tmmob makina mühendisleri odası Trakya'nın Bugünü ve Geleceği İçin.. Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II

Transkript

1 tmmob makina mühendisleri odası Trakya'nın Bugünü ve Geleceği İçin.. Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II BİLDİRİLER KİTABI EDİRNE mmo yayın no: 0 KASıM 997

2 tmmob makina mühendisleri odası Sümer Sk. No:36/A Demirtepe, ANKARA Tel: (03) Fax:(03)3365 j mmo yayın no: 0 ISBN BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO'NA AİTTİR KAPAK TASARIMI DİZGİ ve MİZAMPAJ BASKI DİNÇER METE HAMZA CURA HAMZA CURA ESER MATBAACILIK EDİRNE Tel: (084) 5 8

3 Trakya'nın Bugünü ve Geleceği için... Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 0608 Kasım 997 MMO, bu bildirideki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. Amaç Dışı Tarım Toprağının Kullanımının SosyoEkonomik Nedenleri ve Gönüllü Yürütülen Bir Çalışma Hacı ASLAN TEKİRDAĞ TMMOB, ZMO Tekirdağ Şube Yönetim Kurutu Başkanı, TEMA Gönüllü Temsilcisi. tmmob makina mühendisleri odası

4 [Şj Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 75 AMAÇ DIŞI TARIM TOPRAĞI KULLANIMININ SOSYOEKONOMİK NEDENLERİ VE GÖNÜLLÜ YÜRÜTÜLEN BİR ÇALIŞMA Hacı ASLAN* Giriş Herşeyden evvel su ve hava ile bittikte doğadaki yaşam süreçlerinin en önemli temel taşlarından birisi olan toprağın değişik açılardan tanımını yaparak konuşmaya başlamak istiyorum. Toprak bilimi ile ilgilenenlerin "Toprak nedir?" sorusuna verdikleri yanıtlar çok çeşitlidir. Bunun başlıca iki temel nedeni bulunmaktadır. Birinci neden toprağı oluşturan süreç ve meydana getiren doğal verilerin çok çeşitli olması, buna bağlı olarakta değişik karekteristik ve görünümler göstermesidir. İkinci neden ise toprağın çok yönlü ve çok çeşitli ekolojik, ekonomik, biyolojik ve sosyal işlevlere sahip olmasıdır.'bu iki temel nedenle "Toprak nedir?'e verilen yanıt sayısı 40'tan fazladır. Uğruna kan dökülüp can verilen, vatan adı altında ulusal ve kutsal bir varlık olan toprak "Katı yer kabuğunu örten biyolojik halıdır" şeklinde tanımlanabilir. Öte yandan yeryüzünde ilk insanların ortaya çıkışından 945 yılına kadar milyarlık bir dünya nüfusuna ulaşabilmek için on bin kuşak geçmiştir. Şimdilerde ise tek bir yaşam sürecinde bu sayılann üstünde artışlar olmaktadır. Bu gün 6 milyar olan dünya nüfusunun 030 yılında 8.9 milyar 050 yılında ise.5 milyar olması beklenmektedir. Ne acıdırki yaşlı dünyanın barındırıp besleyebileceği nüfus eşiğine ulaşılmış olunmasına rağmen insanlar çeşitli ekolojik işlevleri olan bu doğal kaynağı akıl almaz bir şekilde tahrip etmekte ve varlığını ortadan kaldırmak için elinden ne gelirse yapmaktadır. Mevcut toprak varlığı ve nüfus gelişme eğilimleri ilişkilendirildiğinde dünyada 00 yılında kişi başına ekilebilen alanın %, halen üretilen gıdanın /3'ünü sağlayan sulanan arazinin kişi başına düşen miktarının ise % ve ormanlık alanın da ise %30 azalacağı hesaplanmaktadır. İnsanların önemli bir yaşam temelini kendi elleriyle yok etmelerine karşı dünyanın her köşesinden çığlıklar yükselmektedir. 97 Stockholm, 99 Rio, 996 İstanbul kentlerinde yapılan Zirve Toplantılarına ilave olarak 600 bilim adamının 99 yılında yayımladığı "İnsanlığa Uyarı" adlı bildirge olumsuz gidişi tüm çıplaklığıyla açıklamaktadır. Ve denilmektedir ki : "Önümüzdeki tehlikeyi göğüsleyip, gerekli önlemleri alabilmek için on yirmi yıllık bir zamanımız kalmıştır. Bu şansı kaçırdığımız taktirde bizler kaybetmiş olacağız." [ Hacı ASLAN: TMMOB, ZMO Tekirdağ Şube Yönetim Kurutu Başkanı, TEMA Gönüllü Temsilcisi.

5 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II yıldır üzerinde yaşadığı insanları besleyip barındıran ülkemiz toprakları yüz yıllardır sıradan bir doğa verisi olarak algılanmış, tahrip edilemez, bitme, tükenmez, sınırsız kaynak olarak düşünülmüştür. Bu nedenlerle de hoyratça kullanılmasında hiç bir sakınca «görülmemiştir. Halbuki zamanımızda ise toprağın sınırlı bir varlık olduğu, çok kolay zarara /. uğrayabileceği anlaşılmış, bu nedenlerle de değerli olduğu bilincine varılmıştır. Ancak ne acıdır ki bu bilinçlenme de toprak varlığı aleyhine sonuçlar vermiştir. Zira zamanımızda toprak, gelişen teknoloji ve olağan üstü bir uygarlık düzeyi için, arztalep yasalarına göre muamele gören ekonomik bir meta haline dönüşmüştür. Bugün birçok gelişmiş ülke konuyla ilgili tarihi hatalarını giderebilmek için kapsamlı çalışmalar yapmış ve yapmaktadırlar. Toprak kullanımı ve topraktan yararlanmayla ilgili planlar, programlar geliştirmişler, yasal düzenlemelere gitmişlerdir. İşi bu aşamada da bırakmayıp plan, programlar ile yasal yaptınmlann uygulanmasını temin için gerekli kontrol, nıekaniz i malarımı da oluşturmuşlardır. Bunu da yeterli görmeyip kamuoyunun sorumluluk bilincini de / belli ölçüde gerçekleştirmişlerdir. Oysa ülkemizde tarım topraklan teknolojik gelişme, endüstriyel yaygınlaşma,hızlı nüfiis artışı ve bilinçsiz kullanma nedenleri ile giderek daha da hızla daralmaktadır. Canlı türlerini kopyalayan, tüp bebek yetiştiren, ay ile merihte yaşama koşulları araştıran insanlık Hala bir gramında milyarlarca canlının yaşadığı ve cm'sin oluşması için asgari yüz yıl geçmesi gereken toprağı üretim girişiminde bulunamamakta hatta düşünememektedir. Böylesine kıymetli, arzı artırılamayan doğal üretim kaynağı olan toprağın kullanımın da ise j alabildiğine bilinçsizlik hüküm sürmektedir. /; hektar yüz ölçümüne sahip ülkemizin %35.6'sırıda ( hektar) işlemeli tarım yapılmaktadır. Bunun.6 milyon hektarı kuru 5 milyon hektarı suludur. Kuru tarım yapılan arazilerin 7.6 milyon hektarı V sınıf geriye kalan 5 milyon hektarı ise üzerinde tarım yapılmaması gereken arazilerden oluşmaktadır.ancak ormanmera alanlarından da tarıma ayrılması gereken alanlarda mevcuttur. Toprağın bu yönlü dağılımına ilişkin fazla bir şey söylemek istemiyorum. Zira bu konu, uzmanları tarafından zaten detaylandırılarak topluma sürekli sunuluyor. Benim üzerinde durmak istediğim asıl konu zaten kullanıma açılacak toprağı kalmamış bu ülkenin yanlış ve amaç dışı arazi kullanımı, kirlenme, erozyon gibi nedenlerle bu paha biçilmez varlığı hızla elden çıkarmasıdır. J Amaç dışı ve yanlış arazi kullanımının Türkiye ve Trakya bölgesi özelinde tüm boyutları daha önceden irdelendiğinden burada sadece erozyon konusunda bir iki değerlendirme verilmekle yetinilmiştir. Dünyadaki kara parçalarının 9'de birisine sahip olan Türkiye tüm dünyada erozyonla yılda kaybedilen 4.5 milyar ton toprağın %'sini kaybetmektedir. Diğer bir ifade ile ikiyüzde birine sahip ama ellide bir kayıp etmektedir.

6 [] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 77 Bir başka hesaplamaya göre olması gerekenden yani normal kabul edilebilir sınırlardan 6 kat daha fazla toprak kaybetmekle uğradığımız hesaplanabilir yıllık ekonomik zarar sadece sediment kaybından dolayı 50 trilyon TL'd.ir. Kişi başına 4.5 dekar tarım arazisi düşen ülkemizde ve özellikle de üzerinde yetiştirdiği ürünlerin verimleri bakımından Anadolu'ya oranla 34 kat daha kıymetli olan Trakya Bölgesi toprakları hızla bir daha geri gelmez şekilde elden çıkarılmakta adeta talan edilmektedir. AMAÇ DIŞI KULLANIMIN SOSYO EKONOMİK NEDENLERİ 3/4 gibi çok önemli bir bölümü tarım toprağı olan ve adeta tarımsal sit alanı ilan edilmesi gereken Trakya bölgesi tarım topraklarının /5'i yanlış ve amaç dışında kullanılmaktadır. Bu olumsuz gidiş hızlanarak devam etmektedir. Bunu her kesimden herkes görüyor biliyor. Ama malesef seyretmekten hatta kötü gidişe katkı koymaktan da başka birşey yapmıyor. Bu olumsuzluğun sosyoekonomik maddi temeli de sosyoekonomik boyutları da biliniyor. Bölgede yaşanılan ve son yıllarda adeta bir talan bir yıkım halini alan amaç dışı arazi kullanımının sosyoekonomik nedenlerinden bazıları: Bölgenin coğrafi konumu İstanbul'a ve Avrupa'ya yakınlığı, Kara, deniz demir yolu taşımacılığının varlığı. Bunun getirdiği pazarlama ve ulaşım kolaylıkları. İstanbul metropolünden imalat sanayinin dışarı çıkarılması için uygulanan devlet politikaları. Özellikle.989 yılında yaşanılan Bulgaristan'dan göç olayı nedeniyle eğitilmiş ucuz iş gücü bulma olanağının fazlalığı. Bölge gelişmişlik seviyesinin göreceli üstünlüğü. Banka hizmetleri yol telefon vs. alt yapının iyiliği. Bölge yer altı suyunun zenginliği. Bölgelerkentler arası göçe ilave olarak kırdan kente göç ve bölgenin göç alması. Miras hukukunun neden olduğu arazi parçalanmaları. Arazi kullanım planlarının yokluğu.

7 l^j Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 78 Bölgesel optimum işletme büyüklüklerinin tesbit edilip uygulanmayışı. Uygulanan tarım ve sosyoekonomik politikalar. Ve bir çerçeve arazi kanununun olmayışı gibi bir dizi sektör içi ve dışı nedenlerdir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğince yaptırılan bir çalışmaya göre döneminde verilen teşvikli 38 milyon dolarlık yatırımların % 9.'i Trakya illerinden Tekirdağ'a %.'side Kırklareli'ye verilmiştir. Tekirdağ 3. Kırklareli ise. sırada yer almıştır. İzmit, Adapazarı ve Bursa'yı bitiren sanayi şimdilerde söylenilen nedenlerle Trakya'ya yönelmiştir. Üzerinde yetiştirdiği mahsulden elde edilen net gelirin.5 asırlık bedeline eşit nakit para ile alınıp satılan belli miktardaki tarım arazilerine bu yoğun talebin varlığına karşın tarım topraklarının kalkınmamız için gerekli hatta tarım sektörününde içinde bulunduğu bazı temel soıunların çözümünü de getirecek olan sanayiye, konuta, turizme kaymasına engel olmanın güçlüğü bilinmektedir. Tabiki ulusal ekonomi sanayisiyletanmıyla bir bütündür. Ve ülkede sanayileşecek, bölgeye de sanayi gelecektir.gelmelidir. Ulus olarak çıkışımız oradadır. Ancak kalkınma için izlenecek yol doğal kaynakların bilinçsizce tüketilip, tahrip edilmesi olmamalıdır. Tam aksine ekosisteme uygun, sürdürülebilir kalkınmayı güvence altına alan ekolojik kökenli ekonomik gelişmeler olmalıdır. Zira sektörlerden birisinde görülen olumsuzluk yanlız o sektörü değil diğerlerinide aynı yönde etkilemekte, sonuçta ulusal ekonominin tümü ve ulusun bireyleri zarar görmektedir. Durum bu olunca arazi kullanımı ve yönetimi konusu önem arz etmektedir. Sanayi atıkları tarım alanlarını doğrudan tahribe devam etmekte, sanayi kaynaklı kirlenmeden etkilenen akarsulardan yararlanılamamaktadır. Ülkemizin geldiği bu noktada ulaşılan somut sonuç kişi başına düşen tarım toprağında %0 azalma. Buna bağlı olarak orman ve meraya saldırı hızlanmıştır. Dolayısı ile erozyona hız verilmiş tahribat hesaplanamaz boyutlara ulaşmıştır. 970'lerde bir ton buğday elde etmek için 44 kg gübre gereken ülkemizde bu rakamın günümüzde 69 kg'a çıkmıştır. Bunun parasal ifadesi yılda 50 trilyon kayıp demektir. Bu gelişmelere karşın devletin yanında doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesinde önemli görevler üstlenen gönüllü kuruluşlara da ihtiyaç vardır. Bunların başında kısa sürede 3000'nin üzerinde üye ve gönüllü temsilcisi ile faaliyet gösterir hale gelen ve büyük ilgi ve sempati kazanan TEMA Vakfı olmak üzere, Türkiye Çevre Vakfı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Türkiye Toprak İlmi Derneği, Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunlarını Araştırma Derneği, Çevre Gönüllüleri Derneğine ilave olarak kısmen ilgili meslek kuruluşlarını da saymak yeterli olacaktır.

8 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 79 BİR ÖRNEK ÇALIŞMA Trakya bölgesinde yoğunlaşan amaç dışı arazi kullanımını önleyebilmek için TEMA Vakfı TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası T.Ü.Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü ve Tekirdağ Ziraat Odası Başkanlıkları TEMA Vakfınca finanse edilen bir kampanyayı uygulamaya koymuşlardır. Proje yaklaşımı ile ve katılımcı bir anlayışça planlanan kampanya üç ana eksen üzerinde yürütülecektir. İlk ana eksen toplumun tüm kesimlerini özelliklede toprağı kullanan çiftçilerimizi bilgilendirerek bilinçlendirmektir. Bunun gerçekleştirilmesi için gerekli ve mümkün olan tüm teknik ve olanaklar kullanılacaktır. Yürütülecek olan kamuoyu çalışmalarında kesinlikle siyasi bir izlenim ve imaj verilmeyecektir. Toplumun tüm katmanlarına eş zamanlı olarak yaklaşılmaya çalışılacaktır. Çevre herkesin ülke hepimizin temel düşüncesi ile hazırlanıp uygulamaya konulan projede sorun yaratıcı yada sorunun kaynağı olarak bilinen evren ile çözümleyicidüzenleyici ve uygulayıcı evren olarak nitelenen kesimlere özel öneın verilecektir. Bu yolla duyarlı bir kamuoyu oluşturulması, konunun toplumsal talebe dönüştürülmesi sağlanacaktır. İkinci ana eksen ise Ziraat Fakültesi Toprak Bölümünce çözümleme için özel planlamaya dönük somut bir örnek çalışma yapılacak ve çalışma her aşamadaki karar alıcılara örnek olarak sunulacaktır. Çünkü başta meslek örgütleri olmak üzere her organizasyon salt talep eder konumdan çıkıp çözüme yönelik yapıcı yaklaşımlarla çare üretip öneri de getirmelidirler. Çalışmanın üçüncü ve son ana ekseni ise konuya ilişkin tüm yasal düzenlemeler taranacak, uygulamada yanlış kullanımlara neden olan boşlukları, yasal kargaşayı saptayıp bu sahada nelerin hangi kurumlar aracılığı ile hangi koşullarda, nasıl yapılması gerektiği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu konuda gelişmiş batılı ülkeler başta olmak üzere yabancı ülke uygulamaları incelenecektir. Bu hususun toplumca ve özellikle de ilgililerce tartışılması sağlanacak, ortaya çıkan sonuç kanun taslağı haline getirilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi gündemine taşınmaya çalışılacaktır. Bu amaçla özel çalışma grupları oluşturulabilecektir. Sonuç olarak başta ülkemizde yaşanılan göç ve onun türevleri olan sosyal hadiseler olmak üzere çok büyük sosyal ve ekonomik boyutu olan toprak kayıplarımızın nedeni ve maliyeti ne olursa olsun bir an evvel önüne geçilmelidir. Artık Türk insanı Bursa'da kayıp ettiği arazinin şu anda kazanmaya çalıştığı Harran ovasının değerinde olduğunu, et sorununun aslında ot sorunu olduğunu ve gelecek nesillerimizin atalarımız kadar şanslı olmadığını yani gidilecek ikinci bir Türkiye bulunmadığını bilmek ve ona göre hareket etmek zorundadır. Bu nedenlerle 000 yılının Türkiye'sinde herkes bunun ayırımına varmalı ve üzerine düşen görevleri yapmalıdır.

9 Trakya'nın Bugünü ve Geleceği İçin... Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 0608 Kasım 997 MMO, bu bildirideki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. Çevresel Mallarda Değerleme Prof.Dr. İ.Hakkı İNAN Arş. Gör.Ahmet KUBAŞ TEKİRDAĞ Tekirdağ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü tmmob makina mühendisleri odası

10 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 83 ÇEVRESEL MALLARDA DEĞERLEME İ. Hakkı İNAN ) Ahmet KUBAŞ ) Son yıllara kadar, serbest mallar olarak görülen doğal kaynakların, miktarının sabit olduğu ve bu nedenle kıt kaynaklar arasında görülmesi gerektiği birçok ekonomist tarafından belirtilmektedir. Arzları talebe göre sınırlı olan doğal kaynakları üretimde kullanarak fayda sağlayan işletmelerin üretim sonucunda yarattığı negatif dışsallıklardan, etkilenen toplumun uğradığı zarararm, bedelini ödemelidirler. Üretim süreci içerisinde işletmelerin zararlı artıklarını hiç bir maliyete katlanmadan alıcı ortama bıraktıklarında maliyetlerinin, sadece özel üretim maliyetini değil aynı zamanda alıcı ortama bırakılan zararlı artıkların topluma olan maliyetlerini de kapsaması gerekir. Genelde firmalar bu maliyetleri dikkate almadan üretim yapmaktadır. Ancak bu ödemenin "miktarı ne kadar olmalıdır?" sorusuna yanıt verebilmek için arz ve talebe bağlı olarak değişen fiyat tesbit edilmelidir. Doğal kaynağın parasal değerini belirlemede çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Dayandığı temel yaklaşım; tüketiciler ürünlere talep yaratırken, tüketimden fayda sağlamak için belli bir maliyete katlanmayı kabul etmektedirler. Tüketiciler veya kullanıcıların, kullanım karşılığı ödemeye istekli olduğu (Wlingness to Paid WTP) ve ödeyebileceği (Wlingness to Accept WTA) parasal değere göre belirlenmektedir. Kullanılan yöntemler, Koşullu Değerleme (Contingent Valuation), Hedonik Fiyat ve Seyahat Maliyeti yöntemidir. Bu değerleme yöntemlerinden yararlanarak çevresel malların parasal değerleri tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılan bu yöntemlerin çevresel malların parasal değeri yanında dışsallık sonucu oluşan çevresel hasarların maliyetlerinin belirlenmesinde de kullanılabilir. Doğal Kaynakların Değerlenmesinde Kullanılan Yöntem Doğal kaynakların değerlemesinde çok sayıda analiz yöntemi kullanılmaktadır. Bu araştırma daha çok sanayinin yarattığı dışsallıklarm parasal olarak ölçülebilmesi amacıyla yapıldığından, koşullu değerleme ve Hedonik fiyat yönteminden yararlanılacaktır. Prof.Dr.,Tckirdağ Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü..Arş.Gör., Tekirdağ Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü.

11 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 84.Koşullu Değerleme (Contingent Valuation) Çevresel mallar yakın dönemlere kadar serbest ve sınırsız mallar olarak bilinmekteydi. Ancak son yıllarda çevresel malların kamusal mal olduğu ve bunların aynı zamanda kıt kaynaklar olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca çevresel malların da arzları talebe göre sınırlıdır. Bu malların çoğu, piyasada alınıp satılmadığından fiyatları da yoktur (Savaş, 997). Kamusal mal olan doğal kaynaklan kullanan işletmelerin, buna karşılık bir ödemede bulunması gerekmektedir. Çünkü, kirleten veya kullanan öder ilkesine göre çevresel malların fiyatları olmalıdır. Bu fiyatların belirlenmesinde son yıllarda çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bunlardan biride "koşullu değerleme yöntemi"dir. Bu yöntem, üreticiler ve tüketicilerin doğal kaynakların kullanım karşılığı (hasar bedeli) olarak yapmak istedikleri (WTP) ve yapabilecekleri (WTA) katkı miktarına dayanmaktadır. Bunlara etki eden unsurlar ise işletmenin gelir düzeyi, işçi sayısı, çevre kalitesi, sosyo ekonomik, vb. faktörlerdir. Bu, fonksiyon olarak ifade edildiğinde; WTPi ve WTAi = f( Qi, Yi, Ti, Si, Ei, vb. )'den oluşmaktadır. Qi = Yapılacak katkının niteliği Yi = Gelir seviyesi Ti =İndeks Si = Sosyo ekonomik faktörler Ei = Çevre kalitesi Bu iki değer biçme aracının, kullanılmasıyla çevresel malların değerleri logit modeliyle tahmin edilmeye çalışılmıştır. Çevresel malların değerlemesi işletmelerin kuruluş aşamasında ÇED ve yatırım projeleri için gerekli çevresel ve sosyal fayda ve maliyet analizinin yapılabilmesi açısından da önemlidir..hedonik Fiyat Yöntemi Piyasada değişimi yapılabilen bir ürünün kalite özellikleri ile fiyatı arasındaki fonksiyonel ilişkiye hedonik fiyat fonksiyonu denir. Hedonik fiyat yönteminin doğal kaynak ve çevre kalitesinin bedelini ölçmek amacı ile kullanılması, ürünün fiyatının çevre özelliklerine bağlı olarak değişim gösterdiği varsayımına dayanmaktadır (AKGÜNGÖR, 996). Arazi fiyatları sanayileşme ve şehirleşmeden kaynaklanan sıvı atıklardan dolayı düşme eğilimi gösterebilir. Özellikle tarım dışında alternatif kullanım olanağı bulunmayan ve kirlenmeden dolayı düşük verim alınan arazinin fiyatının düşük olması beklenebilir. Burada şunu söyleyebiliriz arazi fiyatını etkileyen doğal kaynağın kalitesidir. Erhun Kula' da arazi fiyatlarının, ev, semt değişkeni ve çevresel faktörlerin bir fonksiyonu olduğunu ve ev kiraları içinde geçerli olduğunu belirtmiştir (KULA 994). Bu fonksiyon aşağıda görüldüğü gibi oluşturulmuştur.

12 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 85 PV=f(Hi, Ai, Ni, Ei vb.) Bu yöntemden yararlanarak, Trakya bölgesinde bulunan sanayi kuruluşlarının atıklarıyla kirlenen Ergene nehri çevresindeki çeltik, ayçiçeği, buğday, mısır vb ürün verimlerindeki azalma ev kiralan ve arazi (arsa) fiyatlarını etkileyebileceğinden araştırmada hedonik fiyat yönteminden yararlanılarak çevresel malların fiyatları tahmin edilebilir. 3.Seyahat Maliyeti Yöntemi (Travel Cost Method) Seyahat maliyeti yönteminde; ziyaretçilerin bir doğal kaynaktan yararlanmak için yaptıkları ve yapabilecekleri harcamalara dayanmaktadır. Parklar, dinlenme alanları, göller, ormanlar, mağaralar v.b doğal alanların parasal değerini belirlemede kullanılmaktadır. Bölgeler, doğal kaynağa olan uzaklığa göre sınıflandırılmaktadır. Doğal kaynağa yakın olan insanların ziyaret için yaptıkları ulaşım ve barınma gibi giderlerini karşılayabilmek için yaptıkları harcamalar ile uzak bölgelerden gelen ziyaretçilerin yaptıkları harcamalar ayrı ayrı belirlenir. Ziyaretçilerle yapılacak anket çalışmasında doğal kaynağı görmek için yapmak istedikleri ve yapabilecekleri parasal miktar ile birlikte yapmak zorunda olduğu harcamalar belirlenir. Tesbit edilen toplam ziyaretçi sayısı gelir ve eğitim düzeyi v.b diğer parametrelere göre çoklu regresyon analizine göre test edilir. 4.Delphi Tekniği Teknolojik bir tahmin yöntemi olarak geliştirilen bu teknik, daha sonraları verilerin bulunmadığı ve belirsizliklerin çok olduğu ortamlarda işletmeler tarafından da tahmin yapmak amacı ile bugün yaygın olarak kullanılmaktadır. Teknik temel olarak tahmin edilmek istenen olay konusunda uzman olan kişilerin fikirlerini tekrarlayıcı bir özellik gösteren anketler aracılığı ile belli bir noktada birleştirme üzerinde yoğunlaşır(sariarslan 990). Ancak bu yöntem uygulanırken aşağıda gösterilen konulara dikkat edilmelidir. Katılacak elemanlar konunun uzmanı olmalıdır. Uzmanların birbirlerinden bağımsız olmalı ve birbirini etkilememelidir. Anketten elde edilen yanıtlar değerlendirilerek sıralanır ve değişim aralığı (range) belirlenir. Daha sonra bu aralığın medyanı(orta değeri) ve alt ve üst uçların % 5'i atılarak yani yanıtların orta aralıkta kalan % 50'si alınarak "interquartile" range aralığı (IQR) hesaplanır. Bu orta değer ikinci defa uzmanlara gönderilir. Uzmanların düşünceleri, tekrarlayıcı ve bir geri besleme özelliği gösteren anketlere dayalı olarak genellikle dört aşamada toplanır, değerlendirilir ve sonuçta bir tahmine ulaşılır.

13 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 86 KAYNAKLAR Ertürk.H, 985, Çevre Kirlenmesinin Ekonomik Anlamı, U.O. İ.İ.B.F. Dergisi Cilt:6, Şayı:, Bursa. Sarıarslan, H, 990, Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara 3. Tıctcnbcrg.T, 99, Environmental and Natural Rcsourcc Economics, ABD 4. Kula.E, 994, Economics of Natural Resources, the Environment and Policics, Chapman&Hall.U.K 5. Kubaş, A, 995, Doğal Kaynaklar Ekonomisi, Doktora Semineri, Tekirdağ 6. Hodge,,995, Environmental Economics, Macmillan Press Ltd., London 7. Akgüngör, S, 997, Doğal Kaynak Kullanımında Alternatif Yöntemler Yeni Yaklaşımlar, Marmara Üniversitesi Türkiye Ekonomisi Araştırma Merkezi ve Frıedrıch Naumann Vakfı, Bursa

14 Trakya'nın Bugünü ve Geleceği İçin... Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 0608 Kasım 997 MMO, bu bildirideki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. Çevre Sanayi ilişkisi Jeo.Yük.Müh.Osman CANDEGER EDİRNE tmmob makina mühendisleri odası

15 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 89 ÇEVRE SANAYİ İLİŞKİSİ Osman CANDEĞER* Gelişmekte olan ülkemizde, NÜFUSENDÜSTRİTARIM ve TURİZM faaliyetlerinin artması sonucu, yerüstü ve yeraltısuyu kullanımıda bu olguya paralel olarak artmaktadır. Gelecekte çevre sorunlarının giderek büyüyeceği, buna paralel olarak, yüzey sularının daha fazla kirleneceğini düşünürsek, yeraltısuyunun değeri daha da artacaktır. Gelecekte su niceliğinden çok su niteliği önem kazanacaktır.dünyada,suyun değeri yerine koyulamadığı sürece artarak devam edecektir Buna bağlı olarakta arztalep dengesinde büyük sapmalar olacaktır. Öyle ise yapılması gereken, kullandığımız suyu aslına en uygun biçimde doğaya geri kazandırmaktır. Yeraltısuyu kirlenme nedenleri, kirletici kaynakların çe şitliliğine ve tipine bağlı olarak değişmekle birlikte, ülkemizde doğal ve yapay nedenler olarak iki grupta toplanabilir. DOĞAL KİRLENME Formasyondan, Deniz suyu girişiminden, 3 Akarsu, göl, bataklık etkilerinden, 4 Jeotermal etkilerden. YAPAY KİRLENME. Evsel atıklar, (Kanalizasyon, deterjan vb.) Sanayi atıkları, (Kimyasal mad. ağır metal vb.) 3 Tarımsal atıklar. (Tarımsal ilaçlar ve gübreler} Doğal kirlenmelerin olabileceği alanlarda bilinçsizce açılan sondajlar sonucu, formasyonun, bataklığın vb. zeminle rin tocrit edilmesi gereken kesimleri tecrit edilmemesi nedeniyle, kirlilik akiferin temiz kesimlerinede bulaşmaktadır. Sanayicilerimiz araştırma yapmadan, ucuz diye açtırdıkları kuyulardan yararlanamadıkları, yada kaliteli, temiz su alamadıklarından ikinci bir masraf gündeme gelmektedir. Ancak sondaja başlamadan önce, kesinlikle DSİ'ye başvurarak "Arama Belgesi" alınmalıdır. Belgede * Jco.Yük.Müh., EDİRNE

16 Irakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 90 yapılması gerekenlere uyulmalı ve kuyular "Ehliyetli" kişilere açtınlmalıdır. Kuyu açılımı tamamlandıktan sonra "Kullanma Belgesi" alınmalıdır. Bu belgenin eklerinden biri olan "Kimyasal Analiz" deki bazı parametler, kirlilik göstergeleridir. Örneğin; Suda Amonyak'ın varlığı organik kirlenmenin başlangıcını gösterir. Nitrit varlığı içme suyunda bakteri oluşumunu göstermekte olup, test edilmeden içilmez. Nitrat kirlenmenin varlığını belgeler. Suda klorun bulunması, kanalizasyon karışmasına işarettir. Jeotermal sularda bulunan BOR elementinin, az miktarının bitkiye yararlı olmasına karşın, sulama suyunda kullanıla bilir limitleri aşınca öldürücü, çoraklaştıncı olmaktadır. Örneğin. Trakya'nın merkezinde bulunan BabaeskiLüleburgazPehlivanköy üçgeninde yapılan su analizlerine göre RSC (Kalıcı Sodyum Karbonat) miktarları kullanılabilir limitlerin üzerinde çıkmaktadır. Bu parametre de çoraklaştırıcıdır. {Şekil) Yapay kirlenmeler, güncelliğini korumaktadır. Tarım toplu mundan sanayi toplumuna geçmekte olan ülkemiz, bu geçiş sürecini, çevreye zarar vermeden gerçekleştirmesi gerekmektedir. Aksi durumda, çevreye verilen zarar, kazançlarımızla dahi onarılamayacak derecede büyük olabilir. Bu nedenle yenilenebilen doğal kaynaklarımızdan olan yeraltısularımız, yok edilmeden ve nitelikleri bozulmadan kullanılmalıkullandırılmalıdır. Trakya'nın ortasından akmakta olan, 94 km uzunluğundaki ERGENE NEHRİ yörenin en önemli ve en sorunlu akarsularından biridir. Son yıllardaki yoğun kirlenme nedeniyle sürekli gündeme gelmektedir.dsi XI. Bölge Müdürlüğü'nün ilgili birimlerince, Ergene Nehri ve yan kolu olan Çorlu suyu üzerinde 98 yılından günümüze dek, fiziksel ve kimyasal parametreler açısından incelenmiştir. Bunun sonucu olarak "çok kirli su" olduğu saptanmıştır. Kirlenmenin, yoğun ENDÜSTRİYEL faaliyetlerle yoğun TARIMSAL aktiviteden kaynaklandığı ve Sanayinin paralelinde gelen nüfus patlamalarının sonucu, kanalizasyonsuzantmasız EVSEL ATIK deşarjları boyutları daha da arttırmaktadır. Gerek tarım, gerekse endüstriden kaynaklanan kirlenmenin denetleme mekanizmasından yoksun olması, ya da yeteri kadar denetlenememesi kirlenmenin boyutlarını arttırmaktadır. İli EDİRNE KIRKLARELİ TEKİRDAĞ TOPLAM Kuruluş Sayısı ıı Deşarj (mvgün) Var Arıtma Yok Var Deşarj izni Yok Sanayi kuruluşlarına paralel olarak Ergene Nehri ve Çorlu suyuna deşarjı alan Belediyeler'e ait bilgilere gözatalım. 990 Yılı nüfus sayımına göre, toplam nüfuslu 0 beldenin (Saray, B.Yoncalı, Kapaklı, Çerkezköy, Kızılpınar, Veliköy; Velimeşe, Çorlu, Ulaş ve Muratlı) arıtma tesisi bulunmamaktadır. Çorlu ve Muratlı beldelerinin kısmen kanalizasyonu olmasına

17 IŞj Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 9 karşın, diğerlerinde yoktur. Çerkezköy beldesinin kanalizasyon çalışmaları devam etmektedir. Kirlenme parametreleri ile ilgili şekiller (Şekill34) de gösterilmiştir. SONUÇ Çerkezköy yöresinden başlayarak, Lüleburgaz, Misinli, B.Karıştıran ve Muratlı çevresine doğru yayılan Endüstrilerin sebep olduğu kirlenmeleri kontrol altına almak amacı ile, atık sularını akarsulara bırakmadan önce kesinlikle arıtmaları gerekir. Bunun paralelinde yoğun nüfus artışı yaşanan beldeler kanalizasyon + arıtmalarını çok çabuk inşa etmelidirler. Yeni yapılanmakta olan, KırklareliKavaklı ve Lüleburgaz Turgutbey lakasyonlannda yukarıda değinilen önlemler mutlaka alınmalıdır.trakya genelinde Tanmdan kaynaklanan (Gübre ve zirai ilaçlar) kirlenmelere karşı, uygun kullanım metodları çiftçiye anlatılmalı, öğretilmelidir. Unutulmamalıdır ki, yeraltısuyunun hızı yavaş olduğunda kirlenmenin görülmemesi hiç kimseyi yanıltmamalıdır. Kirlenme belgelendiğinde herşey bitmiş olacaktır. Yapılacak tek şey kalıyor, oda bu çok değerli yeraltısuyu kaynağını terketmektir. ÖNERİLER Sanayi kuruluşlarının arıtma sistemleri mutlaka olmalı ve işletme ile senkronize olarak çalışmalıdır. Nüfus yoğunluğu olan lokasyonlarda kanalizasyon sistemleri ile birlikte arıtma tesisleri öncelikli yapılmalıdır. Yasalar kesinlikle uygulanmalı, yasal yetersizlikler nedeniyle denetim aksaması durumunda yasal düzenlemeler yapılarak mutlak denetim sağlanmalıdır. Tarım sektöründe gübre, ilaç vb.gibi hammadde girişleri titizlikle izlenmelidir. Yeraltısuyu kullanımları ile ilgili planlamalar uzun vadeli ihtiyaçlar dikkate alınarak yapılmalıdır. Sadeee yeraltı ve yerüstü sularını değil, tüm çevreyi gözardı ederek tahrip edebilecek projelere, finansman desteği sağlanmamak, mümkünse inşaasına da izin verilmemeli. Sanayi atık suları arıtılarak yeniden kullanılması sağlanmalı ve bu yolla tasarrufa gidilmeli. Yeraltısuyu beslenme alanlarından geçirilmesi zorunluluğu olan atıksuların, çok iyi tecrit edilecek bir tesisle ge çirilmesi sağlanmalı, yada atıksu barajlarında depolanmalı. Çevre kirliliği içerisinde önemli bir yeri olan YERALTISULARI ile ilgili çözümler, önerilerde kalmamalı, gerekli önlemler zaman geçirilmeden alınmalıdır. Alınacak önlemler, kirlenmiş yeraltısuyunun arınmasını sağlamayacağı, sadece daha fazla kirlenmenin önlenebileceği unutulmamalıdır. EN GÜZEL TEMİZLİK KİRLETMEMEKTİR!

18 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 9 t)l MKKİÇ HAVZASI VE KRCKNK NEHRİ I A/.OT». FÇİKI.KHİNK «ÖRE SU KAÜTILSINIKLAİU di SIMF SI ir Î sı: ;. I SINIK 3 SL SIMF 4 SI Ol MERfÇ HAVZASI VF ERGENE NEHRİ Ol MERİÇ HAVZASI VF. ERGENE NEHRİ

19 Trakya'nın Bugünü ve Geleceği İçin... Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 0608 Kasım 997 MMO, bu bildirideki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. Tarım ve Orman Ürünlerini İşleyen Sanayinin Geliştirilmesi İçin Ergene Nehri Havzası'nda Sulama Suyu İhtiyacı ve Sulama Suyunun Kaynakları Üzerine Bir İnceleme Prof.Dr.M.Doğan KANTARCI İSTANBUL İ.Ü. Orman Fakültesi, Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı tmmob makina mühendisleri odası

20 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 95 TARIM VE ORMAN ÜRÜNLERİNİ İŞLEYEN SANAYİNİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN ERGENE NEHRİ HAVZASINDA SULAMA SUYU İHTİYACI VE SULAMA SUYUNUN KAYNAKLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME M.Doğan KANTARCI ). GİRİŞ ÖZET Ergene Havzası ile Meriç Nehrine ulaşan diğer derelerin havzası Doğu Trakya'nın % 63'ünü oluşturmaktadır. Toplamı ha olan bu havzanın tümü Meriç Havzası adı ile anılmaktadır. Ancak Meriç Nehrinin tüm havzası gözönüne alındığında (Meriç, Arda, Tunca ve Ergene) Meriç Nehrinin Doğu Trakya' daki havzası için Ergene Havzası adını kullanmak daha doğrudur. Meriç ile Arda Nehirlerinin Türkiye dışındaki havza alanı ha, Tunca Nehrinin Türkiye dışındaki havza alanı ha 'dır. Ergene Havzası İç Trakya Bozkırını ve çevresindeki eğimli,dağlık arazisini kapsamaktadır. Ergene Havzasının hemen tamamı yazlan kurak, kışları orta derecede yağışlı ve soğuk karasal iklim tiplerinin etkisi altındadır. İç Trakya' daki ormanların tahribi ve çalılaşması, su kaynaklarının kıtlığı ekolojik bakımdan hassas olan dengeyi giderek bozmuştur. Ormanların ağaçlandırılması, tarım alanlarının sulanması ve kavak yetiştirilen alanların genişletilmesi, İç Trakya'nın iklimi ve dolayısı ile Bozkırın ekolojik dengesi üzerinde olumlu etkiler yapabilecektir. Ancak sulu tarımın ve kavakçılığın geliştirilmesi için su kaynaklarının geliştirilmesi gerekmektedir. Ergene Havzası ile Tunca Nehrine katılan Pravadi Dere ve Meriç Nehrine katılan İskender Dere Meriç Nehrinin Doğu Trakya'dakı havzasını oluşturmaktadır. Ergene Havzasında "İç Trakya Yetişme Ortamı Bölgesi" olarak ayırt edilmiş olan ekolojik birim tipik bir bozkır ikliminin etkisi altındadır. İç Trakya' mn bozkır niteliği iklim özelliklerinin yanında miosen yaşındaki marnlardan oluşmuş karakepir (kireçli kil) topraklarından da kaynaklanmaktadır. Bozkırın hassas ekolojik dengesi asırlar boyu süregelen orman tahnplen ve tarla açmaları ile giderek bozulmuştur. Son yıllarda sulu tarım alanlarının geliştirilmesi ve kavakçılığın yaygınlaşmağa başlaması İç Trakya' da önemli bir buharlaşma potansiyelinin oluşmasını sağlamıştır. Sulanabilen tarım alanlarının 3 88 ha'a ve kullanılan sulama suyunun m 3 /YIL miktarına ulaşması İç Trakya'da havadaki nem oranının artmasına yeterli değildir. Ancak ekonomik olarak sulanabilir alanın ha ve su ihtiyacının m 3 /YIL olarak belirlendiği gözönüne alınırsa, buharlaşan suyun havanın nemliliği üzerinde etkisi beklenir. I+II+III. sınıf arazideki ha tarım alanının sulanabilmesi halinde kullanılması gereken sulama suyu miktarı 7.96 milyar m 3 /YIL'dır (8000 m 3 /ha/yil hesabı ile). Sulu tanmda böylesine bir yaygınlaşma İç Trakya bozkırının yeşermesini ve havanın nemlenmesini sağlayacak bir gelişmedir. Havanın nemlenmesine Ergene. Havzasındaki ormanların ve kavak ) Prof.Dr.jst.Üni.Orman Fakültesi,Toprak İlmi ve Ekoloji Abd.BahçcköytSTANBUL.

21 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 96 lıkların da önemli katkısı olacaktır. Ancak bu kadar su hangi kaynaklardan sağlanabilecektir. Sulu tarımda kullanılmış suyu bir defa daha kullanmak veya arıtıp kullanmak mümkün müdür? Sulama tekniklerinin geliştirilmesi, daha az kayıpla suyu kullanmak diğer bir yöntemdir. İç Trakya' nın gelecekte en önemli üretim faktörlerinden birincisi olabilecek su sorunu ayrıntıları ile incelenmelidir.. ERGENE HAVZASININ YETİŞME ORTAMI ÖZELLİKLERİ.. ERGENE HAVZASININ KONUMU, ALANI ve YERYÜZÜ ŞEKLİ ÖZELLİKLERİ Ergene Havzası ile Tunca Nehrine katılan Pravadi Deresi ve Meriç Nehrine katılan İskender Deresinin toplam havza alanı ha'dır. Bu alan Doğu Trakya'nın % 63 üdür (Doğu Trakya ha' dır). Meriç Nehrinin Havzası ha' dır (Merıç+Arda ha+tunca ha+ergene ha). Bu havza alanının ha'ı (Meriç+Arda+Tunca) Türkiye sınırları dışında olup, Bulgaristan ve Yunanistan arazısındedir. Ergene Havzasının kuzeyinde Kuzey Trakya Dağlık kütlesi, güneyinde Güney Trakya Tepelik arazisi ile Güney Trakya Dağlık kütlesi yeralmaktadır. Ergene nehri ile kollarının çoğu Kuzey Trakya Dağlık kütlesini oluşturan Yıldız (Istranca) Dağlarının güney bakılı yamaçlarından kaynaklanmaktadırlar. Güney kolları ise, Güney Trakya Dağlık kütlesini oluşturan Işıklar Dağı ile Güney Trakya tepelik arazisinin kuzey bakılı yamaçlarından kaynaklanmaktadırlar. Kuzeydeki dağlık arazinin en yüksek tepesi Mahya Dağı 03 m, güneydeki dağlık arazinin en yüksek tepesi Işıklar Dağı 945 m' dir. Bu dağlık araziler yüksek olmadığı için kar uzun süre yerde kalmamaktadır. Bu sebeple Ergene Nehri ile kollarındaki su akışı ilkbaharda yüksek olduğu halde, ilk yazdan itibaren pek azalmaktadır. İç Trakya alçak ve dalgalı bir ova arazisinden (peneplen) oluşmaktadır... ERGENE HAVZASININ İKLİM ÖZELLİKLERİ Ergene Havzasını oluşturan 5 yetişme ortamı bölgesindeki meteoroloji istasyonlannın verilerine göre yıllık,4 yaz ayı ve ocak ayındaki ortalama yağış ve sıcaklık değerlen aşağıda verilmiştir.

22 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 97 Tablo. Ergene Havzası'ndaki 5 Yetiştirme Ortamı Bölgesinin İklim Değerleri YILLIK ORTALAMA Yağış Sıcaklık 4 YAZ AYI ORTALAMA Yağış Sıcaklık OCAK AYI ORT. Yağış Sıcaklık mm C mm C mm C. İç Trakya Yetişme Ortamı Bölgesi. Kuzey Trakya Dağlık Yetiştirme Ortamı Bölgesi. Günev Tralsya Tepelik Yetiştirme Ortamı Bölgesi 4.Güney Trakya Dağlık Yetiştirme Ortamı Bölgesi 5. MeriçHisarlıdağ Yetiştirme Ortamı Bölgesi Not: Meteoroloji istasyonları yerleşme yerlerinde bulunduğu için dağlık arazi değerleri tam olarak temsil edilememektedir. Trakya' da ayırtedilmiş 7 yetişme ortamı bölgesinin Erinç indisine göre iklim tipleri incelendiğinde İç Trakya ve Ergene Havzasının yıllık değerlere göre yarı kurak, 4 yaz ayı değerlerine göre kurak iklim tiplerinin etkisi altında bulunduğu, dağlık arazi yamaçlannda ise nemli iklim tiplerinin hakim olduğu görülmektedir (Bkz Kantarcı, M.D.993 ve 996)..3. ERGENE HAVZASINDA ARAZİNİN YAPISI VE ARAZİ KULLANIMI Ergene Havzasında tarıma uygun olan I+II+III.sınıf arazinin toplamı 3 63 ha'dır (% 8). Bu arazide tarım yapılan alan ile bağ+bahçe toplamı ha'dır (% 8). Aynı arazı sınıflarında orman alanı ha, çalılaşmış orman alanı ha olmak üzere toplam orman alanı ha'dır {% ). Aynı arazi sınıflarında çayır ve mer'a alanı toplamı ha'dır {% 6). Yerleşme alanı ise 8 76 ha olarak verilmiştir (Günümüzde artmıştır) (Tablo ). I+II+III. sınıf arazideki orman alanlarının tarım alanına dönüştürülmesi Ergene Havzasındaki ekolojik denge bakımından doğru değildir. Bu orman alanlarının ağaçlandırılarak ve korunarak hem havayı nemlendirici etkisi, hem de tarımda haşere ile mücadelede kuşların barınağı olma görevi sağlanmalıdır. Ormanların diğer olumlu etki ve görevleri de gözönünde tutulmalıdır. IV. sınıf arazi toprak koruma tedbirleri alınarak (erozyonun önlenmesi için) tarım yapılabilecek arazi olup, Ergene Havzasındaki alanı ha'dır {% ). IV. sınıf arazinin ha'ında (% 4.5) tarım ve bağcılık ile bahçecilik yapılmaktadır. Gen kalan alanın 7 08 ha'ı {% 45.5) orman ve çalılaşmış orman artıkları ile kaplı olup, ha'ı da (% ) çayır ve mer'a arazisidir (Tablo ). Sazlık ve bataklık niteliğindeki V.sınıf arazi ha'dır (% ). Bu arazinin 005 ha'ında tarım yapılmakta, 780 ha'ı çayır ve mer'a olarak kullanılmakta olup, kalan ha' ı ise sazlık ve bataklık niteliğindedir.

23 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 98 Ergene Havzasındaki Vl+VII.sınıf arazi ha (% 6) olup, bu arazinin 4680 ha'ı (% 5.3) tarım, ha'ı (% 8.3) orman ve çalılaşmış orman, I 595 ha'ı {% 3.) mer'a olarak kullanılmaktadır (Tablo ). Ergene Havzasında arazinin ha ı % 6' dan daha az eğimli, ha ı % 6 eğimli, ha'ı da % 'den daha fazla eğimlidir (Tablo 3). Eğimi % 6 arasında olan ha arazinin ha' inin I+II+III. sınıf arazi niteliğinde, 67 ha' inin da IV+VI+VII.sınıf arazi niteliğinde olduğu anlaşılmaktadır (Tablo 3). Ergene Havzasında toprakların 87 4 ha' ımn derinliği 90 cm' den fazla olduğu halde ha'ının derinliği 0 cm'den az, ha'mın derinliğinin 050 cm arasında olduğu bildirilmiştir (Tablo 3). Toprakların 88 ha'ında çok şiddetli,6 34 ha'ında şiddetli olmak üzere ha'ında erozyonun etkili olduğu anlaşılmaktadır (Tablo 3)..4. ERGENE HAVZASINDA ORMAN İLE ÇAYIR VE MER'A ALANININ DURUMU Arazi yetenek sınıflan ile arazi kullanımı konusunda bu kadar ayrıntıya girmemizin sebebi, toplam ha orman alanı ile ha çayır ve mer' a alanı toplamı olan ha alanın Ergene Havzasının su üretim alanı olmasıdır. Çünkü orman ve otlak arazisine düşen yağış toprağa sızabilmekte ve akarsular ile yeraltı sularını beslemektedir. Buna karşılık kış mevsiminde toprak yüzeyi açık olan ha tarım alanından IV+VI+VII. sınıf arazideki ha { ) alana düşen yağmur suyu yüzeysel akışa geçebilmekte, kar suyu sızıntı suyuna dönüşerek su kaynaklarını beslemektedir. I+II+III.sınıf arazideki ha tarım alanına düşen yağışın önemli bölümünün (yağmur+kar) toprağa sızabildiği kabul edilebilir. Ancak çok fazla kil içeren Karakepir topraklannın yağmur sularını yüzeyde (üst toprakta=a horizonu) tuttuğu, kar sularının ise toprağın derinliklerine ulaşabildiği bilinmektedir " Ergene Havzasında bozuk veya çalılaşmış orman alanının ha olduğu tablo ' de görülmektedir. Orman amenajman planlarına göre ağaçlandınlması öngörülen alanın ha olduğu, bu alanın ha' inin ağaçlandırılabilecek durumda bulunduğu, ha' inin ise teknik ve sosyal sebeplerle şimdilik ağaçlandmlamayacağı bildirilmiştir {Aladağ, V.996). Havzada ve yakın çevresinde 995 yılı sonu itibariyle ha orman alam ağaçlandınlmıştır {Aladağ, V.996). Ergene Havzasında ve yakın çevresinde 994 yılı sonuna kadar Devlet Orman İşletmeleri tarafından kavak dikilen alanın 60 ha olduğu, daha 56 ha alana da Devlet Orman İşletmelerince kavak dikilebileceği bildirilmiştir. Buna karşılık tüm Trakya' da şahıs ve özel şirket arazilerinde kavaklık kurulan alanın yaklaşık ha olduğu belirtilmiştir (Aladağ, V.996). ) Kuru tarımda nadas usulü yağışın azlığı ve killi toprakların geçirimsizliğinden dolayı uygulanagelmiştir.

24 TABLO. EROİNE HAVZASINDA ARAZI ARAZt TETtMX E D* in I ha II ha III ha TOPUM ha met MN tefece f KOTU J8J "» 96?g9 95Oİ6İ K95.5 T A R I M SUM 53* İ75I8 3.8 BAO BAHÇE 6 79*»966 7OT" 0.7 YETOJEK SINIFLARI VE ARAZİNİN KULLANIM TOPLAH 6B3 00 ORHAN J B c R M A H ÇALIUŞKIŞ 37*t » W TOPUM. W33 Mtl t.5»5 = 00 0 ÇAYI» <» 59 m.% DURUMU tut «3'A 90<t 359»! &O 97.6 TOPUM JB » URLEŞHS 6 00» ' B7Î DİÎER SU TOzmiat TOPUM ha % J «8 Si OK! as tgfeus * (İ tv «M MUM OftOM tç*ioû «i» tçbroc «V ha v içim* «VI VII TOPUM ha ha ha KENDİ CüOBV İÇİNDE * VI*VII İÇtNBC 0 <J89»97 87<> 806 TS85 * *> B06 ~fssö Wt} a » İ9( « S ^ B 9^7 ÎÎ59T HO l<t 9>>7 86U8 U l85 <» S5_ l«.780 l) *59 6<.53O B79B9 00 «t «6 GC I s rtlt ha»ih tçlmde ««WCL COFİİM «M «İ5t OMMUK TOPUK ARAZt» «95 tıom.5 İt ılrl no <t » <K> ) Irmak yatakları İO87 ha+kıyx kumulları ^50 ha+kayaliklar 33 ha= 850 ha 3) Trakya'nın genel alanı ha olup, Ergene Havzası bu alanın % 63'üdür. Kaynak : Toprak Su Meriç Havzası raporundan derlenmiştir (Kantarcı,M.D.993) <» " J 66 JO. ".., >a <A $80 00 * 0.» ( 00 (M. Doğu Kantarcı

25 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 00 ÎAİO 3. IRGBKE HAVZASINDA ARAZİNİN EĞİK SINIFLARI, TOPRAK DERÎNLÎ&Î VB TOPRAK EROZYONU. ARAZÎNİN BfiÎM SINIFLARI IÖÎM * ^Vs. % 6 * 0 >% 0 TOPLAM ALA* ha % BB7 % % % % % 00. TOPRAK IERÎNLÎKIiRRλRÎKİÎK en ^ >90 TOPLAM ALAN ha % % % * % EROZYON SINIFLARI BROZYOH SIKITI YOK VEYA ÇOK HAFİF ORSA ŞÎDDBTIİ ÇOK ŞÎDEETÎ TOPLAM ALAS ha f> B 559 % * % 00 M. KAYSAK ı TOPRAK SU Oul.MdUUğU 970 Meriç HavMM. Topraklan envanterteden de rlenmiştir. 3. ERGENE HAVZASINDA SULAMASI ÖNGÖRÜLEN ALAN VE SU KAYNAKLARI 3.. SULANAN VE SULANMASI ÖNGÖRÜLEN ALAN Ergene Havzasında ekonomik olarak sulanabilecek alanın ha olduğu bildirilmiştir (DSİ 995). Bu alanın ancak 3 88 ha'ı sulanmakta olup, 4 73 ha'ının sulanması için tesisler inşa edilmekte, ha'ının ise sulama projeleri veya bu projelerin keşfi yapılmaktadır. Kalan ha alanın sulanması için henüz bir projelendirme veya keşif işlemine başlanmamıştır (Tablo 4). 3.. SULAMA SUYUNUN BİRİKTİRİLDİĞİ TESİSLER, YERALTI SULARI, SULAMA İŞLERİNİN GÜNÜMÜZDE VE GELECEKTEKİ DURUMU Sulanan ve sulanması için projelerin yapıldığı toplam ha alanın ha' inin sulanmakta olduğu bildirilmiştir {DSİ 995). Bu alan DSİ tarafından işletilen 8 baraj, 3 gölet

26 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 0 34 kuyu (yeraltı suyu) ile Köy Hizmetleri Genel Md'lüğünün tesisleri ve halk tarafından açılan kuyular veya akarsulardan alınan sularla sulanmaktadır (Tablo 7). İnşaat halindeki TABLO k. ERGENE HAVZASINDA SU BİRİKİMİ YE KULLAKUONA AİT TOPLAlî DS&RISR SULAMA ALANI SULANMAKÇA OLAN ALAN SULAMA İÇİN HAZIRLANAN (BARAJ VS GÖLETLERİ YAPILIYOR) SULANMASI İÇİN PROJESİ YAPILAN ALAN TOPLAM İÇS5 VB KULLANMA SUYU SULANMASI MÜMKÜN OLAN TARIM ALtBI TOPLAM SULANABİLİR TARIK ALANI (tart ^ SU İHTİYACI j 940* (0 6 m 3 ) ( 49.60) DOâAN KANTARCI baraj ve 6 gölet ile 4 73 ha alanın daha sulanması mümkün olacaktır. Projelendirme sürecindeki 0 baraj ve 5 gölet ile ha alan daha sulamaya açılabilecektir (Tablo 5). Sulanan alanda kullanılan su miktarı m3/yil olup, sulamaya açılacak alanlar ha' a ulaştığında sulama suyu ile içme+kullanma suyu ihtiyacının m3/yil olacağı tahmin edilmektedir {Tablo 4 ve 5) ERGENE HAVZASINDA SULAMA SUYU İHTİYACININ POTANSİYEL DURUMU Ergene Havzasında I+II+III.sınıf arazide tarım yapılan ha alanın sulanması mümkündür. Bu alanın sulanması için 8000 m3/ha/yil hesabı ile 3 ) 7.96 milyar m3/yil suya ihtiyaç vardır. Sulama sistemlerinin IV. ve Vsınıf arazideki tarım alanlarına yaygınlaştırılması halinde, potansiyel sulama suyu ihtiyacı 8.6 milyar m3/yil değerine ulaşmaktadır (Tablo 6). Günümüzde yapılan sulama için.9 milyar m3/yil suyun kullanıldığı, sulanması planlanan arazi için de.94 milyar m3/yil suyun kullanılacağı hesaplanabilir (8000 m3/ha/yil değeri ile) 3 3)DSİ barajlarından verilen mvyil su ile ha alan sulanmaktadır. Bu değerlere göre I ha alanın sulanması için 808 m3/ha sulama suyu kullanılmaktadır (Ergene Havzası koşullarında).

27 lyakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II MERİÇ NEHRİNDEN ALINAN VE ALINMASI PLANLANAN SU MİKTARI Meriç Nehrinin (Meriç+Arda) Türkiye girişinde ölçülen su (03 nu' lı istasyon) m 3 /YIL'dır (Tablo 9). Tunca Nehrinin Türkiye girişinde ölçülen su (04 nu'lı istasyon) 647. mvyil'dır (Tablo 7). Sınırlanmızın dışındaki Meriç Nehri Havzasının Türkiye'ye getirdiği suyun m 3/ YIL olduğu sonucuna varılmaktadır. Buna karşılık Türkiye Meriç Nehrinden m 3 Af İL su almaktadır (Tablo 8). Alınan suyun bir kısmı Altınyazı barajında depolanmaktadır (Yazın kullanılıyor). Bir kısım su ise sulama mevsiminde nehirden çekilmektedir. Ancak Bulgaristan'ın Meriç Havzasında toplam 3 barajda su biriktirmesinden dolayı yaz mevsiminde Meriç Yatağı susuz kalmaktadır (Tablo 8). Geliştirilen projelere göre gelecekte Meriç Nehrinden m 3 /YIL daha su alınması planlanmaktadır. Böylece Meriç Nehrinden alınması öngörülen su miktarı toplam m 3 ATIL değerine ulaşacaktır (Tablo 8). TABLO 5. EROİNE HAYZASIMIA SimiH BİRİKTİRİLDİ8 BARAJLAR, OOUTIM, YERALTI SULARI VD. niiir ÎU SU KULLAKIMIKUİ OUItlBUUB (995 OCAK) VI OBIgCKKTIKl HÜKÜM). SULAMA SULARI TBSİSIBR BARAJLAR (DSİ) 0ÖUTIR (DSİ) YIRALTI SUYU (D3İ) mltam (KUYULAR) KIRKLARBLİ ( * ) TEKİRDA9 ( " ) SAYI OTLAMA» ALA! IBStSUR SU MİK. (0 6 *) 30.0 B fllt.l I ÜI8AAT KALtnsKt IE8İSISR SAYI SULAMA SU MİKTARI tun 559 PROJİLKKDİRMİ SURBOİHDIKtBR SAYI SULAMA SU MtKIARI DSİ HU SULAKA TE3İSURİ i KÖY HİZMtTLSRİlIlIl SULAMA TISİSISRİ HALK SULAMALARI (ÖZEL KUYULAR TX AKARSULARDAN CEKİIII) TOPLAM SULUU (995.79) TOPLAM DSİ (388x8000) İÇME VB KULLAKMA SULARI BARAJLAR TOPLAM SU İHTİYACI PLAHLAIIAJ ' 6 '/YH (TABLO 'aen) L KAT»AKı DSİ 995'ten derlenmiştir KUUUIILA» * İNŞAATTA»6.3.4 BU.73 PROJİI» * 37.8 M. BOCAN KANTARCI 4. ERGENE HAVZASININ SU BİLANÇOSU 4.. SU BİLANÇOSU HESABINDA YÖNTEM Ergene Havzasının su bilançosunu hesaplamak için kullanılan yöntemi kısaca şu esaslara dayanmaktadır. Ortalama yağış 604 mm/m (6040 m 3 /ha) olarak alınmıştır (DSİ) (Tablo 9). Havzada ortalama sağanak yağışlar Lüleburgaz' da mm/gün, Edirne' de 0 mm/gün, Çorlu'da 3.7 mm/gün, Kırklareli'de 8.3 mm/gün olarak ölçülmüştür.

28 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 03 Ortalama olarak 50 mm/gün değerinde sağanak yağış düştüğü kabul edilmiştir (Tablo 9). Kar yağışlarının da ortalama olarak 54 mm/m edilmiştir (Tablo 9). yağış değerine karşılık olduğu kabul Yağmur halinde düşen yağışın da 300 mm/m olduğu kabul edilmiştir (Tablo 9). Bu değerlere ve havzadaki arazi kullanım alanlarına göre düşen yağış çeşitleri hesabedilmiştir (Tablo 9). Havzaya düşen yağışın toprak derinliğine göre verilmiş alanlara düşen miktarları hesabedilmiştir (Tablo 0). Toprak yüzeyine düşen yağış çeşitlerine göre yüzeysel akışa geçen yağış miktarı ile toprağa sızan su miktarı hesaplanmıştır (Tablo 0). Bu hesaplamada kullanılan su sızma değerleri ile toprak suyu çeşitleri balçık toprakları için verilmiş araştırma sonuçlarından alınmıştır. Toprağa sızan suyun, hızla sızan su, yavaş sızan su ve kapillar su miktarlan hesaplanmıştır (Tablo ). Kapillar suyun tamamının, yavaş sızan suyun % 50'sinin evapotranspirasyon ile buharlaştığı kabul edilmiştir (Tablo ). Toprakta hızla sızan suyun tamamı ile yavaş sızan suyun % 50'sinin sızıntı suyu halinde akarsulara ulaştığı kabul edilmiştir (Tıblo ). Sonuçta, yüzeysel akışa geçen su ile topraktan sızan su miktannm toplamı Ergene Havzasının da akarsulara ulaşan su miktarı olarak hesabedilmıştir (Tablo ). Akarsulara havzadan ulaşan su miktarı Ergene Nehri üstünde Uzunköprü' deki 05 no.lu ölçme istasyonunda ölçülen ortalama akış değeri 844. milyon m 3 YIL'dır. Bu değere ek olarak; Tunca' ya su akacağı istasyonundan ( 04) sonra katılan Pravadi Dere ile Menç' e katılan İskender Dere, Uzunköprü' den sonra Ergene ve Meriç' e katılan sular da gözönüne alındığında Ergene Havzası,nm toplam akış değerinin 900 milyon m 3l ten fazla olacağı kabul edilmelidir. Tablo ' de Ergene Havzası topraklarından sızıp geldiği hesaplanmış olan 968 milyon m 3 su yöntemdeki yaklaşımın uygun olduğunu göstermektedir.

29 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II TABLO 6.ERGBIB HAVZASHB* I9LAU SUYU İBTltACZ 6.. I+H+III+IT+T.SIEIT AMXBKt TARIM ALAKLARIHIB SULAKHASI BALllDB SU İHTİYACI ÎABIK ALO SU İHTİYACI TOSUM. SULAMA SUYU İHTİYACI I+IItIII.SIJI7 IV. " V «m B SULAKAK ABAZÎKİK SU İHTİYACI SULAKHASI PLAKLAHAS AHAZUUH SU İHTİYACI İCK5 VX EULLAKHA SUYU ( ) KAYMAK! DSİ?95 ten derlenmiştir J M.DOfiAM KANTARCI TABLO % MBHÎÇ HAVZASI YILLIK ORZALAUA SU AKISI IB&SRLERİ (0. KBEtÇ+AEIlA BSHtiUSBİ TÜBEhffi'ffi GİBİSİ (03 HU'U ÖLÇHE İSTASIOKU IEĞEHEEİ). TUNCA HEHEÎMÎB TÜEKtffi'YS GİElgt (04 NU'U ÖLÇE İSTASYONU DBĞEEIERİ) 3. TUKCA'YA TRAKYA'DA KAT HAH PARAYADÎ DEREIBN GSLKN SU 4. BKtBKE MBHRÎKÎH SUYU ( 0 f HU.la ölçn» istasyonu) TOPLAM SU KAYNAK: SİE 983'ten derlenmiştir. TABLO 8. MERİÇ KEHRİKIEJ ALIKAK VE GEL8CEK3Z ALINUASI GKREKEK SU IStKSASI ALIHAH SU MtETARI (0 B B 3 ). ÖRİŞHAKE SOLAKASI KttFLU SULAMASI ' S ALTINYAZIAIıIÇ SUUUASI.0 4. KABASAZ SULAKASI 5. HALK SULAMALARI ALINACAK SU JÖKIARI ÇAKKAK SULAMASI SULTANKÖY SULAISASI YENÎKARPUZLU SULAMASI KOYUHZBFBHAUZA İBRE HHIRKÖYKORUCUKÖY CGKLBKKbY SULAKASI SU AKACAĞI SULAMASI HALK SUIAİIAUSI do 6» 3 ) B TOFLAK KAYHAKiDSÎ NAKiIISÎ 995 'ten derlenmiştir., NOT < Bulgaristan; Arda Nehrinde 3 barajda 09 x 0 «r+kerig Nehrinde 7 barajda 077 x 0 6 B 3 Tunca Nehrinde 3 barajda 586 x İO 6» 3 olmak üzere 87xl0 6» 3 EU depolamaktadır.