YAPI FİZİĞİ 1. YAPI AKUSTİĞİ 2. Bölüm. Prof. Dr. Neşe Yüğrük Akdağ. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

Transkript

1 YAPI FİZİĞİ 1 YAPI AKUSTİĞİ 2. Bölüm Prof. Dr. Neşe Yüğrük Akdağ Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü

2 Gürültü Fiziksel olarak düzensiz ses, fizyolojik olarak istenmeyen, hoşa gitmeyen seslerdir.

3 Gürültünün İnsan Üzerindeki Etkileri Gürültünün insan üzerinde neden olduğu saptanmış pek çok olumsuz etkisi söz konusudur. Gürültünün insan üzerindeki etkileri başlıca, fizyolojik zararlar (etkiler), psikolojik zararlar (etkiler) ve rahatsızlık olmak üzere üç grupta toplanmaktadır.

4 Gürültünün fizyolojik etkileri İstemli kasları kapsayan refleksler (göz ve yüz kaslarının hareketi Kan basıncının artması Yüz kaslarının gerilerek yüzde karakteristik sert bir ifadenin oluşması Kalp atışlarında düzensizlik Yüz kaslarının yanı sıra diğer vücut kaslarında da gerilmelerin oluşması Göz bebeklerinde büyüme GÜRÜLTÜNÜN FİZYOLOJİK ETKİLERİ Soluk alıp vermenin artması Hormonal dengenin bozulması (troid bezinin üretimi gibi) Mide salgısının artması Özellikle deri gibi belli bölgelerdeki damarların çapında daralma İşitme kayıpları (geçici ya da kalıcı işitme kayıpları ve akustik travma) Renk algılamada değişiklikler Kadınlarda doğum güçlükleri, sakat ve ölü doğumlar

5 Gürültünün fizyolojik etkileri -İşitme kayıpları- Akustik Travma Grafikte görülen odyogramda, gürültü düzeyi yüksek bir atelyede, uzun yıllar çalışan bir kişinin kulağında saptanan işitme kayıpları görülmektedir.

6 Gürültünün fizyolojik etkileri -Diğer fizyolojik etkilere örnekler- Kan dolaşımının değişimi Gürültü, özellikle deriye yakın damarlarda daralmaya, dolayısıyla, kan dolaşımının yavaşlamasına yol açar. Özellikle gürültü düzeyi 70 dba dan daha yüksek olduğunda bu durum ortaya çıkar. 7 denek üzerinde yapılan test sonuçları, gürültünün bu açıdan etkisini açıkça göstermektedir.

7 Gürültünün Psikolojik Etkileri: Gürültünün insanın psikolojik durumunda neden olduğu etkilerin başlıcaları; Yorgunluk hissi, Uykusuzluk, Baş ağrısı, Dikkatin azalması (kaza yapma riskinin artması), Performansın düşmesi (verimliliğin azalması), Tahammülsüzlük, Öğrenmede azalma, Hafızada değişiklik (olumlu ya da olumsuz), Sinirlilik ve gerginlik olarak sıralanabilir.

8 Gürültünün insanlar üzerinde yol açtığı olumsuz etkileri önlemek ve gerek yapı dışında, gerekse yapı içindeki etkinlikleri zedelemeyecek akustik ortamın oluşumunu sağlamak için, gürültünün belli sınırlar altında kalması gerekir. Bu nedenle, yapı dışında ve içinde söz konusu olabilecek gürültü kaynaklarına yönelik denetim önlemlerinin sağlıklı bir biçimde alınması, gürültü denetimi konusunun başta gelen gereğidir.

9 GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI

10 Gürültünün Fiziksel Özellikleri ve Rahatsızlık İlişkisi: Gürültünün insan üzerindeki olumsuz etkilerinde, etki büyüklüğü ve niteliği, gürültünün düzeyinin yanı sıra, fiziksel özellikleri ile de doğrudan ilişkilidir.

11 Gürültünün Fiziksel Özellikleri Gürültünün Spektral Yapısı Gürültünün Düzeyi Gürültünün Süresi Gürültünün Zaman İçindeki Değişimleri

12 Gürültünün Spektral Yapısı ve Etkilenme Gürültü, spektrumlarına bağlı olarak dar ve geniş bantlı olabilir. Gürültü dar bir frekans aralığında ses içeriyorsa dar bantlı, çok geniş bir frekans yelpazesi içinden sesler içeriyorsa geniş bantlı gürültü olarak adlandırılır. Geniş bantlı gürültülerden yapay olarak elde edilen ve deney ve ölçmelerde kullanılan beyaz ve pembe gürültü en bilinenleridir. Dar bantlı ya da yalın gürültüler, geniş bantlı ya da karmaşık gürültülere göre daha rahatsız edicidirler. Ayrıca yüksek frekanslı ses bileşenlerinden oluşan gürültüler, daha alçak frekanslı ses bileşenlerinden oluşan gürültülere göre daha rahatsız edicidir.

13 Gürültünün Düzeyi ve Etkilenme Düzeyi db arası zararlı, >120 db ise ağrıya neden olmakta 140 db ise dayanılmaz kabul edilmekte

14 Gürültülü çalýþýlan yerlerde, bazý ülkelerde çalışma süresi yasalarla belirlenmiþtir. Günlük çalışma süresi (saat) Gürültü düzeyi (dba) dakika ya da daha az 115

15 Gürültünün Süresi ve Etkilenme Gürültüde kalma süresi ne kadar uzunsa, işitme kaybı o denli artar. Örneğin, uzun süre gürültü düzeyi yüksek iş yerlerinde çalışan işçilerde belirgin işitme kayıplarına rastlanmaktadır.

16 Gürültünün Zaman İçindeki Değişimleri ve Etkilenme Durağan gürültü: Gözlem süresince gözardı edilebilir değişimleri olmayan gürültü Durağan olmayan gürültü: Gözlem süresince, düzeyi belirgin biçimde değişen gürültü Değişken gürültü: Gözlem süresince, düzeyi sürekli ve önemli ölçüde değişken olan gürültü Aralıklı gürültü: Gözlem süresince düzeyi defalarca aniden fon gürültüsünün altına düşen gürültü İmpulsif gürültü: Süreleri 1 sn.den kısa olan, bir ya da çok sayıda ses enerjisi patlamalarından oluşan gürültü

17 Gürültünün ekonomik değeri (gürültü, kişinin gelir elde ettiği bir iş sırasında çıkıyor ise ya da o gürültünün oluştuğu aktivite sonunda onun yararına olacaksa daha az rahatsız edici olabilmektedir) Önceden kestirilebilirlik (kişi gürültünün olabileceğini önceden kestirebiliyorsa, ani ve beklemediği bir gürültüye oranla daha az rahatsız olmaktadır) Sosyo- ekonomik durum, eğitim düzeyi ve bilinçlenme (kişinin gürültüye duyarlılığı ve tepkisi eğitim ve bilinçlenme düzeyi ile birlikte artmaktadır)

18 Başlıca yapı dışı gürültü kaynakları

19 Yapı içi gürültü kaynakları

20 Yapı dışı gürültü kaynakları

21 KABUL EDİLEBİLİR GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİ

22 KABUL EDİLEBİLİR GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİ Gürültünün insanlar üzerinde yol açtığı olumsuz etkileri önlemek ve gerek yapı dışında, gerekse yapı içindeki etkinlikleri zedelemeyecek akustik ortamın oluşumunu sağlamak için, gürültünün belli sınırlar altında kalması gerekir.

23 KABUL EDİLEBİLİR GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİ Her ortamda belli bir gürültü vardır. Önemli olan gürültü düzeyinin, etkinliği zedelemeyecek sınır değerlerin altında kalmasını sağlamaktır. Yapı içi ve yapı dışında aşılmaması gereken gürültü düzeyleri uluslararası ve ulusal standart ve yönetmeliklerde belirtilmektedir.

24 Gürültüden Etkilenme OECD 1986 Gürültü etkilenmesi eşikleri [ 3 ]. Gündüz LAeq (06-22) Etki gürültü rahatsız eder rahatsızlık belirgin biçimde artar davranış biçiminde engellenmeler oluşur, 6 5'in üzerinde gürültü kökenli ciddi zarar semptomları ortaya çıkar

25 Avrupa Komisyonu 1993 yılı, "Beşinci Çevre Eylem Programı", 2000 yılına kadar gece LAeq değerlerine ulaşılabilmesi açısından bir dizi hedef belirlemiştir[2]: ortalama etkilenmenin 65 db (A)'nın altında kalması; zamanda hiç bir anda 85 db (A)'nın aşılmamasını sağlamak için, 55 ve 65 db (A) arasında bulunan nüfusun artmaması; sakin bölgelerde, gürültü etkilenmesinin 55 db (A)'nın altında olması.

26 Yapı içinde aşılmaması gereken gürültü düzeyleri WHO 1996 değerleri [2]. Gündüz (6-22) Gece (22-6) Yapı içi Yapı dışı Yapı içi Yapı dışı Konutlar 50 db (A) 55 db (A) Yatak odaları Okullar 35 db (A) 55 db (A) Hastaneler genel koğuşlar 35 db (A) 30 db (A) Konser salonları 100 db (A) 4 saat süre için Diskotekler 90 db (A) 4 saat süre için 30 db (A)' 45 db LAmax 35 db (A) 30 db (A) 100 db (A) 4 saat süre için 90 db (A) 4 saat süre için 45 db (A)' 45 db (A)max 40 db (A)max

27 Yapı işlevine göre uygun alan seçimi (ANSI-Amerikan standardı) Çizelge 2.4 ANSI öneri değerlerinden örnekler [4] Alan Kullanımı Yıllık Ortalama Gürültü Düzeyi (db) Müstakil konut alanı Müşterek konut alanı Katlı konut alanı Derslik, kütüphane, dini y. Sağlık yapıları Oditoryum, konser salonu Spor alanları İş yerleri (bürolar) Dinlenme alanları Uygun Kabul edilebilir Önlemle kabul edilebilir Uygun değil

28 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Türkiye'de, Gürültü Kontrol Yönetmeliği, 2872 sayılı Çevre Yasası uyarınca, ilk kez 1986 yılında, Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik revize edilerek, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi başlığı ile, 4 Haziran 2010 tarihinde resmi gazetede yeniden yayımlanmıştır.

29 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

30 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

31 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

32 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

33 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

34 Gürültü açısından uygun yer seçimi gürültü haritaları yardımı ile kolayca yapılabilir.

35

36 Samatya Bölgesi gündüz-akşam-gece ortalamasını veren gürültü haritası (Lden yada Lgag)

37 Samatya Bölgesi gece zaman dilimine yönelik gürültü haritası (Ln ya da Lg)

38

39

40 Sanayi tesislerinden yayılan gürültünün modellenmesi

41 Sanayi tesislerinden yayılan gürültünün modellenmesi

42

43

44

45 Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği

46 Frekansa göre kabul edilebilir gürültü düzeyleri Kabul edilebilir gürültü düzeyleri frekansa göre değişir. Bu durumu değerlendirmeye almak üzere geliştirilen, kabul edilebilir gürültü düzeylerini frekansa göre veren ölçütler geliştirilmiştir. Bu ölçütlerin başlıcaları; NC Eğrileri (Noise Criteria) RC Eğrileri (Room Criteria Curves) NCB Eğrileri (Balanced Noise Criteria) NR Eğrileri (Noise Rating Number) PNC Eğrileri (Preffered Noise Criteria)

47 NCB Eğileri (Balanced Noise Criteria) Konuşmanın algılanmasına engel olan gürültüye ilişkin olarak 1957 de Beranek tarafından geliştirilen NC (Noise Criteria) eğrilerinin 1988 de yenilenmesi ile oluşmuş eğrilerdir. Bu eğriler, NC eğrilerinden farklı olarak alçak ve yüksek frekanslarda geliştirilmiş ve yenilenmiştir.

48 NCB Eğileri (Balanced Noise Criteria) Kullanım Alanı NCB eğrisi dba Dinlenme alanları Tiyatro salonları <20 <28 Konferans sal. <30 <38 Otel yatak oda Otel restoranları Konutlar, sağlık yapı. Hastaneler Yatak o. (şehir) Otur. od. (şehir dışı) Otur. od. (şehir ken.) Otur. od. (şehir) Servis bölümleri Eğitim yapıları Derslikler, lab Spor salonu Özel büro Genel büro Endüstri yapıları Küçük fabrika Fabrikalar

49 NCB eğrileri (Kabul edilebilir gürültü düzeylerinin tayfsal dağılım eğrileri)

50 Gürültü Denetiminde Temel İlkeler Gürültünün olumsuz etkilerinin tamamen ortadan kaldırılmasında ya da en aza indirilmesinde, bir başka deyişle, gürültünün kabul edilebilir sınırlar altında kalmasında, planlı bir şekilde ele alınması gereken gürültü denetimi aşamaları önem kazanır. Bu bağlamda; gürültünün kaynakta denetimi, gürültünün kaynak ile alıcı arasındaki iletim ortamında denetimi, gürültünün alıcıda denetimi söz konusudur.

51 Gürültü Denetiminde Temel İlkeler Kaynakta denetim: Gereksiz gürültü kaynaklarının ortadan kaldırılması, daha az gürültü çıkartan kaynakların seçilmesi, araç/makinelerin bakımının yapılması, titreşim denetimi yapılarak kaynak alanının büyümesinin önlenmesi gibi konuları kapsayan, kuşkusuz en etkili ve çoğu zaman en ekonomik denetim biçimidir. Kaynak-Alıcı arasındaki denetim: Gürültü kaynağı ve alıcının konumuna göre, gürültünün yapı dışı, yapı kabuğu ya da yapı içinde yayılışı sırasındaki denetimi, bu aşamanın kapsamına girer. Alıcıda denetim: Tüm bunların yetersiz kaldığı durumlarda, alıcıda denetim (kulağa ya da başa takılan koruyucular gibi) söz konusu olur.

52 Gürültü Denetiminde Temel İlkeler

53