KflMPfiNVfi KUTLU DOĞUM SETİ-1. ^-m-i/ 1! ScrtAıif' PEYG/ kmberil! HAYATI 1 < vhazri

Transkript

1 %x Mart ırac Nama»^"l^0 2010

2 KflMPfiNVfi : 1 PEYG/ kmberil! HAYATI 1 < Rutcmü'f- 1 vhazri ScrtAıif' i. 1 ^-m-i/ 1! ^v<» «~~ 1 Atı Himmet Diyanet İşlen Başkanlığı Yayınlan ^HuSoft^^H KUTLU DOĞUM SETİ-1 Peygamberimizin Hayatı Hatemü'l-Enbiya Hazreti Muhammed ve Hayatı En Güzel Örnekten Rahmet Damlaları Sevgiliden (s.a.s.)

3 DİYANET AYLIK DERGİ MART 2010 SAYI: 231 GÜNDEM Huzur iklimi 4 Dr. Ekrem Keleş Namaz ruhu 9 Dr. Bahattin Akbaş Namazı huşu ile kılmak 11 Prof. Dr. Mehmet Soysaldı Namazı cemaatle kılmak 15 Yrd. Doç. Dr. Aynur Uraler Namaz vakitleri 18 Dr. Hüseyin Kayapınar Yeryüzü bize mescit kılındı 21 Prof. Dr. Ümit Meriç GÜNDEM SÖYLEŞİ Prof. Dr. Nevzat Tarhan ile ibadet ve dua üzerine...24 Söyleşi: Uğur ilyas Canpolat DİN - DÜŞÜNCE - YORUM Kaş yaparken göz çıkarmak 28 Prof.'Dr. M. Şevki Aydın DİN ve SOSYAL HAYAT insanı yücelten ve saygın kılan değerler 31 Doç. Dr. Fikret Karaman AİLE Modern hayatın sorunları karşısında çocuk olmak...35 Doç. Dr. Ali Çiftçi 1 1 Namazı huşu ile kılmak BİR KONU BİR AYET Kur'an insanlık için şifa kaynağıdır 38 Doç. Dr. ibrahim Hilmi Karslı BİR HADİS BİR YORUM Müminin üç niteliği 40 Prof. Dr. i. Hakkı Ünal DÜNDEN BUGÜNE DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI Başkanlığın 86 yılı 42 Dr. Mehmet Bulut 28 Kaş yaparken göz çıkarmak DİN GÖREVLİSİNİN HATIRA DEFTERİNDEN Keşke bir köyde imam olsaydım 46 Prof. Dr. Mustafa Ağırman KÜLTÜR-SANAT Balkanlarda Nevruz bayramı 49 Prof. Dr. Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy EDEBİYAT Millî birlikjve bütünlüğümüz açısından Mehmet Akif ve Çanakkale 52 Bekir Oğuzbaşaran İnsanı yücelten ve saygın kılan değerler SÖZÜN ÖZÜ - BERCESTE BEYİTLER Mansıb ile iftihar etmek öğünmek câh ile Ehl-i fazl'a ardır gerçi şerefdir câhile 56 Vedat Ali Tok CAMİLERİMİZ Antik şehrin zirvesi: Selçuk'ta isa Bey Camii 58 Cevat Akkanat PORTRE Müminlerin annesi Âişe (r.anha) 62 Doç. Dr. Adem Apak Antik şehrin zirvesi: Selçuk'ta isa Bey Camii

4 EDİTÖRDEN İDİ- 3 Mart 1924'te kurulan Diyanet İşleri Başkanlığımız 86 yaşında, Şer'iye ve Evkaf Vekâleti'nin ilgaoıyla, Gonol kurmay Başkanlığı ile birlikte kurulan Başkanlığımız Cumhuriyetle yaşıt bir kurum. Başkanlığın en temel görevi, "Toplumu din konusunda aydınlatmak". Diyanet işleri Başkanlığı, uhdesine verilen bu görevi yerine getirirken, sağlıklı dinî bilgiyi esas almakta ve doğru bilgiye dayalı din hizmetini şiar edinmektedir. Bu anlayışın bir sonucu olarak da Başkanlık, kuruluşundan itibaren yayın faaliyetlerine özel bir önem vermiştir. Öyle ki, Başkanlığın yayınladığı ilk kitap olan, merhum A. Hamdi Akseki'nin "Ahlak Dersleri" adlı eserinin baskı tarihi, 1924'tür. Sonraki yıllarda neşredilen ve Başkanlığın yayın faaliyetlerinde önemli bir yeri bulunan Sahih-i Buharî Muhtasarı Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi ile Hak Dini Kur'an Dili adlı eserler, TBMM'nin 1925 yılında aldığı tarihi bir karar doğrultusunda hazırlanmış ve bu amaçla devlet bütçesinden TL. ödenek ayrılmıştır. Eserlerin ilk baskıları ücretsiz olarak dağıtılmıştır yılları arasında, Başkanlık bütçesine yayın faaliyetleri için yıllara göre farklı miktarlarda olmak üzere toplam TL. ödenek ayrılmıştır yılından 1950'ye kadar, Başkanlıkça 30 adet eser basılmış ve bunlar halka ücretsiz dağıtılmıştır. 1950'den sonra değişik 9 seride yayınlanan eserlerin sayısı 1996 yılında 344'e ulaşmıştır yılı itibarıyla, Başkanlığın 10 ayrı seri halinde yayımladığı basılı yayın sayısı 793'e ulaşmıştır. Süreli yayınların yayın faaliyetleri içindeki yerini göz ardı otmoyon Diyanot içlori Başkanlığı, 1056 yılında "Diyanet işleri Reisliği Mecmuası Ramazan Nüshasf'nı; 22 Kasım 1968'de "Diyanet Gazetesi" adıyla bugünkü Diyanet Aylık Dergiyi; 1999 yılında yurt dışında bulunan vatandaş ve soydaşlarımızla görevlilerimiz için "Diyanet Avrupa" dergisini; 1979 yılında da "Diyanet Çocuk Dergisi"ni neşretmiştir. Başkanlığımız, kuruluşunun 86. yılında, diğer hizmet alanlarıyla birlikte yayın alanında geldiği noktayı da daha ileriye götürme çabasındadır. Başkanlığımız "2010 Kur'an Yılı" vesilesiyle de bir dizi faaliyet gerçekleştirmeyi planlamıştır. Bu kapsamda başta yayın hizmetleri olmak üzere, Başkanlığımızın bütün hizmet alanlarında alın teri, göz nuru ve emeği olan hocalarımız ve personelimizden ebediyete göçenleri rahmetle anıyor, hayatta olanlara sağlık, mutluluk ve hayırlı uzun ömürler diliyorum. Bu ayki gündem konumuz "Namaz". Namaz bir diriliştir, ilahî huzura varış ve gündelik hayatın maneviyatımızı örseleyen akıcılığından, benliğimizi kuşatan manevi hastalıklardan kurtuluştur. Namaz mal, mülk, şöhret, makam ve mevki gibi gönül dünyamızı esaret altına alan geçici nimetlerden sıyrılıp, sadece Yüce Yaratıcının kulu olarak O'nun önünde eğilmek ve özgürlüğe kavuşmaktır. Hayatımızı düzenleyen bir disiplin, bir nur, arınma ve ilahî huzura yöneliştir namaz. İşte bu yüzden namaz bir imtiyazdır. Şimdi sizleri namaz konusunda birbirinden değerli yazılarla baş başa bırakıyorum. L/t. yüklet dalman Diyanet işleri Başkanlığı Adına Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel Salman Sorumlu Yazı işleri Müdürü Abdulbaki işean Mali işler ve Dağıtım Sorumlusu Mustafa Bayraktar (Dön. Ser. İşi. Müd.) Yayın Koordinatörleri Ayfer Balaban ayferbalaban@mynet.com Mustafa Bektaşoğlu mbektasoglu@mynet.com Tashih Sait Şan Arşiv Ali Duran Demircioğlu Dizgi Latif Köse Yönetim Merkezi Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı Üniversiteler Mahallesi Dumlupınar Bulvarı No:147/A Çankaya/ANKARA Tel: (0312) Fax: (0312) Abone işleri Tel : (0312) Fax : (0312) dosim@diyanet.gov.tr Abone Şartları Yurt içi yıllık : TL. Yurt dışı yıllık : ABD, 30 ABD Doları AB Ülkeleri, 30 Euro Avustralya, 50 Avustralya Doları İsveç ve Danimarka, 250 Kron isviçre, 45 Frank Abone kaydı için, ücretin Döner Sermaye işletme Müdürlüğü'nün T.C. Ziraat Bankası Ankara - Akay şubesindeki İBAN: TR no'lu hesabına yatırılması ve makbuzun fotokopisi ile abonenin hangi sayıdan başlayacağını bildirir bir mektubun Diyanet işleri Başkanlığı Döner Sermaye işletme Müdürlüğü Üniversiteler Mahallesi Dumlupınar Bulvarı No: 147/A Çankaya/ANKARA adresine gönderilmesi gerekir. Yayın Türü: Aylık, Yerel, Süreli Yayın Diyanet Aylık Dergi (Türkçe) Temsilcilikler Yurt içi: il Müftülükleri, İlçe Müftülükleri Yurt dışı : Din Hizmetleri Müşavirlikleri, Din Hizmetleri Ataşelikleri web : diniyayinlar@diyanet.gov.tr sureliyayinlar@diyanet.gov.tr aylikhaber@diyanet.gov.tr Yayınlanacak yazılarda düzeltme ve çıkartmalar yapılabilir. Yazılann bilimsel sorumluluğu yazarlarına aittir. Tasarım - Baskı Cilt uner I evren Konya Devlet Karayolu (29. km) Oğulbey Kavşağı Evren Yayıncılık Serpmeleri Nu.: Tel.: Pbx Fax: Basım Yeri: ANKARA Basım Tarihi: ISSN

5 BAŞYAZI Namaz müminin miracıdır islam dininin, kelime-i şehadet, zekât, oruç ve hac ile birlikte beş esasından biri olan namaz, "dinin direği" ve "müminin miracı"dır. Peygamber Efendimiz (s.a.s.)'e has bir mazhariyet ve tecrübe olan miracın müminlere yansıyan bir bereketi olan namazla, her bir mümine Yüce Rabbinin huzuruna çıkış ve oraya kabul ediliş imtiyazı tanınmıştır. Dolayısıyla namaz, Rabbin huzuruna duruş ve gönül dünyasında huzura eriştir. Kur'an-ı Kerim'de namaz en çok zikredilen ibadettir. Namaz "Gündüzün güneş dönüp gecenin karanlığı bastırıncaya kadar (belli vakitlerde) namaz kıl; bir de sabah namazını. Çünkü sabah namazı (meleklerin katılımıyla) şahitlidir. Gecenin bir kısmında uyanarak, sana mahsus bir nafile olmak üzere namaz kıl. (Böylece) Rabbinin seni övgüye değer bir makama ulaştırabileceğini umabilirsin." (isrâ, 78-79) ayet-i kerimesi ve pek çok ayetie emredilmiş, namazın âdap ve erkânı ise Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.)'in sünneti ile sabit olmuştur. Allah'a yönelme ve sadece O'ndan yardım isteme şuurunu derinleştiren namaz, aynı zamanda bizleri gönül âleminde manevi yolculuğa çıkartıp Rabbimizin huzurunda olmanın bilincine, daima O'nun murakebe ve inayeti altında yaşadığımızın idrakine ulaştırır. Namaz, dost doğru ve bilinçli bir biçimde kılındığında iç dünyamızdaki manevi yükselişi ve arınmamızı sağlar ve böylece bizi kötülüklerden alıkoyar. Gerçekten, sadece bedeni ile değil özüyle, sözüyle, gönlüyle ve duygularıyla Allah'a yönelen ve O'nun huzurunda olduğunu hissederek namaz kılan mümin, namazda Rabbi ile baş başa kalmanın mutluluğunu yakalar ve namaz sonrasında da bu bilinç halini devam ettirerek her zaman ve bütün davranışlarında Allah'ın huzurunda ve gözetiminde olduğunu farkederek daha dikkatli, titiz ve sorumlu bir tavır sergiler. Bu yönüyle namaz "Kitaptan sana vahyolunanı oku, namazı da dosdoğru kıl. Çünkü namaz, insanı hayâsızlıktan ve kötülükten alıkor. Allah'ı sürekli hatırda tutmak elbette en büyük ibadettir. Allah yaptıklarınızı biliyor." (Ankebut, 45) ilahî hitabının işaret ettiği bir istikamet ve korunmayı da sağlar. Camilerde cemaat halinde kılınan namazlar, bütün islam âlemi ile birlikte Beytullah'a yönelmenin, hayatı dünya ve ahiret dengesi içinde bir bütün olarak algılamanın sonucu olarak birlik, beraberlik, kardeşlik ve dayanışmamızı güçlendirir. Nitekim Rahmet Peygamberimiz (s.a.s.)'in cemaatle kılınan namazlara 27 kat sevap verileceğini müjdelemesi, islam'ın sosyal dayanışmaya, birlik beraberlik içinde hareket etmeye ne kadar önem verdiğinin bir göstergesidir. Hayatın koşuşturması içinde insanın bir taraftan içe dönüşüne, derin bir nefis muhasebesine imkân veren namaz, diğer taraftan cemaatin birbirinin halini hatırını sorması ve birbirlerinin dertleriyle dertlenmesini de sağlamak suretiyle insanı sosyalleştirir ve aynı zamanda insana zaman bilinci aşılar. Bizlere ilahî bir müjde niteliğinde bahşedilmiş namaz ibadetinin, manevi dünyamıza olduğu kadar sosyal hayatımıza yönelik hikmet ve kazanımlarından yararlanmak için, tüm benliğimizle ve riyasız olarak namazın bereketli iklimine teslim olmamız kulluk sorumluluğumuzun bir gereğidir.

6 GÜNDEM Dr. Ekrem Keleş Din işleri Yüksek Kurulu Başkanvekili Huzur iklimi djfck Namaz teslimiyettir. Bu teslimiyet, herhangi bir baskıya veya zorlamaya I B dayalı bir teslimiyet değildir. Sevgiye dayalı bir teslimiyettir. Sevenin her ^^^ seviyle sevdiğine bağlanmasının ifadesidir. 'Kitaptan sana vahyolunanı oku, namazı da dosdoğru kıl. Çünkü namaz, insanı hayâsızlıktan ve kötülükten alıkor. Kuşkusuz Allah'ın zikri en büyüktür. Allah yaptıklarınızı biliyor.' (Ankebut, 45) Müminin hayatı ezanla başlayıp namazla biter. Doğunca kulaklara okunan ezanla başlayan ve ölünce üzerine kılınan namazla noktalanan bir hayattır bu. Namazın dışındaki ibadetler ve ibadet anlamı taşıyan taatler genellikle müminlerin bir kısmını veya belli sınıflarını ilgilendirir. Yahut da bunlara karşı sorumlulukta istisnalar vardır: Hac, gerek maddi imkânlar ve zenginlik açısından ve gerekse sağlık ve yol güvenliği bakımından hacca gitmeye yol bulabilen ve güç yetirebilenlere farzdır. Zekât, mali imkânı zekât verecek derecede iyi olan zengin müminlerin yerine getireceği bir ibadettir. Hastalar, yaşlılar, oruç tutamayacak durumda olanlar oruçtan istisna edilmiştir. Ancak namaz, hangi şartlarda bulunursa bulunsun aklı başında ve şuuru yerinde olduğu sürece istisnasız bütün müminlerin yerine getirmekle yükümlü olduğu bir ibadettir. Bu haliyle namaz müminin hayatını bütünüyle kuşatmış vaziyettedir. Ne iş, ne ticaret, ne de herhangi bir görev mümini namazdan MART SAYİ: 231

7 GÜNDEM Mümin için namaz, yirmi dört saatlik zaman diliminde Yüce Allah'ın huzuruna onun daveti ile çıkmanın ve kabul edilmenin ifadesidir. Bundan dolayı namaz müminin miracıdır ve vuslat anı kabul edilir. alıkoyabilir. (Nur, 37) Şu kadar var ki mazereti olanlar için namazın eda edilmesi hususunda her türlü kolaylık sağlanmıştır. Ayakta kılamayan, oturarak, oturarak da kılamayan yatarak namazını kılar. Su bulamayan teyemmüm alarak namazını eda eder. Savaş ve korku durumları için özel hükümler getirilmiştir. Yolculara ve zaruret sahiplerine kolaylıklar sağlanmıştır. Ancak hiçbir şekilde namaz müminin hayatından çıkarılmamıştır. Çünkü namaz, günün önemli değişim duraklarında kulun Rabbi ile ilişkisini sağlayan iletişim vasıtasıdır ve kulun bu iletişime daima ihtiyacı vardır. Özlemle beklenen randevu Allah'a iman edip onu seven ve mukabil olarak onun sevgisine nail olan, onun gücünü, kudretini, sanatını bilip buna hayran olan, onun nimetlerini anlayıp bu nimetlere karşı şükrünü eda etmek isteyen kul, Rabbine karşı sevgisini, şükrünü ve hayranlığını ifade etmek ihtiyacındadır. Bunun en güzel aracı namazdır. Bundan dolayı namaz mümin için özlemle beklenen bir randevudur. Burada Allah Rasulünün hadislerinde ifade buyurdukları, 'Kalbi mescitlere bağlı adam' tanımlamasını hatırlamalıyız. (Bkz: Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, Diyanet işleri Başkanlığı yayını, Ankara, 1988, H/618) Çünkü namazda olduğu vakitler, kulun Rabbi ile baş başa olduğu vakitlerdir. Rabbinin huzuruna kabul edilmenin zevkine varan, her daim onun huzurunda bulunmak ister. Mümin için namaz, yirmi dört saatlik zaman diliminde Yüce Allah'ın huzuruna onun daveti ile çıkmanın ve kabul edilmenin ifadesidir. Bundan dolayı namaz müminin miracıdır ve vuslat anı kabul edilir. Hz. Peygamber (s.a.s.) namazda bulunduğu vakitlerin hayatının en huzurlu zaman dilimleri olduğunu anlatmak üzere namaz için 'Gözümün aydınlığı' buyurmuştur. (Nesai, Nisa, 1; Ahmed b. Hanbei, m/199) Bu manevi zevkten kopmak istemediği için, kendi başına namaz kıldığı durumlarda ayaklan şişinceye kadar kıyamda durmakta (Buhârî, Teheccüd, 6) secdeye vardığı zaman âdeta kalkmayacak sanılacak kadar secdede kalmakta ve âdeta Allah'ın huzurundaki bu sınırsız zevk atmosferinden ayrılmak istememektedir. Allah elçisinin namazla ilgili bu tür mübarek sözleri ve uygulamaları namazın onun hayatında özlemle beklenen bir randevu olduğunu göstermektedir. Efendimizin namaz karşısındaki bu durumu bir mümin için ulaşmayı hedefleyeceği bir ufuktur. Buna göre müminin hedefi namaza ayırdığı zaman dilimlerini böyle bir huzur iklimi haline getirebilmektir. Böylece namaz müminin hayatında özlemle beklenen bir randevu ve tutku haline gelecektir. Teslimiyette huzur vardır -Teslim olunan güvenilir ise- Namaz kulluğun en güzel ifade şeklidir. Kulluğu ifade eden ubudiyet kelimesi kölelikle aynı köktendir. Allah'a teslimiyeti, itaati ve bağlılığı en ileri derecede anlatır. Ubudiyet her şeyi ile efendisine ait olmak anlamındadır ve kayıtsız şartsız bir teslimiyeti ifade eder. Ruhi hayatı bakımından kişiyi Yüce Allah'a bağlayan namaz, şekli olarak da Allah'a teslimiyeti en ileri düzeyde temsil eder. Allah'ın huzurunda kıyam ile bir teslimiyet göstergesi olarak başlayan namaz fiilleri secde ile bu teslimiyeti zirveye taşır. Namaz teslimiyettir. Bu teslimiyet, herhangi bir baskıya veya zorlamaya dayalı bir teslimiyet değildir. Sevgiye dayalı bir teslimiyettir. Sevenin her şeyiyle sevdiğine bağlanmasının ifadesidir. Teslim olunan, her bakımdan güven verici ise teslimiyet insana huzur verir. Onun için çocuk annesinin kucağında kendisini güvende hisseder. Annesine teslim olmaktan dolayı hiçbir huzursuzluk taşımaz. Çünkü kendisini seven birinin ellerinde şefkatin kucağındadır. Allah ona o duyguyu lütfetmiştir. Allah'ın kuluna şefkat ve MART SAYI: 231

8 GÜNDEM merhameti, -müttefekun aleyh- bir hadis-i şerifte ifade buyrulduğu üzere annenin çocuğuna şefkat vo morhamotindon daha ileridir, Güven verene kendini teslim eden, bütün korkulardan sıyrılır. Cenab-ı Hakk'ın en güzel isimlerinden el-mü'min'in bir anlamı da 'Güven veren ve güvende kılan'dır. Allah, emniyet ve güven verendir. Bu bakımdan her türlü korkudan emin olmak için Allah'a sığınılır. Demek ki Allah'a teslim olan, en güvenilir olana, tereddütsüz bir şekilde güven verene, insanı tereddütten kurtarana teslim olmuş bulunmaktadır. Bu yüzden Allah'a teslim olan, iç huzuruna sahiptir, iç huzuruna sahip olan insan ise mutludur. Allah'a teslimiyetin fiili göstergelerinin en önemlisi namazdır. Onun için namaz huzur iklimidir bir mümin için. Günün belli değişim vakitlerinde mümin kendini bu iklime atmak ister. Çocuğun kendisini annesinin kucağına atması gibi... Bu aynı zamanda bir mümin için özgürleşmektir. Çünkü insan Allah'a kul olunca başkalarına kulluktan kurtulur ve özgürleşir. Allah'a kul olmayan ise bir şekilde başkalarına kul olur. Namazın kötülüklerden koruyucu işlevi Namaz daima samimiyete davet eder insanı. Günde beş defa bu samimiyet yenilenir. Böylece kişi samimiyet içerisinde yoğrulur ve samimiyet onun tabiatı haline gelir. Namaza devam etmesi, kişinin bu tabiatını korumasını sağlar. Bu nitelikteki bir insan artık kötülüklerden, münkerattan, hayâsızlıktan ve fuhşiyattan uzak kalır ve namazın kötülüklerden koruyucu işlevi kendini göstermiş olur. Konuya ilişkin ayet-i kerimenin meali şöyledir: '(Ey Muhammedi) Kitaptan sana vahyolunanı oku, namazı da dosdoğru kıl. Çünkü namaz, insanı hayâsızlıktan ve kötülükten alıkor. Allah'ı anmak elbette en büyüktür. Allah yaptıklarınızı biliyor.' (Ankebut, 45) insan doğası itibarıyla iyiliğe de kötülüğe de kayabilecek bir yapıya sahiptir. Bu durum insan hayatının her aşaması için geçerlidir, iyilik sınırları içerisinde seyrederken kötülüğe kayanlar olabildiği gibi kötülük alanlarında yürürken iyilik alanına geçmiş insanlar da vardır, insanın huzur ve mutluluğu iyilik alanı içerisinde kalmaktadır. Namazın vakitli olarak farz kılınmasındaki hikmetlerden biri de işte insanı daima iyilik alanı içerisinde tutarak kötülük alanına kaymasını önlemektir. Namazını devamlı olarak hu$u İçinde kılan bir Insan, kötülük alanına kayma risklerini büyük ölçüde ortadan kaldırmış olur. Sabahleyin ilk iş olarak hayatına namazla başlayan insan, iyilik alanında kalarak güne başlamış olmaktadır. Sonra meşguliyetinin zirvede olduğu bir zamanda tekrar namaza yönelerek bu alanda kalışını pekiştirir, gündüz meşguliyetinin bittiği sıralarda ikindi namazı ile gündüzünü hep iyilik alanında tamamlamış olur, gecenin başlangıcında akşam namazı ile gündüz hep içinde bulunduğu iyilik alanını terk etmeyeceğini teyit eder, nihayet yatmadan önce de gecesini iyilik alanında geçireceğini ortaya koymuş olur. Namazlarını kıldığı bu kilit noktalar arasında insan olarak bazı basit sapmalar olmuşsa bu sapmalar hemen bir sonraki kilit noktasında telafi edilir. Böylece namazın kötülükten koruyucu işlevi sayesinde kişi, kötülüklerden daha rahat bir şekilde uzak kalabilir. içkinin tedrici olarak haram kılınış aşamalarından birinde içkili olarak namaza yaklaşılmaması emredilmiştir. Bu sayede birçok kişi içkiyi bırakmıştır. Çünkü içmiş olsalar, vakitler birbirini izlediği için namaza içkili durmak zorunda kalacaklardı. Hâlbuki içkili olarak namaza yaklaşılması kesin bir şekilde yasaklanmıştı. Bu örnekte olduğu gibi insanın diğer kötülüklerden uzak kalabilmesi için de namazın vakitli olarak farz kılınmış olmasının büyük bir anlamı vardır. Hadiste kalbi mescitlere bağlı kişilerin övülmesi çok anlamlıdır. Namazın bu periyodik işlevini fonksiyonel hale getirmenin anlamıdır bu. Namazı kılıp ayrıldıktan sonra tekrar namazı düşünme... işte bu anlayış, kişiyi kötülüklerden koruyan bir işleve sahiptir. Bu anlayışa sahip olanlar -kişiliklerini kaybetmemişlerse- kolay kolay kötülüklere düşmez. Ayet-i kerimelerde sabah akşam Allah'ı teşbih etmemiz/onu yüceltmemiz ve onun bütün eksikliklerden uzak olduğunu, her şeyin mutlak sahibi ve hâkimi olduğunu bilerek hareket etmemiz, bu bilinç ile yaşamamız emredilmektedir. Bunu sağlayacak olan namazdır. İnsan ancak düzenli olarak namaz kılarak bu bilinç ile yaşar. 'Sabah akşam Rabbinin adını an.' (insan, 25); 'Gündüzün iki tarafında ve gecenin (gündüze) yakın saatlerinde namaz kıl. Çünkü iyilikler kötü- MART SAYI: 231

9 GÜNDEM lükleri giderir. Bu, öğüt alanlar için bir öğüttür.' (Hûd, 114) 'Güneşin zevalinden (öğle vaktinde Batı'ya kaymasından) gecenin karanlığına kadar (belli vakitlerde) namazı kıl. Bir de sabah namazını kıl. Çünkü sabah namazı şahitlidir.' (isra, 78) mealindeki ayet-i kerimeler ve konuya ilişkin diğer bazı ayetler (Bakınız: Rum, 17-18, Kaf, 39-40) hep insana bu bilinci kazandırmaya yönelik mesajlar taşımaktadır. Namazla ilgili ayet-i kerimelerde, hiçbir faydası ve yararı olmayan işlerden uzak durma, zekât verme, iffetin korunması, emanetlere ve verilen sözlere riayet etme, sabır, metanet, cimrilikten uzak kalma, mallarından harcama yapabilme, toplum hayatı için her bakımdan önemli olan şahitliğin dosdoğru yerine getirilmesi (Bakınız Mû'rrtnun, 1-9; Mearic, 19-35) gibi namazın kişiye pek çok güzel vasıf kazandıran işlevine dikkat çekildiğini görmekteyiz. Yine ayet-i kerimelerden anlıyoruz ki namaz mal ile ilişki açısından da kişiyi sağlıklı bir konuma yerleştiriyor. Onu bencillikten kurtarıyor ve ona paylaşma bilinci kazandırıyor. Böylece kişi paylaşmanın mutluluğunu yaşıyor. Bencilliğin ve cimriliğin insanın ruhunu daraltan atmosferinden kurtulmuş oluyor. Kişiye ahlaki bakımdan bir insan için en önemli vasıflar olan emanete riayet ve sözünde durma gibi vazgeçilmez vasıflar kazandırıyor. Diğer taraftan bir insan için hayatının en önemli alanı olan cinsel yaşamını meşru dairede tutup sağlıklı bir aile hayatı kurmasını ve helalinden başkasında gözü olmamasını temin ediyor. Başta Müminun suresinin ilk ayetleri olmak üzere namaz kılanların vasıflarını anlatan ayetler bizlere bu mesajları vermektedir. Ayetlerde namazın sık sık zekât ile birlikte söylenmesinin ayrı bir anlamı vardır. Biri, insanın mal ile ilişkilerini düzenleyerek kişiyi bencillik duygularından arındırmayı hedeflerken diğeri insanın Rabbi ile ilişkilerini düzenlemektedir. 'Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin. Kendiniz için her ne iyilik işlemiş olursanız, Allah katında onu bulursunuz. Şüphesiz Allah bütün yaptıklarınızı görür.' (Bakara, 110) 'Onlar, Rablerinin rızasına ermek için sabreden, namazı dosdoğru kılan, kendilerine verdiğimiz rızıklardan gizli olarak ve açıktan Allah için harcayan ve kötülüğü iyilikle ortadan kaldıranlardır, işte bunlar için dünya yurdunun iyi sonucu vardır.' (Ra'd, 22) 'Şüphesiz, Allah'ın kitabını okuyanlar, namazı kılanlar ve kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden, gizlice ve açıktan Allah yolunda harcayanlar, asla zarar etmeyecek bir ticaret umabilirler.' (Fatır, 29) Bu ayet-i kerimeler ve benzeri ayetler namaza devam eden insanların bunun ayrılmaz bir parçası olarak Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiklerini de paylaşma bilinci kazanacaklarını ortaya koyar. Namaz bir taraftan insana sosyal hayatta başkalarını düşünme bilinci kazandırırken diğer taraftan toplumsal sorumluluk üstlenebilecek vasıflar elde etmesini de sağlamaktadır. Bütün bu vasıflar, insan hayatının her alanını kuşatmaktadır. Toplumla ilişkiler, aile ile ilişkiler, ki- MART SAYİ: 231

10 GÜNDEM Namaz vaktini beklemek kabul saatini beklemek gibidir. Kabul S:KIH y-ıkhı^tıkr-.ı önemli randevucu nl-.ın birisinin heyecanı gibi bir heyecan yaşayarak bekler mümin namaz vaktini. Onun için gerçek huşu sahiplerine namaz asla ağır gelmez. sinin kendi iç huzuru... insanı mutluluğa eriştiren nitelikler... Namazın bir süre yerine getirilip biten bir ibadet olmayıp ömür boyu devam eden bir süreç olmasının hikmeti böylece daha iyi ortaya çıkmış oluyor, insan hayatı boyunca en fazla karşı karşıya kalma riski içinde bulunduğu, boş ve faydasız işlere dalma, cimriliğe kayma ve ahlâki açıdan birtakım güzel vasıflarda aşınma tehlikesine maruz kalma ve cinsel hayatı bakımından sapma eğilimi... işte bütün bunlar namazda huşu sahibi olmakla bertaraf edilmiş olmaktadır. Böylece namazın niçin günde beş defa kılındığı ve niçin belli bir süre yapılıp biten bir ibadet olmadığı daha iyi anlaşılmış olmaktadır. Yörüngeden çıkmama ayarı Uzayda dünyanın yörüngesine yerleştirilen yapay uyduların yörüngeden çıkmasını önlemek için yeryüzündeki kumanda merkezinden zaman zaman belli aralıklarla yörüngede kalma ayarı yapılması gerekirmiş. Bunun gibi namaz, müminin manevi hayatında belli aralıklarla yörüngeden çıkmama, yörüngede kalma ayarı yapmaktadır âdeta. Namaz sayesinde mümin hayatın meşgalelerine bir süreliğine ara verip kalbini dinleme fırsatı bulur ve özlemle beklediği Rabbi ile baş başa kalma randevusunu gerçekleştirir. Namazdan kopmak, yörüngeden çıkmak gibidir. Bu bir bakıma insanı kötülüklerden uzak tutan manevi kontrolün yitirilmesidir. Bundan dolayı namazı zayi edenlerle ilgili olarak Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: 'Onlardan sonra, namazı zayi eden, şehvet ve dünyevi tutkularının peşine düşen bir nesil geldi. Onlar bu tutumlarından ötürü büyük bir azaba çarptırılacaklardır.' (Meryem, 59) Bu ayet-i kerimeye göre Müslümanlar açısından namazın zayi edilmesi ile ahlaki çöküntü arasında sıkı bir ilişki bulunmaktadır. Nefsin gayrimeşru isteklerine, heva ve heveslerine tabi olma ve ahlak dışı tutum ve davranışlara sürüklenme gibi çok çirkin sonuçlara götürebilir namazın terki. Bu yüzden yörüngeden çıkan tekrar yörüngeye girinceye kadar boşluktadır, istikameti tamamen yanlıştır ya da belirsizdir. Müminin miracı Namaz müminin miracıdır. Namaza durmak, Miraç değerlerini elde etmek üzere yola çıkmaktır. Miraç değerleri Allah Rasulünün Miraçtan getirdiği değerlerdir. Bunlar, hem bireyi hem de toplumu huzura kavuşturacak temel ölçülerdir. Namaz kılmanın esas amaçlarından biri de müminin bu değerlere erişmesidir. Bu değerleri hayata geçiren mümin tam bir rahmet insanı haline gelir. Namaz vaktini beklemek kabul saatini beklemek gibidir. Kabul saati yaklaştıkça önemli randevusu olan birisinin heyecanı gibi bir heyecan yaşayarak bekler mümin namaz vaktini. Onun için gerçek huşu sahiplerine namaz asla ağır gelmez. MART SAYI: 231

11 GÜNDEM Dr. Bahattin Akbaş Din işleri Yüksek Kurulu Uzmanı Namaz ruhu Kur'an namazın şeklinden çok manası, ruhu ve gayesi üzerinde durur. Namazın yoğun bir bağlılık ve dikkatle kılınmasını ister. Namaz en güzel şükür vesilelerindendir. Namaz Rabbe sadakatin, ona iltica etmenin, onun lütfundan nasiplenmenin, ona aidiyetin makes bulduğu bir ibadettir. Yüce Allah'a karşı yerine getirilmesi gereken ibadetlerden biri olan namazın islam dininde ayrı bir önemi ve değeri vardır. Namaz ibadeti, titizlikle korunması ve samimiyetle yerine getirilmesi gereken bir ibadettir. Dua, istiğfar, övgü anlamlarını taşıyan namaz; tekbir ile başlayan, belli fiil ve sözleri içine alan bir ibadettir. Allah'a karşı teşbih, tazim ve şükrün ifadesidir, içerisinde zikir, teşbih, dua, kıyam, rükû, secde gibi alt ibadetleri toplar. Namaz kötülük ve günahla kişi arasında bir perdedir. Maddi ve manevi arınmadır. Sorumluluk, düzenlilik ve disiplinin kazandırılmasıdır. Kur'an namazın şeklinden çok manası, ruhu ve gayesi üzerinde durur. Namazın yoğun bir bağlılık ve dikkatle kılınmasını ister. Namaz en güzel şükür vesilelerindendir. Namaz Rabbe sadakatin, ona iltica etmenin, onun lütfundan nasiplenmenin, ona aidiyetin makes bulduğu bir ibadettir. Müminin miracı olan namaz, ilahî davete icabet ve Rab'le buluşmadır. Bedeni olduğu kadar kalbi de temizleyen, kötülüklere karşı koruyan bir kalkandır. "Namaz fuhşiyattan/her türlü kötülükten alıkor." (Ankebut, 45) Namaz manevi bir ırmaktır, günah kirlerinden arındırır. Hz. Peygamber, günde kılınan beş vakit namazın maddi ve manevi önemini, bir nehirde her gün beş kez yıkanan birinin durumuna benzeterek şöyle anlatır: "Ne dersiniz, birinizin evinin önünden bir nehir MART SAYİ: 231

12 GÜNDEM aksa ve her gün o nehirde beş kez yıkansa, bu durum o kişide kir namına bir şey bırakır mı?" diye sordu. Oradakiler; 'Hayır, o klşldu kir namına bir şey bırakmaz." dediler. Bunun üzerine Allah'ın Elçisi (s.a.s.), "İşte günde kılınan beş vakit namaz da böyledir. Allah onunla hataları siler." (Buhârî, Mevâkît, 6) Nasıl ki günde beş kez yıkanan birinin üzerinde kir namına bir şey kalmazsa, günde beş vakit namazını düzenli bir şekilde kılan bir kimsenin üzerinde de günah namına bir şey kalmaz. Namazı bir an önce yerine getirip borcu ödeme saikinden ziyade onu hasretle bekleme idraki ve bu ruh hali ile eda etmek önem taşır. Şairin "Şu kasvet dünyasında kalmadı özlediğim, Namaz vaktinden başka anını gözlediğim" (N. Fazıl); mısraları ile terennüm ettiği idrak ve duyuştan hareketle bu muazzez ibadete özlem duymalı, onun geliş vaktini hasretle beklemeli, onu huşu ile yerine getirmeye çalışmalıdır. Namazı ihsan ile idrak etmek de namaz ruhuna erebilmenin önemli merhalelerindendir. Her şeyi gören ve herkesin yaptıklarını bilen Rabbimizin bizleri gördüğünü, yaptıklarımızdan haberdar olduğunu idrak ederek ona yönelebilmelidir. Namaz göz aydınlığımızdır. Müminlerin huzur vesilesidir. Yine şairlerin; "Namaz sancıma ilaç, yanık yerime merhem, Onsuz ebedi hayat benim olsa istemem." (N. Fazıl) "Namaz gözlerin nuru, namaz ki cana ışık; Her rükû ve her secde, derde, hicrana ışık!" (Mustafa Necati Bursalı) veciz ifadelerinde olduğu gibi namaz ibadeti gönül dostlarının sıkıntı ve sancılarına derman mesabesindedir. Namaza alışan ve onunla ruhlarını besleyen insanlar ona asla doymazlar. Namaz insan ruhunu okşayan, onu feraha kavuşturan bir özellik taşır. Hz. Peygamber dünya meşgaleleriyle yorulduğu ve sıkıldığı zamanlarda: "Ey Bilal, kalk da bizi ferahlandır/ferahlat!" (Ebû Dâvûd, Edep, 78; ibn Hanbei, v/364, 371) Yani haydi, ezan oku da namaz kılalım, buyururlardı. Namaza çağrı olan ezanda "hayye ale'l-felâh" "haydi felaha, haydi kurtuluşa" denmesi de bu hakikate işarettir. Bütün ibadetlerde olduğu gibi namaz ibadetinin de maksadına uygun bir şekilde ifası gereklidir. Namaz ibadetinin içini doldurabilmek, namaz ruhuna erebilmek ve onu muhafaza etmek önem arz eder. Bu noktada namazı beden ve ruh birlikteliği ile eda keyfiyetine dikkat çeken Mevlana'ya kulak verelim: "Biri, Tanrı'ya namazdan daha yakın olan bir şey var mıdır, diye sordu. O şöyle cevap verdi: Hem namaz vardır, ijııiij ı mı naz valııız bu buıeüen ibaret daflilrlir. Bu namazın kalıbıdır. Çünkü bu namazın başı sonu bellidir ve vardır. Başı sonu olan her şey ise kalıptır. Tekbir namazın başı, selam ise onun sonudur. Bunun gibi şahadet de yalnız dilleriyle söyledikleri şey değildir." (Meviâna, Rhi Mâfîh, s, 19-20) "Onlar, namazlarına devam ederler" (Meâric, 23) ayetindeki namaz, ruhun namazıdır. Sureten, şeklen kılınan namaz geçicidir, devamlı olmaz. Çünkü ruh, deniz âlemidir, sonsuzdur. Cisim ise deniz kıyısı ve karadır, sınırlı ve ölçülüdür, işte bu yüzden devamlı namaz ancak ruhun namazı olabilir. Ruhun da rükûsu, secdesi vardır, fakat bunları açıkça şekille göstermek lazımdır. Çünkü mananın suretle bağlılığı vardır. İkisi bir olmadıkça fayda vermezler. Bu devamlı olan namaz, bütün gün kıyam, rükû ve sücud değildir. Bundan maksat, namazda insanda olan o haldir, işte bu hal daima seninle bir olmalı. Uykuda olsan, uyanık bulunsan, yazarken, okurken ve bütün hallerde Tann'nın zikrinden uzak olmazsın, işte devamlı namazda olmak budur. (Meviâna, a.e.s, , ) Bizi kötülüklerden alıkoyan namaz kalp huzuru ile kılınmaya çalışıldığında iç rahatlığı ve iç huzuru hissedilebilir. Mümin namazda âdeta sudaki balık gibidir, namazla hayat bulur. Kanatlanır onunla ilahî huzura ve tabii ki bu âlemden hiç çıkmak istemez. Namaz kılmak ve onu hakkıyla eda edebilmek de ayrı bir şükür vesilesidir. Bu manada namaz kılabilen ve namaza daim olanlar bunun için de Rablerine şükür etmelidirler. Namaz vuslattır. Varlar varı ile buluşmaktır. Namazı dosdoğru kılmak, onu "ikame" etmek gerekir. Bu minvalde iftidah tekbiri ile birlikte dünyalık namına ne varsa geride bırakarak gönlünü yalnızca Rabbine vermelidir. Namaza başlamadan önce ruhi anlamda bir ön hazırlık yapmalı, seccadeyi serdiğinde O'nun huzuruna durduğunu, o an Rabbin huzuruna çıkmak için hareket ettiğini akla getirmelidir. Azamet sahibi Yüce Allah'ın huzuruna çıkabilmenin ne kadar büyük bir bahtiyarlık olduğunu hatırlamalıdır. Ayrıca tadil-i erkâna riayet etmeli, namazda okunan sure, ayet ve duaların anlamlarını ezberlemeli ve onlar üzerinde tefekkür etmelidir. Bu sayede namazdan elde edilecek manevi haz ve lezzet de artacaktır. MART SAYİ: 231

13 GÜNDEM Prof. Dr. Mehmet Soysaldı Fırat Üniv. İlahiyat Fak. Namazı huşu ile kılmak Namazlardan manevi bir zevk alabilmek için namazların huşu içerisinde ve tadil-i erkâna riayet edilerek kılınması gerekir. Tadil-i erkândan maksat; namazın kıyam, rükû, sücut gibi her rüknünü bir sükûnet ile yerine getirmek, bu rükünleri yaparken her uzvun yatışıp, hareket hâlinden beri bulunmasıdır. Namaz, imandan sonra gelen en büyük hakikattir insanı en güzel bir şekilde yaratmış olan Yüce Allah, ona akıl denen nimeti vererek onu bütün yaratıklardan üstün kılmıştır, insanın mükemmel bir şekilde yaratılmasının, diğer varlıklardan üstün kılınmasının ve dünyaya gönderilmesinin bir gayesi vardır, işte, insanın bu gayeyi bilip dünyada o doğrultuda yaşaması gerekir, insanın bu dünyaya gönderilmesinin hikmeti ve gayesi, kâinatın yaratıcısını tanımak ve O'na iman edip ibadet etmektir. Nitekim Yüce Allah: "Cinleri ve insanları yalnızca (beni tanımaları ve) Bana kulluk etmeleri için yarattım." (Zariyat, 56) buyurmaktadır. işte namaz, kulluğun ve ibadetin bir şubesi, bir cüzüdür. Namaz islam'ın beş şartından ikincisi olup imandan sonra en büyük hakikattir. Namaz, müminin miracıdır Beş vakit namaz, hicretten bir buçuk yıl önce Miraç gecesinde farz kılınmıştır. Namaz, ruhu temizleyen, kalbi aydınlatan, insanı Allah'ın huzuruna yükselten bir ibadettir. Sevgili Peygamberimiz, "Namaz dinin direğidir." (Tirmizî, iman, 8; Ahmed b.hanbel, el-müsned, V, 231, 237; Aciûnî, Keşfü'i-hafâ, ı, 31-32) buyurarak namazın dinimizde çok önemli bir ibadet olduğunu belirtmiştir. Mümin günde beş vakit Rabbinin huzuruna vararak âdeta Rabbiyle iletişime geçer. Namaz, MART SAYI: 231

14 GÜNDEM Namaz, insanı Allah'a yaklaştıran önemli bir ibadettir. İnsan, her türlü hayâsızlık ve kötülükten uzak durarak ve Allah'ı çok zikrederek Rabbine yaklaşabilir. müminin hayatını düzenleyen en önemli unsurlardandır. Böyle olunca mümin kişinin her hareketinde namazın etkisinin görülmesi kaçınılmazdır. Namaz, insanı Allah'a yaklaştıran önemli bir ibadettir, insan, her türlü hayâsızlık ve kötülükten uzak durarak ve Allah'ı çok zikrederek Rabbine yaklaşabilir. Nitekim Yüce Allah Ankebut suresi 45.ayette; "Muhakkak ki, namaz, hayâsızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah'ı anmak elbette (ibadetlerin) en büyüğüdür. Allah yaptıklarınızı bilir." buyurmaktadır. Namaz kılmak için Allah'ın huzurunda duran kişi, Allah ile güçlü bir manevi bağlantı kurar. Namaz, hakikatine inilerek huzur ve huşu ile eda edilirse insanı her türlü kötülükten uzaklaştırır. Nitekim Hz. Peygamber de bir hadisinde: "Kim bir namaz kılar da, o namaz kendisini açık ve gizli kötülüklerden alıkoymazsa o namazın, o insana, kendisini Allah'tan uzaklaşmaktan başka bir katklsi Olmaz." (Münavî, Feyzü'l-Kadir, VI, 221; es- Suyutî, ed-dürrü'l-mensur, VI, 465; Deylemî, Firdevs, III, 622; Yazır, Elmalılı, M.Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, VI, 223) buyurmuştur. Büyük mutasavvıflardan Hasan Basrî de: "Kimin namazı kendisini fuhuştan ve kötülükten menetmezse onun namazı namaz değildir. O namaz, onun üzerine bir vebaldir." demiştir. (Ateş, Süleyman, Yüce kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, ist., 1990, VI, 517) Namaz kılan kişinin Allah'ın huzurunda olduğunu düşünmesi gerekir. Aksi takdirde o namaz, ruhundan soyulmuş, şekilden ibaret kalmıştır. Hâlbuki Yüce Allah: "Beni anmak için namaz kılınız." (Taha, 14) buyurmuştur. Allah'ı düşünerek namaz kılmak, insan ruhunu etkiler, onu iyiliklere yöneltir, ahlakını düzeltir, kötülüklerden uzaklaştırır, insan ruhunda hiçbir olgunluk, bir düzelme meydana getirmeyen namaz, gerçek namaz sayılmaz. O, sadece bir şekilden ibaret kalır. (Ateş, age., vı, 516) Şayet kıldığımız namaz, bizi bütün kötülüklerden alıkoymuyorsa o halde kıldığımız namazı gözden geçirip Allah'ın emrettiği şekilde ihlas ve huşu ile kılmaya gayret etmeliyiz. Kılınan namazların Allah katında makbul olabilmesi için ihlas ve huşu ile kılınması gerekir. Çünkü namazın temeli huşu ve ihlastır. İhlassız hiçbir amel Allah katında makbul değildir. Yüce Allah, "Namazlarında huşu içinde olan müminler kurtuluşa ermişlerdir." (Müminun, 1-2) buyurmak suretiyle namazda huşunun önemini vurgulamaktadır. Dinimizde ibadetlerin makbul olması birtakım esaslara bağlıdır. Büyük küçük günahların affı da bazı şartların yerine getirilmesine bağlıdır. Buna bağlı olarak kıldığımız namazın hakiki manada bizi her türlü kötülükten uzaklaştırıp Cenab-ı Hakk'ın rızasına yaklaştıracak bir ibadet olabilmesi için gerekli şartlardan biri huşudur. O halde huşu nedir? Namazda huşu nasıl olmalıdır? MAR.T SAYI: 231

15 GÜNDEM Allah'ı düşünerek namaz kılmak, insan ruhunu etkiler, onu iyiliklere yöneltir, ahlakını düzeltir, kötülüklerden uzaklaştırır, insan ruhunda hiçbir olgunluk, bir düzelme meydana getirmeyen namaz, gerçek namaz sayılmaz. O, sadece bir şekilden ibaret kalır. Sözlükte "sessiz ve sakin durmak, alçak gönüllü olmak, Hakk'a boyun eğmek, yumuşaklık ve kolaylık" gibi manalara gelen huşu kelimesi, terim olarak; "Allah'a karşı korku ve sevgi ile boyun eğme ve bu duygu ile alçak gönüllülük ve tevazu gösterme" anlamına gelmektedir. (Şener, Mehmet, "Huşu' Mad.,", islam Ans., T.D.V Yay., ist., 1998, XVIII, ) Huşı u, namazın gerçek ve hakiki namaz olmasinı sağlayan sebeplerdendir. Huşudan maksat, kişinin namaz esnasında bütün varlığı ve kalbi ile Allah'a yönelmesidir. Namaz farizası, hakikatine inilerek huzur ve huşu ile eda edilirse insanı her türlü kötülükten uzaklaştırır. Ebu Bekir el-vasitî huşuyu; "Bir karşılık beklemeden Allah için tam bir ihlasla namaz kılmaktır." şeklinde açıklamaktadır. (Aynî, Umdetü'i-Kârî, v, 280) Namaz kulun miracıdır. Yani kul, namazla rabbinin huzuruna çıkmakta ve rabbi ile konuşmaktadır. O halde namazda okuduğumuz ayetlerin kelime ve harflerini telaffuz ederken gaflet içinde bulunmamalıyız. Çünkü ayet ve duaların anlamı düşünülmeden okunduğunda kalp gaflet içinde olacaktır. Makbul ve mükemmel bir namazın mutlaka huşu ile kılınması lazımdır. Namaz sırasında kalp kıbleye yönelmiştir. Kalp ve zihin başka şeylerle meşgulse namaz gafletle kılınmış demektir. Huşudan yoksun olarak kılınan namaz, Hakk'ı hatırlatmaz. Hâlbuki gerçek namaz, bize Allah'ı hatırlatmalıdır. Namazı huşu içinde kılmak ise Yüce Rabbimiz'in huzurunda O'nun heybet ve azametini kalbimizde hissederek, O'na karşı saygı dolu bir korku besleyerek bu ibadeti yerine getirmektir. Namazda, âlemlerin Rabbi olan Allah'ın huzurunda durduğunun bilincinde olan bir mümin, elbette ki bu güçlü heybet ve korkuyu içinde yaşayacak ve Allah'a bu korkusu ve saygısı ölçüsünde yaklaşacaktır. Namaz ibadetini hakkıyla yerine getirmek isteyen bir mümin, huşuyu engelleyebilecek şeylere karşı önlem almalı, namazda gereken dikkat ve konsantrasyonu sağlamaya azami titizlik göstermelidir. Nitekim Rasul-i Ekrem (s.a.s.): "Kıldığın namazı, en son namazınmış gibi, bir daha namaz kılma fırsatı bulamayacak bir kişinin kıldığı namaz gibi kıl." (ibn Mace, Zühd, 15) buyurmaktadır. Namazlardan manevi bir zevk alabilmek için namazların huşu içerisinde ve tadil-i erkâna riayet edilerek kılınması gerekir. Tadii-i erkândan maksat; namazın kıyam, rükû, sücut gibi her rüknünü bir sükûnet ile yerine getirmek, bu rükünleri yaparken her uzvun yatışıp, hareket hâlinden beri bulunmasıdır. Mesela rükûdan kıyama kalkarken vücut, dimdik bir hâle gelmeli, sükûnet bulmalı; en az bir kere 'sübhanellahi'l-azim' diyecek kadar ayakta durup daha sonra secdeye varmalıdır. Her iki secde arasında da böyle bir teşbih miktarı durmalıdır. Kısacası, namazda acele etmekten sakınmalı, tavukların yem yemesi gibi hızlı bir şekilde kılınıp namaz zayi edilmemelidir, islam âlimleri namazda acele etmeyi, Allah'ı tazime ve adaba ters görürler. Nitekim Yüce Allah da Maun suresi 4. ayette "Namazlarından gaflet içinde olanlara yazıklar olsun." buyurmak suretiyle namazın özünden uzak olan kişileri ayıplamaktadır. Hayatın en faydalı, en kıymetli saatleri, ibadet ile geçen vakitlerdir. Boş yere veya geçici bir fayda uğrunda saatlerini, günlerini harcayan insanların, namaz gibi değeri çok yüksek bir ibadetten, ebedi bir saadet vesilesinden, ilahî bir huzur neşesinden bir an evvel çıkıp kurtulmaya çalışmaları pek garip, pek acınacak bir hal değil midir? Huşu namazın ruhudur Zeyd b. Hâlid el-cühenî'den rivayet edildiğine göre Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Kim güzelce abdest alır da gaflet etmeden (namazda olmanın uyanıklığı içerisinde) iki rekât namaz kılacak olursa, geçmiş günahları affolunur." (Ahmed b. Hanbel, age., IV, 117; V, 194) Namaz için abdest alınıp kıbleye yönelerek, maddi hazırlık yapıldığı gibi manevi hazırlık da yapılması gerekir. Manevi hazırlık, kalbin nama- MART SAYI: 231

16 GÜNDEM Kılınan namazların Allah katında makbul olabilmesi için ihlas ve huşu ile kılınması gerekir. Çünkü namazın temeli huşu ve ihlastır. za hazır olmasıdır ki bu da namazın ruhu mesabesindedir. Namazın huzur ve huşu ile kılınması ve mümkün mertebe masivadan (Allah'tan başka her şey) kurtularak namaza başlanması icap eder. Kişi namaza başlarken "Allahü ekber" diyerek tekbir getirir ve dünyayı arkasında bırakarak Yüce Allah'a yönelir. Namaz içinde kişinin sağa sola iltifat etmemesi ve uzuvları ile oynamaması lazımdır. Zira vücut azaları ile oynamak huzur ve huşuyu yok eder. Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.s.) namazda sakalı ile oynayan bir kimseyi görünce: "Eğer şu kimsenin kalbinde huşu olsaydı azalarında da huşu olurdu." buyurmuştur. (San'anî, SÜbülü's-Selam, I, 245) Hastanın, hastalığı süresince en güzel yiyecekleri yese bile bundan bir zevk alamadığı gibi insan da kalbi hastalıklardan ve nefsin tasallutundan kurtulmadıkça kıldığı namazdan zevk alamaz. Bu nedenle ibadet etmek, namaz kılmak insana ağır gelir, ibn Abbas, "Manasını düşünerek huzur ve huşu ile kılınan iki rekât namaz, gafil kalple akşamdan sabaha kadar kılınan namazdan hayırlıdır." buyurmuştur. Namazı huşu ile kılabilmek için neler yapabiliriz? 1. Her şeyden önce namazı ciddiye almak gerekir. 2. Namazın hayatımızda yapacağı derin etkinin bilincinde olunmalıdır. Bu etkiyi elde etmek, bizim namaz kılarken motivasyonumuzu oluşturmalıdır. 3. Namaza başlamadan önce ruhi bir ön hazırlık yapmak gerekir. Seccademizi serdiğimizde o an Rabbimizin huzuruna çıkmak için hareket ettiğimizi aklımıza getirmeliyiz. 4. Kılacağımız namazın belki son namazımız olabileceğini düşünmeliyiz. 5. Namaza durduğumuz vakit kimin manevi huzurunda olduğumuzu iyi idrak etmeliyiz. Dolayısıyla huzurunda durduğumuz Allah'ın yüce şanını ve azametini düşünmeliyiz. 6. Yüce Allah'ın huzuruna çıkabilmenin ne kadar mutluluk verici bir olay olduğunu hatırlamalıyız ve hissetmeliyiz. 7. Namazda okuduğumuz ayet ve duaların anlamlarını öğrenmeli ve onları düşünmeliyiz. Şayet ayet ve duaların anlamını bilmiyorsak, o esnada sanki hesap gününde Allah'ın huzurunda olduğumuzu düşünmeliyiz. 8. Dünyevi duygu ve düşüncelere geçit vermemeye hassasiyet göstermeliyiz. 9. Namazda kıyam, rükû, secde gibi hareketlerin bir takım sembolik anlamları vardır. Bu anlamları öğrenip bu hareketleri yaparken bunları düşünmeliyiz. Böylece bu duygu ve düşünceler, bizim namazı huzur ve huşu içerisinde kılmamıza yardımcı olacaktır. Namaz müminin miracıdır. Namaz vasıtasıyla kul, direkt olarak Rabbiyle iletişime geçme fırsatını bulmaktadır. Namazın kulu ahlaken yükseltmesi ve onu her türlü münkerden ve fuhşiyattan alıkoyması için, huşu ve huzur içerisinde, tadil-i erkâna uyularak kılınması gerekir. MART SAYI: 231

17 GÜNDEM Yrd. Doç. Dr. Aynur Uraler Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Namazı cemaatle kılmak *M /t/* Cemaatle namaz, Müslümanların birliğini sağlayan en temel unsurlardan biridir. Cemaatten kopukluk Müslümanların dağılmasına sebep olur. Başka hiçbir sistemin başaramadığı sosyal meselelerin çözümü, cemaatle namaz ile başlar ve çözüme daha kolay ulaşılır. islam dini, Müslümanların cemaat halinde, birlik ve beraberlik içinde olmalarına büyük önem verir, islamiyet'te pek çok iş, cemaat olmak temeline dayandırılmıştır. Gündelik hayatla ilgili işlerin birlik içinde yapılması yanında bazı ibadetler de topluca icra olunmaktadır. Namaz bu ibadetlerden biridir. Cemaatle namaz, dinin bir rüknü halinde ve Müslümanların özellikleri arasındadır. Konuyla ilgili pekçok ayet ve hadise göre Müslümanlardan, ezan okunduğunda mescide/camiye gitmeleri ve namazı cemaatle kılmaları istenmektedir. Mesela, Kur'an-ı Kerim'de namaza çağrı demek olan ezandan bahsedilir. (Mâide, 58) "Rükû edenlerle rükû edin." (Bakara, 43; Âı-i imrân, 43) emri gibi ayetler de namazın cemaatle kılınmasına işaret eder. Hz. Peygamber de "Birden fazla kişi olduğunda namazlar muhakkak cemaatle kılınmalıdır." (Buhârf, Ezan, 49; Müslim, Mesâcid, 26) buyurmuştur. Dinin bu emri sünnette tam manasıyla yerine getirilmiştir. Hz. Peygamber'in uygulamaları, farz olan namazların sürekli cemaatle kılındığını göstermektedir. Cemaatle namazın nasıl kılınacağı, imamın, cemaatin dikkat etmesi gereken işler ve davranışlar ile ilgili hadislerin varlığı yanında Hz. Peygamberin, Medine'ye geldiğinde ilk işinin mescit/cami inşa etmek olması, namazın cemaatle kılınmasının nasıl algılanıp uygulandığının belirtisidir. Hadislerde konuyla ilgili müjdeli haberler verilmektedir. Allah Teala'nın, mescitleri namaz ve zikir için mekân edinen Müslüman kimseden mem- MART SAYI: 231

18 GÜNDEM nun olduğu bildirilmiştir. Hatta O, kendi gölgesinden başka gölge olmayan kıyamet gününde yedi sınır kişiyi kendi yülyebi allında barındıracaktır. Bunlardan biri de gönlü mescitlere bağlı olan kimsedir. (Buhârî, Ezan, 36) Bu kimsenin kalbi mescide sımsıkı bağlıdır, mescit ile alakası ve muhabbeti vardır. Namaz vakitlerinde mescitte hazır olur, oradan çıksa bile yine sonraki namaz için dönmek niyetindedir. Peygamber Efendimiz, namazı, camide cemaatle kılmanın sevabının tek başına kılmaktan çok fazla olduğunu şöyle ifade etmiştir. "Kişinin cemaatle kıldığı namaz, evinde veya çarşıda kıldığı namazdan yirmi beş derece fazladır. Bir kimse abdeste niyet edip abdestini tamam aldığı ve namazdan başka bir kastı olmaksızın mescide gittiği zaman mescide girinceye kadar attığı adımdan dolayı Allah, onu bir derece yükseltir ve onun bir günahını eksiltir. Mescide girince de mescitte kaldığı müddetçe hep namazda gibi olur. Namaz kıldığı yerden ayrılmadığı ve abdestli bulunduğu müddetçe melekler 'Allah'ım onu bağışla, Allah'ım ona merhamet et' diye dua ederler." (Buhârî, Salât, 87; Ezan 30, 31, 36; Müslim, Mesâcid, 152, 245, 249; Ebû Dâvûd, Salât, 48) Ayni şekilde namazdan sonra diğer namaz beklenirse sevap daha da artar. Cemaatle namaz kılmaya niyetlenmek bile sevap almaya vesile olmaktadır. Hadislere göre bir kimse, namaz maksadıyla yola çıkmışsa namazda gibidir. Cemaatle namaz kılmak için mescide gelse fakat namazı kılınmış bulsa bile cemaatle kılmış gibi sevap alır. Hz. Peygamber, cemaatle namazın önemli unsurları olan ezan ve namazda ilk safta olmanın sevabını da anlatmıştır: "insanlar, ezanda ve birinci safta olanları bilselerdi ezan okumak ve birinci safta bulunmak için kura çekmekten başka yol olmasaydı kura çekerlerdi. Namaza erken gelmenin faziletini bilselerdi yarışarak gelirlerdi. Yatsı ve sabah namazında olan sevabı bilselerdi sürünerek de Olsa gelirlerdi." (Muvatta, Salâtu'l-cemâa, 6; Buhârî, Ezan, 9; 73) Bu sebeple Hz. Peygamber döneminde ashab, cemaatle namaza önem vermekteydi. Hatta kadınlarla çocuklar, müsait olduklarında cemaatle namaza katılıyorlardı, "imam olan kişi, namaz kıldırınca kısa ve hafif tutsun. Çünkü cemaatin içinde güçsüz, yaşlı ve iş sahibi olan vardır." (Buhârî, Ezan, 61,62) hadisi de cemaatle namazın her kesime hitap ettiğini göstermektedir. Hz. Peygamber'in sözlerinden ve fiillerinden anlaşılan bir başka anlayış ve tavır ise namazın, ister tek başına kılınsın ister cemaatle kılınsın önemine layık olacak şekilde özen gösterilerek eda edil- mesi gerektiğidir. "Namaza çağırdığınız zaman onu, alay ve eğlence konusu yaparlar." (Mâide, 58) ayetine göre namaza dcğor vormomok Müolü man olmayanların tutumudur. Hz. Peygamber, cemaatle namazı bir düzen ve disiplin içinde kıldırmıştır. O, safların aynı hizada olmasına özen gösterir ve safları düzgün yapmanın, namazın gereği Olduğunu belirtirdi. (Buhârî, Ezan, 72, 74, 76) "imam, kendisine uyulsun diye imam olmuştur." (Buhârî, Ezan, 74) hadisi ise, cemaatle namazda hareketlerin de uyum ve disiplin içinde olması gerektiğini göstermektedir. Namaza yetişmek için koşturarak mescitte gürültüye sebep olmak uygun bulunmamıştır. "Namaz için mescide her gelişinizde güzel elbiselerinizi giyin." (A'raf, 31) ayetine göre kişi, namaza giderken sahip olduğu en güzel kıyafetlerle gitmelidir. Aynı şekilde Hz. Peygamber'in "kötü kokulu şeyler yiyenler mescide gelmesinler" emri, ashabından cuma günü mescide geldiklerinde yıkanmalarını, güzel koku sürünmelerini, misvak kullanmalarını istemesi ise, mescidin maddi olarak da temiz tutulmasını icap ettirir. Birinci safta bulunmanın fazileti, namazlara erken gelmeyi teşvik ve namazların vakti içinde çok fazla geciktirmeden kılınması tavsiyesi, namaza değer ve önem verilmesinin bir neticesidir. Hz. Peygamber'in mescitte bulunan bir kimsenin ezan okunduktan sonra mescitten çıkmasını yasaklamış olması, cami varken cami dışında namaz kılmanın yanlışlığını gösterdiği gibi, camide oluşan havayı bozmamak gerektiğine bir delildir. Bütün bunlar, camide saygı ve ihtimam ile ibadet edilmesi gereğini yansıtır. Namazı, cemaatle kılmak için gayret göstermek Namazı, cemaatle kılmak bu denli önemli olunca meşguliyeti çok olan kimselerin namazlarını nasıl cemaatle kılacaklarının da üzerinde durmak gerekir. Yoğun ve hareketli bir hayat geçiren Peygamber Efendimiz (s.a.s.), bu konuda da Müslümanlara örnektir. O, ne ibadetlerini, ne de yapılması gereken işlerini aksatmıştır. Nerede olursa olsun farz namazları muhakkak cemaatle kılmıştır. Hz. Peygamber'in uygulamasına göre namazı cemaatle kılmaya, hastalık veya tehlike dışında hiçbir şey engel olmamalıdır. Çünkü camiye gitmeyip namazı başka yerde kılmakla cemaatle namazdan elde edilecek pek çok fazilet, ruha ve bedene namazın vereceği faydalar kaybedilmiş olur. Hastalık cemaate katılmamak için bir mazeret olmakla beraber Hz. Peygamber, son hastalığında dahi bir namaza katılmak için mescide gelmiştir. MART 2010 SAYI: 231

19 GÜNDEM Tabiin âlimlerinden Hasan Basrî, "Bir kimseyi, annesi şefkatinden dolayı cemaatle kılmak için yatsı namazına gitmekten alıkoyursa o konuda ona itaat etmez." diyerek anneye itaat vacip olduğu halde cemaatle namazın terk edilemeyeceğini bildirmiştir. (Buhârî, Ezan, 39) Sahabiler de hasta oldukları halde arkadaşlarından yardım alarak namaza gelmeye gayret ederlerdi. Namaz vaktinde işin olması cemaate katılmaya engel sayılmamıştır. Hz. Peygamber, evinde yemekte iken veya işi varken namaza çağrıldığında hemen namaza çıkardı. Zaten namazın işe mâni olmayacak şekilde kılınmasını, cemaatin durumuna dikkat edilmesi gerektiğini bildiren hadisler bulunmaktadır. Yaşlılık, güçsüzlük de cemaate gelmeyi engelleyen sebeplerden değildir. Camiye gelecek gücü olan, geri kalmamalıdır. Aynı şekilde yorgunluk namaza engel değildir. Hz. Peygamber, bir keresinde elçiler geldiği için yatsı namazını gecenin yarısı oluncaya kadar geciktirmiş. Cemaatte kadınlar ve çocuklar varmış ve namazı beklerken uyuklamaya başlamışlar. Hz. Peygamber, namazı kıldırdıktan sonra "Sizlere bildiriyorum. Müjdeler olsun ki insanlar içinde sizden başka bu saatte namaz kılan hiç kimsenin bulunmaması Allah'ın size olan nimetlerinden biridir." buyurmuş, (Buhârî, Mevâkîlu's-salât 22; Müslim, Mesâcid 224) Hadisin ravisi, "O günlerde Medineliler'den başka kimse namaz kılmazdı." diyerek olayın gerçekleştiği zamanın Medine döneminin başlangıcı olduğuna işaret etmiştir. Yani o dönemde sadece Medine'de Müslüman vardı. (Bk. Buhârî, Ezan, 161,162) namazı tek başına kılıp yatmak yerine cemaati beklemenin faziletini haber vermiştir. Şartların zorluğu namazı cemaatle kılmaya engel teşkil etmemiştir. Kur'an-ı Kerim'de savaşta dahi cemaatle namaz kılmaktan vazgeçilmemesi emredilmiştir. (Nisa, 102) Yolculuk da namazı cemaatle kılmaya engel sayılmamaktadır. Hz. Peygamberin ifadesine göre yolculuk esnasında birden fazla kişi olduğunda namazlar, muhakkak cemaatle kılınmalıdır. (Buhârî, Ezan, 18, 35) Evin veya işyerinin camiye uzak olması, cemaate devam etmeye engel olmamalıdır. Hatta camiye ne kadar çok adım atılırsa sevap da ona nisbetle artmaktadır. Mescide uzak bir bölgede bulunan Selemeoğulları'nın Hz. Peygamber'e yakın olmak için mescide yakın bir yerde ikâmet etmelerini Peygamber Efendimiz uygun bulmamış "Adımlarınızın ecrini hesaba katmaz mısınız." buyurarak uzaktan gelmenin daha sevap olduğunu söylemiştir. (Buhârî, Ezan, 33) "Karanlıkta mescide gidenleri, kıyamet günü tam bir nura mazhar olacaklarını müjdele." (Ebû Dâvûd, Saiât, 49) hadisi de cemaatle namaz için gayret göstermenin karşılıksız kalmayacağına işaret eder. Namaza katılmaya aile içindeki herhangi bir durum da engel olmamalıdır. Tabiin âlimlerinden Hasan Basrî, "Bir kimseyi, annesi şefkatinden dolayı cemaatle kıimak için yatsı namazına gitmekten alıkoyarsa o konuda ona itaat etmez." (Buhârî, Ezan, 29) diyerek anneye itaat vacip olduğu halde cemaatle namazın terk edilemeyeceğini bildirmiştir. Namazı camide cemaatle kılmaya, imamın bazı davranışlarını beğenmemek mazeret olarak kabul edilmemiştir. Nitekim Hz. Osman muhasara altında iken, kendisine gelen bir kimse, o sırada imam olan kişiden memnun olmadığını, dolayısıyla onunla birlikte namaz kılmaktan kaçındığını söyleyince Hz. Osman, "Namaz insanların yaptığı işlerin en iyisidir, insanlar iyi bir şey yaparlarsa sen de onlarla beraber yap." demiş, (Buhârî, Ezan, 56) Müslümanların bölünmesini engellemeye çalışmıştır. islam'la bağdaşmayan anlayış ve davranışların, evlerin içine doluştuğu günümüzde Müslümanlar, tek başlarına kalmamalı ve diğer Müslümanlarla bağlantı halinde olmalıdırlar, işte cemaatle namaz, Müslümanların birliğini sağlayan en temel unsurlardan biridir. Cemaatten kopukluk Müslümanların dağılmasına sebep olur. Başka hiçbir sistemin başaramadığı sosyal meselelerin çözümü, cemaatle namaz ile başlar ve çözüme daha kolay ulaşılır. Burada herhangi bir kuruluş etrafında da insanların birlik olması, cemaatleşmesi akla gelebilir. Ancak bu kuruluşlar, toplumun bütün fertlerini kucaklayıcı değildir. Bilindiği gibi kuruluşların gayesine göre hitap ettikleri insanlar da değişmektedir. Camilerimizin Müslümanların ortak mekânları olduğunu hatırlayıp camileri sahiplenmek, ardından camilerin pek çok işlevini yerine getirmek her Müslümanın görevi olmalıdır. MART SAYI: 231

20 GÜNDEM Dr. Hüseyin Kayapınar Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi Namaz vakitleri ibadet, Allah'ı tanımak ve O'nun razı olacağı şeyleri yapmaktır, islam'ın temeli olan imanın güçlü kalabilmesi için, kulun sürekli olarak Yaratanını gönlünde tutması, O'nun huzurunda olduğu bilincini taşıması gerekir. Bu bilinç ve duyarlılığın en önemli sağlayıcısı da ibadettir. Allah Teala yaratıkların en şereflisi kıldığı ve kendisine muhatap seçtiği insanı başıboş bırakmamış, (Kıyâme, 36) onun yaratılış amacının insan için en büyük şeref olan ibadet (Yaratanına kulluk etme) olduğunu bildirmiştir. (Zâriyat, 56) ibadet geniş anlamıyla, Allah'ı tanımak ve O'nun razı olacağı şeyleri yapmaktır. İslam'ın temeli olan imanın güçlü kalabilmesi için, kulun sürekli olarak Yaratanını gönlünde tutması, O'nun huzurunda olduğu bilincini taşıması gerekir. Bu bilinç ve duyarlılığın en önemli sağlayıcısı da ibadettir. Rabbimiz bu bilinci gerçekleştirmemiz için, sürekli olarak kendi rızasına uygun işler yapmamızın yanı sıra, bizim belirli zamanlarda özel ibadetler yapmamızı emretmiştir. Bunlar, Rasulüllah'ın, İslam'ın üzerine bina edildiğini bildirdiği; Allah'tan başka tanrı olmadığına, Hz. Muhammed'in O'nun kulu ve rasulü olduğuna şahitlik, namaz, zekât, hac ve ramazan orucudur. (Buhârî, iman,1, 2) Bu ibadetler içersinde en önemlisi de namazdır. Namaz Peygamber Efendimiz'in gözünün aydınlığı (Ahmet b. Hanbel, Müsned III, 128), dinin direği (Süyûtî, ei-camiu's-sağîr, ı, 151), Müslümanın hesapta ilk sorguya çekileceği ameli (Ebu Davud, Salat, 145) ve insanı kötülükten alıkoyan bir ibadettir. (Ankebût, 45) Günde beş kez yıkanan kişinin maddi kirlerden temizlendiği gibi, beş vakit namaz MART SAYI: 231