaklara müracaat edilir. 3 II. ĠSLAM AĠLE HUKUKUNDA EVLENMENĠN TARĠFĠ VE MAHĠYETĠ İslam aile hukuku, genel olarak ahval-i şahsiye deyimiyle ifade edilmektedir. Bu deyim, İslam hukukunda çok geniş bir anlam ifade eder. Evlenme, boşanma, velayet ve vesayet müesseseleri ahval-i şahsiye nin ana konuları olduğu gibi, şahsın hukukuna ilişkin bütün meseleler, tüm miras hukuku ve bazı borçlar hukuku müesseselerini de bünyesinde barındırır. 4 Aile hukuku esas itibariyle evlenme müessesesine dayanır. İslam hukuk dilinde evlenmeyi ifade etmek için kullanılan teknik terim nikâh tır. Kelime anlamı cinsi münasebet olan nikâh, hukuken bu cinsi münasebeti meşru kılan akittir. 5 İslam hukukçularına göre evlilik, karı koca arasında beraber yaşamaya ve yardımlaşmaya müsaade eden ve taraflara karşılıklı hak ve vazifeler yükleyen bir akittir. Evlenme akdinin İslam dininde önemli bir yeri olmasına ve evlenmeye çeşitli durumlara göre farz, vacib, mekruh, haram gibi bazı dini neticeler bağlanmasına ve bu yönüyle bazı bakımlardan ibadet sayılmasına rağmen bu akit, İslam hukukunda dini bir akit değildir 6 diyen İslam hukukçuları olduğu gibi, aksini düşünenler de vardır. Onlara göre İslam da nikâh akdi hem medeni bir muamele hem de bir ibadettir. Çünkü nikâhın rükün ve şartlarını İslam belirler ve eşlerin evlilik nedeniyle pek büyük ecirlere ulaşacağını haber verir. Evliliğin niteliğini İbnü l Hümâm şöyle belirtir: Nikâh ibadetlere daha yakındır. Hatta evlenmek, sırf ibadet niyetiyle bekâr kalmaktan daha üstündür. 7 3 Aydın, İslam-Osmanlı Aile Hukuku, s Halil Cin, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Ünüversitesi Yayınları, Konya 1988, s Cin, s Aydın, s Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yayınları, Konya 1977, s.104.

13 13 İnsanın özellikle de Müslümanın sığınağı ve bir nevi cenneti ve küçük bir dünyası aile hayatıdır. 8 İnsanın aradığı tüm lezzetleri ailesinde bulması mümkündür. Bunun için evlilik, önemli ve gerekli görülmüştür. Evlenme, insan için fıtrî ve içtimaî bir görevdir. Evlenme ile insan nevi nin varlığı korunmuş ve devamı sağlanmış olur. Ferdî yönden de insan evlenme ile huzur ve sükûna kavuşmuş olur. Çünkü kadınlar ile erkekler arasındaki yakınlığın, sevgi ve merhametin gerçekleşmesinin yolu, evlenmektir; meşru izdivaçtır. Evlilik önemli bir akittir. Kur an-ı Kerim evliliği ağır ve önemli bir söz veriş (misak-ı galîz) olarak vasıflandırmıştır. Bu önemli misaka girmeden önce tarafların iyi düşünmesi, ömür boyu sürecek beraberliğin mesut geçmesi için gereken tedbirlerin alınması istenmiştir. Ayrıca Kur an-ı Kerim de, toplumun bütün fertlerine evlenmeyi kolaylaştırmaları yönünde hitapta bulunularak evliliğin gerekliliğine dikkat çekilmiştir. Kur an-ı Kerim de İçinizden bekârları, kölelerinizden cariyelerinizden iyi olanları evlendirin. Eğer onlar yoksul iseler, Allah, onları lütfu ile zenginleştirir. Allah, lütfu bol olandır ve bilendir. Evlenmeyenler, Allah, onları lütfu ile zenginleştirene kadar, iffetli davransınlar.. 9 buyrulmuştur. Diğer bir açıdan bakıldığında evlenme, zarurat-ı hamseden biri olan neslin korunması ilkesinin gerçekleşme yolu olarak karşımıza çıkar. 10 Yüce Allah ın koyduğu bütün hükümlerde mutlaka bir takım ana gayeleri hedeflediği ve bu gayelerin sonuç itibariyle insanlar için yarar sağlama, onlardan zararı savma ve dünyayı şerlerden temizleme maksadı vardır. 11 Evlilik, yukarıda da belirttiğimiz gibi İslam hukukunun beş ana gayesinden biri olan neslin korunması esasına dayanır. Birliktelikler evlilikle meşru zemine oturtularak, bu birlikteliklerden hâsıl olacak olan neslin korunması ve dolayısı ile de ailenin, toplumun ve dinin korunması sağlanmış olacaktır. Evlilik, İslam ın beş temel esasından birisi olan neslin korunmasının sağlanması için Allah ve Resulünün teşvik ettiği beşeri 8 Faruk Beşer, Risale-i Nur da Kadın ve Evlilik, Nun Yayınları, İstanbul 1996, s Nur 24/32 10 H. Yunus Apaydın, Günümüzde Aile (Uluslararası Aile Sempozyumu), Ensar Neşriyat, İstanbul 2007, s Zekiyyüddin Şaban, İslam Hukuk İlminin Esasları, (trc: İbrahim Kâfi Dönmez), T.D.V, Ankara 2008, s.413.

14 14 bir ihtiyaçtır. Evliliğin beşeri, sosyal, hukuki, manevi birçok boyutu bulunmaktadır. Toplumun temeli ailedir, eğer aile sağlam temeller üzerine bina edilmezse toplumun temeli bozuk inşa edilir. Gelecek nesiller de bu bozukluğun bedelini ödemek durumunda kalır. Evlilik kurumu, sağlıklı nesillerin yetişebilmesinin tek çaresi olduğu için de aile ve evlilik büyük bir öneme sahiptir. Kişinin kendisini ve eşini harama düşmekten koruması, insan nevinin son bulmaktan, yok olmaktan doğurmak ve çoğalmak yoluyla koruması, neslin bekası, nesebin muhafazası, toplum nizamını düzenlemede tamamlayıcı bir unsur olan ailenin kurulması ve aile bireyleri arasında yardımlaşma ruhunu geliştirmesi açısından evliliğin önemi inkâr edilemeyecek öneme sahiptir. Evlilik ile hayatın yükünü taşıyabilmek için eşler arasında bir yardımlaşma, toplumlar arasında sevgi ve dayanışma bağı kurulmaktadır. III. SEMAVĠ DĠNLERĠN EVLĠLĠĞE BAKIġI A.Yahudilikte Evlilik AnlayıĢı Yahudilikte evlilik, kutsal bir birlik olarak görülmekte ve son derece önem arz etmektedir. Yerine getirilmesi zorunlu bir görev olan evlilikten kasıtlı olarak kaçmak mümkün değildir. Yahudiler, evleninceye kadar erkek veya kadına tam insan gözüyle bakmamakta ve o kişilere boş adam anlamına gelen ravak kelimesini kullanmaktadırlar. 12 Yahudilikte evliliğin temel amacı neslin devam ettirilmesidir. Bunun yanı sıra evlilik, karı ve kocanın sadece kendilerine ait kutsal bir birlik kurmaları amacını da taşımaktadır. Yahudilikte evlenme sadece iki kişinin özel bir anlaşması değildir. Bu, bütün cemaat için İsrail in kalıntılarının yeryüzünden kalkmayacağı ve devam edeceği müjdesidir. Yahudilerdeki evlenme geleneğini bu gözle görmek gerekmektedir. 13 Yahudilikte evlilik töreni şart olmasa da, genellikle sinagogda yapılır. Bir hahamın bulunması da zorunlu olmamakla birlikte, adettir. Evlenme günü, ciddi törenlerin ve büyük sevinçlerin birlikte yaşandığı gündür. Yahudilerce, düğün günü, 12 Asife Ünal, Yahudilikte Hıristiyanlıkta ve İslam da Evlilik, Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara 1998, s Ünal, s

15 15 gelin ve damadın yargılandığı bir çeşit günü olarak görülmekte ve Tanrı nın affına sebep olabilecek bir temizlenme ve yenilenme vesilesi sayılmaktadır. 14 Yahudilikte erkeğin karısına karşı bir takım yükümlülükleri vardır. Bunların başında kadına mehir vermek gelmektedir. Yahudi erkeği, karısının geçimi için gereken her şeyi temin etmekle yükümlüdür. Yahudilik aile düzenini sağlamak ve karısının şerefini korumak görevlerini de erkeğe vermektedir. Karısının geçimini temin etmesi onun en önemli sorumluluğudur. Üzerine evlense bile, önceki karısının geçimini sağlamak zorundadır. Çocukların geçimini temin etmek de Yahudi erkeğin görevleri arasındadır. 15 Yahudilikte kadının, kocasının yahut babasının mirasından pay alabilme hakkı söz konusu değildir. Kızlar babalarının mirasından, ancak miras bırakacak kimsesi olmadığı zaman pay alabilmektedir. Bu hak da bir takım mücadelelerden sonra elde edilmiştir. Kadın, mirastan mahrum olduğu gibi, malları üzerinde tasarruf hakkına da sahip değildir. Evlilikle birlikte koca, kadının mutlak efendisi olduğundan, yalnız karısının vesayetini devralmakla kalmamakta, onun bütün işleri üzerinde de denetim kurmaktadır. Yahudi düşüncesine göre, kadının bütün malı kocasına aittir. Bu sebeple kadının kocasına getirdiği mal, çalışıp kazandığı her şey, düğününde ona hediye edilenlerin hepsi, kocasının helal mülkü kabul edilmekte, kocası bunları dilediği gibi kullanabilmektedir. 16 Yahudilikte boşanma yasaklanan bir husus değildir. Tevrat ta nasıl ve hangi durumlarda boşlanılacağı şu şekilde anlatılmaktadır: Bir adam bir kadın alıp onunla evlendiği zaman vaki olacak ki, onda utanılacak bir şey bulduğu için, kadın onun gözünde lütuf bulmazsa, onun için boş kâğıdını yazacak ve onun eline verecek ve onu evinden gönderecektir. Ve evinden ayrıldıktan sonra kadın gidip bir başka erkeğin karısı olabilir Ünal, s Ünal, s Ünal s Tesniye 24, 1-2.

16 16 B. Hıristiyanlıkta Evlilik AnlayıĢı Hıristiyanlıkta evliliğe, zinaya düşmemek gayesiyle izin verilmekle birlikte, evlenmeyip bekâr kalmak, daha üstün görülmektedir. Hıristiyan evliliğinde erkek ve kadın, birbirlerine karşılıklı olarak destek olmak ve dünyada tanrı hizmetine, aşkına adanacak yeni hayatlar var etmek için birleşmektedir. Evlenmeden maksat, Allah ın isteğine göre ona bağlı kullar, cemiyete bağlı çocuklar, kiliseye inananlar yetiştirmektir. Bu sebeple doğacak çocukların doğmasına engel olmak, onları yok etmek adam öldürmek sayılmakta ve en büyük günahlardan sayılmaktadır. Hıristiyan evliliğinin en belirgin özelliği ise, evlendikten sonra ayrılmanın mümkün olmayışıdır. Bununla ilgili İncil de evli olanlara şunu söylüyorum daha doğrusu Rab buyuruyor, kadın kocasından ayrılmasın. Ayrılırsa ya kocasıyla barışsın erkek de karısını boşamasın 18 şeklinde emirler bulunmaktadır. Bu özellikler, Hıristiyan evliliğini farklılaştırmakta ve birçok problemin doğmasına sebep olmaktadır. Pavlus un kızını evlendiren iyi eder, evlendirmeyen ise daha iyi eder şeklindeki sözleri bu anlayışın temelini oluşturmaktadır. 19 Hıristiyan evliliğinde erkek ve kadın, birbirlerine karşılıklı olarak destek olmak ve dünyada tanrı hizmetine adanacak yeni hayatlar var etmek için birleşmektedir. Bunun için doğru eş seçiminin başarılı bir evliliğin temeli olacağı açıktır. Hıristiyan evliliğinin bozulmazlığı ve ayrılığa izin vermeyişi eş seçiminin önemini daha da artırmaktadır. Eş seçiminde dikkat edilecek en önemli husus ise evlenilecek kişinin başka dinden olmamasıdır. 20 Hıristiyanlara göre, kilisede evlenmek bir âdet veya gelenek değil, imanın bir gereğidir. Onlara göre kilise bir yer değil, bir cemaattir. Kilisede evlenen kişi hayatının bir parçası olan cemaat huzurunda evlenerek, inancını bütün kardeşleriyle paylaşmış olmaktadır. Evlilik hakkında dinlerinin emrettiği kurallara tam olarak inanmayan kişiler bile, kilisede evlenmektedir, zira onlara göre kilisede evlenmek, evliliğin kutsallığını ve önemini belirtmektedir Korintliler 7, Ünal, s Ünal, s Ünal, s. 92.

17 17 Medenî evlenmenin geçerli olduğu, kilise evlilik hukukunun yerine, devletin evlilik hukukunun geçtiği yerlerde dahi, Kilise Hukukunun, büyük bir tesir icra ettiği görülmektedir. Medeni evlilik hukukunun birçok prensibi kilise hukukundan kaynaklanmaktadır. Evlilik hukukunun evlenme, evlenme manileri, evlenmenin feshi, boşanma ve ayrılık hakkındaki prensipleri üzerinde Katolik ve Protestan evlilik hukuklarının kuvvetli tesirleri vardır. Aynı tesir, Türk Medeni Kanunu nun kaynaklandığı İsviçre Medeni Kanunu için de geçerlidir. 22 Evliliği kutsal bir sır haline getirip, geriye dönüşü de imkânsızlaştıran Hıristiyanlıkta, eşlerin hak ve sorumlulukları daha da önem kazanmaktadır. Hıristiyanlık erkeğe, ailede kesin bir otorite hatta hâkimiyet hakkı tanımaktadır. Bu hâkimiyetin karşısında eşini sevmek, korumak, ailenin geçimini sağlamak ve çocuklarını iyi yetiştirmekle yükümlü tutulmaktadır. Kadına düşen en önemli sorumluluk ise, kocasına sevgi ve itaattir. 23 Hıristiyanlıkta evliliğin en önemli özelliği onun bozulamazlığıdır. Hıristiyanların çoğuna, özellikle Katoliklere göre, kutsanmış bir evliliğin bozulması imkânsızdır. Yalnız ölüm evlenme anlaşmasını bozabilmektedir. Hıristiyanların boşanma konusunda bu kadar katı olmaları, muhtemelen Yahudiler arasındaki aşırı boşanmalardan kaynaklanmaktadır. Bir de Hz. İsa nın Allah ın birleştirdiğini kimse ayırmasın sözünün bunu gerektirdiği kanısındadırlar. 24 C.Ġslam da Evlilik AnlayıĢı ve Ġslam ın Evlenmede Yaptığı DeğiĢiklikler Çeşitli toplumların evlilik kurumuna bakışı, evlilik hakkındaki düşünceleri ve beklentileri, onların evlilik anlayışını ortaya koymaktadır. İslam da evliliğin gayesi, aileye mutluluk topluma da iyi bir nesil sağlamaktır. Evlilik bir ömür boyunca beraber yaşama kararıdır. Taraflar birbirine hoşgörü ve iyi niyetle yaklaşarak, aileyi mutlu bir yuvaya dönüştürme gayreti içinde olacaklar ancak başka bir çare bulunamadığında boşanma yoluna gidilebilecektir. 25 Hıristiyanlıkta olduğu gibi boşanma imkânsız hale getirilmemiştir ancak hoş karşılanmayarak, en son çare olarak görülmüştür. Ailede 22 Ünal, s Ünal, s Ünal, s Hayreddin Karaman, İslam da Kadın ve Aile, Ensar Neşriyat, İstanbul 1994, s

18 18 huzur bir türlü sağlanamıyorsa, eşler arasında orta yol bulunamıyorsa o zaman boşanma yoluna gidilebilmektedir. İslamiyet te evlilik akdinin camide olması ve bir din adamı tarafından akdedilmesi gibi bir şart getirilmemiştir. Evlilik medeni bir akit olarak görülmüş, din dışı sayılmamıştır; ancak ibadet dışı hukuki bir muamele olarak görülerek mabetlerde kıyılması şartı getirilmemiştir. 26 Diğer semavi dinlerde bulunan, nikâhın bir din adamı tarafından akdedilmesi şeklinde bir şart İslam dininde bulunmamaktadır. Evlenme, ailenin temelini oluşturduğundan dolayı, onun önemi en açık bir şekilde ortadadır, zira aile toplumun çekirdeğini teşkil eder. İslam dini evlenmeyi karıkoca arasındaki büyük sorumluluk duygusuna dayanan kuvvetli bir anlaşma saymıştır. Aynı zamanda evlenmekle topluma karşı yerine getirilmesi gereken sorumluluk ifa edilmiş olmaktadır çünkü ailenin başarısı ve mutluluğu, toplumun başarısı ve mutluluğu demektir. 27 İslam, aileye tamamen dinî bir kurum olarak bakmamakla birlikte, büyük bir önem vermiş; toplumun varlığının esası olarak kabul edilen ailenin oluşturulması, ayet ve hadislerle teşvik edilmiştir. Evlilik bir taraftan insanların huzur içinde yaşamaları ve çeşitli kötülüklerden korunmaları için bir vesile, diğer taraftan sağlıklı nesiller yetiştirmek ve toplumun devamı için en önemli vasıtadır. 28 İslam da kendini ibadete vermek gayesiyle de olsa bekâr kalmak uygun görülmemiştir. İslam da nikâh, Yahudilik ve Hıristiyanlıkta olduğu gibi birtakım şekli formlara sokulmamıştır. İslam da nikâh, mehir tayin edilerek şahitler huzurunda, tarafların karşılıklı rızasının beyanı ile akdedilmiş olmaktadır. Asıl unsurlara bağlı kalmakla beraber nikâh esnasında yapılan törenler, bölgelere, örfe ve adetlere göre değişiklik göstermektedir. İslam ın birçok hususta olduğu gibi, evlenme merasimlerini de belirli kalıplara sokmaması, onun evrenselliğinin bir gereği olsa gerektir Karaman, İslam da Kadın ve Aile, s M.İbrahim Kaysi, İslam Ailesi ve Evlilik, (trc: Nurettin Bolelli), Hisar Yayınları, İstanbul, tsz., s Ünal, s Ünal, s

19 19 İslam ın doğuşundan sonra, Arabistan da evlenme düzensiz bir müessese olmaktan çıkmıştır. Kur an da yer alan birçok ayet ve Hz. Peygamber in hadisleri, evlenme hakkında hükümler koyarak, evliliği serbest birleşmeden kesin olarak ayıran düzenleme şekli getirmişlerdir. Başlıca yenilikler, kadının hukukî durumunda olumlu yönde değişiklikler yapılmıştır. Kadın, hakları bulunan ve kişiliğine değer verilen bir konuma sahip olmuştur. Artık evlenmede akdin taraflarından biri olmuştur. Ergin bir kadın kendi rızası olmadıkça evlendirilemeyecektir. Kadın, cahiliye devrinde kocanın mirasına dâhil bir mal gibi kabul edilirken, İslamiyet onu kocasının mirasçıları arasına sokmuştur. Çok kadınla evlenmeyi sınırlayarak aynı zaman içerisinde dörtten fazla kadınla evlenmeye izin vermemiştir. Ayrıca Kur an eşler arasında mutlak bir eşitlik gözetemeyecek kimselere tek kadınla evlenmeyi emretmektedir. Diğer taraftan erkeğin ödemesi gereken mehrin, bizzat kadına ait olacağı kabul edilmiş ve mehirsiz evlenmelere izin verilmemiştir. 30 İslamiyet, dinî bakımdan erkek ve kadın arasında bir ayrım yapmamıştır. Evlilikte kadının rızası alındığı gibi evliliğe son verilmesi durumunda da kadına söz hakkı verilmiştir. Hatta kadın bazı hallerde evlilik birliğine son vermek hakkına sahiptir. 31 Günümüzde tartışılan konulardan birisi de İslamiyet de kadın-erkek eşitliğinin olmadığı konusudur. Erkek her durumda ön planda kadın ise daha pasif, sözü geçmeyen bir şekilde tasvir edilmektedir. Hâlbuki İslam dini kadına ayrı erkeğe ayrı değerler ve görevler yüklemiştir. Eşitlik her durumda adalet demek değildir. İslam da çiftler eşit değildir, eşdir. Biri diğerini tamamlayarak bir bütünü, aileyi oluştururlar. Bu şekilde olması da adaletin sağlanması için en güzel yoldur. 30 Cin, s Cin, s

20 20 BĠRĠNCĠ BÖLÜM NĠKÂHIN TARĠFĠ, DELĠLLERĠ ġartlari VE GAYESĠ 1.1.NĠKÂHIN TARĠFĠ Nikâhın biri lügat diğeri ıstılahı anlamı olmak üzere iki anlamı vardır. Bunlardan ilki olan lügat anlamıdır ki bu cinsel temas ve bir şeyin bir şeye eklenmesi, katılması demektir. 32 İkinci anlamı, nikâhın şer i anlamıdır. Bu anlam üzerinde âlimler değişik görüşler ileri sürmüşler ve sonuç olarak üç ayrı görüş ortaya çıkmıştır Nikâh kelimesi, hakikatte cinsî münasebet, mecaz olarak da evlenme akdi anlamına gelir. Nikâh kelimesinin lügat anlamı da her bakımdan bu anlamı ifade eder. Örneğin Kur an-ı Kerim de şöyle buyrulmuştur: Babalarınızın nikâhladığı kadınlarla nikâhlanmayın. Cahiliye devrinde olanlar artık geride kalmıştır. 34 Bu ayet-i kerimede geçen nikâh kelimesi cinsî münasebet anlamına gelir. Çünkü burada nikâhlanmayın şeklindeki yasak, onlarla cinsî münasebette bulunmayın anlamını taşımaktadır. Yoksa sadece sırf evlenme akdi düzenlemeyin anlamını ifade etmemektedir. Zira sadece evlenme akdi, sevgi ve saygı bağlarını koparan gayret ve kıskanma sonucunu doğurmaz. Bu görüş Hanefilerin görüşüdür. 35 Hanefiler evliliği bizzat faydalanma mülkiyetini ifade eden bir akittir şeklinde tarif ederler. Yani erkeğin nikâhlanmasında şer i bir mani olmayan bir kadından yararlanmayı doğrudan kasıtla helal kılan bir akittir. Fıkıh usulü ve dil alimlerine göre de nikah esasta cinsî münasebet, mecazî olarak da akit anlamında kullanılır Nikâh kelimesi, hakikatte evlenme akdi, mecaz olarak da cinsî münasebet anlamına gelir ki, bu da nikâhın lügat anlamının tersinedir. Nikâh kelimesinin Kitap ve Sünnet in birçok yerinde evlenme akdi anlamında kullanılmış olması buna işaret 32 Abdurrahman el-ceziri, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, (trc: Mehmet Keskin), (2.bs), Çağın Yayınları, İstanbul 1993, V, El-Ceziri, s Nisa 4/ El-Ceziri, s Vehbe Zuhayli, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, (trc: Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, H. Fehmi Ulus, Abdurrahim Ural, Yunus Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız), Feza Yayıncılık, İstanbul 1994, IX, 27.

21 21 etmektedir. Örnek olarak şu ayet-i kerimeyi gösterebiliriz: Kadın başka birisi ile nikâhlanmadıkça 37 Şafiilerle Malikilerin bir kısmına göre kuvvetli olan görüş budur. Kur an ve hadislerde en çok bu anlamda kullanılmıştır Nikâh kelimesi, hem evlenme akdi, hem de cinsî münasebet anlamına gelir. Üç görüşten en kuvvetlisi bu olabilir. Çünkü nikâh kelimesi İslami kaynaklarda bazen evlenme akdi anlamında bazen de evlenme akdi anlamı saklı kalmak üzere cinsî münasebet anlamında kullanılır. Bu da nikâh kelimesinin, gerçekte her iki anlamı da ifade ettiğine işaret etmektedir. 39 Nikâh akdi, kocanın kadından cinsî münasebette bulunmak suretiyle faydalanması sonucunu doğurması için şeriat koyucu tarafından vaz edilmiştir. Mezhepler her ne kadar nikâhın tanımı hususunda değişik ifadeler kullanmışlarsa da bu konuda görüş birliği etmişlerdir. Ancak kocanın kadından faydalanmasını helal sayan ve bu hakkı tanıyan akit, sahih olan şer i akittir. 40 Yani nikâhın, rükünleri ve sıhhat şartları ile tam bir akit olması gerekmektedir. Nikâh, erkeğin kadından faydalanma mülkiyetini elde etmesi, kadının da erkekten faydalanmasını helal kılması için Allah ın koyduğu bir akit manasına da gelir. Nikâhın meşruiyeti, kitap, sünnet, icma-ı ümmet ve akıl delillerine dayanır. 41 Medeni hukukta ise nikâh daha çok evlenme şeklinde ele alınır. Yürürlükteki hukukta hâkim olan görüşe göre evlilik, tam ve sürekli bir hayat ortaklığı yaratmak üzere ayrı cinsiyetteki iki kişinin hukuken makbul ve geçerli bir şekilde birleşmesi olup, sosyal, ahlaki ve aynı zamanda hukuki bir kurumdur. 42 Evliliğin temel unsurları hayat ortaklığı, devamlı bir birliktelik olarak ele alınabilir. 1.2.NĠKÂHIN DAYANDIĞI HUKUKĠ DELĠLLERĠ Ailenin temelini teşkil eden evlilik bütün ilahi dinlerde, kadın ve erkeğin kendilerine özgü bir mahremiyet ve paylaşım alanı oluşturmalarına ve insan soyunun 37 Bakara 2/ El-Ceziri, El-Ceziri, El-Ceziri, Döndüren, s Bilge Öztan, Aile Hukuku, (5. Bs), Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s.94.

22 22 devamına katkı sağlamalarına imkân veren yegâne meşru ilişki olarak kabul edilmiştir. İslam da hayatın çeşitli alanlarına dair pek çok düzenleme Kur an ve Sünnette ortaya konan genel ilkeler ve amaçlar çerçevesinde ihtiyaçlara, zaman ve şartlara göre İslam toplumunun takdirine bırakılırken evlenme ve aile ile ilgili belli başlı hükümlerin doğrudan Kur an tarafından belirlenmiş olması ve bu hükümlerin Hz. Peygamber tarafından genişçe açıklanıp uygulanmasına İslam dininin evlilik ve aile kurumuna atfettiği önemin bir ifadesidir Kuran da Nikâh İslam hukukunun ilk ve asıl kaynağı Kur an-ı Kerim dir. Bir hukuki meselede ilk önce Kur an-ı Kerim e başvurulur, burada aranılan hüküm bulunamazsa sırasıyla diğer kaynaklara müracaat edilir. Kur an baştan sona bir hukuk kitabı değildir; zira Kur an, İslam hukukunun olduğu kadar İslam dininin diğer müesseselerinin de temel kaynağıdır. Bu yüzden onda fıkhî- hukukî hükümler bulunduğu gibi, imana ait esaslar ve ahlak kaideleri de bulunur. Hatta hukuki hükümler, iman ve ahlak hükümlerine nisbetle daha küçük bir yekûn teşkil eder. 44 Hukuki hükümler arasında aile hukuku ve nikâhla ilgili teferruatlı bilgilere rastlanmaktadır. Kur an-ı Kerim de nikâh kelimesi ve türevleri genellikle evlenme akdini belirtmek üzere 19 ayette geçmektedir. Kur an da insanlar için kaynaşıp huzur bulacakları kendi türünden eşler yaratıp aralarında sevgi ve merhamet meydana getirmesi Allah ın kudretinin kanıtları arasında sayıılmış 45, değişmeceli bir anlatımla eşlerin birbiri için elbise konumunda olduğu belirtilmiş 46,çeşitli şekillerde evlilik teşvik edilmiş 47, neslin bozulmasına yol açacak gayrı meşru ilişkiler yasaklanmıştır. 48 Diğer taraftan Kur an da nikâh akdi erkek tarafından kadına verilen sağlam bir teminat olarak nitelenmiş 49, evlenmeyenlerin bu imkânı buluncaya kadar iffetlerini korumaları istenmiş 50, böylece evliliğin büyük sorumluluk gerektiren bir kurum olduğuna dikkat 43 Fahrettin Atar, Nikâh md., İslam Ansiklopedisi T.D.V., İstanbul 2007, XXXIII, Aydın, İslam- Osmanlı Aile Hukuku, s Rum 30/ Bakara 2/ Nahl 16/ 72, Nur 24/ İsra 17/ Nisa 4/ Nur 24/33.

23 23 çekilmiştir. Kur an da nikâh akdinin kuruluşundan evliliğin getirdiği hak ve vecibelere ve evlenmenin sona ermesine kadar bir dizi hükme yer verilmesi evlenmeye atfedilen önemin diğer bir göstergesidir. 51 Kur an-ı Kerim in Nur ve Nisa surelerinde nikâh, nikâhlayın şeklinde lâfzen geçmektedir. Sizden bekâr olanları, kölelerinizden ve cariyelerinizden durumu uygun olanları evlendirin (nikâhlayın). Eğer bunlar yoksul iseler, Allah onları lütfuyla zenginleştirir. Allah lütfu geniş olandır. Hakkıyla bilendir. 52 Bu ayet-i kerime de evlenmenin ve evlendirmenin Allah ın hoşuna giden bir iş olduğu, sıkıntılar oluşsa bile Allahın yardımının o kişilerle beraber olacağı haber verilmektedir. Yüce Allah bu ayetle evlenmeyi teşvik etmiş ve toplumdaki bekârların evlenmesi için yardımcı olunmasını istemiştir. Nisa suresi 3. ayet-i kerime de ise size helal olan kadınlardan ikişer, üçer ve dörder tane nikâhlayın. buyrularak nikâha teşvik edilmiştir. Buradaki nikâhlayın emri, gereklilik anlamı değil ruhsat ve cevaz anlamı taşımaktadır. Bu itibarla İslam dininde çok evlilik kural değil, gerektiğinde başvurulacak istisnai bir durumdur. 53 Bu ayeti kerimelerden de anlaşılacağı üzere nikâh yani evlenmek farz olarak emredilmemiştir. Nikâh meşru bir akittir ve müstehabtır. 54 Nikâh itidal halinde sünnettir. Yani kişi, evlenmediği takdirde harama bulaşması kuvvetle muhtemel ise evlenmek o kimseye vacib olur. Karı koca haklarını gözetemeyecek durumdaki kişiye ise evlenmek mekruh olur. 55 Ancak toplum düzeni ve neslin korunması gibi pek çok maslahat gözetildiğinde evlenme dinen güzel görülmüş ve teşvik edilmiştir Sünnet ve Hadislerde Nikâh Sünnet Hz. Peygamberin sözü, fiili ve tasvibidir. İslam hukukunun ikinci asli kaynağıdır. Hükümleri açıklama bakımından kitabın tamamlayıcısı ve yardımcısıdır. Kitap ve Sünnet in her ikisine birden nas adı verilir. Kitapta aranan hüküm bulunamazsa 51 Atar, s Nur, 24/ Halil Altuntaş, Şahin, Muzaffer, Kur an-ı Kerim Meali, D.İ.B, Ankara 2010, s Abdullah B. Mahmud el-mavsıli,, El- İhtiyar Li- Ta lili l- Muhtar, Mısır 1981,III, Molla Hüsrev, Gurer ve Dürer Tercümesi, (trc: Arif Erkan), İstanbul 1980,II, 102.

24 24 Sünnete müracaat edilir. 56 Hz. Peygamber in söylediği sözlerden ve yaşantısından hüküm çıkarılarak meselenin çözümüne gidilir. Evlilik konusunda Peygamber Efendimizden birçok hadis nakledilmiştir. Burada birkaç tanesine yer vermeyi uygun buluyoruz. Ebu Eyyub ( r.a.) Peygamber Efendimiz in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir. Dört şey peygamber in sünnetlerindendir: Hayâ, güzel koku sürünmek, misvaklanmak ve evlenmek. 57 Hz. Aişe (r.a.) anlatıyor: Resulullah aleyhissalatu vesselam buyurdular ki: Nikâh benim sünnetimdendir. Kim benim sünnetimle amel etmezse benden değildir. Evleniniz! Zira ben diğer ümmetler karşı sizin çokluğunuzla iftihar edeceğim. Kim maddi imkân bulamazsa oruç tutsun. Çünkü oruç, onun için şehveti kırıcıdır. 58 Bu hadis-i şerifte geçen benden değildir ifadesi benim izlediğim yol üzere değildir anlamındadır. Bu nedenle Hanefi âlimlerimiz şöyle demişlerdir: Nikâh, nafile ibadetlere kendini adamak suretiyle inzivaya çekilmekten daha faziletlidir. 59 Enes b. Malik (r.a.) den şöyle dediği rivayet olunmuştur: Bir kere Ashab dan üç kişi Nebi (s.a.v) in kendilerinin bilemedikleri gizli ibadetini sormak ve öğrenmek üzere Hz. Peygamber in hanımlarının evlerine gelmişlerdi. Bunlara peygamberin ibadetinin kemiyeti ve keyfiyetinden haber verilince Biz nerede, Rasulullah nerede. Muhakkak ki Allah peygamberinin geçmiş ve gelecek bütün günahlarını mağfiret etmiştir diyerek kendi ibadetlerini azımsadılar. İçlerinden birisi: Ben geceleri daima namaz kılacağım dedi. Diğeri de : Ben de her gün oruç tutacağım. dedi. Bir diğeri de: Ben de kadınlardan ayrı yaşayacağım, hiç evlenmeyeceğim. Onlar bu söz üzerindeyken Rasulullah (s.a.v) yanlarına gelerek: Siz şöyle şöyle söyleyen kimselersiniz değil mi? Fakat şunu biliniz ve iyi düşününüz ki ben sizin Allahtan en çok korkanınızım. Bununla beraber ben bazı günler oruç tutarım bazı günlerde tutmam. Gecenin bir kısmında namaz kılarım bir kısmında da uyurum. Kadınlarla da evlenirim. İşte benim sünnetim 56 Aydın, İslam- Osmanlı Aile Hukuku, s Et-Tirmizi, Nikah, İbn Mace, Nikâh, 1; et-tirmizi, Nikâh, 1; el-müslim, Nikâh, 1; el-buhari, Nikâh, Ebu Bekir Muhammed B. Ahmed es- Serahsî, Mebsût, (trc: Mustafa Cevat Akşit), Gümüşev Yayınları İstanbul 2008, IV,

25 25 budur. Her kim benim yolumdan yüz çevirirse, benden değildir. 60 buyurdu. Dinde ruhbanlık olmadığı bu hadis-i şeriften açık bir şekilde anlaşılmaktadır. 61 Hz. Peygamber imkânı olan gençlerin evlenmesini istemiş, bunun huzurlu ve günahsız bir hayata katkı sağlayacağını belirtmiş, imkânı olmayanlara da kendilerini günahtan koruması oruç tutmayı tavsiye etmiştir. Dinimiz evliliği teşvik etmiş, Hz. Peygamber ümmetinin çok olması için, onların evlenip çoğalmalarını istemiştir. İslam dini evliliğin, insanın fizikî ve ruhî ihtiyaçlarının giderilmesi için önemli ve etkili olduğunu kabul eder. 62 Hz. Ömer (r.a.) şöyle demiştir: Hangi genç evlenirse, dininin üçte ikisini korumuş olur. Kalan üçte birlik bölümünü korumak için de Allahtan korksun. Bu nedenle nikâh bu kimse hakkında daha faziletlidir. 63 Evlilik Hz. Peygamber in bizzat tatbik ettiği sünnetlerdendir. Hz. Peygamber ömrünün 38 yılını evli olarak geçirmiş 64 ve aile yaşantısı ile ümmetine örnek olmuştur. Hz. Peygamber meşru ölçüler içerisinde kendisine mubah olan sayıda kadınlarla evlenmiştir. 65 Hadislerden ve Sünnetten yola çıkarak da evliliğin insan fıtratına daha uygun olduğu, neslin ve toplum huzurunun muhafazası için önemli rol oynadığı sonucuna varabiliriz. Hz. Peygamber döneminden itibaren Müslüman toplumlarda aile ve evlilik kurumuna büyük önem atfedilmiş, fakihler tarafından aile hukukunun en temel ve en önemli konusu olan nikâhın dini hükmü, mahiyeti, unsur ve şartları, evliliğin sonuçları vb. hususlar ayrıntılı biçimde ele alınıp incelenmiş, bazı konularda görüş birliğine varılırken bazılarında aynı mezhep içinde bile farklı görüşler ileri sürülmüştür. Farklı görüşlerin ortaya çıkmasında ilgili nasların yoruma açık olması yanında evlilik 60 El-Müslim, Nikâh, Zeynüddin Ahmed b. Ahmed b. Abdi l Latif ez-zebidî, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi, (trc: Ahmet Naim, Kamil Miras),( 4. bs,) Ankara 1978, XI, Yaran, Rahmi, İslam İlmihali, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s Es-Serahsî, IV, s Abdülhamit Birışık, Hz. Peygamber in Hayatından Davranış Modelleri, TDV Yayınları, Ankara 2006, s Es-Serahsî, IV, s.361.

26 26 konusunun dini, ahlaki, ekonomik ve sosyal yönlerinin bulunması, dolayısıyla geniş İslam coğrafyasında yaşayan değişik ırk ve kültürlere mensup toplulukların aile hayatına ilişkin telakkilerin ve bunların tarihi süreç içerisinde şartların değişmesine paralel biçimde değişikliğe uğraması etkili olmuştur NĠKÂH AKDĠNĠN RÜKÜNLERĠ VE ġartlari Geçerli bir evliliğin yapılabilmesi, o evlilikte bir takım unsur ve şartların bir araya gelmesi ile mümkün olur. Bu unsur ve şartlardan birinin eksik olması evliliğin ya hiç doğmamasına ya da eksik doğmasına yol açmaktadır. 67 Fakihler bir akdin vücud bulması için gerekli bulunan unsurları yekdiğerinden titizlikle ayırmış, birincisi için rükün, ikincisi için şart tabirini kullanmışlardır Akdin Rükünleri Rükün bir şeyin kendisiyle var olduğu şeydir. Rükün akdin mahiyetini yahut nelerden teşekkül ettiğini gösteren kavramdır. Nikâhın rükünleri olmadan o akdin olması mümkün değildir. Nikâhta da tarafların rızalarını gösteren irade beyanları rükündür, akdin temelini oluşturur. Evlilik akdi bu temel üzerine inşa edilir. Malikilere göre nikâhın rükünleri beş tanedir. Bunlar koca, zevce, veli, mehir ve sigadır. Yani taraflar ayrı ayrı akdin rükünlerinden sayılmıştır. Mehrin varlığı zorunludur ancak nikâh akdedilirken bahsedilmesi şart değildir. Bu beş rükünden bir tanesi olmazsa nikâh akdi gerçekleşmiş sayılmaz. 69 Şafiilere göre nikâhın rükünleri beş tanedir. Bunlar: koca, zevce, veli, iki şahit ve sigadır. Şahitler ve veliler nikâhın rüknünden sayılarak, yokluklarında nikâh batıl sayılmaktadır. 70 Hanefilere göre ise, evlenme akdinin rükünleri (unsurları), tarafların irade beyanlarından oluşmaktadır. Geçerli bir evlenmenin olması için her şeyden önce bu akdin iki tarafının olması gerekmektedir. Bunlar normal olarak evlenecek kadınla 66 Atar, s M. Akif Aydın, İlmihal, TDV Yayınları, Ankara 2008, s Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, İrfan Yayınevi, İstanbul 1974, s El-Ceziri, s El-Ceziri, s.2058.

27 27 erkektir. Taraflar evlenme ehliyetine sahip değillerse belirli şartlarla velileri tarafından da evlendirilebilirler. Hanefiler nikâhın rüknü (unsuru) olarak sadece irade beyanını yani, icap ve kabulü sayarlar, tarafları ayrıca zikretmezler. Bu, icap ve kabulün esasen tarafları da içermesi yüzündendir. Diğer mezhep mensupları ise tarafları da akdin unsurlarından kabul ederler. 71 Bütün iki taraflı akitlerde karşılıklı rıza esastır. Karşılıklı rızayı ifade eden çeşitli vasıtalar ( irade beyanları) vardır. Evlilik önemli ve hususiyetleri bulunan bir akit olduğu için bugün dahi birçok hukuk sisteminde kabul edildiği gibi İslam hukukunda da evliliğe ait irade beyanında şifahilik esas alınmış ve sözün şekli üzerinde ehemmiyetle durulmuştur. Fıkıh kitaplarında şifahi irade beyanı için icap ve kabul kelimeleri kullanılmıştır. İcap, taraflardan birinin diğerinden önce, akde razı olduğunu bildirmek için söylediği sözdür. Kabul ise, yapılan icabı kabul ettiğini ifade etmek için karşı tarafın söylediği sözdür. İcap ve kabulün şifahi olması esas olmakla beraber taraflardan birinin uzakta bulunması bunu imkânsız hale getirebilir. Bu takdirde açık, imzalı veya mühürlü yazı şifahi ifade yerine geçmektedir. Bir tarafın diğeriyle evlendiğini beyan ettiği yazı şahitler huzurunda muhatap tarafından açılarak okunduktan sonra kendisi de onunla evlendiğini beyan eder ve böylece akit tamamlanmış olur. 72 Diğer taraftan fıkıh âlimleri, kendi dönemlerinde nikâhları kayda geçirme uygulamasının yaygın olmaması ve Arap dilinin özellikleri gibi âmillerin de etkisiyle icap ve kabulün sigaları üzerinde geniş biçimde durmuşlar, her ikisinin mazi (geçmiş zaman) sigasıyla olması halinde nikâh akdinin kurulacağında ittifak ederek diğer sigaları tartışmışlardır. Evlenme iradesinin tereddüde meydan bırakmayacak bir kesinlikte ortaya konduğunun taraflar ve şahitlerce anlaşılmasına imkân verecek ifadeler kullanılması gerekmektedir. 73 Rükünlerinde bir eksiklik bulunan nikâh akdi batıldır Aydın, İlmihal, s Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, s Atar, s Batıl evlilik temelindeki eksiklik veya bozukluk nedeni ile yok sayılan ve hükümsüz olan evliliktir. Batıl evlenme yapmış olan tarafların derhal ayrılmaları gerekmektedir. Kendiliklerinden ayrılmadıkları takdirde hâkim onları cebren ayırır. (Hasan Ali Görgülü, İslam Hukukunda Eşler Arası Sorunlar ve Çözüm Yolları, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2005, s. 83)

28 Nikâh Akdinin ġartları Evlenme akdi ile alakalı dört çeşit şart vardır. Akdin vücuda gelmesini temin eden şartlara in ikad şartları, sahih ve muteber olmasını sağlayan şartlara sıhhat şartları, yapıldığı andan itibaren başka bir hususa muhtaç olmaksızın geçerli olmasını sağlayan şartlara nefâz şartları ve nikâhın devamını sağlayarak fesih davasına imkân vermeyen şartlara da lüzum şartları denilmektedir. 75 Bu şartlardan ilki olan in ikad şartı, akdin kuruluş şartlarıdır. Akdin vücuda gelmesini ve hüküm ifade edebilmesi için gerekli olan şartlardır. 76 Bu şartların eksikliğinde de rükünlerin eksikliğinde olduğu gibi akit geçersiz sayılır, batıl olur. Batıl evlilik temelindeki eksiklik veya bozukluk nedeni ile yok sayılan ve hükümsüz olan evliliktir. Batıl evlenme yapmış olan tarafların derhal ayrılmaları gerekmektedir. Kendiliklerinden ayrılmadıkları takdirde hâkim onları cebren ayırır. 77 İn ikad ve sıhhat şartları konusunda fıkıh eserlerinde bazı farklılıklar bulunmakla beraber, genellikle tarafların evlenmeye ehliyetli olması yani buluğ çağına ulaşmış olması, irade beyanlarının aynı toplantıda belirtildiğini gösteren meclis birliğinin bulunması, evliliğin kuruluşunun evlilik akdinde geciktirici veya bozucu bir şarta bağlanmamış olması ve taraflar arasında kan, süt veya sıhrî hısımlığı gibi evlenme engelinin bulunmaması in ikad şartlarından, şahitler, evlenmenin ikrah yani zorlama ile olmaması ve tezimizin konusunu oluşturan nikâhın gizlenmeyerek aleni olarak kurulması ise sıhhat şartlarından sayılmıştır. 78 Nikâhın alenen yapılarak gizlenmemesi hususu Maliki mezhebinin üzerinde durduğu bir konudur. Cumhura göre şahitler tarafından duyulan nikâh akdi sahihtir, geçerlidir. Ancak Malikiler şahitlerin duymasını nikâh akdi esnasında değil de zifaftan önce gerekli görmektedirler. Onlara göre şahitlerin zifaftan önce hazır bulunarak evlenmenin çevreye duyurulmasını nikâhın sıhhati için yeterli görülmüş, nikâh akdedilirken şahitlerin bulunmayışı nikâhın sıhhatine zarar vermeyeceği görüşüne varılmıştır. Çünkü şahitlikten maksat evliliğin açığa çıkarılarak insanlar arasında duyurulmasıdır. Nikâhın ilan edilerek duyurulması sayesinde bu maksat fazlasıyla gerçekleştirilmiş olmaktadır. Kanaatimize göre de 75 Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, s Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, s Görgülü, s Atar, s.114.

29 29 şahitlikten hedeflenen gaye olan evliliğin bilinir hale gelmesi günümüz şartlarında ancak nikâhın ilan edilmesi sayesinde olmaktadır. İlan ile nikâhtan haberdar olan tüm insanlar şahit olmakta ve böylelikle de şahitlik şartı ziyadesi ile yerine getirilmiş olmaktadır. Nefaz şartlarını taşıyan evlilik akdine nâfiz, zıddına yani nefaz şartlarına uygun olmadan kıyılan akde ise mevkuf denir. Taraflardan birinin veya veli yahut vasinin rızasını almak gerektiği halde rıza alınmadan evlilik akdi yapılmış ise bu evlilik mevkuftur ve gerekli rıza alındıktan sonra evlilik nâfiz olur. Örneğin dul kadının velisinin, onun rızasını almadan akdettiği nikâh mevkuftur, zira dul kadını nikâhlamak ancak kendi rızası sonucu mümkün olmaktadır. 79 Rızasının alınması sonucunda evliliği nâfiz olur. Dul kadın velisi tarafından evlendirildiğinde kadının icazeti gerekmektedir. Velisi ona sormadan akdi gerçekleştirmiş ise bu akit kadının razı olduğunu belirttiği süreye kadar askıda kalmış bir akittir. Kadın da rızası olduğunu ifade eder veya icazet verirse bu akit nafiz olur askıda kalmaktan kurtulur yani yürürlüğe girer. Eğer razı değilse bu akit ortadan kalkar. Nefaz şartlarını taşımayan evlilik akdi henüz tamam olmuş sayılmamaktadır. Böyle bir nikâh icazet yetkisine sahip olan kişinin onayından önce fasid 80 hükmünde kabul edilirken, gereken onayın verilmesi ile akit sahih hale gelir. 81 Ancak bu şart gerçekleşince akit tamamlanacaktır. Lüzum şartlarını taşımayan evlilik ise akit olarak tamamdır. Fakat taraflardan birinin veya velilerinin evliliği feshettirmeyi talep hakkı vardır. Mesela baba ile dededen başka bir velinin evlendirdiği küçükler buluğ çağına gelince bu evliliğe razı olmaz iseler fesih davası açabilirler ki buna buluğ muhayyerliği denir. Bu şekilde akdedilen nikâh, gayr-ı lazımdır ve fesih davasına hak kazanmıştır Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, s Fasid evlilik: Rükünleri ve in ikad şartları tam olmakla beraber, sıhhat şartlarından biri eksik olan evlilik anlamına gelmektedir. Fasid evlilik yapanların zifaf gerçekleşmiş olsa dahi derhal ayrılmaları gerekmektedir. Kendiliklerinden ayrılmamaları durumunda hâkim müdahale eder ve o kişileri ayırır. (Görgülü, s. 82) 81 Atar, s Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, s

30 30 Sonuç olarak rüknü, in ikad ve sıhhat şartları tamam olan nikâh akdi sahihtir ve evliliğin gerektirdiği karı- koca ilişkisinin helal olması, mehir, nafaka, nesep, mirasçılık gibi bütün sonuçları doğurur. Geçerli bir nikâh akdi bu hukuki sonuçların yanı sıra karı kocaya karşılıklı bir takım ahlaki- dini haklar da sağlar ve onlara bazı ödevler de yükler. Bunların başında eşlerin birbirlerine sevgi ve saygı göstermeleri, evlilik hukukunun kendilerine yüklediği sorumluluğa riayet etmeleri, hayatın iyi ve kötü yönlerini birlikte omuzlamaları gerekmektedir NĠKÂHTA VELAYET VE ġehadet Nikâh bir akit olmasına rağmen, diğer akitlerden farklı olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. İslam kadın erkek ilişkilerinin ciddi temellere oturmasını istemekte, nikâh birlikteliğinin zina yapmak ve dost hayatı yaşamak ya da geçici olarak birlikte yaşamak için oluşturulan birlikteliklerden farklı olduğunun her aşamada görünmesini amaçlamaktadır. Bunun için geçici evliliği yasaklamış, henüz iddet bekleyen kadınla nikâh kıyılamayacağı hükmünü koymuştur. Bir nevi, nikâhın hiçbir karanlık yönü bulunmayan birliktelik olması için her türlü tedbir alınmıştır. Aynı hassasiyetin nikâh akdi esnasında da gösterilmesini öngörerek nikâh için tarafların rızasını, velinin bizzat bulunmasını veya kendisinin haberdar edilerek izninin alınmasını, ayrıca, iki adil şahit nezdinde kılınmasını istemiştir. 84 Konumuzla münasebeti yönünden nikâhta velayet ve şehadet konuları üzerinde detaylı bir şekilde durmaya gayret göstereceğiz Velayet ve Kısımları Velayet, lügatte yardım etmek ve muhabbet manasındadır. Fıkhî ıstılahta ise velayet, bir kimsenin iznine gerek kalmadan doğrudan tasarruf hakkına sahip olmaktır. 85 İslam hukuku, evlenmede velayeti kabul etmiştir. Velayet, kanunun muayyen kimselere, başkasının şahsı üzerinde tanıdığı hak olarak tanımlanabilir. Bu arada evlenmede 83 Atar, s Nihat Dalgın, Gündemdeki Tartışmalı Dînî Konular, Ensar Neşriyat, İstanbul 2009, s Ez-Zuhayli, s.149.

31 31 velayet ile vekâleti birbirine karıştırmamak gerekir. Vekâlet bir kimsenin iradesinden doğduğu halde, velayet kanundan ve İslam hukukunda akitten doğar. 86 Başkası üzerinde bir takım haklara sahip olan kimseye veli denir. Nikâhta velayet ikiye ayrılır. Birincisi veliye velayeti altındaki küçüğü rızası hilafına evlendirme yetkisi veren icbarî velayet; ikincisi ise, sadece ergin kadınlar üzerinde uygulanan velayet-i nedb yahut ihtiyarî velayettir. 87 İcbarî velayet, başkasına söz geçirmektir. Bu çeşit velayet, bakire kadın ve ehliyetsizler için geçerli olup, veliye velayeti altında bulunan kimseyi, rızasını almadan hatta rızasının hilafına evlendirme yetkisini verir. Malikî, Şafiî ve Hanbelî mezhepleri, yaşı ne olursa olsun bakire kızları da ehliyetsizler hakkında uygulanan usule tabi tutmuştur. 88 Bu tür bir velayet sahibine mücbir veli denir. İhtiyari velayet ise, velinin velayetini aldığı kimseyi rızası ve isteğine binaen evlendirme hakkına sahip olmasıdır. Bu tür bir velayete sahip olan kimseye ise muhayyir veli denir. Hanefilere göre mücbir velinin dışında veli yoktur. Onlara göre, veli ancak mücbir olur. Bu şekilde mücbir velinin dışında akdin gerçekleşmesi kendisinin iznine bağlı olan veli yoktur. Hanbelî ve Şafii ye göre ise dul ve akıllı, baliğ olan kadının evlenmesinde ihtiyari veli rol oynar, ancak velayetini yaptığı kişinin izni ile velayeti muteber olur Mezheplere Göre Nikâhta Velinin Rolü ve Velilerin Sırası Hanefi mezhebine göre bakire olsun olmasın, hiç kimse büluğa ermiş kadını evlenmeye zorlayamaz. Nikâhlanabilmesi, velisine bağlı değildir. Dengi olması şartıyla, dilediği erkekle evlenebilir. Aksi takdirde veli, itirazda bulunarak akdi feshedebilir. Hanefilere göre her veli mücbirdir. Velinin sıralandırılması ise neseple veya sebeple asabe olarak tayin edilmiştir. Örneğin köleyi azad eden efendisi sebeple asabedir. Neseple asabe olanlar, sebeple asabeden önce gelirler. Asabelerin sıralandırılması ise şöyledir: Kadının oğlu varsa oğlu, sonra ne kadar aşağı inse de oğlunun oğlu, oğuldan sonra baba, sonra ne kadar geriye doğru gitse de babanın babası yani dede gelir. Kadının 86 Cin, s Cin, s Cin, s Ez-Zuhayli,