Her işletmenin olmazsa olmaz üç temel yapı taşı vardır: (Đnsan) Bu alanları inceleyen çeşitli bilim dalları vardır.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Her işletmenin olmazsa olmaz üç temel yapı taşı vardır: (Đnsan) Bu alanları inceleyen çeşitli bilim dalları vardır."

Bulut Tümer
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 1 2 Her işletmenin olmazsa olmaz üç temel yapı taşı vardır: Para Teknik Donanım Đşgücü (Kapital) (Makine, hammadde, enerji) (Đnsan) Bu alanları inceleyen çeşitli bilim dalları vardır. 3 1

2 Đnsan-Para-Teknik Đlişkisinin Ortak Arakesiti Ergonomi Bilimini Oluşturur Kapital E Teknoloji Đnsan 4 Bu bilim dalına 1857 de Jastrzebowski Ergonomi adını vermiş ancak zaman içinde unutulmuştur da Đngiltere de MURREL; unutulan ERGONOMĐ kelimesini yeniden bilim dünyasına katmıştır. 19. yüzyılın ortalarından itibaren çeşitli ülkelerde insanın çalışmasını temel konu olarak alan çok sayıda çalışma yapılmaya başlanmış ve bu çalışmaların oluşturduğu yeni bilim dalına Amerika Birleşik Devletlerinde Human Factor Engineering veya Human Engineering, başta Đngiltere olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde Ergonomics, geniş araştırmaların yapıldığı ve 20. yüzyılın başında bu alanda özel araştırma kurumlarının kurulduğu Almanya da ise işbilim anlamına gelen Arbeitswissenschaft adı verilmiştir. 5 Bilimsel yöntemlerle işin insan için oluşturduğu problemleri incelemeli, hatta bu araştırmalar için özel bir bilim dalı oluşturmalıyız ki, yaşamımızdan en iyi verimi alabilelim, en az çaba ile hem kendimiz hem de toplum için en çok tatmin edici sonuçlara ulaşabilelim ve kendi vicdanımıza karşı da sorumluluklarımızı yerine getirdik diyebilelim. Wojciech Jastrzebowski /Polonya/

3 Çalışan insanı, iş yaparken sistematik bir biçimde inceleyen bilim dalına ĐŞBĐLĐM denir. Uluslar arası literatürde işbilimin karşılığı ERGONOMĐ dir. 7 Ergonomi çalışmalarında ortak payda insanın ve işin birbirine uyumunun sağlanmasıdır. Bu uyumu sağlamanın da iki yolu olabilir: Đş düzenlemeleri ile işin insana uyumu, Eğitim, öğrenim, iş başı uygulamaları, alıştırmalar ile insanın işe uyumu. 8 Ergonomiden elde edilen verilerin pratikte uygulanması 1. Đşin insana uyumunun sağlanması. Örnek: Konstrüktif iş düzenlemeleri ve planlamalar 2. Đnsanın işe uyumunun sağlanması Örnek: Meslek eğitimi, uygulama, eleman seçme vs. Tüm bu işlemlerde insandan beklenilebilen zorlama sınırı aşılmadan optimum sonuç elde etmek hedeflenir. 9 3

4 Ergonomi Araştırmalarının Kapsamı Yapılacak işin; ağırlık ve çeşitlilik yönlerinden düzenlenmesi, (Đş fizyolojisi ve iş psikolojisi) Đş yerinin, kullanılan makinenin, alet ve cihazların, gösterge ve kumanda elemanlarının düzenlenmesi, (Đş yeri düzenleme, insan makine ara kesiti) Đklim, gürültü, titreşim, aydınlanma, hijyen açısından iş çevresinin düzenlenmesi, (Çevre koşulları) Đş organizasyonunun kurulması (Organizasyon) Đş analizi ve iş değerlendirmelerinin yapılması. (Đş etüdü, zaman etüdü). 10 EĞER; Yapılan işe etkin katkısı varsa Đşi nedeniyle saygınlık kazanıyor ve destek buluyorsa Đş, yeteneklerine uygun hatta zorluyorsa Đş anlamlı ise ĐŞ, ĐŞGÖRENĐ TATMĐN EDER VE MUTLU KILAR 11 Ergonomi Açısından Đnsan Đnsan = Karmaşık bir makine??? Đnsan termodinamik bir kuvvet makinesidir. 12 4

5 Đskelet sistemi 14 çeşit kinematik eleman ve 12 çeşit eklemden oluşur. 13 Eklemlerin Sınıflandırılması a) Küresel b) Yumurta tipi c) Menteşe tipi d) Muylu e) Semer tipi f) Düz g) Teket tipi 14 Antropometri Anthropos = Đnsan + Metrein = Belirleme Đnsan vücudunun boyutlarını belirleyen bilim dalı Đş yerinin düzenlenmesinde bu boyutların dikkate alınması önemlidir! Đnsan vücudunun tümünün ve iş açısından baş, el, kol, ayak, bacak gibi önemli organlarının boyutları Vücudun doğal konumu Eklemlerin hareket alanı, eklemlerle birbirine bağlı elemanların boyutları ve buradan elde edilen ulaşım mesafeleri, Ulaşılabilen hacim içerisinde uygulanabilen kuvvetler Anatomik optik, bakış ve görüş alanlarının sınır şartlarını ve gözün rahat bakış eksenini da dikkate alarak hacimsel olarak görülebilecek bölgenin belirlenmesi 15 5

6 Vücut Boyutları - Yüzdeler Yüzdelere göre boyutlar (mm) Boyut Erkek Kadın %5 %50 %95 %5 %50 %95 1 Önde tutuş Gövde derinliği Yukarda tutuş Boy Göz yüksekliği Omuz yüksekliği Dirsek yüksekliği El tutuş yüksekliği Kalça genişliği Sandalye üstü boy Otururken göz yüksekliği Otururken omuz yüksekliği Otururken dirsek yüksekliği Diz yüksekliği Diz altı yüksekliği Dirsek-avuç arası Oturmada gövde derinliği Kalça gerisi diz arası Kalça gerisi bacak arası Baldır yüksekliği Dirsekler arası mesafe Oturmada kalça genişliği

7 19 Jenner e göre beden şablonu (Fa. Bosch): Bu şablonların kadın,erkek ve %5, %95 dilimleri için dört farklı modeli vardır Kiel Bebeği

8 Đnsan ve Performans Ergonomide iki temel hedef olan insancıllık ve ekonomiklikten ikincisi işgörenlerin performansları ile yakından ilişkilidir. Çalışanların performans düzeyine göre işçi sayısı, üretim miktarı ve kalitesi doğrudan etkilenir. 22 Performans Kapasitesi Performans kapasitesi, kısa süre için ortaya konabilecek maksimum performans, uzun süre sürdürülebilen sürekli performans olarak iki farklı sınıfta değerlendirilir. Đşbilimde önemli olan sürekli performanstır, çünkü günlük çalışmamızda iş yapabilme yeteneğimizi sürekli performans belirler. Fiziki performans kapasitesi (organizmanın performans yeteneği) Psişik performans kapasitesi (mental, zihinsel performans yeteneği) 23 Đş Yapabilme Düzeyini Fizyolojik Açıdan Etkileyen Faktörler Periyodik Etkenler Günlük biyolojik ritim 24 8

9 Đş Yapabilme Düzeyini Fizyolojik Açıdan Etkileyen Faktörler Periyodik Etkenler Yıl boyunca iş yapabilme düzeyindeki değişimler 25 ENERJĐYE DAYANAN ĐŞLER BEDENSEL ĐŞ STATĐK ĐŞ DĐNAMĐK ĐŞ Bedensel Đş Fizikte; iş = kuvvet yol Ergonomi; Statik Đş = Kuvvet Zaman Statik Đş Dinamik Đş 26 Statik Đş ve Dinamik Đşte Sınıflandırma 27 kasların kan gereksinimi ve beslenebilmeleri 9

10 ÇALIŞAN ĐNSANIN ENERJĐ GEREKSĐNĐMĐ Đdeal ağırlık (kg) = Boy (cm) 100 (1868 de) Temel çevrimde harcanan enerjinin organlara dağılımı: %26 Đskelet kaslarında %26 Karaciğerde %18 Beyinde %9 Kalpte %7 Böbreklerde %14 Diğer organlarda 28 ÇALIŞAN ĐNSANIN ENERJĐ GEREKSĐNĐMĐ (TÇ) enerjisinin kişisel yaklaşık değeri: (E) TÇ = B + 58.m 28.Y kj/24 h (K) TÇ = B + 40.m 20.Y kj/24 h B: boy (cm) ; m: ağırlık (kg) ; Y: yaş (yıl) 29 Günlük Enerji Çevrimi 30 10

11 Đş yükünün sürekli performans sınırından küçük, eşit veya büyük olmasında kalp atış frekansının zamanla değişmesi 31 ÇEVRE FAKTÖRLERĐNĐN ĐŞ YAŞAMINA ETKĐSĐ Çevre faktörleri iş gören için ek bir yük oluşturur. Đş performansının azalmaması, sağlığın zarar görmemesi açısından bu faktörlerin bilinmesi, bu faktörlerin normal veya aşırı düzeyde olmalarında organizmanın vereceği fizyolojik cevapların tanınması gerekir. 32 Đnsan makine ilişkisinde bilgi akışı Ödev Duyu org. Đ N S A N Kas siste mi M A K Đ N E (Kumanda elemanları) Sonuç Göstergeler 33 11

12 Makineden Đnsana Bilgi Akışı Göstergeler 34 Kumanda elemanı olarak klavye 35 Klavye parametreleri Ekrandan ayrı Kaymayan temas yüzeyi Yükseklik 30 mm (maks.50 ) Eğim 5 15 Refleksiyon %20 50 Parlaklık mat veya ipeksi mat. El dayama bölgesi Düzenleme parametreleri Fonksiyon tuşlarının yeri Blokları renk, şekil ve konum yardımıyla ayırma Az kullanılan tuşlar kenarlara Tuş parametreleri Çap mm Aralıklar mm Sembollerin aşınmaması Refleksiyon %20 50 Parlaklık mat veya ipeksi mat Fonksiyon parametreleri Kumanda kuvveti 0,25-1,5 N Tuş hareketi 4 mm (1 5 mm) Akustik, auditif veya vizüel hareket geri besleme sinyali Layout ve Kodlama Tuş sayısı Düzenleme Blok oluşturma Renkler (Kodlama) Yazı (Semboller, kısaltmalar) Tasarım parametreleri Şekil Malzeme Dış yüzey Refleksiyon derecesi Parlaklık derecesi Renk Yazı Kumanda elemanlarında tavsiye edilen mesafeler ve kuvvetler (DIN 33401) Tutma şekli ve eleman örneği Kumanda mesafesi Kumanda kuvveti Kontak teması / parmak (Zil düğmesi) 2 10 mm 1 8 N Kontak teması / avuç içi (Avuçla basmalı şalteri) Tutma / üç parmak (Döner düğme) mm > 360 (Bırakıp tekrar tutma gerekli) 4 16 N Emniyet şalteri 60 N Çap mm için 0,02-0,3 Nm 36 Tutma / el (Şalter kolu) Çepeçevre tutuş / el (Kumanda manivelası) Dayanma / ayak (Pedal) mm N mm N mm N 12

13 Uyarı Uyarı uyumu Analog gösterge: Sabit ibre, hareketli skala 37 Uyumluluk (Kompatibilite) Uyumsuz şalter-ocak düzenlemesi Uyumlu şalter-ocak düzenlemesi

Benzer belgeler

Ergonomi Açısından Đnsan

Ergonomi Açısından Đnsan Đnsan = Karmaşık bir makine??? Đnsan termodinamik bir kuvvet makinesidir. MAK4091 Ergonomi 1 Đşin ve iş yerinin insana uyumlu olması için: Đş yeri, işgörenin beden ölçülerine göre