BAŞ AĞRISI İÇİN SOĞUK TERAPİ

Transkript

1 BAŞ AĞRISI İÇİN SOĞUK TERAPİ Lawrence D.Robbins, M.D. Cryotherapy for headache. Headache. 1989, Oct; 29(9) : ÖZET Migren hastası olan ya da migren de dahil günlük kronik baş ağrısı çeken 45 hasta, ağrılarının hafiflemesi için soğuk sargı kullanmayı denemiştir. Hastaların % 35.5 i soğuk sargıyı etkisiz bulurken, % 29 u hafif etkili, % 26.5 i orta derecede etkili ve % 9 u tamamen etkili olarak değerlendirmiştir. Soğuk tedavi ile ilgili daha önce yapılan araştırmalar tekrar gözden geçirilmiştir. (Headache 29: , 1989) GİRİŞ Soğuk tedavinin başlangıcı eski Yunanlılara kadar uzanmaktadır. Ortaçağda soğuk terapi kullanılarak anestezi gerçekleştiriliyordu. 1 Tuz ve buzdan oluşan bir karışım kullanmış olan James Arnott, yılında soğuk terapiyle ilgili bir yazı yayınlamıştır. Sir Samuel Wilks, 3 başın etrafına ıslak bandaj sarılmasını önermiştir. Gowers, 4 baş ve enseye lokal terapi uygulanmasının sonuçlarını incelemiştir. Diamond ve Freitag, 5 migren, demet baş ağrısı ve karma baş ağrılarına sahip toplam 90 hasta üzerinde soğuk terapinin etkisini incelemiş ve 1984 yılında elde ettikleri sonuçları yayınlamıştır. Terapide yeniden kullanılabilir donmuş jel paketlerinden yararlanmışlardır. Hastaların % 52 sinin baş ağrısında hemen bir azalma görülmüştür. Hastaların tümünün % 71 i ve migren hastalarının % 80 i jel paketini etkili bulmuştur. Hastaların % 63 ünde ağrıda genel bir azalma kaydedilmiştir. Hastalarla yapılan görüşmeler sonucunda % 71 i jel paketini kullanmaya devam edeceğini belirtmiştir. Lance 6 (1988), başın çevresinde soğuk, basınç ve sıcak uygulama sağlayan yeni bir aracın (Migra lief) etkilerini açıklayan çalışmasını 1

2 yayınlamıştır. Bu uygulama sayesinde 20 migren hastasının 15 inde ve 7 tansiyon kaynaklı baş ağrısı çeken hastanın 6 sında ağrının şiddeti azalmıştır. Bu yazıda baş ağrısı tedavisinde soğuk uygulamanın sonuçları açıklanmakta ve soğuk tedavisinin patofizyolojisi incelenmektedir. MATERYALLER VE METOTLAR Yaşları arasında değişen toplam 45 hasta, araştırmaya katılmayı kabul etmiştir. Tümü Robbins Baş ağrısı Kliniğinde tedavi görmekte olan hastaların bazılarına migren teşhisi bazılarına da migren artı günlük kronik baş ağrısı teşhisi konulmuştu. Hastalara, Champ marka soğuk sargısı verildi (Champ Coldwrap, Carolon Company, Winston Salem, North Carolina). Sargı, elastik bir bandajın içine konulmuş soğuk bir paketten oluşuyordu. Buzdolabında bekletilen soğuk paket, dakikalık soğuk terapi için yeterli oluyordu. Migren başlangıcında hastalar, başa hafif bir baskı yapan elastik bandajın yardımıyla soğuk paketi başlarının etrafına yerleştirdiler. Hastaların en azından üç migren nöbetinde sargıyı kullanmaları ve etkisini değerlendirmeleri istendi. Bu süreç içerisinde normal migren ilaçlarını kullanmalarına izin verildi. Soğuk paket ve basıncın etkisiz mi (ağrıda %0 15 hafifleme), az derecede mi etkili (%15 45 hafifleme), orta derecede mi etkili (%45 75 hafifleme) ya da tamamen mi (% hafifleme) etkili olup olmadığı hastalara düzenli olarak soruldu. Hastalara ayrıca ileride soğuk paketi tekrar kullanmayı düşünüp düşünmedikleri soruldu. Verilen yanıtlar Tablo 1 de görülebilir. SONUÇLAR Soğuk paketin ne kadar etkili olduğu sorulduğunda toplam 45 hastanın % 35.5 i etkili bulmadıklarını söyledi, % 29 u az etkili, % 26.5 i orta derecede etkili, % 9 u ise neredeyse tamamen etkili bulduklarını belirttiler. Hastaların % 58 i ileride soğuk paket ya da sargıyı kullanmayı düşündüğünü söyledi. Başın çevresine sarılan elastik bandajın, soğuk paketin etkisine ne kadar katkıda bulunduğu belirsizdir. 2

3 Tablo 1 Migren yada karma baş ağrıları tedavisinde yardımcı olarak soğuk terapi kullanımı: Sonuçlar Hasta sayısı: 45 Soru: dakikalık ilk kullanımda soğuk paketi nasıl değerlendirirsiniz? Hasta sayısı Yüzdesi Etkisiz 16 % 35.5 (% 0 15 hafifleme) Az derecede etkili 13 % 29.0 (% hafifleme) Orta derecede etkili 12 % 26.5 (%45 75 hafifleme) Neredeyse tamamen etkili 4 % 9 (% hafifleme) Soru: Gelecekte soğuk paketi kullanmayı düşünüyor musunuz? Evet 26 % 58 Hayır 19 % 42 TARTIŞMA Buzun en önemli etkisi, istenilen bölgede kan dolaşım miktarını azaltmasıdır. Abramson, 7 kişinin önkolunun, 17 0 C sıcaklıkta belli bir süre bekletildiğinde, koldaki kan akışının 2.6 mililitre/100 mililitre hacminden 0.7 mililitreye düştüğünü gözlemlemiştir. Tartışmaya açık bir durum olmasına rağmen 8 sıkıştırmadan sonra damarların genişlediği düşünülmektedir. Damar genişlemesinin neden meydana geldiğine dair belli başlı üç iddia bulunmaktadır. Tepkisel bir kan hücumu olmasından kaynaklanıyor olabilir; bölgesel bir kasılma mekanizmasının çalışmaması ya da sıkıştırıcı hormonların tepkisinin azalması da damar genişlemesine yol açabilir. 1 Soğuk tedavinin bir başka etkisi de metabolizmanın yavaşlamasıdır. Bir başka araştırmada, önkoldaki oksijen alımı 32 0 C de dakikada mililitre iken, 17 0 C sıcaklıkta tutulmasıyla birlikte dakikada milimetre olarak değişiklik göstermiştir. 7 Sıcaklık 10 0 C derece düşürüldüğünde, kimyasal reaksiyonlar yaklaşık % 50 oranında azalmıştır. 9 3

4 Soğuk tedavi uygulamasında lokal anestezi önemli bir rol oynamaktadır. Kontraksiyonda (kasılma) bir azalma olması ağrı eşiğini düşürebilir. Kapı Teorisi ne göre, soğukluk hissi ağrı eşiğinin beyin korteksine geçişini engellemektedir. 10 Buz, sinir uçlarını uyaran histamin, vasoaktif maddeler ve enzimlerin oranını azaltır. Sıcaklık derecesi düştüğü sürece, periferik (vücut yüzeyinde bulunan) sinirlerin iletim hızı azalır. 8 Özellikle kastaki akromatik iğde bulunan ve çevresi miyelin tabakasıyla kaplı lifler ve gamma lifleri gibi belli bazı sinir lifleri, kasın alpha liflerinden daha önce etkilenirler. 11,12 Böylece, kasın daha rahat bir halde kalmasıyla birlikte spazmın hafiflemesi sağlanabilir. Sempatatik sinir liflerindeki faaliyetler de soğuk tedavi metodunda yer alabilir. 13 Soğuk tedavisinin bir etkisi de kollajenler üzerinde görülebilir. Soğuk, kollajenin sertliğini arttırarak, gerilmeye karşı direnci yükseltecektir. 10,14 Hocutt, 15 soğuk tedaviyi dört bölüme ayırmıştır. 3 dakika süren ilk bölümde soğuk hissedilir. 2 7 dakika süren ikinci bölüm süresince hasta yanma ya da sızı hisseder dakika süren üçüncü bölümde ise bölgesel uyuşukluk başlar. Son olarak derin bir dilasyon olur ancak metabolizmada artış görülmez. Bu durum tedavinin 12 15inci aşamalarında meydana gelir; yani en az 12 dakika boyunca soğuk uygulama devam ettirilmelidir. Ameliyat sonrasında uygulanan soğuk tedavi metotları çeşitli araştırmalara konu olmuştur. 16 Ayak ameliyatından sonra soğuk tedavi ile birlikte ve de soğuk tedavi uygulanmadığı durumlarda hastaya verilen ortalama narkoz miktarları değerlendirilmiştir. Soğuk tedavi uygulandığı zaman hastaya verilen kodein, morfin ve meperidin miktarının önemli derecede azaldığı anlaşılmıştır. Hastada soğuk tedavinin uygulanmasına mani olan bir duruma çok ender rastlanmaktadır. Raynaud fenomeni* ve soğuğa karşı aşırı duyarlılık gibi kontraendikasyonlar görülebilir. Bu vakalarda, histamin artışı yüzde kabartıların olmasına ya da daha aşırı durumlarda hastanın baygınlık geçirmesine sebep olabilir. Bazı durumlarda soğuk baş ağrısını şiddetlendirebilir, hastanın romatizma niteliğinde bir rahatsızlığı varsa, buz kriyoglobinüriyi arttırabilir. Soğuğa bağlı geçici hemoglobinuriye sahip hastaların soğuk tedaviden kaçınması gerekmektedir. Hemoglobinin serbest akışı, böbreklerde bozukluğa ve hipertansiyona yol açabilir. 4

5 Geçmişte baş ağrısının esas nedeninin, vücudun dış kısmında (periferik) faaliyete geçen sinir uçları olduğuna inanılıyordu; derinin yanmasından dolayı acı hissedilmesi gibi. 17,18 Vücut yüzeyindeki alıcıların faaliyete geçmesi haricinde bir başka ağrı kaynağı da merkezi sinir sistemidir. Baş ağrılarının kaynağı merkezi ya da periferik mekanizmalardır. Başta bulunan kan damarı yapıları, özellikle de beyin arterlerinin merkeze yakın kısımları, geniş venler (toplardamar) ve ven sinüsleri ağrıya duyarlıdır. 19 Trigeminal sinir(beşinci kafa çifti) kan damarlarına ana sinir donanımını iletir. 20 Arter duvarlarının gerilmesi ya da kas kasılmasının bu dokulardaki periferik sinir alıcılarını etkilediği ve sonuç olarak da baş ağrısının meydana geldiğine inanılmıştır. Kas kasılması ve kan damarlarının genişlemesinin baş ağrısına sebep olan etkenlerden olduğu bilinmektedir ancak, esas neden muhtemelen baş ağrısı yaratan merkezi mekanizmadır. Soğuk uygulamanın ağrıyı hafifletmesi büyük ihtimalle kas kasılması ve kan damarlarının genişlemesinin yol açtığı ağrılarda etkili olmaktadır. Başa uygulanan basınç, kan hücumuna uğramış arterlerin daralmasını sağlıyor olabilir. Ancak, tüm bunların ağrının hafiflemesine yardımcı olan ikincil etkenler olduğu sanılmaktadır. Bazı hastalarda, soğuk ve basınç placebo etkisi (hastalara ilaç niyetine verilen etkisiz madde) yaratarak, ağrılarının hafiflemesine yol açmış olabilir. *Çevirmen Notu: Raynaud Fenomeni: Soğuğa maruz kalındığı zaman el ve ayak parmaklarında arterlerdeki spazma bağlı olarak siyanoz gelişmesi hali. REFERANSLAR 1. McDonald DPM, Guthrie J, Douglas, Jr. DPM: Cryotherapy in the Postoperative Setting. The Journal of Foot Surgery 24: , Arnott J: Practical illustrations of the treatment of the principal varieties of headache by the local application of benumbing cold: with remarks on the remedial and anesthetic uses of congelation in diseases of the skin and surgical operations. London: J Churchill, 1849:3 3. Wilks S: On sick headache. Br Med J:8 9, Gowers WR: A Manual of Diseases of the Nervous System. Philadelphia. Blakiston, 1893, Vol 2, p Diamond S, Freitag FG: Cold as an adjunctive therapy for headache. Postgraduate Medicine 79: , Lance JW: The Controlled Application of Cold and Heat by a New Device (Migra lief Apparatus) in the Treatment of Headache. Headache 28: , Abramson Dl: Physiology basis for the use of physical agents in peripheral vascular disorders. Arch Phys Med Rehab 46: ,

6 8. Knight KL, Londeree BR: Comparison of blood flow to the ankle of uninjured subjects during therapeutic application of heat, cold and exercise. Med Sci Sports Exercise 12:76 78, Olson J, Stravind VD: A review of cryotherapy. Phys Ther 52: , McMaster WC: Cryotherapy. Physician Sports Med 10: , Stillwell K (ed) Handbook of Physical Medicine and Rehabilitation, 2 nd ed, W B Saunders, Philadelphia, 1971, pp Till D: Cold Therapy. Physiotherapy 56: , Migleitta OE: Evaşuation of cold in spasticity. Am J Phys Med 41: , McMaster WC, Liddle S, Waugh TR: Laboratory evaluationof various cold therapy modalities. Am J Sports Med 6: , Hocutt JE, Jaffe R, Rylander CR, Beebe JB: Cryotherapy in ankle sprains. Am J Sports Med 10: , Schauber HJ: The local use of ice after orthopedic procedures. Am J Surg 72: , Raskin NH: Headache 2nd edition, New York, Churchill Livingstone, Raskin NH, Hosobuchi Y, Lamb SA: Headache may arise from perturbation of brain. Headache 27: , Ray BS, Wolff HG: Experimental studies on headache. Pain sensitive structures of the head and their significance in headache. Arch Surg 41: , Moskowitz MA, Beyerl BD, Henrikson GM: Approach to vascular head pain. In diseases of the Nervous System, ed A K Asbury, G M McKhann, W I McDonald, W B Saunders, Philadelphia, 1986, pp