HARNESSING SUSTAINABLE LINKAGES FOR SMES IN TURKEY S TEXTILE SECTOR

Transkript

1 Tanısal Araştırma Raporu İ. Vedat KUNT & M. Hakan Zobu 20 HARNESSING SUSTAINABLE LINKAGES FOR SMES IN TURKEY S TEXTILE SECTOR Malatya ve ve Komşu İllerde tekstil kümelerine ilişkin Katılımcı Saha Çalışması Bu rapor, TÜRKİYE NİN TEKSTİL SEKTÖRÜNDE KOBİ LER İÇİN SÜRDÜRÜLEBİLİR BAĞLARIN KURULMASI bağlamında UNIDO Proje Koordinatörü Damla Taşkın ile eşgüdümlü olarak İ. Vedat Kunt ve M. Hakan Zobu tarafından hazırlanmıştır. Uzmanlar aynı zamanda Odak Grup toplantıları esnasında Gökçe Yalçın tarafından desteklenmiş ve kendilerine yardım sağlanmıştır.

2 Bilinçli olarak boş bırakılmıştır.

3 Kısaltma Listesi (alfabetik sırada) ACTA BSO COFACE DS FAOSTAT ILO INTRACEN ITKIB IP JP NGO OIZ PBS RDA SGK SME SIZ TPE TUIK UNIDO UNDP Sahteciliğe Karşı Ticaret Anlaşması İş Destekleme Örgütü Fransız İhracat Sigorta Ajansı Saha Çalışması Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü İstatistik Bölümü Uluslararası Çalışma Örgütü Uluslararası Ticaret Merkezi İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri Fikri Mülkiyet Türkiye nin Tekstil Sektörü nde KOBİ ler için Sürdürülebilir Bağlantıların Kurulması Sivil Toplum Örgütü Organize Sanayi Bölgesi Artan Deste Sistemi Bölgesel Kalkınma Ajansı Sosyal Sigortalar Kurumu Küçük ve Orta Ölçek İşletmeler Küçük Sanayi Bölgesi Türk Patent Enstitüsü Türkiye İstatistik Kurumu Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

4 YÖNETİCİ ÖZETİ... V GİRİŞ.... Araştırmanın Amacı....2 Bölgedeki Kümelerin Görüntüsü TEKSTİL VE GİYİM SANAYİNİN DİNAMİKLERİ TÜRK TEKSTİ;L VE GİYİM SANAYİ BÖLGENİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI.23 5 BÖLGEYE İLİŞKİN TEKSTİL VE GİYİM SANAYİ GÖRÜNTÜSÜ BÖLGE İÇİN KARŞILAŞTIRMALI SANAYİ KÜME DEĞERLENDİRMESİ Küme Şirketleri Pazarlar ve Pazarlama Rakipler ve Rekabet İnovasyon ve Ar-Ge Küme Bağlantısı, İlişkisi ve Tedraik Zinciri Altyapı ve Üstyapı İş Kaynakları Kurumsal Sosyal Sorumuluk Zorluklar İşbirliği Potansiyeli ÖNERİLER REFERANSLAR EKLER...75

5 LIST of FIGURES Figure -: UNİDO nun Küme Geliştirme Metodolojisi... 3 Figure -2: Malatya da alt-sektör yatay birleşmeleri... 4 Figure -3: Adıyaman da alt-sektör yatay birleşmeleri... 5 Figure -4:Kahramanmaraş da alt-sektör yatay birleşmeleri... 6 Figure -5: Gaziantep de alt-sektör yatay birleşmeleri... 7 Figure -6: Tekstil ve Giyim Haritası, Malatya... 8 Figure -7: Tekstil ve Giyim Haritası, Adıyaman... 9 Figure -8: Tekstil ve Giyim Haritası, Kahramanmaraş... 0 Figure -9: Tekstil ve Giyim Haritası, Gaziantep... Figure 2-: Tekstill ve Giyim Sanayine ilişkin Temel Süreç... 3 Figure 2-2: Giyim Sanayi için Değer Zinciri... 4 Figure 2-3: Tekstil ve Giyim Değer Zinciri... 5 Figure 4-: Araştırma bölgesinin haritası Figure 4-2: Kahramanmaraş ta kayıtdışı işyerleri... Figure 4-3: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tekstil Laboratuarı Figure 5-: İmalat Şirketlerinin Sayısı (% Toplam yüzdesi)... 3 Figure 5-2: Bölgedeki Tekstil ve Giyim Sanayinde İstihdam (Toplam Yüzdesi))... 3 Figure 5-3: Kahramanmaraş ta Kayıtdışı Giyim Atölyeleri Figure 5-4: Bölgede alt-sektör yatay birleşmeleri Figure 5-5: USKIM, Kahramanmaraş Figure 6-: Şubeye karşı Ana Merkez... 4 Figure 6-2: Sipariş prosedür operasyonu, Malatya örneği... 4 Figure 6-3: Şehir ve alt-sektör tarafından kayıtdışı istihdam Figure 6-4: Şehir ve altsektörlerin ihracat oranı Figure 6-5 : Odak grup toplantısı, Gaziantep Figure 6-6: Rakiplerin önem düzeyleri Figure 6-7: Bölgede bir test laboratuarı Figure 6-8: Alt-sektörlerin ana tedarikçileri Figure 6-9: Bölgede boyama ve apre şirketi Figure 6-0: Odak grup toplantısı, Kahramanmaraş Figure 6-: Bölgede sınai altyapı Figure 6-2: Şirketlerin başarısında rol oynayan önemli meslekler Figure 6-3: Odak grup toplantısı, Malatya II

6 Figure 6-4: Odak group toplantsından, Kahramanmaraş Figure 6-5: Odak grup toplantısı, Gaziantep Figure 9-: Alan Araştırma Metodolojisi Figure 9-2: Odak Grup Toplantılarına Çok-boyutlu Yaklaşım Figure 9-3: Odak Grup Toplantıları Metodolojisi... 8 TABLOLARIN LİSTESİ Table 2-: Küresel Ticaret Akışı... 2 Table 2-2: Zincir Faktörleri... 7 Table 3-: Türk Tekstil ve Giyim Sanayindeki Vergi Mükellefi Sayısı... 8 Table 3-2: Tekstil ve Giyim Sanayinde Mükellef Başına Ödenen Ortalama Vergi... 9 Table 3-3: Tekstil ve Giyim Sanayinde Türkiye ve Dünya arasındaki İkili Ticaret Table 3-4: Kayıtlı firmalarada çalışanların dağılımı... 2 Table 4-: Bölgenin nüfus yapısı Table 4-2: Bölgelerdeki toplam istihdam Table 4-3: Ortalama Yıllık Kullanılabilir Hanehalkı Geliri Table 4-4: Sanayi Şirketleri ve Faaliyet bazında İstihdam Table 4-5: Fikri Mülkiyet ile ilgili uygulamalar Table 5-: Tekstil ve Giyim Sektöründe Kayıtdışı İstihdam Tahmini Table 5-2: Bölgedeki sanayi kompozisyonu Table 6-: Şehir bazında görüşmeler, Şirketler Table 6-2: Şehir bazında görüşmeler, Kurumlar Table 6-3: Araştırma Katılımcılarının Beyan Ettikleri Cirolar (USD) Table 6-4: Araştırma Katılımcılarında İstihdam Table 6-5: Araştırma Katılımcılarındaki Alt-sektörler Table 6-6: Bölgedeki Mavi ve Beyaz Yakalılar... 4 Table 6-7: İhracat Oranları Table 6-8: Alt-sektörlerin görüntüsü Table 6-9: Rakiplerin Önem Düzeyleri Table 6-0: Bölgesel şirketlerin tekliflerinin rekabetçi bileşenlerinin karşılaştırılması... 5 Table 6-: Patent Başvuruları, Table 6-2: Akademik Kurumlarla İlişkiler Table 6-3: Alt-sektörler bazında başlıca müşteriler Table 6-4: Alt-sektörler bazında başlıca tedarikçiler Table 6-5: Kanaat önderleri III

7 Table 6-6: İşbirliğine Dayalı Faaliyetler Table 6-7: İş Hizmetlerinin Varlığı Table 6-8: Şirketlerin başarısında rol oynayan önemli meslekler Table 6-9: Finansmana Erişimin Kolaylaştırılması Table 6-20: Bölgedeki şirketlerin sosyal ve yardım programları... 6 Table 6-2: Bölgedeki şirketlerin sosyal ve yardım programlarının kapsamı... 6 Table 6-22: Hanehalkı Bağımlılığı Table 6-23: Malatya daki alt-sektörlerin kümelenme potansiyelleri Table 6-24: Adıyaman daki alt-sektörlerin kümelenme potansiyelleri Table 6-25: Kahramanmaraş taki alt-sektörlerin kümelenme potansiyelleri Table 6-26: Gaziantep teki alt-sektörlerin kümelenme potansiyelleri Table 7-: Şirketlerin İnsan Kaynakları İhtiyaçları Table 7-2: Teknoloji ve Makine Patrkı İhtiyaçları Table 7-3: Şirketlerin Finans Kaynağı İhtiyaçları... 7 Table 7-4: Şirketlerin Enformasyon ve Bilgi Kaynağı İhtiyaçları Table 7-5: Şirketlerin İlişki ve Ağ Kurma Table 9-: Yürütülen Araştırmanın Nüfus ve Örneklem Boyutları Table 9-2: İhtiyaç Değerlendirme Matrisi... 8 Table 9-3: Küme Puan Çizelgesi Table 9-4: Odak Grup Toplantılarının Detayları IV

8 YÖNETİCİ ÖZETİ UNIDO, UNDP ve ILO ile yakın bir zamanda ortaklaşa bir şekilde Türkiye nin tekstil ve giyim sektöründeki KOBİ lerin uluslararası rekabet edebilirliğini artırmak özellikle de yoksul ve hassas bölgelerde yerleşik olanları küresel ve yerel değer zincirlerine entegre etmek üzere bir Ortak Program (OP) geliştirmiştir. OP nin hedeflerinden bir tanesi kümeler ve iş bağlantılarının oluşturulması alanında ulusal KOBİ desteğinin ve danışma kurumlarının kapasitelerinin artırılmasını ele almaktadır. Bu bağlamda mevcut Saha çalışması, hedef bölgede sektörel rekabet derecesini, arz talep faktörlerini, farklı girdi tedarikçileri, işlemcileri, alıcıları, ilgili ve destek kurumları arasındaki bağlantıların ortaya konulmasıyla beraber değerlendirme amacıyla yürütülmüştür. Bir değer zinciri analizi aynı zamanda bu araştırmanın bir parçasını oluşturmaktadır. Tanısal Araştırma Malatya, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Gaziantep olmak üzere dört ilde yürütülmüştür. Bölgenin nüfusu dir. Bölgede kayıtlı toplam işgücü ( devlet memurları ve tarım işçileri dahil olmak üzere) yeşil kart sahiplerinden ( ) azdır. Yeşil kart sistemi ve sosyal yardım mekanizmaları cömert karakteristik özellikleri nedeniyle daha fazla kayıtdışılığa sebebiyet vermektedir. Yoksulların ve vasıfsız kişilerin çoğu gayri resmi olarak (kayıtdışı) çalışmayı veya sistem tarafından kendilerine sağlanan faydaları korumak amacıyla işsiz kalmayı tercih etmektedirler. Diğer taraftan ise bölgede kişiden oluşan hanehalkı açlık sınırının altında kişi ise yoksulluk sınırının altında bulunmaktadır. Yeterli düzeyde teknik ve akademik altyapı bulunmasına rağmen hükümet destek programı ve teşvikleri, bölgesel şirketlerin inovasyon ve Ar-Ge kapasiteleri yeterli değildir. TPE istatistiklerine göre ticari marka başvuruları istikrarlı bir şekilde artmaktadır; patent, faydalı model ve sanayi tasarım başvuruları bölgede Gaziantep haricinde çok zayıftır. İllerin yapısal anlamdaki zorluklarını işsizlik, kayıtdışı ekonomi, düşük düzeydeki GSYH, vasıflı işgücünün bölge dışına göçü, vasıfsız işgücünün bölgeye göçü ve kültürel tutuculuk oluşturmaktadır. Uzmanların yaptıkları hesaplamalara ve eldeki istatistik verilerine göre bölgenin yaklaşık %0 luk nüfusu ( kişi) tekstil ve giyim sanayine bağlı olarak geçimini sağlamaktadır. Bölgedeki en büyük sanayi yoğunlaşmalarında bir tanesi tekstil ve giyim sanayindedir (%37 i sınai şirketlerini ve %69 u tüm bölgesel faaliyetleri temsil etmektedir). Ayrıca, yerleşim oranı araştırma bölgesi için 3,6 olarak hesaplanmıştır. 357 tekstil ve giyim şirketi bölgede kayıtlı olarak kayıtlı işçiyi çalıştırmaktadır. Aynı zamanda kayıtlı istihdama ek olarak yüksek düzeyde kayıt dışı istihdam bulunmaktadır. Tekstil ve giyim sanayinde kayıtdışı istihdamın toplam kayıtlı işgücünün %20,7 yi (9.039 işçi) olarak tahmin edilmektedir. Bununla birlikte bölgenin tekstil ve giyim sanayinde kayıtdışı şirket bulunmaktadır. Bölgedeki en büyük alt-sektörler giyim (%24), lifli iplik (%5) ve pamuk iplik (%0)üretimidir. Her şehirdeki uzmanlık alanları bazı durumlarda önemli ölçüde farklılık gösterir; örneğin Adıyaman ve Malatya giyim eşyasında oldukça uzmanlaşmıştır Kahramanmaraş ise bunların tersine iplik, lif ve kumaş üretiminde uzmanlaşmıştır. Gaziantep teki firmalar çoğunlukla halı, dokunmamış yüzey ve örgü trikolar gibi teknik tekstil ürünlerle birlikte tekstil ürünlerinde uzmanlaşmıştır. V

9 Bu araştırma kapsamına 36 firma, STK ve İş Destekleme Örgütleri dahil edilmiştir. Araştırılan uzmanların %74 ü özel tekstil ve giyim sanayi şirketlerindendir, bununla birlikte %26 ı kurumların temsilcileridir. Araştırmanın kilit bulguları şu şekilde özetlenebilir: Malatya da yerleşik birçok büyük ve orta ölçekli şirketin merkezi İstanbul da bulunmaktadır. Bu, şirketler arasında özellikle de Malatya da işbirliğinin geliştirilmesi önündeki ana engellerden bir tanesidir. Bölgedeki beyaz yakalıların oranları değişiklik göstermektedir- Malatya da %9,6, Gaziantep te %8,2, Adıyaman da %7,8 ve Kahramanmaraş ta %7,6. Nispeten beyaz yakalıların oranının düşük olması bölgede düşük ücretli işlerin, düşük sosyal ve kültürel sermayenin ve nüfus içinde düşük eğitim düzeyinin olduğuna işaret etmektedir Kadın işçilerin oranı Malatya da %22,6, Adıyaman da %7,8, Gaziantep te %24,4 ve Kahramanmaraş ta %7,7 dir. Kadınların bölgesel piyasaya katılımının az olması kültürel tutuculuk, sosyal hayat ve gelenekler ve aynı zamanda işlerin karakteristik özelliklerinden (örneğin kot giysi dikimi veya boyama ve apre işleri pamuk t-şört yapımından daha zordur) kaynaklanmaktadır. Adıyaman da kadınların iş piyasasına %78, oranında katılımı tamamıyla, pamuğa dayalı örgü kumaş giyim eşyasının üretildiği ve kadınların makine operatörü olarak istihdam edildiği Adıyaman giyim sanayinin karakteristik özelliklerinden kaynaklanmaktadır Departmanlaşma Malatya ve Adıyaman daki şirketlerde sınırlıdır. Birçok durumda müdür veya işyeri sahibi imalat, pazarlama ve finansman dahil olmak üzere tüm ana işlevleri kendisi yürütmeye çalışmaktadır. Hemen hemen tüm giyim firmaları özellikle de Adıyaman da bölgesel ve ulusal giyim şirketlerinin alt yüklenicileridir. Onların başlıca beklentileri maliyetlerin azaltılması(başlıca insan kaynakları) ve aynı zamanda üretimin artırılmasıdır. Araştırmaya katılanlar işlerinin geleceğine ilişkin oldukça iyimser bir yaklaşım sergilemektedirler ve daha fazla işçi istihdam ederek ve kapasitelerini genişleterek büyümeyi planlamaktadırlar. Bu tarz bir pozitif düşünce şirketler arasında güvenilir bir havanın oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. Şirketler ihracata yönelik olsalar dahi yerel şirketlerin müşterileri ile iletişim kurmada zorluları bulunmaktadır. Şirketlerin yönetim yaklaşımları Üretim Verimliliği Odaklı Yönetim Yaklaşımı dediğimiz (Taylorist Yönetim ) az ya da çok geleneksel yöntemdir. Ana hedefleri ekonomik verimlilik ve iş üretkenliğidir. Zayıf pazarlama yaklaşımlarının aynı zamanda inovasyon kapasiteleri üzerinde negatif etkiler yaratabilmektedir. Bölgedeki şirketler çoğunlukla bölgesel, ulusal ve uluslararası rakipleri ile tekliflerinin maliyet-fiyat bileşenlerini manipüle ederek rekabet etmektedirler. Frederick Winslow Taylor un Bilimsel Yönetimin İlkeleri (9) ne ulaşmak üzere daha fazla bilgi için adresini ziyaret ediniz. VI

10 Şirketler ve üniversiteler arasındaki ilişkiler çok zayıftır. Araştırmaya katılanların %77,2 i üniversitelerle hiçbir ilişkilerinin olmadığını ifade etmişlerdir. Katılımcıların sadece %0,9 u üniversitelerle özel ilişkilerinin ( eğitimlere katılma, üniversite laboratuvarlarının kullanılması, hizmetlerden faydalanma) bulunduğunun altını çizmişlerdir. Katılımcıların sadece %3 ü gerçek anlamda Ar-Ge departmanına sahiptir. Birçok şirket halen daha ürün geliştirme faaliyetlerini Ar-Ge ve inovasyon ile karıştırmaktadır. Birçok şirket için muhtemel işbirliği alanları: ) siparişleri ortak olarak karşılama 2) makine ve yedek parça alışverişi ve 3) kritik koşullarda mevcut kapasitenin geçici olarak ortaklaşa kullanılmasıdır. Bölgede sunulan iş hizmetleri yelpazesi özellikle de bunlara erişim hem nitelik hem de nicelik anlamında yeterli değildir Farklı hükümet ajansları tarafından sağlanan geniş çeşitliliğe sahip teşviklere rağmen bölgede aynı zamanda farkındalık da yeterli değildir. Bu araştırma esnasında şirketler kendileri için hangi uzmanlıkların gerekli olduğunu açıklama konusunda başarısız olmuşlardır. Bu durum şirketlerde insan kaynakları yönetim becerilerinin eksikliğine (başarısız iş tanımları, departmanlara ayrılma ve uzmanlaşma eksikliği, vb. dahil olmak üzere) işaret etmektedir Şirket büyüklüğü sözkonusu olmaksızın finansmana erişim bölgede sorundur. Şirketlerin %43 ü yatırım finansmanına erişimin diğer finansal araçlarla karşılaştırıldığında nispeten zor olduğunu ima etmişlerdir. Hemen hemen araştırmaya katılan herkes yürütmekte oldukları sosyal ve yardım programlarının olduğunu beyan etmişlerdir. Çalışanlara yapılan gıda yardımlarını, motivasyon etkinliklerini ve performans ödüllerini sosyal veya yardım programları olarak yorumlama eğiliminde bulunmuşlardır (normalde bunların maaş paketinin bir parçası olarak değerlendirilmesi gerekmektedir). Hemen hemen tüm şirketlerin tesislerinde yeterli veri kayıt altyapısı bulunmaktadır. Ancak gerçekte şirketler kaynak tüketimi (su, elektrik, vb.), sağlık ve güvenlik kayıtları, dilekler ve şikayetler, vb. konularda kayıt tutmayı önemsemiyorlar. Fazla mesai yaklaşık bölgedeki tüm giyim şirketleri tarafından bir gereklilik olarak görülmektedir. Katılımcıların %00 ü fazla mesainin ödüllendirildiğini beyan etmişlerdir. Bununla beraber katılımcılar fazla mesaiyi düzenli işlerinin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirme eğilimini göstermişlerdir. Katılımcılar tarafından 9 veya 0 saatlik çalışma süresi düzenli bir çalışma süresi olarak değerlendirilmiştir. Önceden tanımlanmış puan çizelgesine dayalı olarak dört alt-kümenin kümelenme potansiyeli bölgedeki diğerlerinden daha fazladır: Bunlar: Adıyaman daki Giyim Şirketleri: Halihazırda var olan bir tür küme teşkilatı (aslında aktif değil) ve bir küme girişimini başlatmak için bir motivasyon (Adıyaman da en büyük odak grup toplantısı kümedeki kanaat önderlerinin yardımı ile düzenlenmiştir) gerekmekte ki bu aynı zamanda daha önceki küme çalışmasını da canlandırabilir. Kahramanmaraş taki Lif ve İplik Üreticileri: Bunlar bölgede ciroları, istihdam düzeyleri ve şirket büyüklükleri açısından en büyük yatay birleşmeyi oluşturmaktadırlar. Bunlar küresel VII

11 boyutta rekabet etmektedirler ve aynı zamanda sözkonusu OP kaynakları (zaman, fonlar ve insan kaynakları) için çok büyüktürler. Lif ve İplik üreticileri yerine Kahramanmaraş için kayıtdışı giyim şirketlerine dayalı bir küme oluşturma girişiminin başlatılması OP nin hedefleri ile daha uyumlu olabilir. Dokunmamış yüzey üreticileri Gaziantep te yoğunlaşmıştır. Ancak şu anda aralarındaki ilişkiler ve bağlar göz ardı edilebilir. Bir küme girişimi şirketler ve ilgili destek kurumları arasındaki ilişkileri güçlendirebilir. Malatya daki Boyama ve Apre Şirketleri: Malatya daki şirketlerin çoğunun merkezi İstanbul da yerleşiktir. Bu durum küme geliştirme girişimlerinin önündeki ana bir engeldir. Bu raporun tavsiyeler bölümü bölgedeki tekstil ve giyim sanayi için işbirlikleri oluşturmak için bir dizi öneriyi içermektedir. VIII

12 GİRİŞ. ARAŞTIRMANIN AMACI Yakın zamanda kabul edilen Türkiye nin Ulusal Tekstil, Giyim ve Deri Sektörü Stratejisi, ülkenin batı bölgelerindeki (daha fazla gelişmiş) imalat kapasitesinin doğu bölgelerine (az gelişmiş) taşınarak tekstil ve giyim değer zincirinin farklı bölümlerinde uzmanlaşan bölgeler oluşturmasını öngörmektedir. Bu strateji kısa sure önce, 4 Haziran 2009 tarihinde Türkiye nin başbakanı tarafından açıklanan yeni teşvik programı ile desteklenmiştir. Sözkonusu yeni program, işletmelerin imalathanelerini Türkiye nin az gelişmiş bölgelerine özellikle güneydoğuya taşımaya veya yeni şirketlerin buralarda kurulmasını teşvik etmektedir ve bundan başka bu bölgede yatırım için tekstil ve giyim sektörünü öncelikle dirilmiş bir sektör olarak belirlemektedir. Tekstil Stratejisinin faaliyete geçirilmesi birbirine bağlı üç ayağa-üretkenlik, inovasyon, kurumsal sosyal sorumluluk ve sürdürülebilirlik- dayalı olarak bütüncül bir yaklaşımı gerektirmektedir. İşte bu bağlamda ve belirtilen hususlar ile ilgilenmek üzere UNIDO ortaklaşa bir şekilde Türkiye nin tekstil ve giyim sektöründeki KOBİ lerin uluslararası rekabet edebilirliğini artırmak özellikle de yoksul ve hassas bölgelerde yerleşik olanları küresel ve yerel değer zincirlerine entegre etmek üzere bir Ortak Program (OP) geliştirmiştir. OP, yerel iş camiasının hem üretkenliğin artırılması hem de yoksul bölgelerde firmaların piyasaya erişimi ve aynı zamanda yerel dezavantajlı toplulukların ve nüfusun özellikle kadınların yararlandırılması dahil olmak üzere sorumlu rekabet edebilirlik ve uygun çalışma ortamı durumuna ulaşmasına yardımcı olacaktır. OP nin hedeflerinden bir tanesi küme ve iş bağlantılarının oluşturulması alanında ulusal KOBİ desteğinin ve istişare kurumlarının kapasitelerinin geliştirilmesini ele almaktadır. Bu bağlamda, sektörel rekabet derecesini, arz talep faktörlerini, farklı girdi tedarikçileri, işlemcileri, alıcıları, ilgili ve destek kurumları arasındaki bağlantıların haritalandırılmasıyla beraber değerlendirme amacıyla bölgede mevcut Tanısal Araştırma yürütülmüştür. Bir değer zinciri analizi aynı zamanda bu araştırmanın bir parçasını oluşturmaktadır. Bulgular sözkonusu OP nin gelecekteki faaliyetlerini şekillendirmek ve düzenlemek üzere temelini oluşturacaktır. UNIDO nun Küme Geliştirilmesine Yaklaşımı Küme ve ağ oluşturma yaklaşımına dayalı teknik işbirliği projelerinin gerçekleştirilmesindeki tecrübelerinden faydalanarak UNIDO, Küme girişimlerinin planlanması, uygulanması ve değerlendirmesine

13 ilişkin öğrenilen dersler ve en iyi uygulamalarla birlikte metodolojik kılavuzlar formüle etmiştir. Bunlar bugünkü araştırmanın temelini oluşturmuştur ve bu OP bileşeni altında yaklaşan faaliyetlerin omurgasını oluşturacaktır. UNIDO için küme, Ortak zorluklar ve fırsatlar ile karşılaşan birbirine bağlı girişimlerin ve ilgili kurumların coğrafi yoğunlaşması anlamına gelmektedir. Küme oluşumları, genellikle, kendi kendine meydana gelmektedir, ki bu belli bir caddede bazı iş kolları düşük fiyatlara kaliteli ürünler üreterek popüler hale gelmiş olabilirler. Rakipler bazı iş kollarındaki müşterileri çekmeyi umut ederek artık civarda bir araya gelmektedir. Belki bazı rakipler geçen zaman içinde bu iş kolunda çalışmaya alışmışlardır, ticareti orada çırak olarak öğrenmişlerdir ve şimdi bildikleri alanda kendi işlerini kurmayı tercih etmektedirler. Bazen girişimciler ham maddelerin yakınlığı nedeniyle belli bir yerde toplanır veya alanda halihazırda kurulmuş olan geniş müşteri tabanından yararlanırlar. Bazen başka nedenlerle kümeler oluşur: daha ucuz kiralar veya daha destekleyici yerel otoritelerin varlığı. Veya sadece bir değişimin ürünü olarak ve rastlantı eseri az sayıdaki işler müşterileri getirir ki bu da daha fazla işe esin kaynağı olur ve bu da daha fazla müşteri getirir. İşinizin bir küme alanında yer alması avantajlı olabil ilmesine rağmen girişimlerin bir küme içinde yoğunlaşması başarının garantisi değildir. İzole firmalar için erişimi zor olan faydalardan küme firmaları yararlanabilir ve böylece bunlar toplu verimlilik olarak tanımlanırlar bir başka deyişle birlikte çalışarak kazanç sağlarlar. Bu kazançların bazıları kasıtsız olabilir ancak diğerlerinin (özellikle en büyük faydayı sağlayanlar) dikkatli bir planlamaya ihtiyaç duyarlar. Birinci grup faydalar paylaşılan koşullar nedeniyle birlikte verimliliğin planlanmamış oluşumlarıdır ki buna bir kişi pozitif dış ekonomiler veya yayılma etkisi olarak adlandırabilir, mesela aynı yerde yerleşmiş olma nedeniyle. Örneğin belli bir sektörde uzmanlaşmış girişimlerin yatay birleşmeleri girişimcilerin ihtiyaç duyacağı destek hizmetlerini ve malzemeleri sunarak vasıflı işleri veya tüccarları çekecektir. Alan, sektörden bir ürün almayı düşünen herhangi birini kendisine çekerek iyi bir ün kazanabilir. Dolayısıyla pozitif dışsallık veya yayılma etkisi firmaların pahalı reklam kampanyaları yapmadan müşteri çekebilecek olmalarıdır. Uluslararası işbirliğine ihtiyaç olmadan, bu faydalar herhangi bir girişimin ötesinde oldukça doğal bir şekilde meydana gelmektedir. Ancak halen küme üyelerine daha faydalı olan şey ortak verimliliğin istemli oluşumlarıdır bir başka deyişle ortak hareketlerdir. Bunları elde etmek daha zordur, fakat bunlar daha büyük fayda oluştururlar. Biz burada toptan satın almadan ve ham maddelerin depolanmasından, ortak pazarlama kampanyalarından, birlikte reklam yapmadan, birlikte satın almadan veya ekipman kiralamadan, birlikte yerel otoritelerle lobi yapmadan, ortak kredi başvurusundan, vs. den söz ediyoruz. Bu durumların her birinde girişimciler kendi bireysel çıkarlarını grubun hedefi ile dengelemek ve bu tür ortak faaliyetleler gerçekleştirmek için birbirlerine yeterince güven duymak zorunda kalacaklardır. 2

14 Ortak faaliyetler otomatik olarak ortaya çıkmadıklarından ancak paylaşılan hedeflerin belirlenmesi ve elde edilmesine ilişkin çaba gerektiğinden ve yavaş bir güven oluşturma zemininde olmalarından bunların kolaylaştırılmasına ihtiyaç vardır. UNIDO daha önce 990 ların ortalarından bu yana inovativ 6 adımdan oluşan küme geliştirme metodolojisinin 2 yardımı ile çeşitli küme geliştirme projelerine destekte bulunmuştur. Şekil -: UNIDO nun Küme Geliştirme Metodolojisi TEKSTİL VE GİYİM SANYAYİ Tekstil ve giyim sanayi çok yönlü bir dizi alt sanayileri temsil eder. Tüm sanayiyi tanımlamak için değer zincirinin farklı segmentlerine ayırmak gerekir. Tekstil son derece otomatikleştirilmiş bir sanayidir ve eğirme, dokuma ve apreden oluşmaktadır ve bu üç işlev sıklıkla entegre tesislerde gerçekleştirilir. Tekstil sanayi tüketicinin zevkine göre sezon esnasında ayarlanması bakımından giyim sanayinden daha az esnektir. Diğer yandan geçen yüzyıl boyunca giyim sanayinin temel süreci çok fazla değişmemiştir ve artan deste sistemi ile nitelenmektedir. (PBS). Tekstilin üretimi giyim imalatından daha sermaye ve beceri yoğundur dolayısıyla da daha az hareket etmeye yatkındır ve kendini inşa etmek için daha uzun bir hazırlık dönemine ihtiyaç duyar. Diğer bir yandan ise giyim eşyalarının üretimi emek yoğundur ve hemen hemen tüm gelişen ülkelerde bulunabilir özellikle de en az gelişmiş ülkelerde. 2 UNIDO metodolojisine ilişkin daha fazla bilgi için lütfen adresini ziyaret ediniz. 3

15 .2 KÜMELERİN BÖLGEDEKİ GÖRÜNÜMÜ City Center Cotton Yarn Manufacturers Ginneries Yarns (Acrylic, Polypropylene etc) Clothing Companies - From Knitting Fabric Knitting Fabric Manufacturers Clothing Companies - From Woven Fabric Woven Fabric Manufacturers Dyeing and Finishing Companies x Non-Woven Manufacturers Others Şekil -2: Malatya daki alt sektör yatay birleşimleri 4

16 City Center Cotton Yarn Manufacturers Ginneries Yarns (Acrylic, Polypropylene etc) Clothing Companies - From Knitting Fabric Knitting Fabric Manufacturers Clothing Companies - From Woven Fabric Woven Fabric Manufacturers Dyeing and Finishing Companies x Non-Woven Manufacturers Others Şekil -3: Adıyaman daki alt sektör yatay birleşimleri 5

17 City Center Cotton Yarn Manufacturers Ginneries Yarns (Acrylic, Polypropylene etc) Clothing Companies - From Knitting Fabric Knitting Fabric Manufacturers Clothing Companies - From Woven Fabric Woven Fabric Manufacturers Dyeing and Finishing Companies x Non-Woven Manufacturers Others Şekil -4: Kahramanmaraş taki alt sektör yatay birleşimleri 6

18 City Center Cotton Yarn Manufacturers Ginneries Yarns (Acrylic, Polypropylene etc) Clothing Companies - From Knitting Fabric Knitting Fabric Manufacturers Clothing Companies - From Woven Fabric Woven Fabric Manufacturers Dyeing and Finishing Companies x Non-Woven Manufacturers Others Şekil -5: Gaziantep teki alt sektör yatay birleşimleri 7

19 SUPPLIERS AND SUPPORTING INDUSTRIES NATURAL FIBER SUPPLIERS (Mainly Cotton) + Regional Suppliers in Ş.Urfa, K.Maraş etc. + National Suppliers in Adana, Aydın etc. + International Suppliers in USA. SYNTHETIC POLYMER SUPPLIERS + Regional Suppliers in Adana Advansa, Sasa + National Supplier in Turkey Aksa + International Suppliers in Low Cost Countries such as Thailand, China etc. MACHINE SUPPLIERS + Mainly in Germany and Japan with representatives in Istanbul. Some technical support available in the region (esp. İn Adana & G. Antep) Spare parts & service suppliers in Adıyaman DYE & CHEMICAL SUPPLIERS +European and Low cost country companies with representatives in Istanbul ACCESSORY SUPPLIERS + Mainly in Low Cost Countries with sellers in Istanbul, Izmir MTSO Chamber of Commerce and Industry CLUSTER ORGANIZATION 29 COMPANIES (5, % of the industrial companies in Kahramanmaraş); most concentrated sub-sectors are marked yellow Yarn Manufacturers (SPUN: cotton) 8 Companies Woven Fabric Manufacturers 9 Companies Clothing Companies (knitted fabric) 58 Companies RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS IN THE REGION FIRAT Development Agency Yarn Manufacturers (FILAMENT:fibers) 3 Companies Dyeing and Finishing GAIB Southeastern Anatolia Exporters Association Knitted Fabric Manufacturers 22 Companies Clothing Companies (woven fabric) 2 Companies 4 Companies Others (nonwoven, carpet, linen Bag, towel and home textiles) 3 Companies employees (including 22% unregistered workers in some unregistered companies) ABIGEM RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS OUTSIDE THE REGION TOBB Textile Industry Council UNIVERSITIES, R&D CENTERS, TEST AND QUALITY CENTERS INONU UNIVERSITY Yakınca Vocational High School TOBB Clothing Industry Council ITKIB Istanbul Textile and Apparel Industry Association INONU UNIVERSITY Arapgir Vocational High School KOSGEB INTERMEDIARY COMPANIES, OWN SALES TEAMS OF REGIONAL COMPANIES, HQs IN ISTANBUL, AGENCIES, PURCHASING AGENTS Malatya Textile and Clothing Cluster Map CUSTOMERS AND BUYERS (Domestic - International) NATIONAL Wholesalers; + Yarn Istanbul + Fabric Istanbul + Clothes Istanbul, Fabric Manufacturers + Fabric Almost all buyers in Turkey + Dyeing and Finsihing Mainly Regional Clothing Companies; + Yarn Almost all buyers in Turkey + Fabric Almost all buyers in Turkey + Clothes as sub-contractor Istanbul, Izmir Retailers; + Clothes Istanbul, Ankara, Gaziantep INTERNATIONAL Wholesalers; +Yarn EU, + Fabric EU, Middle East + Clothes EU, USA, Middle East, Russia Fabric Manufacturers + Fabric EU, Clothing Companies; + Yarn EU + Fabric EU + Clothes as sub-contractor USA, EU Countries Retailers; + Clothes USA, EU Countries Şekil -6: Tekstil ve Giyim Küme Haritası, Malatya 8

20 SUPPLIERS AND SUPPORTING INDUSTRIES NATURAL FIBER SUPPLIERS (Mainly Cotton) + Regional Suppliers in Ş.Urfa, K.Maraş etc.22 in Adıyaman + National Suppliers in Adana, Aydın etc. + International Suppliers in USA. SYNTHETIC POLYMER SUPPLIERS + Regional Suppliers in Adana Advansa, Sasa + National Supplier in Turkey Aksa + International Suppliers in Low Cost Countries such as Thailand, China etc. MACHINE SUPPLIERS + Mainly in Germany and Japan with representatives in Istanbul. Some technical support available in the region (esp. İn Adana & G. Antep) Spare parts & service suppliers in Adıyaman DYE & CHEMICAL SUPPLIERS +European and Low cost country companies with representatives in Istanbul ACCESSORY SUPPLIERS + Mainly in Low Cost Countries with sellers in Istanbul, Izmir ATSO Chamber of Commerce and Industry CLUSTER ORGANIZATION ATEKS Adıyaman Textile and Clothing Cluster 90 COMPANIES (34,2 % of the industrial companies in Adıyaman); most concentrated subsectors are marked yellow Yarn Manufacturers (SPUN: cotton) Companies Woven Fabric Manufacturers Company Clothing Companies (knitted fabric) 30 Companies RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS IN THE REGION Yarn Manufacturers (FILAMENT:fibers) 4 Companies Dyeing and Finishing GAIB Southeastern Anatolia Exporters Association IPEK YOLU Silk Road Development Agency RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS OUTSIDE THE REGION TOBB Textile Industry Council Knitted Fabric Manufacturers 4 Companies Clothing Companies (woven fabric) 4 Companies 0 Companies Others (nonwoven, carpet, linen Bag, towel and home textiles) 4 Companies 6.26 employees (including 7 % unregistered workers) UNIVERSITIES, R&D CENTERS, TEST AND QUALITY CENTERS ADIYAMAN UNIVERSITY Textile Vocational High School TOBB Clothing Industry Council ITKIB Istanbul Textile and Apparel Industry Association KOSGEB INTERMEDIARY COMPANIES, OWN SALES TEAMS OF REGIONAL COMPANIES (very limited), SUBSIDIARIES IN ISTANBUL (very limited), AGENCIES, PURCHASING AGENTS Adıyaman Textile and Clothing Cluster Map CUSTOMERS AND BUYERS (Domestic - International) NATIONAL Wholesalers; + Yarn Istanbul + Fabric Istanbul + Clothes Istanbul, Ankara, Kayseri, Gaziantep Fabric Manufacturers + Fabric Almost all buyers in Turkey + Dyeing and Finsihing Mainly Regional Clothing Companies; + Yarn Almost all buyers in Turkey + Fabric Almost all buyers in Turkey + Clothes as sub-contractor Istanbul, Izmir Retailers; + Clothes Istanbul, Ankara, Gaziantep INTERNATIONAL Wholesalers; +Yarn EU + Fabric EU + Clothes EU Fabric Manufacturers + Fabric EU Clothing Companies; + Yarn EU + Fabric EU + Clothes as sub-contractor EU Countries Retailers; + Clothes EU Countries Şekil -7 Tekstil ve Giyim Küme Haritası, Adıyaman 9

21 SUPPLIERS AND SUPPORTING INDUSTRIES NATURAL FIBER SUPPLIERS (Mainly Cotton) + Regional Suppliers in Ş.Urfa, K.Maraş etc.47 in K.Maraş + National Suppliers in Adana, Aydın etc. + International Suppliers in USA. SYNTHETIC POLYMER SUPPLIERS + Regional Suppliers in Adana Advansa, Sasa + National Supplier in Turkey Aksa + International Suppliers in Low Cost Countries such as Thailand, China etc. MACHINE SUPPLIERS + Mainly in European Countries (mostly Switzerland, Germany, Italy) and Japan with representatives in Istanbul. Some technical support available in the region (esp. İn Adana & G. Antep) DYE & CHEMICAL SUPPLIERS +European and Low cost country companies with representatives in Istanbul ACCESSORY SUPPLIERS + Mainly in Low Cost Countries with sellers in Istanbul, Izmir KMTSO Chamber of Commerce and Industry 224 COMPANIES (52,5 % of the industrial companies in Kahramanmaraş); mpst concentrated sub sectors are marked yellow. Yarn Manufacturers (SPUN: cotton) 60 Companies Woven Fabric Manufacturers 9 Companies Clothing Companies (knitted fabric) Companies RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS IN THE REGION DOĞAKA Eastern Mediterranean Development Agency CLUSTER ORGANIZATION Yarn Manufacturers (FILAMENT:fibers) 2 Companies Dyeing and Finishing GAIB Southeastern Anatolia Exporters Association Knitted Fabric Manufacturers 4 Companies Clothing Companies (woven fabric) 22 Companies Companies KATEKO Kahramanmaraş Chambers of Tailors and Outfitters RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS OUTSIDE THE REGION TOBB Textile Industry Council Others (nonwoven, carpet, linen Bag, towel and home textiles) 2 Companies employees (including 8% unregistered workers in some 00 unregistered companies) UNIVERSITIES, R&D CENTERS, TEST AND QUALITY CENTERS K.MARAS S.IMAM UNIVERSITY Textile Engineering Dept. TOBB Clothing Industry Council ITKIB Istanbul Textile and Apparel Industry Association K.MARAS S.IMAM UNIVERSITY USKIM CENTER KOSGEB INTERMEDIARY COMPANIES, OWN SALES TEAMS OF REGIONAL COMPANIES, SUBSIDIARIES IN ISTANBUL, AGENCIES, PURCHASING AGENTS Kahramanmaraş Textile and Clothing Cluster Map CUSTOMERS AND BUYERS (Domestic - International) NATIONAL Wholesalers; + Yarn Istanbul + Fabric Istanbul + Clothes Istanbul, Ankara, Kayseri, Gaziantep Fabric Manufacturers + Fabric Almost all buyers in Turkey + Dyeing and Finsihing Mainly Regional Clothing Companies; + Yarn Almost all buyers in Turkey + Fabric Almost all buyers in Turkey + Clothes as sub-contractor Istanbul, Izmir Retailers; + Clothes Istanbul, Ankara, Gaziantep INTERNATIONAL Wholesalers; +Yarn EU + Fabric EU, Middle East, Israel + Clothes EU, USA, Middle East, Russia Fabric Manufacturers + Fabric EU, Israel Clothing Companies; + Yarn EU + Fabric EU + Clothes as sub-contractor USA, EU Countries Retailers; + Clothes USA, EU Countries Şekil -8: Tekstil ve Giyim Küme Haritası, Kahramanmaraş 0

22 SUPPLIERS AND SUPPORTING INDUSTRIES NATURAL FIBER SUPPLIERS (Mainly Cotton) + Regional Suppliers in Ş.Urfa, K.Maraş etc.6 in G.Antep + National Suppliers in Adana, Aydın etc. + International Suppliers in USA. SYNTHETIC POLYMER SUPPLIERS + Regional Suppliers in Adana Advansa, Sasa + National Supplier in Turkey Aksa + International Suppliers in Low Cost Countries such as Thailand, China etc. MACHINE SUPPLIERS + Mainly in European Countries (mostly Switzerland, Germany, Italy) and Japan with representatives in Istanbul. Some technical support available in the region (esp. İn Adana & G. Antep) + Some basic textime machine manufactured in G. Antep DYE & CHEMICAL SUPPLIERS +European and Low cost country companies with representatives in Istanbul ACCESSORY SUPPLIERS + Mainly in Low Cost Countries with sellers in Istanbul, Izmir IPEK YOLU Silk Road Development Agency GTO Chamber of Commerce CLUSTER ORGANIZATION 94 COMPANIES (42,9 % of the industrial companies in Gaziantep); most concentrated subsectors are marked yellow. Yarn Manufacturers (SPUN: cotton) 52 Companies Woven Fabric Manufacturers 6 Companies Clothing Companies (knitted fabric) mainly tricot 34 Companies RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS IN THE REGION Yarn Manufacturers (FILAMENT:fibers) 75 Companies ABIGEM GAIB Southeastern Anatolia Exporters Association RELATED AND SUPPORTING ORGANIZATIONS OUTSIDE THE REGION TOBB Textile Industry Council Dyeing and Finishing Knitted Fabric Manufacturers (mainly tricot) 7 Companies Clothing Companies (woven fabric) 5 Companies 42 Companies Nonwoven Comp. 8 Companies Others (carpet, linen Bag, towel and home textiles) 349 Companies employees (including 6% unregistered workers in some 500 unregistered companies); yellow markeds are mostly GAZİANTEP UNIVERSITY Textile Engineering Department GSO Chamber of Industry TOBB Clothing Industry Council ITKIB Istanbul Textile and Apparel Industry Association UNIVERSITIES, R&D CENTERS, TEST AND QUALITY CENTERS GAZİANTEP UNIVERSITY Textile Vocational High School KOSGEB MPM National Productivity Center INTERMEDIARY COMPANIES, OWN SALES TEAMS OF REGIONAL COMPANIES, SUBSIDIARIES IN ISTANBUL, AGENCIES, PURCHASING AGENTS Gaziantep Textile and Clothing Cluster Map CUSTOMERS AND BUYERS (Domestic - International) NATIONAL Wholesalers; + Yarn Istanbul + Fabric Istanbul + Clothes Istanbul, Ankara, Gaziantep Fabric Manufacturers + Fabric Almost all buyers in Turkey + Dyeing and Finsihing Mainly Regional Clothing Companies; + Yarn Almost all buyers in Turkey + Fabric Almost all buyers in Turkey + Clothes as sub-contractor Istanbul, Izmir Retailers; + Clothes Istanbul, Ankara, Gaziantep + Home Textiles İstanbul End-Users (B2B; Industries) + Nonwovens Almost all Turkey INTERNATIONAL Wholesalers; +Yarn EU, Syria, Middle East + Fabric EU, Middle East, + Clothes EU, Middle East,mainly Iraq, Syria Fabric Manufacturers + Fabric EU Clothing Companies; + Yarn EU + Fabric EU + Clothes as sub-contractor EU Countries Retailers; + Clothes EU Countries 3 Şekil -9: Tekstil ve Giyim Küme Haritası, Gaziantep 3 Gaziantep de en çok yatay birleşmeleri olan bazı altsektörler (Diğerleri) bu araştırmanın kapsamından çıkarılmıştır. Bu nedenle de onlar sarı renk ile işaretlenmemişlerdir.

23 2 TEKSTİL VE GİYİM SANAYİNİN DİNAMİKLERİ Tekstil ve giyim sanayi, liflerin ipliğe ve kumaşın yüksek teknoloji ürünü sentetik ipliklere, yüne, nevresim takımına, endüstriyel filterlere, dokunmamış yüzeyler, jeotekstillere ve giyim gibi geniş çeşitlilikteki ürünlere dönüştürülmesine kadar birçok çalışma alanını kapsayan çeşitli ve heterojen bir sanayidir. Bu sanayi, sanayileşme sürecinde tarihsel olarak önemli bir rol oynamıştır ve genelde gelişmekte olan ülkeler için sanayileşme yoluna girmede potansiyel bir ilk adım olarak kabul edilir(morris ve Barnes, 2009). Tekstil ve giyim sanayi aşağıda belirtilen özellikleri bakımından küresel ekonomide benzersizdir.. Gelişmiş ülkeler bu sanayiyi kalkınma yolculuklarında bir sıçrama tahtası olarak kullanmışlardır. 2. Sektöre girişte bu sanayide girişimcilerin karşısındaki engeller başka sanayilerle karşılaştırıldığında nispeten düşüktür. Sektöre giriş çok büyük sermaye harcamalarını gerektirmez (otomotiv, makine, vb. diğerleri ile karşılaştırıldığında); Tekstil sermaye yoğun bir iş kolu olma yönündeyken giyim ise emek yoğundur ve genellikle düşük maliyetli işgücüne dayanır. Bu teşebbüsler nispeten daha az vasıflı işçileri istihdam ederek kurulabilir. 3. Sözkonusu sanayi küresel ekonomide hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde yüksek iştiham ve ihracat potansiyeline bağlı olarak halen en korumalı sanayi durumundadır. INTRACEN istatistiklerine göre küresel tekstil ve giyim sanayi hacmi 2009 da yaklaşık 530 milyar Amerikan Doları dır. Piyasanın 202 yılında 700 milyar Amerikan Doları na ulaşacak kadar büyümesi beklenmektedir. Diğer taraftan ise tekstil ve giyim sanayinde çok sayıdaki küçük firma, kayıtdışı imalat faaliyetleri ve birçok evden çalışan işçiler nedeniyle istihdamı ölçmek zordur. Yaklaşık 9 milyonu Çin de (McNamara, 2008) bulunan 40 milyondan fazla işçinin doğrudan küresel tekstil ve giyim sanayinde çalıştığı tahmin edilmektedir. KÜRESEL SANAYİ TİCARET AKIŞI (x.000 USD) GİYİM TEKSTİL TOPLAM Tablo 2-: Küresel Ticaret Akışı Daha önce de belirtildiği gibi tekstilin üretimi giyim imalatından daha sermaye ve beceri yoğundur dolayısıyla da daha az hareket etmeye yatkındır ve kendini inşa etmek için daha uzun bir hazırlık dönemine ihtiyaç duyar. Diğer bir yandan ise giyim eşyalarının üretimi emek yoğundur ve hemen hemen tüm gelişen ülkelerde bulunabilir özellikle de en az gelişmiş ülkelerde. Sanayi 950 den bu yana batıdan doğuya doğru her aşamada daha önce emek maliyetinin daha düşük olduğu bir ülkeye kaymayı kapsayacak şekilde birçok göçe tanıklık etmiştir. 2

24 Sanayinin değer zinciri küresel üretim ağlarını kontrol eden ve tedarik spesifikasyonlarına ilişkin koşulları belirleyen marka sahibi şirketlerin ve büyük perakendecilerin üzerinde hakimiyetlerinin bulunduğu alıcı-odaklı bir zincirdir. Alıcıların çoğunun kendi imalat tesisleri yoktur ancak üretimi küresel bazda organize ve kontrol edebilirler. Alıcı odaklı değer zincirleri tüketici mal sanayinde gözlemlendiği üzere geniş bir şekilde tipik olarak emek yoğundur, Zincirdeki küresel oyuncular zincirlerdeki bir adım aşağıdaki üyeler üzerinde baskı kurabilirler.-perakendecilerin zincirde bir adım aşağıda olan üreticiler üzerinde fiyat, kalite, hazırlık süresi, vb. açısından özel bir baskısı bulunmaktadır. Tekstil ve giyim sanayinin değer zincirinin son derece talepkar ve alıcı hakimiyetinde olması iki önemli nedene dayandırılmaktadır. Birincisi müşteri davranışlarındaki değişiklikler daha çok ısmarlama ürünleri, kısa sezonları, hızlı ürün ömrünü ve daha az imalat miktarlarını gerektirmektedir. Aynı zamanda müşteriler fiyat anlamında daha talepkar hale geliyorlar, gelirlerinin çok küçük bir kısmını giyime harcıyorlar ve giysi parçalarını daha sıklıkla satın alıyorlar. Tüketicilerin talepleri perakendecileri dünya üzerinde en düşük maliyetlerin bulunduğu yerlerde üretim sağlamaya yönlendirmiştir. Perakendeciler maliyetlerin düşürülmesi, kalitenin ve çeşitliliğin artırılması konusunda imalatçılara baskı yapıyorlar (Morris ve Barnes, 2009). İkincisi ise perakendecilerin alım gücündeki artış ve büyük indirim zincirlerinin ortaya çıkması ve de bağımsız mağazaların yerini alan özel giysi mağazalarının perakendecilere artan bir şekilde küresel tedarik ağını yönetme yetkinliğini vermiş olmasıdır. Bu alım gücünün yoğunlaşması değer zincirindeki diğer oyuncuların faaliyetleri üzerinde perakendecilere neredeyse mutlak bir kontrol vermektedir. Küresel tekstil ve giyim sanayine ilişkin temel ve genel süreç aşağıda yer alan rakamlarla gösterilmiştir. Genel olarak doğal ve insan yapımı lifler pamuk, yün ve kimyasallar gibi ham malzemelerden üretilir. Bu lifler dokuma ve örgü kumaşlarda kullanılmak üzere iplik olarak eğirilir. Daha sonra kumaşlar aprelenir, boyanır ve bu süreçte gerektiği şekilde üzerlerine baskı yapılır. 3

25 TEKSTİL VE GİYİM SANAYİNDE TEMEL SÜREÇLER LİFLER İPLİKLER KUMAŞ Doğal İnsan Yapımı - Hallaçlama Ginning Tarama Eğirme Boyama Dokuma veya Örme Beyazlatma Boyama Apreleme APRELENMİŞ ÜRÜNLER Giyim Şekil 2-: Tekstil ve Giyim Sanayiye İlişkin Temel Süreç Tekstil son derece otomatikleştirilmiş bir sanayidir ve eğirme, dokuma ve apreden oluşmaktadır ve bu üç işlev sıklıkla entegre tesislerde gerçekleştirilir. Tekstil sanayi tüketicinin zevkine göre sezon esnasında ayarlanması bakımından giyim sanayinden daha az esnektir. Diğer yandan geçen yüzyıl boyunca giyim sanayinin temel süreci çok fazla değişmemiştir ve artan deste sistemi ile nitelenmektedir. (PBS).PBS de her bant operatörünün bir veya birkaç operasyonda uzmanlaşmış olacak şekilde organize edilmiştir. Kumaş önce kesilir sonra giysinin parçaları şeklinde gruplanır, desteler oluşturulur(ön birleştirme) ve sonra birlikte dikilir. Operasyonların sistematikleştirilmesi ve her münferit operasyonda zamanın kısaltılması anlamında birçok iyileştirme (en dikkat çekeni otomatik kesme makinasıdır) yapılmış olmasına rağmen temel sistem halen aynı kalmıştır. Şekil 2-2 aşağıda giyim sanayindeki değer zincirini göstermektedir (McNAMARA, 2008). Şekil 2-2: Giyim Sanayine İlişkin Değer Zinciri Aşağıda 2-4 no lu şekilde tekstil ve giyim sanayinin genel değer zinciri sunulmaktadır. 4

26 5

27 Teknik Tekstil ve Diğer yapılmışlar Teknik Tekstil tüketicileri Tarım Teknik tekstil için Ar-Ge l Perakendeciler Doğal Lifler Taşeronlar İplik ve Kumaş Üreticileri Pazarlamacılar Tüketiciler Ürün ve Tasarımcıı Sentettik Lifler Çevre Standartları - Çalışma Yasaları - - Moda - İnsan Ekolojisi Marka sahibi - Müşteriler Yeni Lif Teknolojileri - Tüketici davranışı - Tüketici beğenileri - Sosyal yaşam - Moda 6

28 Şekil 2-3: Tekstil ve Giyim Değer Zinciri 7

29 Küresel tüketim eğimleri, bölgesel ve küresel ekonomik ve politik dalgalanmalar ve krizler, tüketici davranışları, hammadde fiyatları, işçi ücretleri ve maaşlar, piyasalar yakınlık ve de tedarik zincirleri sanayinin eğilimleri üzerinde etkiye sahiptir. Bu karakteristik özellikler ile sanayi aynı zamanda oldukça dinamik bir sanayidir. Örneğin Kuzey Afrika ülkeleri ve özellikle de Mısır bu raporun hazırlanma dönemine kadar Türk tekstil ve giyim sanayine düşük maliyette imalat üssü olarak iyi olanaklar ve koşullar sağlamıştır. Bölgede yakın zamanda meydana gelen politik dalgalanmalardan sonra sanayi aniden başka fırsatlara yönlenmiş ve de bölge yatırım anlamında yönünü değiştirmiştir. Bavul ticareti ve taklit ürünlerin ticareti sanayideki iki yasadışı ticaret şeklidir ve Türkiye Çin dahil Uzakdoğu Ülkeleri ile birlikte bir merkez olarak yasadışı küresel giyim ticaretinden faydalanan ülkelerden bir tanesidir. 980 lerin başından bu yana Rusya, İran, Irak, Cezayir, Suriye ve Balkan Ülkeleri nden gelen kişiler tam gümrük beyanında bulunmadan veya yarı beyanda bulunarak kendi ülkelerinde satmak üzere Türkiye den giyim eşyaları almaktadırlar. Komşu ülkelerde yaşayanlar Türkiye nin bavul ticareti merkezlerini (Gaziantep bunlardan bir tanesi) sıklıkla ziyaret etmektedir. Bavul ticareti ve taklit ürün ticaretinin ayrı olarak değerlendirilmesi gerekir. Taklitçiliğin ekonomik etkileri yasal haklara sahip kişilerin tamamen satış kayıplarının ötesine gitmektedir. Şirketler taklitçiler ile rekabet ederek gelişmeyi ve marka tanınırlığını artırmak için gerekli reklam maliyetlerini sağlamayan aşağı yönde bir fiyat baskısı ile karşılaşmaktadırlar. Küresel taklit ürünler ticareti WTO ve WIPO olarak yakın bir zamanda Taklitçilik Karşıtı Ticaret Anlaşması nın (ACTA) işleyişe geçirilmesinden sonra kontrol edilebilecektir. Diğer yandan ise bavul ticaretinin vergi muaf bir yapısı vardır çünkü sözkonusu ticaret yolcunun beraberinde bir bavul taşıması yoluyla gerçekleştirilmektedir. Sonuç olarak, gayri resmi ekonomi için her zaman bir zemin oluşturma olanağı bulunmaktadır. Ancak, bavul ticaretinin aynı zamanda ekonomilerin sosyal ve ekonomik yapısı üzerinde olumlu etkileri de bulunmaktadır. Malların yeniden satışı bölgenin refahını artırmaktadır. Bu tür ticaret ülke içinde (örneğin: turizm ekonomisi) ve dış ülkelerde(örneğin: malların yeniden satışı) ekonomik kaynakları tatmin edecektir. Genel bir eğim olarak sanayide taklit ticareti yakın bir zamandaki yeni bir mekanizmanın (örneğin: ACTA) yardımı ile kontrol edilecektir. Ancak bavul ticareti küresel olarak devam edecek gibi görünmektedir. Tekstil ve giyim sanayinin ana karakteristik özellikleri aşağıda listelenmiştir; - En fazla küreselleşmiş ve dinamik sanayilerden bir tanesidir, 2- Alıcı odaklı ve entegre değer zincirleri bulunmaktadır 3- Sosyo-ekonomik ve politik değişikliklere, hammadde fiyatlarına, işçi ücretlerine ve maaşlara ve tüketim eğilimlerine karşı çok hassastır, 4- Küresel olarak yaklaşık 40 milyon işçi ile dünyadaki sanayi istihdamının en geniş kaynaklarından bir tanesidir, 8

30 5- Küresel ekonomide hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde halen daha en çok korunan sanayidir. Sanayinin değer faktörleri aşağıda gösterilmiştir Talep Faktörleri Kârlılık Faktörleri Tüketici davranışları Operasyonel verimlilik Tüketici talebi Bir başka yerde üretim Yapmanın karşılaştırmalı maliyetleri Giyim pazarlamacıları ile kontratların yapılması Orta düzey yöneticilerin işe alınması Sınırlı bir coğrafi bölgeye odaklanma Belli ürünlerde uzmanlaşma Tablo 2-2: Değer Faktörleri 9

31 3 TÜRK TEKSTİL VE GİYİM SANAYİ Türkiye de tekstil üretiminin tarihi Osmanlı dönemine dayanmaktadır. 6. ve 7. Yüzyıllarda tekstil üretimi çok yaygın ve gelişmiş bir düzeydeydi. İmparatorluğu n sonuna kadar ağırlıklı bir şekilde Osmanlı sanayinin tekstile dayalı olması sektörün önemli olduğunun açık bir göstergesidir. 20. Yüzyılda hızlı bir şekilde gelişerek Türkiye de yılları arasında büyük bir tekstil üretim kapasitesi oluşturulmuştur. 950 lere kadar kamu sektöründe ana oyuncu olan Sümerbank vasıtasıyla yürütülen tekstil sanayinde, bu tarihten sonra özel sektörün önemi artmıştır. Tekstil sanayinin en önemli hammaddesi olan pamuğun Türkiye de geniş bir şekilde yetiştirilmesi takiben eden yıllarda tekstil sektörünün daha fazla gelişmesine katkıda bulunmuştur. 972 e kadar ilk planlı kalkınma döneminin tamamlanmasına bağlı olarak sektör daha fazla güçlenmiştir. 980 ve 989 arasındaki dönem dış pazarlara açılmaya tanıklık etmiştir (Kaynak: İTKİB). Tekstil ve giyim sanayi diğer gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler gibi Türkiye nin sanayileşme ve ihracat çabalarına büyük bir katkıda bulunmaktadır. Teknoloji yoğun tekstil üretimi daha büyük şirketler tarafından yürütülürken Türk giyim sanayi başlıca (%80) küçük ve orta ölçekli girişimlerden oluşmaktadır. Günümüzde Türkiye nin 500 büyük şirketinden yaklaşık %20 si tekstil ve giyim sanayindendir. Tekstil ve giyim sanayi Türkiye nin GSMH nin hemen hemen %0 luk kısmı ile birlikte toplam sanayi üretiminin yaklaşık %4.5 ni sağlamaktadır. Türk Maliye Bakanlığı nın kayıtlarına göre Türk vergi mükelleflerinin %6 sı 2009 yılında ( vergi mükellefi tekstil ve giysi eşyaları imalatçısıdır) tekstil ve giyim sektöründe aktif olduğu görünmektedir VERGİ MÜKELLEFLERİ GELİR KURUMSAL TOTAL % TEKSTİL ÇIRÇIR FABRİKALARI TEKSTİL İPLİK İMALATÇILARI TEKSTİL KUMAŞ İMALATÇILARI TEKSTİL - KUMAŞTAN YAPILAN MALLAR TEKSTİL TOPLAM GİYİM - İMALATÇILAR GİYİM - PERAKENDECİLER GİYİM - TOPTANCILAR GİYİM TOPLAM TEKSTİL VE GİYİM TOPLAM TÜRKİYE TOPLAM Kaynak: Maliye Bakanlığı Tablo 3-: Türk Tekstil ve Giyim Sanayindeki Vergi Mükellefi Sayısı 20

32 Türkiye de vergi mükellefleri tarafından ödenen ortalama vergi artarken, tekstil ve giyim sanayinde ters yönde bir eğilim gözlenmektedir. Tekstil ve giyim sanayinin yıllık vergi ödemeleri aşağıda gösterildiği üzere Türkiye deki diğer vergi mükelleflerinin ortalamasından oldukça aşağıdadır; MÜKELLEF BAŞINA ÖDENEN ORTALAMA GELİR VERGİSİ (USD) MÜKELLEF BAŞINA ÖDENEN ORTALAMA KURUMLAR VERGİSİ (USD) TEKSTİL TEKSTİL GİYİM GİYİM TÜRKİYE TÜRKİYE Kaynak: Maliye Bakanlığı Tablo 3-2: Tekstil ve Giyim Sanayinde Vergi Mükellefleri Tarafından Ödenen Ortalama Vergi Miktarı Sanayi Türkiye de beş bölgede yoğunlaşmıştır; Ege Bölgesi (İzmir ve Denizli), Akdeniz Bölgesi (Adana), Doğu Anadolu Bölgesi (Malatya, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Gaziantep), İç Anadolu Bölgesi (Kayseri), Marmara Bölgesi (İstanbul, Bursa ve Tekirdağ). Yakın zamanda kabul edilen Türkiye nin tekstil Stratejisi iki öncelikli alanda odaklanmaktadır: 4 İş ortamının iyileştirilmesi Şirketlerin kapasitelerini destekleme yoluyla rekabet edebilirliğin artırılması Tekstil sanayi stratejisi Türkiye nin batı bölgelerindeki imalat kapasitelerinin doğudaki ve daha az gelişmiş bölgelerine doğru yer değiştirmesini öngörmektedir. Strateji belgesi aynı zamanda işlerin yer değiştirmesini teşvik etme amacıyla özel teşvik programlarının geliştirilmesini teklif etmektedir. Bu stratejinin gerçekleştirilmesi sanayide farklı segmentlerde uzmanlaşmış bölgeler (Malatya, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Gaziantep dahil Türkiye nin doğu bölgesinde) oluşturacaktır. Bölgesel küme girişimleri strateji belgesine göre desteklenecektir. Diğer yandan, Türkiye ihracat odaklı ve başlıca pamuk üretimine dayalı yapısal özelliklerinin yardımıyla tekstil ve giyim sanayinde ana küresel oyunculardan bir tanesidir. Tekstil ve giyim sanayi aynı zamanda özellikle ülkenin ihracat kazancı açısından da önem arzetmektedir. Örneğin 2009 yılında Türkiye nin tekstil ve giyim ihracatı %3,6 oranında küresel piyasa payı ile9,3 milyar Amerikan Doları dır. Aşağıdaki Tablo 3-3 de Türk Tekstil ve Giyim sanayine ilişkin en kapsamlı istatistik bilgileri yer almaktadır. Türkiye aynı zamanda yıllık ton üretim (FAOSTAT; 2008 rakamları) ile dünyanın 7. Büyük pamuk tiftiği üreticisidir. Pamuk üretiminde ortaya çıkan bazı sorunlara rağmen uzun vadede Türkiye her zaman hammadde üreticisi olmanın doğal rekabet avantajından faydalanmaktadır. 4 Tekstil, giyim, deri ve deri ürünleri sektörleri strateji belgesi, Eylül 2008, s.78. 2

33 Türkiye ve Dünya arasında Tekstil ve Giyim Sanayinde İkili Ticaret Birim : ABD Doları bin Ürün kodu Ürün etiketi 2007 deki Değer Dünyanın ithalatı 2008 deki Değer 2009 daki değer 2007 deki Değer Türkiye nin dünyaya ihracatı 2008 deki Değer 2009 daki değer 50 İpek Yün, hayvan kılı, atkılı ipliği ve bundan üretilen kumaşlar Pamuk Bitkisel esaslı tekstil lifleri, kağıt iplik, dokuma kumaş İnsan yapımı filamentler İnsan yapımı kesikli elyaf Vatka, keçe, dokunmamışlar, iplikler sicim, halat,vs Halılar ve diğer tekstil taban kaplamaları Özel dokunmuş veya püsküllü kumaş, dantel, goblen,vs Emprenyeli, kaplamalı veya lamine tekstil kumaşı TOPLAM: TEKSTİLLER Örülmüş veya işlenmiş kumaş Konfeksiyon parçaları, aksesuarları, örgü veya işlenmiş Konfeksiyon parçaları, aksesuarları, örgü veya işlenmiş Yapılmış diğer tekstil eşyaları, setler, giyilmiş kıyafetler, vs TOPLAM: GİYİM TOPLAM: TEKSTİL VE GİYİM TOPLAM: TÜM ÜRÜNLER Kaynak: Uluslararası Ticaret Merkezi, Tablo 3-3 Türkiye ve Dünya arasında Tekstil ve Giyim Sanayinde İkili Ticaret 22

34 Tekstil ve giyim sanayi çoğunlukla KOBİ lerden oluşmaktadır yılı itibariyle Türkiye deki tekstil ve giyim şirketlerinin sayısı yaklaşık 4.96 di. Resmi istatistikler civarında iş gücünü ortaya koymaktadır; fakat kayıtdışı istihdam yaklaşık 2 milyon dur. Tekstil şirketlerinde çalışanların dağılımı 2009/2 Kategori Çalışan Sayısı Yüzde Firma Yüzde (%) Sayısı (%) , , ,7.604, , , ,0 85 6, , , , , ,9 63 0, , 0, Toplam , ,0 Giyim şirketlerinde çalışanların dağılımı 2009/2 Kategori Çalışan Sayısı Yüzde Firma Yüzde (%) Sayısı (%) , , , , ,0.8 4, ,7.8 4, ,4 63 2, , 495, ,8 36 0, ,2 3 0,0 Toplam , ,0 Ş Tekstil ve Giyim Şirketlerinde Çalışanların Dağılımı 2009/2 Kategori Çalışan Sayısı Yüzde Firma Yüzde (%) Sayısı (%) , , , , , , , , , , ,4.50 2, ,8 99 0, ,2 24 0, Toplam , ,0 Kaynak: İşgücü İstatistikleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ağustos 200 Tablo 3-4: Kayıtlı firmalarda çalışanların dağılımı 23

35 Aynı zamanda sanayide kayıtlı toplam çalışan (sanayideki toplam istihdamın %2,3 ü) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı istatistiklerine göre sendika üyesidir. Sanayideki Türk şirketleri inovasyon takipçisidirler. Eğirme makinelerinden dikiş makinelerine kadar hemen hemen sanayide kullanılan tüm makineler sanayinin faaliyetleri başladığından bu yana yurtdışından tedarik edilmektedir. Sanayinin dışa dönük ve dinamik yapısına rağmen Türkiye de inovasyon kapasitesi nispeten düşüktür. Diğer yandan ise tekstil ve giyim sanayi ile ilgili yeterli derecede yüksek öğretim kurumu bulunmaktadır; 3 tekstil mühendisliği fakültesi, 3 moda ve tasarım fakültesi, 73 tekstil meslek yüksek okulu, 3 moda ve tasarım meslek okulları ile tekstil ve giyim ile ilgili düzinelerce meslek yüksek okulları (liseler) Türk Tekstil ve Giyim Sanayi küresel değer zincirinin düşük değerli ek segmentlerinde standart kaliteli altyüklenici durumundan orijinal tasarım/marka imalatçısı ve/veya Ar-Ge yoğun tekstil üreticisi (nano-teknolojiyi veya organik malzemeleri, vb. kullanan) olma durumuna geçişte güçlü bir zorlukla karşılaşmaktadır. Sanayinin başka bir ana zorluğu ise özellikle taşeronluğun daha sık olarak kullanıldığı giyim sanayinde yaygın hale gelen kayıtdışı istihdamdır. Çok küçük atölyeler hatta bodrum katları dahi giyim sanayinde imalathaneye ayrılan yerler olabilmektedir. Bu parçalanma, işçilik maliyetlerini %50 oranına kadar azaltan kayıtdışı operasyonları artırmaktadır. Fakat aynı zamanda imalatçıları nispeten büyük firmalara bağımlı kılmaktadır. İmalatçılar daha büyük firmalara stil ve marka açısından bağımlı olduklarında zorlukla ayakta kalabilmekte veya iflas etmektedirler. Bu parçalanma, imalatçıların büyümelerini ve kendi markalarını yaratmalarına engel olmaktadır. Turkish Textile and Clothing Industry now faces strong challenge to move from being a Standard quality subcontractor to becoming an original design/brand manufacturer and/or R&D intensive textile producer Türk tekstili ve giyim sanayi için yakın gelecekte yakın zamandaki ekonomik krize bağlı olarak kritik bir durum ortaya çıkacaktır. COFACE tahminlerine göre Avrupa Birliği ne yapılan ihracattaki düşüş de devam edecektir. Türkiye aynı zamanda Alman hane halkının tüketimi azaltmasından dolayı da zarar görecektir. Ve Pound daki ciddi değer kaybı Birleşik Krallığa yapılan Türk ihracatlarını sarsacaktır. Sanayi yüksek katma değerli eşyalara ilişkin ticaret akışı devam edecektir ancak fiyatların aşağı çekilmesi sözkonusudur. 24

36 4 BÖLGENİN SOSYO-EKONOMİK YAPISI Saha çalışması Malatya, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Gaziantep illerinde yürütülmüştür. Şekil 4-Araştırma bölgesinin haritası 200 yılındaki adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre, bu bölgenin nüfusu dir. Bu rakam Türkiye nüfusunun yaklaşık %8,7 dir. Nüfus Yapısı ( ) % değişim Adıyaman ,27 Erkek Erkek Kadın Kadın Gaziantep ,33 Erkek Erkek Kadın Kadın Kahramanmaraş ,23 Erkek Erkek Kadın Kadın Malatya ,24 Erkek Erkek Kadın 49.6 Kadın TÜRKİYE ,73 Erkek Erkek Kadın Kadın Kaynak: TÜİK Tablo 4-: Bölgenin nüfus yapısı 2000 ve 200 yılları arasında Türkiye nin nüfusu %8,7 artmışken Malatya ve Adıyaman da nüfus azalması meydana gelmiştir. Kahramanmaraş taki nüfus artış hızı Türkiye nin genel nüfus artış oranının altında kalmıştır. Gaziantep haricinde tüm bölgenin dışa göç verme sorunu bulunmaktadır. Dışa göçün sebepleri arasında Doğu Anadolu da yoksulluk, coğrafi 25

37 izolasyon, altyapı yetersizlikleri ve kültürel ve sosyal tutuculuk olarak belirtilebilir. Adıyaman nüfusunun %0,9 u, Gaziantep nüfusunun %3, i, Kahramanmaraş nüfusunun %4,80 I Sosyal Güvenlik Sistemi nde aktif çalışanlar olarak kaydedilmiştir. Toplam İstihdam (2009) İstihdam Yeşilkart Sahipleri Adıyaman Serbest Çalışan Tarımda Çalışan Kayıtlı Çalışan Devlet Memuru Gaziantep Serbest Çalışan Tarımda Çalışan Kayıtlı Çalışan Devlet Memuru Kahramanmaraş Serbest Çalışan Tarımda Çalışan Kayıtlı Çalışan Devlet Memuru Malatya Serbest Çalışan 5.74 Tarımda Çalışan Kayıtlı Çalışan Devlet Memuru Toplam - bölge Serbest Çalışan Tarımda Çalışan Kayıtlı Çalışan Devlet Memuru TÜRKİYE Serbest Çalışan Tarımda Çalışan Kayıtlı Çalışan Kaynak: SGK Tablo 4-2: Bölgelerdeki Toplam İstihdam Devlet Memuru

38 Aynı dönemde, bölgede yeşil kart sahibi 5 yerleşiktir. Tablo 4-3 de gösterildiği üzere bölgedeki kayıtlı işgücü yeşil kart sahiplerinden azdır. Başlangıcında bir sağlık yardımı olmasına rağmen bugün yeşil kart sistemi nakit yardımı, barınma ve gıda yardımı, eğitim yardımı, yaşlılık maaşı gibi çeşitli destek araçlarıyla kapsamlı bir sosyal yardım mekanizmasına dönüşmüştür. Yeşil kart sistemi ve sosyal yardım mekanizması oldukça cömert karakteristik özelliklerine bağlı olarak daha fazla yasadışılığa katkıda bulunmaktadır. Halihazırdaki sosyal yardım sistemi bölgedeki hanehalkı refahının önemli bir kısmını oluşturmakta, bağımlılık yaratmakta ve yardımdan faydalananların iş piyasası katılım kararlarını ters yönde etkilemektedir. Birçok yoksul ve vasıfsız insan gayri resmi (kayıtdışı) olarak çalışmayı tercih etmekte veya sistem tarafından sağlanan faydalardan yararlanmak için işsiz kalmaktadırlar. Kayıtdışı istihdamın kullanılması ve sosyal sigorta yardımlarının sistematik olarak kaçırılması çalışanların tercihi, resmi olarak çalışmanın maliyete ilişkin dezavantajları gibi çeşitli nedenlerle şirketler için bir gereklilik haline gelmektedir. Kayıtdışı ekonomi işsizliğin azaltılmasına kısa süreli olarak olumlu katkı yapmaktadır ancak uzun vadede ciddi bir şekilde adil rekabete zarar vermekte ve bölgedeki rakip firmalar arasındaki rekabetçiliği ve güvenli ortamı" azaltmaktadır. Şekil 4-2: Kahramanmaraş ta kayıtdışı atölye 5 Yeşil Kart: Sistem 992 yılında kurulmuştur ve doğrudan Türk Hükümeti tarafından fonlanmaktadır. Sistem içinde asgari düzeyin altında gelire sahip olduğu kanun tarafından belirlenmiş yoksul ve engelli kişilere, hastanelerde ayakta ve yatarak alacakları tıbbi yardım ve ilaç masraflarını ücretsiz olarak edinmeleriniı sağlayan özel bir kart verilir. Kart sahipleri aynı zamanda gıda ve eğiitm yardımları gibi devlet tarafından sağlanan sosyal yardımlar ile koşullu ve/veya koşulsuz nakit yardımlar konusunda hak sahibidirler. 27

39 Yıllık hanehalkı geliri en yoksul kesim için aşağıda gösterildiği üzere.956,7 USD ile 4.59,52 USD arasında değişmektedir. Onlu aralıklar bazında yıllık hanehalkı net gelirinin dağılımının hanehalkı net gelirine göre dizilimi TOPLAM İlk %0 luk Onlu Aralık İkinci %0 luk Onlu Aralık TÜRKİYE İç Anadolu Bölgesi Yüzde 00,00 2,34 3,84 Ortalama (USD) 3.679, , ,02 Medyan (USD) 0.407, , ,04 Yüzde 00,00 2,60 3,98 Ortalama (USD) 0.424, 2.699, ,52 Medyan (USD) 7.763, , ,42 Doğu Anadolu Bölgesi Yüzde 00,00 2,20 3,94 Ortalama (USD) 8.669,72.956, ,29 Medyan (USD) 6.38, , ,74 Kaynak: TÜİK, döviz kurları Tablo 4-3: Ortalama Yıllık Net Hanehalkı Geliri Yaklaşık hanehalkı için ortalama yıllık net gelir 2.322,60 USD (her bir kişi için gün başına,5 USD) ve bölgedeki yaklaşık hanehalkı için 3.779,60 USD dir. (her bir kişi için gün başına 2,5 USD). Diyebiliriz ki bölgedeki nüfusun %2,4 ü açlık sınırının altındadır ve nüfusun %3.96 sı yoksulluk sınırının altındadır. Bölgede aynı zamanda yeterli düzeyde sanayi altyapısı bulunmaktadır. Bölgede 4 organize sanayi bölgesi, serbest bölge ve 29 küçük sanayi bölgesi ile birlikte 4 havaalanı bulunmaktadır. Bu bölgelerde den fazla şirket faaliyet göstermektedir (Şirketlerin %0 u OSB lerde yerleşiktir). Bununla birlikte bölgede 57 fakülteye sahip 6 üniversite, 33 meslek yüksek okulu ve 97 meslek lisesi ile birlikte 2 İş Destek Örgütü 7 yer almaktadır. 6 Hanehalkı sayısı 4 kişi olarak kabul edilmiştir. 7 Bölgedeki İş Destek Örgütlerinin Listesi eklerde yer almaktedır. 28

40 Yukarıda belirtilenlere ek olarak bölgenin sanayi altyapısının ortaya çıkarılması için bu araştırma kapsamında bir dizi gösterge belirlenmiştir. Bu göstergeler ek 4 ve ek 5 de gösterilmektedir. Kişi başı Gayrisafi Yurtiçi Hasıla TÜİK tarafından 200 yılındaki son verilerden alınan güncel fiyatlara göre Türkiye çapında 246 USD olarak hesaplanırken Gaziantep.539 USD GSYH ile 39., Kahramanmaraş.584 USD GSYH ile 4., Malatya.47 USD GSYH ile 5. Ve son olarak da Adıyaman 98 USD GSYH ile 70. sırada yer almaktadır. 200 den bu yana güvenilir bir veri sağlayıcısı olarak sadece EUROSTAT 2009 yılında Türkiye nin kişi başı GSYH nin TL (8.554 USD) olduğunu açıklamıştır. Şehir bazında hesaplanan GSYH bilgisi artık bulunmamaktadır. Her halükarda sırasıyla Gaziantep ve Kahramanmaraş bölgede en fazla sanayileşmiş illerdir. Bölgedeki en büyük yatay birleşimler Tekstil ve Giyim (Sınai şirketlerinin %37 I ve tüm bölgesel işlerin %69 u) ve Gıda ve İçecek (Sınai şirketlerin %27 i ve tüm bölgesel işlerin %88 I) alanındadır. Bu sanayiler şirketlerin hemen hemen %64 nü ve bölgedeki tüm bölgesel işlerin %9 nu kapsamaktadır.. 29

41 200 Faaliyet bazında Şirketler FAALİYETLER Şirket sayısı MALATYA ADIYAMAN KAHRAMANMARAŞ GAZİANTEP TOPLAM Çalışan sayısı Şirket sayısı Çalışan sayısı Şirket sayısı Çalışan sayısı Şirket sayısı Çalışan sayısı Şirket sayısı Çalışan sayısı Makin eve Ekipman Metal Ürünler Metal olmayan maden ürünleri Petrol, Kömür, Kimyasal ve Petrol ile ilgili Ürünler Ağaç ve Kağıt Ürünleri Deri Yiyecek ve İçecek Tekstil ve Giyim Diğerleri Genel Toplam Tablo 4-4: Sanayi Şirketleri ve Faaliyet bazında İstihdam 30

42 Şehirler Genel olarak, bölgenin sanayi altyapısı bazı şehirlerde doğal gaz dağıtımının olmaması, bazı OSB lerde sanayi atıklarını arıtma tesisi kapasitesinin bulunmaması gibi bazı eksiklikler ile yeterlidir. Diğer yandan geniş çapta bilindiği üzere Fikri Mülkiyet inovasyonları ve AR-Ge göstergelerinin iyi ve somut uygulamalarından bir tanesidir. 200 yılında bölgede yaşayanlar 4 patent başvurusunda bulunmuşlardır. TPE istatistiklerine göre sadece Ticari-Marka başvuruları istikrarlı bir şekilde artmaktadır; Gaziantep haricinde bölgede patent, faydalı model ve endüstriyel tasarım başvuruları oldukça zayıftır. Teknik ve akademik altyapıların yeterli düzeyde olmasına rağmen aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere devlet destek ve teşvikleri, bölgesel şirketlerin inovasyon ve Ar-Ge kapasiteleri yeterli değildir. Patent Faydalı Model 8 Endüstriyel Tasarım Ticari Marka Patent Faydalı Model Sayılar 200 % Endüstriyel Tasarım Ticari Marka Toplam ADIYAMAN ,06 0,00 0,02 0,2 90 0,0 GAZİANTEP ,80 0,90 3,00 2, ,76 MALATYA ,8 0,0 0, 0, ,34 KAHRAMANMARAŞ ,22 0,7 0,53 0, ,4 TOTAL - REGION ,26,7 3,65 3, ,6 DENİZLİ ,62,27,26,8.007,7 İZMİR ,86 7,95 6,09 5, ,97 BURSA ,5 6,95 7,48 4, ,65 Toplam Yüzdesi TOPLAM - TÜRKİYE ,00 00,00 00,00 00, ,00 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Tablo 4-5: Fikri Mülkiyet ile ilgili başvurular Karşılaştırma amacıyla Denizli, İzmir ve Bursa dan yapılan Fikri Mülkiyet başvuruları da tabloda gösterilmiştir. Maalesef, şehirlerdeki kalkınma düzeyi ve sanayi yatay birleşimlerindeki farklılıklar nedeniyle bölge ile Türkiye nin diğer tekstil ve giyim üsleri arasında bir karşılaştırma yapmak oldukça zordur (örneğin Bursa Türkiye de otomotiv sektörünün üssüdür) Türk Sanayi Strateji Dokümanı, sektördeki üretim örüntüsünü dünyada talebi artan ürünler ile uyacak şekilde değiştirmeyi teklif etmektedir, yeni yatırımlar 9 ile güncel kapasiteyi artırmak yerine üretimin teknolojik içeriğini geliştirmeye odaklanmak gerekmektedir. 8 Faydalı Model: bir buluş için hak sahibine, korunan buluşun diğerleri tarafından ticari olarak hak sahibinin onayı olmadan belli bir sure kullanılmasını önleyen özel olarak verilmiş haktır. Bir ülkeden diğer ülkeye değişiklik gösterebilecek(böyle bir korumanıun bulunduğu ülkede) basit tanımında faydalı model patente benzerdir. Aslında, faydalı modeller bazen fayda modelleri, ufak patentler veya inovasyon patentleri olarak adlandırılırlar. 9 Türk Sanayi Strateji Belgesi (20-204), Sanayi Bakanlığı, 200, s.23. 3

43 Sözkonusu kapsamda Türk Hükümeti bölgedeki akıllı ve çok işlevli teknik tekstil yatırımlarını ve giyim üretim yatırımlarını yakın zamanda kabul edilen teşvik programlarının yardımı ile desteklemeye başlamıştır. Ayrıca, Devlet Planlama Teşkilatı nın maddi desteği ile Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi nde yakın bir zamanda Sanayi-Akademi-Devlet İşbirliği başlatılmış ve bir Araştırma Merkezi kurulmuştur. Şekil 4-3: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniveristesi nde Tekstil Laboratuvarı Bölgenin ve şehirlerin yapısal zorlukları aşağıda listelenmiştir; İşsizlik, Düşük GSYH seviyesi, Vasıfsız kişilerin içeriye göçü, Kayıtdışı ekonomi, Vasıflı kişilerin dışarıya göçü Kültürel tutuculuk, 32

44 5 BÖLGEYE İLİŞKİN TEKSTİL VE GİYİM SANAYİNİN GÖRÜNÜMÜ Tekstil ve Giyim sanayi tüm alt sektörleri ile bölgedeki ana faaliyet alanlarından bir tanesidir. Bölgedeki tüm sanayi şirketlerinin yaklaşık %37 I sektörde faal durumdadır. Tekstil ve Giyim Sanayindeki Şirketler (Toplam Yüzdesi) Şekil 5-: İmalat Şirketlerinin Sayısı (Toplam Yüzdesi) Malatya daki sanayi şirketlerinin %3 ü, Adıyaman daki sanayi şirketlerinin %25i, Kahramanmaraş taki sanayi şirketlerinin %34 ü ve Gaziantep teki sanayi şirketlerinin %30 u tekstil ve giyim sektöründe yer almaktadır. Resmi olarak kayıtlı işlerin %69 undan fazlası (9.790) tekstil ve giyim sanayi tarafından yaratılmıştır. Employment in Textile and Clothing Industry (% of Total - 200) Şekil 5-2: Bölgede Tekstil ve Giyim Sanayindeki İstihdam (Toplam Yüzdesi) Malatya ve Adıyaman daki istihdamın %35 i, Kahramanmaraş taki istihdamın %44 ü ve Gaziantep teki istihdamın %42 si tekstil ve giyim sanayinde yer almaktadır. Daha önce de belirtildiği üzere resmi istihdama ek olarak aynı zamanda yüksek oranda gayri resmi istihdam bulunmaktadır. Şekil 5-3 Kahramanmaraşda kayıtdışı Tekstil ve Giyim Sanayi Genelde bilindiği üzere kayıtdışı ekonomi sonucunda iki tür gayri resmi istihdam oluşmaktadır. Birçok durumda, şirketler sosyal güvenlik yükümlülükleri ve vergi harçları gibi 33

45 sorumluluklarını yerine getirmemektedir. Firmalar yasal ancak istihdam anlamında yasadışı hareket etmektedirler. Çoğu kayıtlı ve yasal tekstil ve giyim şirketlerinin kaydı olmayan çalışanları bulunmaktadır. Kayıtlı istihdamın %20 si kayıtlı şirketlerde kabaca bu tür bir kayıtdışı istihdam şeklinde var olduğu tahmin edilmektedir. Diğer yandan ikinci tür yasal olmayan istihdamı ölçmek gerçekten zordur. Bu durumda işverenlerde gerekli kayıtlar bulunmamakta ve saklanmaktadır. Bölgede tahmin edilen kayıtdışı istihdamın miktarı aşağıda gösterilmektedir; MALATYA ADIYAMAN KAHRAMANMARAŞ GAZİANTEP Kayıtlı İstihdam Kayıtlı Şirketlerde Kayıtdışı İstihdam Kayıtdışı Şirketlerde Kayıtdışı İstihdam Toplam Kayıtdışı İstihdam Tekstil ve Giyim Sanayinde Toplam İstihdam Kayıtdışı Şirket Sayısı Tablo 5-: Tekstil ve Giyim Sanayinde Kayıtdışı İstihdamın Tahmini Miktarı Hemen hemen tüm kayıtdışı şirketler bazı istisnalar dışında tekstil sektöründe yer almaktadır - örneğin araştırma sırasında Gaziantep te kayıtdışı bir örgü-triko kumaş imalatçısına ziyarette bulunulmuştur bu imalatçı kayıtlı bölgesel ve ulusal şirketlerin (İstanbul, İzmir, Kayseri, Ankara) taşeronu olarak hareket etmektedir. Bazı kayıtdışı şirketler ürünleri (gömlekler, pantolonlar, takımlar, vb.) bavul ticareti 0 vasıtasıyla doğrudan Orta Doğu Ülkelerine ihraç etmektedirler. Kayıtdışı şirketler çoğunlukla Malatya da (Taştepe, Akpınar, Melikpınar ilçelerinde), Kahramanmaraş ta (şehir merkezinde) ve Gaziantep te (çoğunlukla Avratpazarı ve Karatarla ilçelerinde) yerleşmişlerdir. Adıyaman da önemli bir kayıtdışı şirket bulunmamaktadır. Bir sonraki Şekilde şirketlerin sayıları anlamında gösterildiği üzere bölgedeki en geniş altsektörler giyim (%24), lif esaslı iplik (%5) ve pamuk ipliktir (%0). Bazı durumlarda her şehirdeki uzmanlık alanı önemli ölçüde farklılık gösterir örneğin Adıyaman ve Malatya çok fazla giyimde uzmanlaşmıştır, buna karşın Kahramanmaraş iplik, lif ve kumaş üretiminde uzmanlaşmıştır. Gaziantep şirketleri daha çok tekstil ürünleri ile birlikte halı, teknik tekstil ürünleri dokunmamışlar ve örgü trikolarda uzmanlaşmıştır. 0 Bavul ticareti bireysel girişimcilerin yurtdışından malları alarak kendi ülkelerinde caddelerde veya küçükmdükkanlarda bunları yeniden satma faaliyetini ifade etmektedir. Sıklıkla mallar ithalat vergisinden kaçınmak için tam bir gümrük beyanı yapılmadan ithal edilir. (Riayet Edilmeyen Ekonomiyi Ölçme, El Kitabı, 2002, OECD) 34

46 MALATYA ADIYAMAN KAHRAMANMARAŞ GAZİANTEP TOPLAM SANAYİ KOMPOZİSYONU, ALT_SEKTÖRLER- 200 Pamuk Çırçır Fabrikaları Pamuk İplik İmalatçıları İplikler (Akrilik, Poliproplen, vs.) Örgü Kumaş İmalatçıları Dokuma Kumaş İmalatçıları Boyama ve Apreleme Şirketleri Giyim Şirketleri- Dokuma Kumaştan Giyim Şirketleri- Örgü Kumaştan Dokunmamış İmalatçıları Diğerleri TOPLAM Halı ve diğer tür sanayi lifleri dahil akrilik lifler, poliproplen lifler ile birlikte, vs. 2 Gaziantep teki Triko Örgüler Dahil 3 Gaziantep teki Trikotaj İşleri Dahil 4 Halı imalatı, keten Çanta imalatı, havlu imalatı ve ev tekstili 35

47 Bölgedeki Alt-Sektör Kompozisyonları (200) Dokunmamış yüzey imalatçıları % Diğerleri %30 Pamuk Çırçır Fabrikaları %6 Pamuk İplik İmalatçıları %0 Örgü Kumaştan Giyim Şirketleri %9 İplikler (Akrilik, Polyproplen, vs.) %5 Örgü Kumaş imlatçıları %2 Dokuma Kumaştan Giyim Şirketleri %5 Boyama ve Apreleme Şirketleri 4% Dokuma Kumaş İmalatçıları 3% Tablo 5-2: Bölgedeki sanayi kompozisyonu 36

48 Bölge için Yerleşim Oranı Yerleşim Oranı, bölgedeki küme yatay birleşimini aşağıdaki yerel istihdam payını sektördeki ulusal pay ile karşılaştıran formüle dayalı olarak doğrulamak üzere hesaplanmıştır; Yerleşim Oranı= (Bölgesel Küme İstihdamı / Toplam Bölgesel İstihdam) (Ulusal Küme İstihdamı/Toplam Ulusal İstihdam) Bölgesel Küme İstihdamı dır (Bknz.Tablo 4-6) Toplam Bölgesel İstihdam devlet memurları ve tarım işçileri hariç dir (Bknz. Tablo 4-3) Ulusal Küme İstihdamı dür (Bknz. Tablo 3-4). Devlet memurları ve tarım işçileri hariç toplam istihdam dir (Bknz. Tablo 4-3) Yerleşim Oranı = 3,60 Genelde kabul edildiği üzere, yerleşim oranının den büyük olması araştırma bölgesinin ulusa bağlı sanayi kümesinde yüksek istihdam konsantrasyonunun olduğunu göstermektedir. Tedarikçiler ve Destek Sanayiler Kümelerin tedarikçileri aşağıda yer aldığı şekilde 5 ana bölüm olarak sınıflandırılmıştır; Doğal Lif Tedarikçileri; Bölge Türkiye nin ikinci büyük pamuk üretim alanına(adana: Cukurova) çok yakındır (Kahramanmaraş ve Gaziantep ten km ve Adıyaman ve Malatya dan km. Diğer ulusal üreticiler Türkiye nin Ege Bölgesi, nde yerleşiktir. Şirketler aynı zamanda pamuğu başlıca ABD, Brezilya ve Özbekistan dan ithal etmektedirler. Bölgede Adana daki 55 tane ile birlikte 85 çırçır fabrikası bulunmaktadır.. Sentetik Polimer Tedarikçileri; Avrupa nın en büyük polyester, polimer, lif, filament üreticileri (ADVANSA ve SASA) de Adana da yerleşiktir. Dünyanın en büyük akrilik akrilik lif üreticisi (AKSA) Türkiye de Yalova da bulunmaktadır (Bölgeden km uzaklıkta). Küme şirketleri aynı Pamuk ithalatının ana nedenleri pamuk üretimindeki oldukça yüksek girdi fiyatları ve Türkiye deki tarımsal teşvik programlarıdır. 37

49 zamanda Çin, Tayland, vs., gibi düşük maliyetlere sahip ülkelerden sentetik polimer ithal etmektedirler. Makine Tedarikçileri; Hemen hemen tüm tekstil ve giyim sanayi makineleri ithaldir. İthalatçılar, genellikle temsilcilikleri Adana ve Gaziantep te olmak üzere İstanbul da yer almaktadır. Bölgede aynı zamanda yedek parça ve servis hizmeti veren şirketler bulunmaktadır. Ancak, tamir, bakım ve yedek parça temini halen şirketler için sorun olmaya devam etmektedir. Şirketlerin kendi içinde kendini bu işe adamış bakım takımları ile yedek parça stoku bulunmaktadır. Bu sorun aynı zamanda şirketler arasında işbirliği fırsatlarını yaratmaktadır. Boyama tesislerindeki bazı makineler Türkiye nin farklı bölgelerinde yerleşik Türk üreticiler tarafından sağlanmaktadır. Boya ve Kimyasal Tedarikçileri: Adana merkezli ADVANSA tekstil kimyasallarını sağlamaktadırlar. Şirketler aynı zamanda AB den ve düşük maliyetli ülkelerden doğrudan veya İstanbul daki distribütörler vasıtasıyla kimyasallar ve boyalar ithal etmektedir. Aksesuar Tedarikçileri: Aksesuarlar (fermuarlar, tela şeritleri, düğmeler, vs.) daha çok İzmir, Denizli ve bölgesel tedarikçilerle birlikte düşük maliyetli ülkelerden sağlanmaktadır. Tüketim maddelerinin tedarikçileri (kâğıt bobinler, paketleme malzemeleri, çıkartmalar, etiketler, vs.) bölge içinde veya bölgeye yakın şekilde yerleşik durumdadırlar (adana, Mersin, Suriye, vs.) Bölgedeki İlgili ve Destek Kuruluşları MALATYA DA; Sanayi ve Ticaret Odası(MTSO); Üyelik zorunlu, şirketler MTSO nun taraflar arasında bilgi alışverişini kolaylaştırmaya yardımcı olduğunu düşünüyorlar (örneğin: şirketler, kamu kurumları). Kalkınma Ajansı (FKA); Fırat Bölgesel Kalkınma Ajansı yakın zamanda kurulmuştur ve merkezi Malatya dadır. Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi (ABİGEM); Malatya da kurulmuş aktif bir İş Destekleme Örgütü bulunmaktadır. KOBİ Geliştirme Teşkilatı (KOSGEB); Teşkilatın bölgesel merkezi Malatya dadır. ADIYAMAN DA; Sanayi ve Ticaret Odası (ATSO); Üyelik zorunlu, insan ve fiziksel kaynakların yetersizliğine bağlı olarak odanın hizmet sağlama kapasitesi oldukça sınırlıdır. Kalkınma Ajansı(İpek Yolu Kalkınma Ajansı). Bölgesel Kalkınma Ajansı nın sadece Yatırım destek ve Tanıtım Ofisi (ISPO)Adıyaman da kurulmuştur. (BKA nın merkezi Gaziantep tedir). Güney Anadolu İhracatçılar Birliği (GAİB). Adıyaman da irtibat ofisi yoktur. KOBİ Geliştirme Teşkilatı (KOSGEB); Adıyaman da ancak yakın bir zamanda yeterli olmayan bir irtibat ofisi açılmıştır. Güney Anadolu İhracatçılar Birliği (GAİB). Birlik Gaziantep tedir. Malatya da irtibat ofisi kurulmuştur. KAHRAMANMARAŞ TA; GAZİANTEP TE; 38

50 Sanayi ve Ticaret Odası(KMTSO) Üyelik zorunlu, şirketlere hizmet sağlamak için yeterli altyapıya ve personele sahipler. KOBİ Geliştirme Teşkilatı (KOSGEB); teşkilat şehirde yeterli düzeyde temsil edilmektedir. Kahramanmaraş Terziler ve Konfeksiyoncular Odaları (KATEKO); üyeler başlıca takımlar, gömlekler, vs., üretmektedirler ve çoğu kayıtdışı ekonominin bir parçasıdır. Oda üyeleri için uzmanlaşmış bir SIZ (Uzman Sanayi Bölgesi) oluşturmaktadır. Güney Anadolu İhracatçılar Birliği (GAİB); Birlik Gaziantep tedir ve Kahramanmaraş a yakındır. Kalkınma Ajansı (DOĞAKA); Ajansın Kahramanmaraş ta sadece irtibat ofisi (ISPO) bulunmaktadır. Sanayi Odası (GSO); Üyelik zorunlu, şirketlere hizmet sağlamak için yeterli altyapıya ve personele sahipler. Ticaret Odası (GTO); şirketlere hizmet sağlamak için yeterli altyapıya ve personele sahipler. KOBİ Geliştirme Teşkilatı (KOSGEB); Teşkilatın bölgesi Gaziantep tedir. Milli Prodüktivite Merkezi (MPM); Verimlilik ile ilgili ihtiyaçları ve sorunları tespit etmek ve bunlara çözüm bulmak için bölgede araştırma, eğitim ve danışmanlık faaliyetlerini yürütür. Merkezin Gaziantep te bölgesel bir ofisi bulunmaktadır. Kalkınma Ajansı (IKA); İpek Yolu Bölgesel Kalkınma Ajansı yakın bir zamanda kurulmuştur ve Genel Merkezi Gaziantep tedir. Güney Anadolu İhracatçılar Birliği (GAİB); Birlik Gaziantep tedir. Birliğin yarı resmi bir yapısı vardır ve ana görevi tekstil ürünleri dahil olmak üzere ihracat şirketlerini desteklemektir. Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi (ABİGEM); Gaziantep te etkin olmayan bir İş Destekleme Teşkilatı bulunmaktadır. Bölgenin Dışındaki İlgili ve Destek Kuruluşları İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri (İTKİB); içinde dört birlik bulunmaktadır ve Türkiye de tekstil ve giyim ihracatçılarını temsil eden en büyük ihracatçı birliğidir. İTKİB bölgedeki tekstil ve giyim sanayinin gelişimini güçlü bir şekilde destekler. Tekstil ve Sanayi Meclisi-TOBB; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Türkiye de özel sektörü temsil eden en yüksek yasal kuruluştur. TOBB un içinde sektörün gereksinimleri ile uyumlu olarak görüşleri ve yorumları politik güce göndermek üzere bir tekstil sanayi meclisi bulunmaktadır. Giyim Sanayi Meclisi-TOBB, Meclisin roller tekstil sanayi meclisi ile benzerdir. Ar-Ge Merkezleri, Test ve Kalite Merkezleri Daha önce belirtildiği üzere, bölgede 57 fakültesi bulunan 6 üniversite, 33 meslek yüksek okulu ve 97 meslek lisesi bulunmaktadır. Hemen hemen tüm departmanlar, fakülteler ve okulların yeterli düzeyde personel ile birlikte kendi test olanakları vardır. Ancak üniversiteler arasındaki koordinasyon ve üniversitelerin özel sektör ile olan ilişkileri etkin değildir. 39

51 MALATYA DA; ADIYAMAN DA; Yakınca ve Arapgir Meslek Yüksek Okulları; tekstil mühendisliği departmanı yok; ama iki meslek yüksek okulunun tekstil bölümleri var. Malatya da yakın zamanda bir teknokent kurulmaktadır. İnönü Üniversitesi nin de aynı zamanda ekonomi ve idari bilimler fakültesinde makine ve endüstri mühendisliği bölümleri ile birlikte üretim, yönetim, pazarlama, yönetim ve organizasyon, muhasebe ve finans departmanları bulunmaktadır. Adıyaman Üniversitesi nde tekstil meslek yüksek okulu vardır. Üniversite ile şirketler arasındaki ilişki etkin değildir. Üniversite nin ekonomi ve idari bilimler fakültesi bulunmaktadır. KAHRAMANMARAŞ TA; Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi; üniversitenin tekstil mühendisliği bölümü vardır. ÜSKİM; DPT hibeleri ile Sütçü İmam Üniversitesi nde Üniversite, Kamu Kurumları ve Sanayi için bir işbirliği merkezi olarak kurulmuştur. Ancak işletmeye açılmamıştır. Üniversitenin makine mühendisliği bölümü ile birlikte ekonomi ve idari bilimler bölümü bulunmaktadır. GAZİANTEP TE; Gaziantep Üniversitesinin test tesisleri ile birlikte tekstil mühendisliği bölümü ve tekstil ile ilgili meslek yüksek okulu bulunmaktadır. Gaziantep Üniversitesi ne ek olarak şehirde Zirve ve Gaziantep üniversitelerinde iki adet işletme okulu vardır. Şekil 5-4: USKIM, Kahramanmaraş 40

52 6 BÖLGEYE İLİŞKİN KARŞILAŞTIRMALI SANAYİ KÜMESİ DEĞERLENDİRMESİ Bu bölümde saha araştırmasının sonuçları analiz edilmiş ve sunulmuştur. 4 şehirde derinlemesine 36 mülakat gerçekleştirilmiştir ve SPSS v 5 in yardımı ile sonuçlar analiz edilmiş ve tablo haline getirilmiştir. 6. KÜME ŞİRKETLERİ 36 STK, İDÖ ve kamu kurumu araştırmaya katılmıştır. Katılımcıların %74 ü özel tekstil ve giyim sanayi şirketlerinden, %26 sı ise kurumların temsilcileridir. Katılımcıların şehir bazındaki kompozisyonu aşağıda gösterilmektedir. Frekans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Malatya 3 36, 36, Adıyaman 5 3,9 50,0 Kahramanmaraş 2 33,3 83,3 Gaziantep 6 6,7 00,0 Toplam 36 00,0 Tablo 6-: Şehir bazında Mülakatlar, Şirketler Numune bölgede tekstil ve giyim şirketlerinin %7,44 ü (toplam şirket sayısı halı ve triko imalatçıları dahil.357). Numune alma oranı tekstil ve giyim şirketlerinin %0, I (halı ve triko imalatçıları dışında). Frekans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Malatya 3 36, 36, Adıyaman 5 3,9 50,0 Kahramanmaraş 2 33,3 83,3 Gaziantep 6 6,7 00,0 Toplam 36 00,0 Tablo 6-2: Şehirler bazında Mülakatlar, Kurumlar Kahramanmaraş ve Gaziantep teki şirketler Malatya ve Adıyaman daki şirketlerden oldukça daha kurumsal ve büyüktür. Mülakatlar esnasında şirketlerin ciroları da araştırılmış ve aşağıda gösterildiği üzere tabloya dönüştürülmüştür. 4

53 Cirolar (USD) Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Malatya ,6 22,6 Adıyaman ,3 23,9 Kahramanmaraş ,3 75,2 Gaziantep ,0 Toplam ,0 Tablo 6-3: Araştırmadaki katılımcıların Beyan Ettiği Cirolar (USD) Geçerli İstihdam Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde 535 Malatya 28 9,4 9,4 Adıyaman ,9 27,3 Kahramanmaraş , 76,4 Gaziantep ,6 00,0 Toplam 00,0 Tablo 6-4: Araştırma Katılımcılarının İstihdamı Malatya daki toplam tekstil ve giyim sanayideki işlerin %33,6 sı, Adıyaman daki toplam tekstil ve giyim sanayideki işlerin %35,6 sı, Kahramanmaraş taki toplam tekstil ve giyim sanayideki işlerin %49,6 sı ve Gaziantep teki toplam tekstil ve giyim sanayideki işlerin %0,5 i sözkonusu Araştırma kapsamına dahil edilmiştir. 42

54 Kendileri ile mülakat yapılanların alt sektörleri Frekans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Örgü Kumaş Üretimi, Boyama ve Apreleme 9 8,9 8,9 Dokuma kumaş giyim şirketi 6 5,8 24,8 Örgü kumaş giyim şirketi 33 32,7 57,4 Örgü kumaş üretimi 6 5,9 63,4 İplik üretimi 3 2,9 76,2 İplik ve örgü kumaş üretimi 5 5,0 8,2 İplik ve dokuma kumaş üretimi 2 2,0 83,2 Örgü, dokuma ve kot kumaşı giyim şirketi 5 5,0 88, Entegre şirket 5 5,0 93, Diğerleri 3 3,0 96,0 Örgü kumaş üretimi,0 97,0 Dokunmamışlar 3 3,0 00,0 Toplam 0 00,0 Tablo 6-5: Araştırma katılımcılarının alt-sektörleri Malatya merkezli birçok büyük ve orta ölçekli şirketin genel merkezi İstanbul dadır. Bu şubeler genellikle muhasebeciler ve işyeri sahiplerinin güvenilir aile üyeleri tarafından yönetilmektedir. Ayrıca, bu şirketlerin karar alma mekanizmaları da çoğunlukla İstanbul da yerleşiktir. Bu durum şirketler arasında işbirliğinin özellikle Malatya da gelişmesine ana engellerden bir tanesidir. 43

55 GM Şube 3,0 Şube GM % 87,3 Şekil 6-: Şubeye karşı Genel Merkez Örneğin, giyim şirketleri kumaşları Malatya merkezli kumaş üreticisinin İstanbul daki genel merkezinden satın alır. Sipariş hazırlama süreci operasyonuna ilişkin şematik görüntü aşağıda verilmiştir. PRODUCTION ORDER PURCHASE ORDER 2 3 DELIVERY TO MAIN WAREHOUSE HEADQUARTER in ISTANUBL GOODS DELIVERED TO BUYER FROM ISTANBUL YARN or FABRIC PRODUCTION in MALATYA BUYER in MALATYA Clothing Company Or Fabric Producer Şekil 6-2: Sipariş hazırlama operasyonu, Malatya örneği Mavi Yakalılar (%) Beyaz Yakalılar (%) Çalışan Sayısı Geçerli Malatya 90,4 9,6 535 Adıyaman 92,2 7,8 28 Kahramanmaraş 92,4 7, Gaziantep 9,8 8, Toplam 0, Tablo 6-6: Bölgedeki Mavi Yakalılar ve Beyaz Yakalılar 44

56 Bölgedeki beyaz yakalıların oranları değişiklik göstermektedir Malatya da %9,6, Gaziantep te %8,2, Adıyaman da %7,8 ve Kahramanmaraş ta %7,6 dır.beyaz yakalıların nispi düşük yüzdesi bölgedeki düşük ücretli işleri, düşük düzeydeki sosyal ve kültürel sermayeyi ve nüfusun düşük eğitim düzeyini göstermektedir. Kadın çalışanların oranları Malatya da %22,6, Adıyaman da %7,8, Gaziantep te %24,4 ve Kahramanmaraş ta %7,7 dir. Kadınların bölgesel piyasaya katılımının az olmasına ilişkin kültürel tutuculuk, sosyal hayat ve gelenekler ve aynı zamanda işlerin karakteristik özellikleri (örneğin kot giysi dikimi veya boyama ve apre işleri pamuk t-şört yapımından daha zordur) gibi birçok neden bulunmaktadır Adıyaman da kadınların iş piyasasına %78, oranında katılımı tamamıyla, pamuğa dayalı örgü kumaş giyim eşyasının üretildiği ve kadınların makine operatörü olarak istihdam edildiği Adıyaman giyim sanayinin karakteristik özelliklerinden kaynaklanmaktadır Bölümlendirme şirketlerin kurumsallaşmasının ilk adımıdır ve yeterliliğin ve profesyonel rekabetin gelişmesini sağlar aynı zamanda da merkezi kontrol işlevlerinin geliştirilmesini sağlar ve bu genellikle Malatya ve Adıyaman daki şirketler ile sınırlıdır. Birçok durumda şirketin imalat, pazarlama ve finansman dahil tüm işlevlerini yönetici veya işletme sahibi yürütmeye çalışır. Hemen hemen tüm giyim şirketleri özellikle Adıyaman dakiler bölgesel ve ulusal giyim şirketlerinin taşeronlarıdır. Onların ana beklentisi maliyetleri düşürerek (genellikle insan kaynakları) aynı zamanda üretimi artırmaktır. Araştırma katılımcıları sözkonusu işlerin geleceği konusunda oldukça iyimser yaklaşımlara sahiptir ve daha fazla çalışan istihdam ederek ve kapasitelerini genişleterek büyümeyi planlamaktadırlar. Bu tür olumlu düşünce şirketler arasında güvenli bir ortamın oluşturulmasına yardımcı olmaktadır. 45

57 Dokunmamışlar Örgü Kumaş Üretimi Diğerleri Entegre Şirket Giyim Şirketi, örgü, dokuma ve kot kumaşı İplik ve Dokuma Kumaş Üretimi İplik ve Örgü Kumaş Üretimi İplik Üretimi Dokuma Kumaş Üretimi GiyimŞirketi, örgü kumaş Giyim Şirketi, dokuma kumaş Örgü Kumaş Üretimi, Boyama ve Apreleme Malatya Adiyaman Şehir Kahramanmaras Gaziantep

58 Şekil 6-3: Şehir ve Alt Sektör bazında Kayıtdışı İstihdam. Şekil 6-3 ile ilgili bir veri tablosu aşağıda sunulmuştur; Malatya Current Employ ment - Unregistered Adiyaman Current Employ ment - Unregistered City Kahramanmaras Current Employ ment - Unregistered Gaziantep Current Employ ment - Unregistered Sub Sectors Knitted Fabric Production, Dyeing and Finishing Clothing Company, from woven f abric Clothing Company, from knitting f abric Wov en Fabric Production Yarn Production Yarn and Knitted Fabric Production Yarn and Wov en Fabric Production Clothing Company, from knitting,woven and denim f abric Integrated Company Others Knitted Fabric Production Dyeing and Finishing Non wovens Total Column Column Column Column Count Sum Sum % Count Sum Sum % Count Sum Sum % Count Sum Sum % ,4% ,3% 2 50,8% ,6% ,5% ,5% ,5% ,9% ,0% ,6% ,6% ,4% ,6% 3.. 2,0% ,5%.,0% 00 52,6% 00 23,7% ,% 5,3% ,0% ,0% ,0% ,0% Kendileriyle mülakat yapılan katılımcıların beyanına göre kayıtdışı çalışanların oranı Malatya şirketleri için %4,8, Adıyaman şirketleri için %3,4, Kahramanmaraş şirketleri için %7,7 ve Gaziantep şirketleri için %3,6 dır. Gerçek rakamlar muhtemelen çok daha yüksektir. 47

59 6.. PAZARLAR & PAZARLAMA Bölgedeki kümeler ihracat merkezlidir. Hemen hemen tüm şirketler ürünleri ihraç etmekte veya etmeyi istemektedir. Kendileriyle mülakat yapılanların %54 ü ürünlerini yabancı ülkeleri ihraç etmektedir. Şirketlerin %23 ü ürünlerinin %50 sinden fazlasını ihraç etmektedirler. İhracat Oranı Frekans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Uygulanmaz 46 46,0 46,0 %24 ten az 20 20,0 66,00 %25 ile %50 arasında,0 77,0 %5 ile %75 arasında 9 9,0 86,0 %76 dan fazla 4 4,0 00,0 Toplam 00 00,0 Tablo 6-7: İhracat Oranı Şekil 6-4: Şehir ve alt-sektörler bazında ihracat oranı 48

60 Şekil 6-4'ü içeren ilgili tablo aşasıda gösterilmiştir. Sub Sectors Knitted Fabric Production, Dy eing and Finishing Clothing Company, f rom wov en fabric Clothing Company, f rom knitting fabric Wov en Fabric Production Yarn Production Yarn and Knitted Fabric Production Yarn and Wov en Fabric Production Clothing Company, f rom knitting,woven and denim fabric Integrated Company Others Knitted Fabric Production Non wovens Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Rate of Export Not Applicable Less than 24 % Between 25 % and 50 % Between 5 % - 75 % Total Not Applicable Less than 24 % Between 25 % and 50 % More than 76 % Total Not Applicable Less than 24 % More than 76 % Total Not Applicable Less than 24 % Between 5 % - 75 % Total Not Applicable Less than 24 % Between 25 % and 50 % Between 5 % - 75 % More than 76 % Total Not Applicable Less than 24 % Between 25 % and 50 % Total Less than 24 % Between 5 % - 75 % Total Less than 24 % Between 25 % and 50 % More than 76 % Total Between 5 % - 75 % More than 76 % Total Not Applicable Between 25 % and 50 % Between 5 % - 75 % Total Not Applicable Total Between 25 % and 50 % Between 5 % - 75 % Total Malatya City Adiyaman Kahrama nmaras Gaziantep Count Count Count Count

61 Şirketler ihracata yönelik olmalarına rağmen sadece %46,5 inin şirket elektronik posta adresi ve web siteleri bulunmaktadır. Çoğu hotmail, msn veya gmail i kurumsal iletişim aracı olarak kullanmaktadır. Ancak bir işe ilişkin insanların belli bir ürünü veya hizmeti isimi ile hatırlamaları önemlidir. Aynen bireylerde olduğu gibi her kuruluş, şirket veya markanın rakiplerinden ayrılması için kendi kimliğinin olması gereklidir. İşyeri elektronik postalarının ve kurumsal web sitelerinin bulunmaması pazarlama stratejilerinde, ürün farklılaştırılmasında ve kurumsal kimlikte eksiklik olduğunun göstergesi olarak yorumlanabilir. Bu aynı zamanda yerel şirketlerin müşterileri ile iletişim kurmada zorluk yaşadıklarını göstermektedir. Sadece şirketlerin %2 i uluslararası fuarlara katılmakta ve %25 i de ulusla fuarlara katılmaktadır. Bundan başka, şirketlerin yönetim yaklaşımları Üretim Verimliliği Odaklı yönetim yaklaşımı dediğimiz az ya da çok geleneksel yöntemdir. Ana hedefleri ekonomik verimlilik ve iş üretkenliğidir. Bu özel nedene dayalı olarak kendileriyle mülakat yapılan hemen hemen tüm katılımcılar pazarlama ile ilgili konulardan ziyade üretimi, çalışanların becerilerini veya makineleri konuşmaya eğilim göstermişlerdir. Satış kapasitelerine odaklanmışlardır. Zayıf (veya var olmayan) bir pazarlama yaklaşımının aynı zamanda inovasyon kapasitesi üzerinde olumsuz etkileri de olabilir. Diğer yandan bölgede üç genel dağıtım kanalı şekli gözlemlenmiştir; ) Şirket Satış Ekibi Son-Kullanıcı/Alıcı; İplik, kumaş ve bazı giyim şirketlerinin satış ekipleri vardır ve ürünleri çoğunlukla İstanbul da yerleşik kendi satış ekiplerinin yardımı ile satmaktadırlar. 2) Şirket Ajans / Ara Şirket Son-Kullanıcı/Alıcı; Genellikle bölgedeki birçok giyim şirketi alıcılara kapasitelerini bu tür dağıtım kanalları vasıtasıyla satmaktadırlar. LC Waikiki gibi kendi markasına ve dağıtım sistemine sahip Taha Tekstil gibi bazı istisnalar da bulunmaktadır. 3) Şirket Toptancılar Perakendeciler Müşteri/Alıcı; Müşteri/Alıcı İplik, kumaş tekstil şirketlerinin büyük bir bölümü ürünlerini toptancılar vasıtasıyla satmaktadırlar/ihraç etmektedirler. 50

62 Şekil 6-5 : Odak Grup Toplantısı, Gaziantep 5

63 Malatya Adıyaman Kahramanmaraş Gaziantep İstanbul Malatya merkezli birçok iplik ve kumaş imalatçılarının ana merkezidir. Onların ana ulusal pazarı İstanbul dadır. Bu fabrikaların yöneticileri genellikle ürün verimliliği ve faktör verimliliği ile birlikte maliyet kontrolü ve azaltılmasına odaklıdırlar. Adıyaman daki giyim şirketleri bölgesel (Jeo Teks, Kahramanmaraş, Internet Tekstil, Adıyaman,vs.) ulusal (Üniteks; İzmir) ve uluslararası (Toptancılar, Giyim Şirketleri, Perakendeciler) şirketlerin taşeronlarıdır İplik ve kumaş imalatçıları Kahramanmaraş taki en büyük yatay birleşimlerdir. Ciroları, istihdam düzeyleri ve şirket büyüklükleri açısından bölgedeki en büyük yatay birleşimlerdir. Gaziantep bölgedeki en çok sanayileşmiş şehirdir. Malatya daki boyama ve apreleme şirketleri bazı istisnalar hariç genellikle bölgesel müşteriler ile çalışmaktadırlar. Onların genel girdileri kumaş, enerji, tekstil kimyasalları ve boyalar. Adıyaman da önemli derecede kayıtdışı üretim şirketi bulanmamaktadır. Ancak kayıt dışılık hemen hemen tüm şirketlerde gözlenmektedir. Bölgedeki diğer şehirlerden farklı olarak Kahramanmaraş ta sanayi ana arter yolları üzerinde yerleşiktir. Gaziantep te çalışma şartları kötü birçok küçük dükkan vardır. Avratpazarı ve Kara Tarla genel olarak gömlek, pantolon ve triko üreten kayıtdışı giyim şirketlerine ev sahipliği yapmaktadır. Malatya da çalışma şartları kötü birçok küçük dükkan vardır. Taştepe, Akpınar ve Melikpınar genel olarak erkek gömleği, spor kadın erkek kıyafetleri ve pantolon üreten kayıtdışı giyim şirketlerine ev sahipliği yapmaktadır. Bölgede sadece Adıyaman tekstil ve giyim sanayinde bir küme girişimi yürütmüştür. Adı ATEKS (Adıyaman Tekstil ve Giyim Kümesi Birliği) olan bir küme teşkilatı bulunmaktadır. Kahramanmaraş ta çalışma şartları kötü birçok küçük dükkan vardır. Merkez erkek takım elbisesi, gömleği, ve pantolonu üreten kayıtdışı giyim şirketlerine ev sahipliği yapmaktadır. Gaziantep te halı imalatı da oldukça yoğundur. Ancak halı imalatçıları bu araştırmanın kapsamına dahil edilmemiştir. Malatya daki şirketler bölgesel (Jeo Teks, Matesa; Kahramanmaraş, Taha Tekstil, Gap Tekstil; Malatya,vs.) ulusal (Üniteks; İzmir) ve uluslararası (Toptancılar, Giyim Şirketleri, Perakendeciler) şirketlerin taşeronlarıdır. Kot, dokuma ve örgü kumaşlar aksesuarlar ve işçilikle birlikte onların ana girdileridir. Güncel kamu desteği ve teşvik programına göre Malatya tercih edilen bir şehirdir. Bu durum bölge dışından yatırımcıları çekmektedir. Giyimde en büyük alt-sektör yatay birleşimi Adıyaman da gözlemlenmektedir ve kümelenme potansiyelleri vardır. Bir küme girişimi alanda önceden yapılan çalışmaları canlandırabilir. Adıyaman ın tercihli statüsünün (bir düzey aşağıya) değiştirilmesinden sonra yatırımlar yavaşlamıştır. KATEKO (Kahramanmaraş Terziler ve Konfeksiyoncular Odası) üyeleri için Kahramanmaraş ta kötü çalışma koşulları bulunan dükkanların bir parçası olarak küçük özel bir sanayi bölgesi kurmaktadır. Oda olası bir çekirdek küme girişimi olacaktır. Bir İhracat Konsorsiyum girişimi oda üyelerini güçlendirebilir ve OP nin diğer hedeflerine ulaşılasında yardımcı olabilir. Ürünlerini Gaziantep teki tüccarlar vasıtasıyla Irak, İran ve Suriye gibi Türkiye nin güney komşularına ihraç etmektedirler. Küçük dokunuşlar işlerinde büyük farklılıklar yaratabilir. Dokunmamışlar da Gaziantep te yoğundur. Aralarındaki ilişkiler ve bağlantılar göz ardı edilebilir. Bir küme girişimi şirketler ve ilgili ve destek veren kurumlar arasındaki bağları güçlendirebilir. Tablo 6-8: Alt-sektörlerin görüntüsü 52

64 6..2 RAKİPLER & REKABET Katılımcılar rakipleri aşağıda gösterildiği gibi 4 kategori şeklinde önceliklendirmişlerdir. Şirketlerin %69,3 ü ana rakiplerinin Türkiye de olduğu şeklinde yorum yapmışlardır, %26,7 si ise aynı bölgede rekabet etmektedirler. Frekans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Yerel ve Bölgesel Rakipler 27 26,7 26,7 Türkiye deki Diğer Rakipler 43 42,6 69,3 Düşük Maliyetli Ülkelerden Rakipler 30 29,7 99,0 Gelişmiş Ülkelerden Rakipler,0 00,0 Toplam 0 00,0 Tablo6-9: Rakiplerin Önem Düzeyi Yerel rekabet bölgesel kümeleri güçlendirmektedir ve bölgesel şirketler arasında yerel düzeyde bir rekabet bulunmaktadır. Giyim şirketleri ve iplik üreticileri aşağıdaki tabloda gösterildiği üzere ana rakiplerinin aynı bölgede yerleşik olduğunu belirtmektedirler. 53

65 Non woven s Knitted Fab ric Produ ction Oth ers Integrated Compan y Clo th in g Co mp any, from knitting,wov en and d enim fabric Yarn an d Wov en Fabric Pro duction Yarn an d Kn itted Fabric Pro duction Yarn Pro duction Wo ven Fab ric Produ ction Clo th in g Co mp any, from knitting fabric Clo th in g Co mp any, from wo ven fabric Knitted Fab ric Produ ction, Dyeing and Finishing Malaty a Adiyaman Kahraman maras Gazian tep Tablo 6-6: Rakiplerin Önem Düzeyi Araştırma esnasında, uzmanlar aynı zamanda bölgedeki şirketlerin tekliflerinin başlıca rekabetçi bileşenlerini de incelemişlerdir. Şirketler birbirleriyle çıktılarının (ürün ve hizmetler) bir veya daha fazla bileşenini manipüle ederek rekabet etmektedirler. Rekabetçi bileşenler aynı zamanda rekabetin boyutlarını da oluşturmaktadır. Örneğin; cep telefonu üreticileri NOKIA ve SAMSUNG çıktılarının fiziksel özelliklerini (yazılımları, şekilleri, renkleri, boyutları, vs.) manipüle ederek birbirleriyle rekabet etmektedirler. Ürünlerinin perakende fiyatları ve kaliteleri neredeyse aynısıdır. Diğer taraftan, lüks yat imalatçıları, FERETTI ve SUN SEEKER çıktıların piyasaya giriş hızlarını manipüle ederek rekabet etmektedirler. Ürünlerin Pazar fiyatları kaliteleri ve fiziksel özellikleri (boyutlar, hız, malzemeler, ekipman, vs.) aynıdır. Tekliflerin rekabetçi bileşenlerini 5 ana kategoride sınıflandırmaktayız; Kalite çıktıları Çıktıların fiziksel özellikleri Şirketin pazara giriş hızı Çıktıların maliyeti (veya fiyatı) 54

66 Şirketin yeri RAKİPLER Bölgesel şirketlerin tekliflerinin rekabetçi bileşenlerinin karşılaştırılması Yerel ve Bölgesel Rakipler (= en güçlü, 5 = zayıf) Türkiye deki Diğer Rakipler Düşük Maliyetli Ülkelerden Rakipler Gelişmiş Ülkelerden Rakipler KALİTE FİZİKSEL ÖZELLİKLER PİYASAYA GİRİŞ HIZI MALİYET (FİYAT) 5 ŞİRKETİN YERİ Tablo 6-0: Bölgesel şirketlerin tekliflerinin rekabetçi bileşenlerinin karşılaştırılması 6..3 İNOVASYON & AR-GE Daha önce belirtildiği üzere bölgedeki şirketler inovasyon takipçisidirler. İthal edilmiş veya taklit edilmiş/kopyalanmış teknolji kullanmaktadırlar. Sanayinin dışa dönük ve dinamik yapısına ve yeterli düzeydeki teknik ve akademik altyapıya rağmen bölgedeki inovasyon kapasitesi çok düşüktür. Maalesef ki, şehirlerdeki kalkınma düzeyi ve sanayi yatay birleşimlerindeki farklılıklar nedeniyle bölge ile Türkiye nin diğer tekstil ve giyim üsleri arasında(bursa, Denizli, İzmir gibi) bir karşılaştırma yapmak oldukça zordur (örneğin Bursa Türkiye de otomotiv sektörünün üssüdür). Şehirler Patent Faydalı Model Endüstriyel Tasarım Rakamlar Ticari Marka ADIYAMAN GAZİANTEP MALATYA KAHRAMANMARAŞ TOTAL - REGION DENİZLİ İZMİR BURSA TOPLAM - TÜRKİYE

67 Kaynak: Türk Patent Enstitüsü Tablo 6-: Patent Başvuruları, 200 Maalesef, şirketler ve üniversiteler arasındaki ilişkiler çok zayıftır. Katılımcıların %77,2 si üniversitelerle hiçbir ilişkilerinin olmadığını belirtmişlerdir. Katılımcıların sadece %0,92u üniversitelerle önemli ilişkilerinin(eğitimlere katılma, laboratuvarları kullanma, hizmetlerden faydalanma) olduğunun altını çizmişlerdir. Frekans Geçerli yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli 78 77,2 77,2 Şirketimizin üniversitelerle hiçbir ilişkisi yoktur 2 2,0, 79,2 Çalışanlarımız üniversiteler tarafından düzenlenen eğitimlere katılıyor 2 2,0 8,2 Şirketimiz üniversitelerdeki laboratuvarlardan faydalanıyor 7 6,9 88, Şirketimiz akademisyenler tarafından sağlanan hizmetlerden faydalanıyor 4 4,0 92, Şirketimiz yerel üniversite mezunlarını istihdam ediyor 8 7,9 00,0 Şirketimiz yerel üniversite mezunlarına staj olanakları sunuyor 0 00 Toplam Tablo 6-2: akademik Kurumlarla İlişkiler Katılımcıların sadece %3 ü gerçek anlamda Ar-Ge departmanlarına sahiptir. Birçok katılımcı Ürün geliştirme Faaliyetleri ile AR-Ge ve İnovasyonu karıştırmıştır. Gözlemlenen bir başka kavramsal hata ise Ar-Ge ve İnovasyon algıları ile ilgilidir. Ar-GE ve Inovasyonun büyük test olanaklarını, büyük yatırımları ve Doktora derecesini gerektirdiği şekilde yorumlama eğilimi göstermişlerdir. Tablo 6-7: Bölgedeki bir test laboratuvarı 56

68 6.2 KÜME BAĞLANTISI, İLİŞKİSİ VE TEDARİK ZİNCİRİ Bölgesel küme şirketlerinin alt-sektöre dayalı ana tedarikçileri (malzeme olarak) aşağıda gösterilmiştir. Non wovens Knitted Fabric Production Others Integrated Company Clothing Company, from knitting,woven and denim fabric Yarn and W oven Fabric Production Yarn and Knitted Fabric Produc tion Yarn Production Woven Fabric Production Clothing Company, from knitting fabric Clothing Company, from woven fabric Knitted Fabric Production, Dyeing and Finis hing Cotton Fabric, Accessory Ginneries, Cotton Traders Pigments, Chemicals Synthetic Fibers, Filaments, non wovens, cotton Yarn, Acc ess ories, Fabric Malatya Adiyaman Kahramanmaras Gaziantep Yarn, Acc ess ory, Fabric, Clothes Yarn, Fabric, Clothes Tablo 6-8: Alt-sektörler bazında Ana Tedarikçiler Şekil 6-9: Bölgede bir boyama ve apreleme şirketi 57

69 Primary customers? Clothing Companies Clothing Companies, Retailers Clothing Companies, Wholesalers Clothing Companies, Wholesalers, Retailers End-Users Fabric and clothe manuf acturers Fabric and Clothing Companies Fabric Manufacturers Fabric manuf acturers & wholesalers Fabric Manufacturers, Clothing Companies, Fabric Wholesalers, Clothing Companies Manufacturing companies Public Institutions, Wholesalers various Wholesalers, Dyeing houses Wholesalers, Retailers Wov en fabric manuf acturers Wov en Fabric Manufacturers Yarn and Fabric Manufacturers Knitted Fabric Production, Dyeing and Clothing Company, f rom wov en Clothing Company, f rom knitting Wov en Fabric Finishing f abric f abric Production Production Production Production f abric Company Others Yarn Sub-Sectors Yarn and Knitted Fabric Yarn and Wov en Fabric Clothing Company, f rom knitting,woven and denim Integrated Knitted Fabric Production Non wov ens 2 Tablo 6-3: Alt-sektörler bazında Ana Müşteriler Şekil 6-0: Odak grup Toplantısı, Kahramanmaraş 58

70 Describe the industry of your primary suppliers? Chemicals, Dy es, Energy Clothes Cotton Dye, Chemicals, Energy Fabric, Accessories Fabric, Accessory Fiber Fibers, Polymeres Ginneries, Cotton Traders Ginneries, Cotton Traders, Fiber Producers Ginneries, Dy es, Polyester Pigments, Chemicals Polymeres, fibers Sy nthetic Fibers, Filaments, non wovens Sy nthetic Fibers, Filaments, non wovens, cotton Wool Yarn Manufacturers Yarn, Accessories, Fabric Yarn, Accessory Yarn, Accessory, Fabric Yarn, Accessory, Fabric, Clothes Yarn, Accessory, Fabric, Machinery Manuf acturers Yarn, Dye, Chemicals, Energy Yarn, Fabric, Clothes Knitted Fabric Production, Dyeing and Finishing Count Clothing Company, f rom wov en f abric Clothing Company, f rom knitting f abric Wov en Fabric Production Yarn Production Yarn and Knitted Fabric Production Sub Sectors Yarn and Wov en Fabric Production Clothing Company, f rom knitting,woven and denim f abric Integrated Company Count Count Count Count Count Count Count Count Count Count Count Others Count Knitted Fabric Production Dyeing and Finishing Non wov ens 2 Total Count Tablo 6-4: Alt-sektörler bazında Ana Tedarikçiler 59

71 Katılımcılar aynı zamanda, her şehirdeki sektör şirketlerine ilişkin kanaat önderleri hakkındaki fikirlerini de belirtmişlerdir. 45 katılımcı bu soruya cevap vermiştir. Frekans Geçerli KAHRAMANMARAŞ Ihsan KURTAR 8 Yüzde 38, Hanefi OKSUZ 5 23,8 Mahmet BALDUK 3 4,3 Sefa ONGEL 2 9,5 Kadir KURTUL 2 9,5 Asaf ALIBEY 4,8 MALATYA ADIYAMAN Ali CUREOGLU 3 42,9 Mahmut CALIK 3 42,9 Sebati KOCA 4,3 Ismet ACIKGOZ 7 4,2 Mahmut DICLE 7 4,2 Kemal GUNES 5,9 Celalettin BOZKURT 5,9 Mustafa CIFTCI 5,9 Toplaml 45 Eksik Sistem 56 Toplam 0 Tablo 6-5: Kanaat Önderleri Ek olarak 47 katılımcı müşterileri ve tedarikçilerinden başka şirketlerle de işbirliği yaptıklarını ifade etmişlerdir. İşbirliği faaliyet türleri aşağıdaki tabloda çıkarılmıştır; 60

72 Frekans Geçerli Yüzde Geçerli Navlun gibi ortak masrafları azaltmak için deneyim ve bilgi alışverişi Özellikle yasal izinler konusunda deneyim ve bilgi alışverişi Özellikle imalat konularında deneyim ve bilgi alışverişi Ortak Kapasitenin Kullanımı Kritik Stok Düzeylerinde Ortak Envanter Kullanımı Anti-damping ten korunmak için ortak lobi faaliyetleri Ortak hammadde alımı Siparişleri ortak karşılama İşgücü havuzunun ortak kullanımı Makin eve yedek parça alışverişi Kritik durumlarda var olan kapasitenin geçici olarak ortak kullanımı Toplam ,5 2,0,0 2,0,0 3,0,,0 6,9,0 25,7 8,9 00,0 Tablo 6-6: İşbirliğine dayalı faaliyetler Şirketlerin %4,5 i üç ana alanda işbirliği yapmaktadırlar; Siparişleri ortaklaşa karşılama; genellikle Kahramanmaraş merkezli kayıtdışı giyim şirketler (Malatya ve Adıyaman merkezli giyim şirketleri dahil olmak üzere). Büyük bir sipariş aldıklarında, müşterinin taleplerine cevap verebilen ek için işbirliğine dayalı davranış gösterirler. Makin eve yedek parça alışverişi; Alt-sektör farklılıkları gözetilmeksizin tüm şehirlerde varlığı gözlemlenmiştir. Kritik koşullarda geçici olarak var olan kapasitenin ortaklaşa kullanılması; Tekstilde, şirketler kritik koşullarda (acil bir müşteri talebi, makinelerde arıza gelmesi halinde, vs.) üretim siparişlerini tamamlamak üzere birbirlerine yardım ederler (ücret karşılığında) 6.3 ALTYAPI VE ÜSTYAPI Katılımcılar bölgenin sanayi altyapısının bazı şehirlerde doğal gaz dağıtımının olmaması, bazı OSB lerde sanayi atıklarını arıtma tesisi kapasitesinin bulunmaması, elektrik kesintilerinin olması, vs. gibi bazı eksiklikler ile yeterli olduğunu değerlendirmişlerdir. Hizmetlere ilişkin genel değerlendirme aşağıda sunulmuştur 6

73 Kalite Hizmet Sağlayıcının Yeri İş İle İlgili Hizmetler Yasal hizmetler Muhasebe Danışmanlık Bilgi Teknolojileri Finansman Ulaşım Test Laboratuvarları Eğitim Olanakları Diğer Zayıf Orta İyi Bölgede Sağlanıyor Bölgenin Dışından Sağlanıyor Tablo 6-7:İşle İlgili Hizmetlerin Mevcudiyeti Şirketler çoğunlukla bölgenin dışından aşağıda belirtilen iş danışma hizmetlerinden faydalanmaktadırlar; İş güvenliği ve sağlık danışmanlığı Çevre mevzuatı ile ilgili danışmanlık hizmetleri ISO ve ürün kalitesi; Kalite ve Kalite Yönetim hizmetleri Bilgi teknolojileri (MRP-ERP) danışmanlığı İş ile ilgili bir dizi hizmet bölgede sağlanmaktadır ve özellikle hem nitelik hem de nicelik bakımından erişim yetersizdir. Bölgesel şirketler ile çalışan yetenekli danışmanlara, yol göstericiler, uzmanlara sahip olmak rekabet güçlerini artıracaktır. Eğer yer hizmet sağlayıcılarının kalitesi geliştirilebilirse bölgesel şirketlerin dışarıdaki iş hizmet sağlayıcıları ile bağdaştırılması için çaba gösterilebilir. Farklı devlet ajansları tarafından sağlanan çeşitli teşviklere rağmen aynı zamanda bölgede farkındalık da yeterli değildir. Özellikle şirketlerin Ar-Ge ve ihracat ile ilgili teşvikler konusunda yeterli bilgisi bulunmamaktadır. Şekil 6-:.Bölgedeki sanayi altyapısı 6.4 İŞ KAYNAKLARI 62

74 Bu araştırmada insan kaynakları, finansman kaynakları yönetim kapasiteleri ve teknoloji iş kaynakları olarak değerlendirilmiştir. Şirketlerin %52,5 i işlerinin başarısı açısından makine operatörü nü en önemli meslek olarak tanımlamışlardır. Sadece %7 si şirketleri için satış ve pazarlama personeli, tasarımcılar ve modelcileri en önemli meslekler olarak altını çizmişlerdir. Katılımcıların bu yöndeki eğilimleri Taylorian yönetim yaklaşımından kaynaklanmaktadır. Onlar sadece ekonomik verimlilik ve faktör verimliliğine odaklanmaktadırlar. Frekans Yüzde Kümülatif Yüzdesi Geçerli 5 5,0 5,0 Tasarımcı 5,0 5,9 Boyama Atölyesi Operatörü,0 6,9 Elektrikçi 3,0 9,9 Mühendis 5 3,0 24,8 Formen 6 4,9 30,7 Makine Operatörü 53 5,9 83,2 Bakım Teknisyenleri 52,5 84,2 Müdür,0 85, Model Çizeri 4,0 89, Nitelikli Çalışanlar 7 4,0 96,0 Satış ve Pazarlama Personeli 2 6,9 98,0 Terzi 2,0 99,0 Tekstil teknisyeni,0 00,0 Toplam 0,0 00,0 Tablo 6-8: Şirketlerin başarısında en önemli meslekler Şirketlerin %6,9 u aynı zamanda kalifiye çalışanlara ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Ancak bu gereksinimin detaylarını açıklamayı atlamışlardır (hangi departman için hangi özellikler, vs.). Alt çizgide, şirketleri için hangi uzmanlıkların gerekli olduğunu açıklamada başarısız olmuşlardır. Bu durum şirketlerdeki insan kaynakları yönetim becerilerinin (başarısız iş tanımları, departmanlaşma ve uzmanlaşma eksikliği, vs. dahil) eksikliğini çağrıştırmaktadır. 63

75 Örgü kumaş üretimi Dokunmamışllar Entegre Şirket Diğerleri Giyim şirketi, örgü kumaş, kot kumaşı İplik ve Dokuma Kumaş Üretimi İplik ve Örgü Kumaş Üretimii İplik Üretimi Dokuma Kumaş Üretimii Giyim Şirketi, örgü kumaş Giyim şirketi, dokuma kumaş Örgü kumaş Üretimi, Boyama ve Apreleme Malatya Adiyaman Kahramanmaras Gaziantep Sales maintenance machine Industrial foreman operator technicians Engineer engineer electrician dyehouse designer chemical operator engineer Textile Textile tecnician textile engineer qualified and pattern marketing Manager workers maker staff Tailor engineer Şekil 6-2: Şirketlerin başarısında en önemli meslekler Şirket boyutu ne olursa olsun finansmana erişim bölgede bir sorundur. Şirketlerin finansmana erişim konusundaki genel değerlendirmeleri aşağıda sunulmaktadır. Erişim Kolaylığı Sermaye Türü Çok zor Biraz zor Ne zor ne de kolay Biraz kolay Çok kolay Uygulanmaz İhracat Finansmanı 32% Yatırım Finansmanı 43% Ar-ge Finansmanı 65% İşletme Sermayesi 4% Tablo 6-9: Finansmana Erişim Kolaylığı Şirketlerin %43 ü diğer finansman araçları ile karşılaştırıldığında yatırım finansmanına erişimin oldukça zor olduğunu belirtmişlerdir. Genelde bilindiği üzere, geliştirilmiş girişimci kültürü, risk sermayesi ve yatırım sermayelerinin mevcudiyeti küme büyümesine katkıda bulunur. Ancak, bölgede, yatırımcılar yatırım finansmanı olarak ya tüm sermayelerini 64

76 harcamaktadırlar ya da kısa vadeli kredi kullanmaktadırlar. Bu durum aynı zamanda işletme sermayesi eksikliğini yaratmaktadır. Ayrıca bankalar, melek yatırımcılar ve İDÖleri arasında bölgede girişimci kültürü, risk sermayesini ve yatırım sermayesi olanaklarını geliştirmek için hiçbir sistematik ilişki bulunmamaktadır. 6.5 KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK Bölgedeki şirketlerin %23 ünün sosyal veya yardım programları mevcuttur. (Malatya daki şirketlerin %53,3 ü, Adıyaman daki şirketlerin %6,3 ü, Kahramanmaraş taki şirketlerin %37,0 si ve Gaziantep teki şirketlerin %23,5 i) Frekans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Geçerli Sosyal veya yardım programları bulunan şirketler Sosyal veya yardım programları olmayan şirketler ,0 75,0 2,0 23,0 98,0 00,0 Toplam 00 00,0 Eksik Sistem Toplam 00 Tablo 6-20: Bölgedeki Şirketlerin Sosyal ve Yardım Programları Diğer yandan hemen hemen tüm katılımcılar sosyal ve yardım programlarının olduğunu beyan etmişlerdir. Çünkü şirketler çalışanlara yapılan gıda yardımlarını, motivasyon etkinliklerini ve performans ödüllerini sosyal veya yardım programları olarak yorumlama eğiliminde bulunmuşlardır (normalde bunların maaş paketinin bir parçası olarak değerlendirilmesi gerekmektedir). Ancak biz bu araştırmada sadece aşağıda belirtilen faaliyet türlerini sosyal veya yardım programı olarak değerlendirmekteyiz. 65

77 Freakans Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde Valid Geçerli kız çocukları için yurt bağışı 80 79,2 79,0 Eğitim hibeleri ile cami bağışı,0 80,2 Mesleki okul bağışı,0 8,2 Eğitim hibeleri ile okul binası bağışı,0 82,2 Eğtim hibeleri bağışı,0 83,2 Eğitim hibeleri ile sağlık merkezleri bağışı 0 9,9 93, Okul ve yurt bağışı,0 94, Okul ve sağlık merkezleri bağışı,0 95,0 Okul ve cami bağışı 2 2,0 97,0 Okul, yurt, sağlık merkezi bağışı,0 98,0 Bölgesel düzeyde spor faaliyetlerine destek ile beraber okul, sağlık merkezi bağışı,0 99,0 Toplam,0 00,0 0 00,0 Tablo 6-2: Şirketlerin Sosyal ve Yardım Programı İçeriği Hemen hemen tüm şirketlerin tesislerinde yeterli veri kayıt altyapısı bulunmaktadır. Ancak gerçekte şirketler kaynak tüketimi (su, elektrik, vb.), sağlık ve güvenlik kayıtları, dilekler ve şikayetler, vb. konularda kayıt tutmayı, kayıt tutmanın faydaları konusunda farkındalık eksikliği nedeniyle önemsemiyorlar. Şirketlerin %82,2 si çalışanlarına standart maaş paketi olarak asgari ücret veya altında bir ücret uygulaması yapıyorlar. Sadece %5,8 i ücret düzeylerinin asgari ücretin üzerinde olduğunu beyan etmişlerdir. Katılımcıların detaylı cevapları aşağıdaki tabloda çıkarılmıştır. 66

78 Sub Sector Knitted Fabric Production, Dyeing and Finishing Clothing Company, from wov en fabric Clothing Company, from knitting fabric Wov en Fabric Production Yarn Production Yarn and Knitted Fabric Production Yarn and Wov en Fabric Production Clothing Company, from knitting,woven and denim f abric Integrated Company Others Knitted Fabric Production Dyeing and Finishing Non wovens Total Malatya Av erage Wage Lev els Minimum Wage Count Column N % Adiyaman Av erage Wage Lev els Minimum Wage Count Column N % City Kahramanmaras Av erage Wage Lev els Abov e Minimum Wage Minimum Wage Count Column N % Count Column N % 3 3,6% 2 0,5% 0,0% 2 7,% 7,% 3 3,6% 2 0,5% 3 30,0% 6 2,4% 2 4,3% 5 22,7% 4 73,7% 9 32,% 5 35,7% 4 8,2% 0,0% 3,6% 4,5% 3 30,0% 4 4,3% 6,7% 3 2,4% 2 20,0% 2 7,% 6,7% 2 4,3% 3 3,6% 3,6% 7,% 4,5% 5,3% 3 0,7% 4,5% 6,7% 4,5% Gaziantep Av erage Wage Lev els Abov e Minimum Wage Minimum Wage Count Column N % Count Column N % 3 50,0% 22 00,0% 9 00,0% 0 00,0% 28 00,0% 6 00,0% 4 00,0% Fazla mesai yaklaşık bölgedeki tüm giyim şirketleri tarafından bir gereklilik olarak görülüyor. Katılımcıların %00 ü fazla mesainin ödüllendirildiğini beyan etmişlerdir. Bununla beraber katılımcılar fazla mesaiyi düzenli işlerinin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirme eğilimini göstermişlerdir. Katılımcılar tarafından 9 veya 0 saatlik çalışma süresi düzenli bir çalışma süresi olarak değerlendirilmiştir. Gaziantep teki bir kayıtdışı şirket sahibi neden insanların kendisi için çalışmayı tercih ettiklerini şu şekilde anlatmıştır: Çalışma yerim sabah de başlayan mesai için çalışanlara yakın akşam saat de işten çıktıklarında evlerine kolayca geri dönebiliyorlar. Çalışanların aileleri bana güveniyor, gelip oğullarını veya kızlarını kontrol edebilirler ve onları işten almaya gelebilirler. Eğer sanayi bölgelerindeki fabrikalarda çalışsalardı yukarıda belirtilen çalışma aralığına en az bir 3 saat daha eklemek zorunda kalırdık. Eğer bir kişi iş süresi dahil işe gidip gelmek için 5 saat harcarsa kişinin kendisine ayıracak zamanı kalmayacaktır. Dahası fabrikalarda çalışanlara insanca davranmıyorlar ancak ben onlara bir baba ve/veya ağabey olarak davranıyorum. Kötü çalışma koşullarına sahip kayıtdışı atölyeler çalışanlara %20-25 daha fazla ücret ödemektedir. İnsanlar aynı zamanda kayıtdışı giyim şirketlerinde gayri resmi olarak çalışmayı yeşil kart ayrıcalıklarını korumak için tercih etmektedirler. Bir veya birden fazla müşteri şirketlerin %47,5 inden bir veya birden fazla kere CSR raporu talep etmiştir. Katılımcıların %52,5 i giyim ve tekstil sanayinde CSR kavramının farkında değildir. Araştırmaya katılanların aşağıda yer alan cevaplarına ve hesaplamalara göre bölgede yaklaşık olarak kişi tekstil ve giyim sanayinden geçimlerini sağlamaktadır. 67

79 Olgu Özetleri (a) Çalışanınızın hane halkında tek çatı İstihdam altında yaşayan ve düzenli olarak geliri paylaşan ortalama kaç kişi var? Şehir Malatya Adıyaman Kahramanmaraş Gaziantep TOPLAM TOPLAM TEKSTİL VE GİYİM SANAYİ İSTİHDAMI Malatya Adıyaman Kahramanmaraş Gaziantep a. İlk 00 olguyla sınırlıdır. Tablo 6-22: Hanehalkı Bağımlılığı 6.6 ZORLUKLAR Katılımcılar bölgede sanayinin zorluklarını aşağıda listelenen iki ana kategoriye göre sınıflandırmıştır; Çok Zor Konular Biraz Zor Konular İşgücü kalitesi Masraf (vergisiz) Sermaye Pazar Erişimi Finansa Erişim İşgücü kalitesi: Her yıl kişi tekstil teknisyeni olarak mezun olmaktadır. Diğer taraftan sektörün ihtiyaç duyduğu tekstil teknisyeni yılda 2500 dür 2. Ancak, bölgede faaliyet gösteren şirketlerin halihazırdaki işgücünün beceri düzeyinden memnun olmadıklarını söylemek mümkündür. Daha önce belirtildiği üzere Taylorist yaklaşımı ile yönetilen hemen hemen tüm şirketler çalışanların ve şirketlerin ekonomik çıkarları aynı olmadığı sürece çalışamazdı. Bu konu iş üretkenliğini, maaşları, çalışma koşullarını etkileyen faktörler gibi tüm boyutları ile değerlendirilmelidir. Masraf (vergisiz): Elektrik masrafı, sosyal sigorta primi ve hammadde masrafları bölgedeki şirketler için sıkıntı veren konular olarak görünmektedir. Daha önce belirtildiği üzere bölgedeki şirketler tekliflerinin fiyatlarını manipüle ederek rekabet etmektedirler. Bu nedenle masrafları azaltıp ekonomik verimliliği ve faktör verimliliğini artırma eğilimini göstermektedirler. 2 Türk Sanayi Startaji Belgesi (20-204), Sanayi Bakanlığı, 200, s

80 İç Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Uluslararası Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Şirket Boyutu Düzeyi Kalite Yönetimi Sistem Sertikasyonu Düzeyi İnovasyon Düzeyi (ürün ve süreç) Departmanlaşma Düzeyi İstihdam Düzeyi Sektördeki Organizasyon Düzeyi Tedarikçilerin Kalitesi Üniversite ve Araştırma Kurumları ile İlişkilerin Düzeyi Sermaye: Şirketler Türkiye de işletme sermayesine (kısa vadeli krediler) bankalar yoluyla erişebilirler. Fakat, talep edilen yüksek faizli teminatlar nedeniyle yatırım sermayesine (uzun vadeli krediler) erişim halen daha sorun olmaya devam etmektedir. Bu nedenle şirketler genellikle yatırım sermayesini karşılamakta başarısız olmaktadırlar. Pazar Erişimi: Pazarlara olan uzaklık ve pazarlama becerilerinin eksikliği bölge için zorlukları oluşturmaktadır. Finansmana Erişim: Yetenekli finans personelinin, finans bilgisinin eksikliği, kredi teminatlarının faizinin yüksek olması ve bankalar ve diğer finans kurumları ile ilişkilerin eksikliği bölgedeki sıkıntılar olarak görünmektedir. 6.7 İŞBİRLİĞİNE DAYALI FAALİYET POTANSİYELLERİ Bu bölümde geniş kapsamlı araştırmanın katılımcılarının fikirleri ve değerlendirmeleri odak grup toplantılarının sonuçları ile birlikte analiz edilmiştir. Şehirlerdeki alt-sektörlerin kümelenme düzeyleri küme puan çizelgesinin yardımı ve bölgesel şirketlerin, İDÖlerin ve kamu kurumlarının toplu değerlendirmeleri yardımı ile belirlenmiştir. Alt-sektörlerin kümelenme potansiyeli ile ilgili katılımcıların algısı Beş nokta likert ölçeği 3 kullanılarak araştırılmıştır. Küme Puan Çizelgesi MALATYA İplik ve Lif İmalatçıları Boyama ve apreleme Örgü Kumaş İmalatçıları Dokuma Kumaş İmalatçıları Dokunmamışlar Giyim Şirketleri- Dokuma Kumaş Giyim Şirketleri- Örgü Kumaş Tablo 6-23: Malatya daki Alt-sektörlerin Kümelenme Potansiyelleri 3 Beş-nokta likert ölçeği: 0=Uygulanmaz, =Çok düşük, 2=Düşük, 3=Nötr, 4=Yüksek, 5=Çok Yüksek 69

81 İç Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Uluslararası Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Şirket Boyutu Düzeyi Kalite Yönetimi Sistem Sertikasyonu Düzeyi İnovasyon Düzeyi (ürün ve süreç) Departmanlaşma Düzeyi İstihdam Düzeyi Sektördeki Organizasyon Düzeyi Tedarikçilerin Kalitesi Üniversite ve Araştırma Kurumları ile İlişkilerin Düzeyi Odak grup katılımcılarının geniş kapsamlı araştırma katılımcıları ile birlikte uzman görüşlerine göre Malatya da boyama ve apreleme şirketlerinin oldukça yüksek bir kümelenme potansiyeli bulunmaktadır. Şekil 6-3: Odak Grup Toplantısı, Malatya Küme Puan Çizelgesi ADIYAMAN İplik ve Lif İmalatçıları 2 3 Boyama ve apreleme Örgü Kumaş İmalatçıları Dokuma Kumaş İmalatçıları dokunmamışlar Giyim Şirketleri- Dokuma Kumaş Giyim Şirketleri- Örgü Kumaş Tablo 6-24: Adıyaman daki Alt-kümelerin Kümelenme Potansiyelleri Odak grup katılımcılarının geniş kapsamlı araştırma katılımcıları ile birlikte uzman görüşlerine göre Adıyaman da giyim şirketlerinin oldukça yüksek bir kümelenme potansiyeli 70

82 İç Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Uluslararası Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Şirket Boyutu Düzeyi Kalite Yönetimi Sistem Sertikasyonu Düzeyi İnovasyon Düzeyi (ürün ve süreç) Departmanlaşma Düzeyi İstihdam Düzeyi Sektördeki Organizasyon Düzeyi Tedarikçilerin Kalitesi Üniversite ve Araştırma Kurumları ile İlişkilerin Düzeyi bulunmaktadır. Motivasyonları oldukça yüksektir ve kurulmuş olan bir tekstil ve giyim küme teşkilatları ile kümelenme hakkında yeterli düzeyde farkındalığa sahiptirler. Küme Puan Çizelgesi GAZİANTEP İplik ve Lif İmalatçıları Boyama ve apreleme Örgü Kumaş İmalatçıları Dokuma Kumaş İmalatçıları dokunmammışlar Giyim Şirketleri- Dokuma Kumaş Giyim Şirketleri- Örgü Kumaş Tablo 6-25:Kahramanmaraş taki Al-sektörlerin Kümelenme Potansiyelleri Odak grup katılımcılarının geniş kapsamlı araştırma katılımcıları ile birlikte uzman görüşlerine göre Kahramanmaraş ta iplik ve lif imalatçılarının oldukça yüksek bir kümelenme potansiyeli bulunmaktadır. Önemli düzeydeki üretim kapasiteleri ile ulusal ve uluslararası rakipleri ile rekabet edebilirler. 7

83 İç Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Uluslararası Piyasa Hakimiyeti Düzeyi Şirket Boyutu Düzeyi Kalite Yönetimi Sistem Sertikasyonu Düzeyi İnovasyon Düzeyi (ürün ve süreç) Departmanlaşma Düzeyi İstihdam Düzeyi Sektördeki Organizasyon Düzeyi Tedarikçilerin Kalitesi Üniversite ve Araştırma Kurumları ile İlişkilerin Düzeyi Şekil 6-4: Odak Grup Toplantısından, Kahramanmaraş Küme Puan Çizelgesi GAZİANTEP İplik ve Lif İmalatçıları Boyama ve apreleme Örgü Kumaş İmalatçıları Dokuma Kumaş İmalatçıları Dokunmamışlar Giyim Şirketleri- Dokuma Kumaş Giyim Şirketleri- Örgü Kumaş Tablo 6-26: Gaziantep teki Alt-sektörlerin Kümelenme Potansiyelleri 72

84 Odak grup katılımcılarının geniş kapsamlı araştırma katılımcıları ile birlikte uzman görüşlerine göre Gaziantep te dokunmamış imalatçılarının oldukça yüksek bir kümelenme potansiyeli bulunmaktadır. Yüksek düzeyde inovasyon kapasiteleri ve üretim tasarım becerileri ile yetenekli insan kaynaklarına sahiptirler. Şekil 6-5: Odak Grup Toplantısı, Gaziantep 73

85 7 TAVSİYELER Yürütülen Tanısal Araştırma ile bölgedeki şirketlerin kaynak gereksinimleri belirlenmiş ve beş kategori altında sınıflandırılmıştır. Bunlar; İnsan Kaynakları, Teknoloji ve Makine Parkı, Finansal Kaynaklar, Enformasyon ve Bilgi Kaynakları, İlişki ve Ağ Oluşturma, göre daha yüksektir. Bunlar;; Küme puan çizelgemize göre dört alt-kümenin kümelenme potansiyeli bölgedeki diğerlerine. Malatya daki Boyama ve Apreleme Şirketleri; Malatya daki şirketlerin birçoğunun genel merkezi İstanbul da yerleşiktir. Bu küme geliştirme girişimleri önündeki temel engeldir. Adıyaman daki Giyim Şirketleri; Daha önceki kümelenme çalışmamalarını da canlandırabilecek bir küme girişimini başlatmak üzere küme teşkilatları (aslında aktif değil) ve gerekli motivasyonları (kümedeki kanaat önderlerinin yardımı ile en büyük odak grup toplantısı Adıyaman da düzenlenmiştir) var. Kahramanmaraş taki Lif ve İplik Üreticileri; Ciroları, istihdam düzeyleri, şirket büyüklükleri anlamında bölgedeki en büyük yatay birleşmedir. Küresel boyutta rekabet etmektedirler fakat sözkonusu OP nin kaynakları (zaman, fonlar ve insan kaynakları) için çok büyüktür. Lif ve İplik Üreticileri yerine Kahramanmaraş için kayıtdışı giyim şirketlerine dayalı olarak bir küme geliştirme girişimi bu OP nin hedefleri ile daha uyumlu olabilir. Dokunmamış imalatçıları Gaziantep te yoğunlaşmıştır. Ancak halihazırda aralarındaki ilişkiler ve bağlar önemsizdir. Bir küme girişimi şirketler ve ilgili ve destek kurumlar arasındaki ilişkileri güçlendirebilir. Takip eden sayfalarda işleve dayalı kaynak gereksinimleri (araştırma ve odak grup toplantılarının yardımı ile belirlenmiş) tavsiyelerle birlikte gösterilmiştir. İŞLEVE DAYALI KAYNAK GEREKSİNİMLERİ 74

86 İmalat Sorunlar: İnsan Kaynakları Düşük düzeyde iş verimliliği Vasıflı çalışanların eksikliği Çalışanların motivasyon eksikliği İşgücünde kadın katılımı önündeki engeller (özellikle evlilik sonrası) İşgücü dolaşımı Olası Nedenler: Mesleki Eğitim Merkezleri ile Sanayi arasındaki yetersiz ilişki İşbaşında eğitim programlarının yetersizliği Kültürel tutuculuğun olumsuz etkileri Kayıtdışı imalat Politika Tavsiyeleri: Verimlilik eğitimleri ve danışmanlık programları Sanayi, üniversiteler ve mesleki eğitim merkezleri arasındaki ilişkinin geliştirilmesi İşbaşında eğitim programları Toplumsal cinsiyet eşitliği farkındalık eğitimlerinin ve danışmanlık programlarının oluşturulması Çalışan motivasyonunu geliştirme eğitimleri, etkinlikleri ve programları Pazarlama Sorunlar: Tasarım yapma becerisinin eksikliği Markalaşma eksikliği Tekstil yönetim becerililerinin eksikliği Pazara erişim ve girişte eksiklik Olası Nedenler: Pazarlama harcamasının eksikliği Üniversiteler ve sanayi arasındaki ilişkilerin yetersizliği Pazarlama yönetim becerilerinin eksikliği Politika Tavsiyeleri: Pazarlama eğitim programları ; Markalaşma ve tasarım dahil olmak üzere İhracat konsorsiyumu geliştirme programları Eşleştirme etkinliklerinin düzenlenmesi Yönetim Sorunlar: Departmanlaşmanın eksikliği İş strateji tasarımının eksikliği Olası Nedenler: Yetkilerin verilmesinde eksiklik Strateji tasarımı hakkında yetersiz bilgi ve enformasyon Politika Tavsiyeleri: Eğitim programlarının kurumsallaştırılması ve pilot uygulamalar Rekabetçi strateji formülasyonu eğitimleri ve pilot uygulamaları Tablo 7-: Şirketlerin İnsan kaynakları Gereksinimleri 75

87 Teknoloji ve Makine Parkı İmalat Sorunlar: Taklit edilmiş veya ithal edilmiş teknoloji kullanımı Yanlış kapasite planlaması İnovasyon takipçisi şirketler İnovasyon ve Ar-Ge eksikliği Olası Nedenler: Tekstil alanında makine üreticilerinin eksikliği Üretim ve süreç tasarımı eksikliği Ar-ge harcamalarının eksikliği Politika Tavsiyeleri: Olası makine imalatçıları ile ilişkilerin geliştirilmesi Fizibilite planlama eğitimleri Ar-Ge teşvikleri hakkında eğitimler enformasyon toplantıları Pazarlama Sorunlar: Üretim odaklı yönetim yaklaşımı Olası Nedenler: Pazar odaklı yönetim becerilerinin ve personelin eksikliği Politika Tavsiyeleri: Pazarlama odaklı yönetim eğitim programlarının geliştirilmesi Yönetim Sorunlar: Üretim odaklı yönetim yaklaşımı Departmanlaşma eksikliği Olası Nedenler: Yönetim yaklaşımı Politika Tavsiyeleri: Modern yönetim yaklaşımları hakkında eğitim programları Pilot Strateji Danışmanlık programları Tablo 7-2: Teknoloji ve Makine Parkı Gereksinimleri 76

88 Finansal Kaynaklar İmalat Sorunlar: Devlet teşvikleri hakkında farkındalığın bulunmaması Bütçeleme eksikliği Finansal araçlara erişim Olası Nedenler: Finansal araçlar hakkında İDÖ desteğinin eksikliği Kalifiye finans personeli eksikliği Politika Tavsiyeleri: Pazarlama Sanayi ve bankacılar arasında ilişkilerin oluşturulması İDÖ personeli için eğitim programları Finansal yönetim konusunda eğitim Devlet teşvikleri konusunda eğitim programları Finansal araçlar konusunda eğitim programları ve finansmana erişim Sorunlar: İşletme sermayesinin eksikliği Devlet teşvikleri ile ilgili bilgi eksikliği Olası Nedenler: Teşvik mekanizmasının karmaşık karakteristik özelliği Finansal araçlar hakkında İDÖ desteğinin eksikliği Politika Tavsiyeleri: Yönetim İDÖ personeli için eğitim programları Devlet teşvikleri konusunda eğitim programlar Sanayi ve bankacılar arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi Finansal araçlar konusunda eğitim programları ve finansmana erişim Sorunlar: Departmanlaşma eksikliği Üretim odaklı yönetim yaklaşımı Olası Nedenler: Yetkilerin verilmesinde eksiklik Yönetim yaklaşımı Politika Tavsiyeleri: Eğitim programlarının ve pilot uygulamaların kurumsallaştırılması Modern yönetim yaklaşımları konusunda eğitim Tablo 7-3: Şirketlerin Finansal Kaynak Gereksinimleri Enformasyon ve Bilgi Kaynakları 77

89 İmalat Sorunlar: * Kapasitenin yanlış tahsisi * Devlet teşvikleri hakkında farkındalık eksikliği * İnovasyon ve Ar-Ge eksikliği Olası Nedenler: * Kalifiye Planlama Personelinin eksikliği * Ar-Ge harcamasının eksikliği * Kalifiye Üretim Müdürünün Eksikliği Politika Tavsiyeleri: * Kapasite planlaması konusunda eğitim programları * Üretim metotları konusunda eğitim programları * Devlet teşvikleri konusunda eğitim programları * Planlama ve üretim metotları konusunda danışmanlık programları Pazarlama Sorunlar: * Pazarlama bütçesinin eksikliği * Pazar segmentasyonunun eksikliği * Ürün farklılaştırılmasının eksikliği Olası Nedenler: * Yönetim yaklaşımı * Pazarlama yönetiminin eksikliği * Kalifiye pazarlama personelinin eksikliği Politika Tavsiyeleri: * Pazarlama planı hazırlama konusunda eğitimler * Pazar ve pazarlama konusunda eğitimler * Üniversiteler ve sanayi arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi Yönetim Sorunlar: * Departmanlaşmanın eksikliği * Üretim odaklı yönetim yaklaşımı Olası Nedenler: * Yetki verme eksikliği * Yönetim yaklaşımı Politika Tavsiyeleri: * Eğitim programlarının ve pilot uygulamaların kurumsallaştırılması * Modern yönetim yaklaşımları konusunda eğitim programları Tablo 7-4: Şirketlerin Enformasyon ve Bilgi Kaynağı Gereksinimleri İlişki ve Ağ Oluşturma İmalat Sorunlar: 78

90 İmalat anlamında yerel ve bölgesel düzeyde şirket bağlarının bulunmaması Bölge içindeki tedarik eksikliği Olası Nedenler: Güven eksikliği İlişkilerin eksikliği Politika Tavsiyeleri: Yerel, bölgesel, ve ulusal düzeyde eşleştirme etkinlikleri Ortak satın alma programlarının geliştirilmesi Pazarlama Sorunlar: Müşterilerin eksikliği Markalaşmış ürünlerin eksikliği Güven eksikliği Olası Nedenler: Pazarlama çabası eksikliği Kalifiye tasarımcıların, pazarlama personelinin eksikliği Nötr ve güvenli ortamın ve kurumun/kişinin eksikliği Politika Tavsiyeleri: Yerel, bölgesel ve ulusal düzeyde eşleştirme etkinlikleri Ortak pazarlama programlarının geliştirilmesi Üniversiteler ve sanayi arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi Yönetim Sorunlar: Departmanlaşmanın eksikliği Üretim odaklı yönetim yaklaşımı Olası Nedenler: Yetki verme eksikliği Yönetim yaklaşımı Politika Tavsiyeleri: Eğitim programlarının ve pilot uygulamaların kurumsallaştırılması Modern yönetim yaklaşımları konusunda eğitim Tablo 7-5: Şirketlerin İlişki ve Ağ Kurma Gereksinimleri 79

91 8 REFERANSLAR Mike Morris, Justin Barnes, 2009, Küreselleşme, Giyim ve Tekstil değer Zincirlerinin Değişmiş Küresel Dinamikleri ve Sahra Altı Afrika üzerindeki Etkisi, Viyana: UNIDO Natasha Mack, Cynthia Woodsong, Kathleen M. MacQueen, Greg Guest, ve Emily Namey, 2005, Kantitatif Araştırma Metotları: Veri Koleksiyoncusu nun Alan Kılavuzu, FH International, N.Carolina, USA Robertas Jucevicius, Egidijus Rybakovas, 200, Litvanya Tekstil ve Giyim Sanayinin Rekabet Gücü, Vilnius, LITVANYA Kerry McNAMARA, 2008, Küresel Tekstil ve Giyim Sanayi: Enformasyon ve İletişim Teknolojilerinin (ICTs) Değer Zincirinin Kullanılmasındaki Rolü, IBRD, Washington DC, USA Hildegunn Kyvik NORDAS, 2004, Küresel Tekstil ve Giyim Sanayinin Tekstil ve Giyim Anlaşmasını İlanı, WTO, Cenevre, İSVİÇRE Joseph Cortright, Andrew Reamer,998, Bölgesel Ekonominizi Anlamada Sosyoekonomik Veriler, Ekonomi Geliştirme İdaresi, ABD Ticaret Departmanı, Portland, ABD Tekstil, Hazır Giyim, Deri ve Deri Ürünleri Sektörlerine Yönelik Strateji Belgesi, Eylül 2008, Ankara Emrah ÖNGÜT, 2007, Türk Tekstil ve Hazır Giyim Sanayisinin Değişen Dünya Rekabet Şartlarına Uyumu, DPT, Ankara Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ağustos 200, 2009 Çalışma İstatistikleri, Ankara Maliye Bakanlığı İstatistikleri Diego F. Angel-Urdinola, Franciso Haimovich ve Monica Robayo, Haziran 2009, Sosyal Yardım Türkiye de Daha Fazla Kayıtdışılığa Katkıda mı Bulunuyor? Arkaplan Bildirisi, Dünya Bankası Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nın İstatistikleri Riayet Edilmeyen Ekonominin Ölçülmesi, El Kitabı, 2002, OECD, Paris 80

92 9 EKLER Ek : Araştırmanın Nüfusu ve Numune Boyutları...82 Ek 2: Bölgedeki İş Destek Örgütlerinin Listesi...83 Ek 3: Detaylarla Araştırma Metodolojisi Ek 4: Bölgenin Sanayi Altyapısı ile ilgili Seçilmiş Göstergeler...90 Ek 5: Bölgede Sanayi Elektriği, Suyu ve Doğal Gazı Kullanımı...9 8

93 Ek : Araştırmanın Popülasyon ve Numune Boyutu Tanısal Araştırmanın bölgedeki tekstil ve giyim şirketleri için numune boyutu HAM İŞLENMİŞ VERİ VERİ NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜ % NUMUNE BOYUTU KAHRAMANMARAŞ ,7 MALATYA , ADIYAMAN ,4 GAZİANTEP ,9 TOPLAM ,0 Numune boyutu %95 güven düzeyi için 0 ve güvenirlik aralığı için 0.09 olarak belirlenmiştir. Ham Veri: Şirket listeleri çeşitli bilgi kaynaklarından derlenmiştir. İşlenmiş Veri: Tekrarlanan ve yanıltıcı veriler manüel olarak çıkarılmıştır Veriler araştırmanın nüfusunu temesil etmektedir. 82

94 Ek 2: Bölgedeki İş Destek Örgütlerinin Listesi GAZİANTEP Gaziantep Ticaret Odası Gaziantep Sanayi Odası Gaziantep Abigem Güneydoğu Anadolu İhracatçıl Birliklerii Kosgeb, Gaziantep Şubesi Milli Prodüktivite Merkezi, Gaziantep Şubesiş Igeme, Gaziantep İrtibat Ofiisii İpek Yolu Kalkınma Ajansı ADIYAMAN Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası Kosgeb, Adıyaman İrtibat Ofiisi İpek Yolu Kalkınma Ajansı, Yatırım Destek Ofisi İgeme, Adıyaman İrtibat Ofisi MALATYA Malatya Ticaret ve sanayi Odası Malatya Abigem Kosgeb, Malatya Şubesii Fırat Kalkınma Ajansı Igeme, Malatya İrtibat Ofisii KAHRAMANMARAŞ Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası Kosgeb, Malatya Şubesi Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı, Yatırım Destek Ofisi Igeme, Kahramanmaraş İrtibat Ofisi 83

95 Ek 3: Detaylarıyla Araştırma Metodolojisi Alan Araştırmasının Metodolojisi Bir Küme Geliştirme Programının uygulaması katılımcı bir çalışma vasıtasıyla sadece kısıtlar ve potansiyel hakkında değil ama aynı zamanda yerel bağlar ve destek mekanizmaları hakkında dağınık haldeki verinin, enformasyon ve bilginin toplanması ile başlar. Katılımcı süreç aynı zamanda olası partnerler ile ilk güvenin oluşturulmasına ve farklı aktörlerin olumlu katılımını sağlamaya yardımcı olur. Geliştirilen kantitatif metodoloji alan araştırması için kapsamlı mülakatlara dayandırılmıştır. Genelde bilindiği üzere kapsamlı mülakat tekniği ile katılımcının araştırma konusuna ilişkin perspektifinin belirgin bir resmini çizmek mümkündür (Mack ve diğerleri, 2005). Tekniğin bu özelliği araştırmanın kalitesini artırmıştır. Sözü edilen metodolojinin şematik görüntüsü aşağıda sunulmuştur; ALAN ARAŞTIRMASININ METODOLOJİSİİ Potansiyel Katılımcı Değerlendirmesi - Yürütülen kapsamlı mülakatlar Belirlenen Araştırma Popülasyonu Questionnaire Development Mülakat düzenlemeleri Kısa Listede Kalan Katılımcılar Numune Boyutu Kararı Geliştirlen anket Veri Analizi ve Raporlama Şekil 9-: Alan Araştırmasının Metodolojisi Alan araştırma metodolojisinin aşamaları; ARAŞTIRMA POPÜLASYONUN SEÇİMİ: Araştırma için ilgili potansiyel katılımcılara ilişkin bilgi UNIDO OP Koordinasyon biriminin yardımı ile çeşitli kaynaklardan toplanmıştır. ARAŞTIRMA POPÜLASYONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ: Toplanan şirket listeleri aynı veri formatında tablo haline getirilmiştir; numune boyutuna karar verilmeden önce tekrarlanan ve yanıltıcı veriler manüel olarak çıkarılmıştır. NUMUNE BOYUTUNUN SEÇİMİ: Numune boyutu %95 güven düzeyi ve 0.09 Aralığı için belirlenmiştir. Potansiyel kısa katılımcı listesi numune boyutunun hesaplanmasına göre geliştirilmiştir. Numune boyutu ile ilgili tablo aşağıda Tablo - de yer almaktadır. ANKET OLUŞTURULMASI: Araştırma gereksinimlerine göre kapsamlı bir anket oluşturulmuştur. Anket şablonu bu raporun ekinde yer almaktadır. MÜLAKAT RANDEVULARININ ALINMASI: Araştırmanın gerçekten en yorucu kısmıydı. Uzmanlar Malatya da mülakat randevuları için güçlü bir destek almamışlardır. Adıyaman, Gaziantep ve Kahramanmaraş ta, yerel iş birlikleri, kümeler ve ticaret odası randevuların alınmasında uzmanlara yardımcı olmuşlardır. MÜLAKAT: Bu mülakatlar esnasında çeşitli sorulara cevap aranacaktır. Mülakatlarda alınan cevaplardan başka ziyaret edilen katılımcı şirketlerde tesislerin gereksinimleri ile yapılan inceleme ve edinilen izlenimlere dayalı olarak mülakatı yürüten uzmanların görüş ve yorumları da verilecektir. 84

96 VERİ ANALİZİ: Toplanan veriler nitel ve nicel metotlarla analiz edilmiştir. Araştırma popülasyonu ve numune boyutları ile ilgili rakamlar aşağıdaki tabloda çıkarılmıştır; MALATYA ADIYAMAN KAHRAMANMARAŞ GAZİANTEP Şirketler Popülasyon Numune boyutu Kurumlar Popülasyon Numune boyutu TOPLAM popülasyon TOPLAM numune 36 boyutu Şirketler 0 Kurumlar 35 Tablo 9-: Yürütülen Araştırmanın Popülasyonu ve Numune Boyutları Belirtilen Tanısal Araştırma metodolojisi ve detayları araştırmanın başlangıç tarihinden önce 7 Aralık 200 da Ankara da yapılan toplantıda görüşülmüştür Bu raporun 6. Bölümünde yürütülen alan araştırmasının sonuçları ve analizi tüm detayları ile karşılaştırmalı olarak tartışılmıştır. Odak Grup Toplantılarının Metodolojisi Alan araştırmasına ek olarak iş bağlantıları, küme üyelerinin kaynak gereksinimleri, işbirliği olasılıkları ve potansiyel işbirliği faaliyetlerine ilişkin farklı bakış açılarının toplanması için bölgede dört odak grup toplantısı düzenlenmiştir Genelde bilindiği üzere iş dünyası, hükümetler, sivil toplum örgütleri ve üniversiteler genellikle aynı konuyu kendi ve çoğunlukla da farklı bakış açılarından değerlendirmeye eğilim gösterirler. Onların örneğin sanayi gibi bir kavrama ilişkin değerlendirmeleri karanlık odada bir fil ile erkekler olgusuna benzemektedir. Her biri konunun farklı bir bölümünü ele alır ve ne olduğunu anlar. Ortak bir konuyu birlikte tartışmaya başladıklarında, kendi deneyimlerini karşılaştırırlar ve tamamıyla bir anlaşmazlık içine girerler. Böyle bir durumun önüne geçmek için bir sonraki şekilde gösterildiği gibi biz çok boyutlu bir yaklaşımı tercih ettik. 85

97 Tek Boyutlu Yaklaşım - Çok Boyutlu Yaklaşım Şekil 9-2: Odak Grup toplantıları için çok boyutlu yaklaşım Çok-boyutlu yaklaşımımız (üçlü sarmala bazında)bu toplantıların başarılı bir şekilde tamamlanması için iki ana bileşeni gerektirmektedir. Bunlar; - Ortak hale getirilmiş içerikler; Ortak toplantı gündemleri, malzemeleri, konular ve senaryolar 2- Güvenilir toplantı ortamı; Tarafsız kolaylaştırma ile birlikte tarafsız ve güvenli toplantı yeri. Bu nedenlerle, her toplantı ortak bir gündem ile hemen hemen tekbiçim bir usulde gerçekleştirilmiştir. Kolaylaştırıcı, katılımcılara kendi fikirlerini oluşturacakları ve sunacakları ortak bir enformasyon zemini sağlamak üzere aynı başlıkları, malzemeleri ve senaryoları kullanmıştır. 86