Bir pazar sabahı, 6 Ağustos 1945'te Enola Gay adındaki uçağı Hiroşima üzerinde uçurdu ve ilk atom bombası bu uçaktan atıldı.

Transkript

1 SOSYAL ETKİ

2 Bir pazar sabahı, 6 Ağustos 1945'te Enola Gay adındaki uçağı Hiroşima üzerinde uçurdu ve ilk atom bombası bu uçaktan atıldı. O an tüm dünyayı değiştirdi ve o uçağın pilotu Paul Tibbets ti. Hiroşima yı bombalayan pilot Paul Tibbets ın Annesi nin ismiydi Enola Gay. Pilot, uçağına ve bombasına annesinin adını vermişti. Hiroşima yı yok ettikten sonra geri döndüklerinde başkan Oval Ofis te Başkan Truman ile ilginç bir diyalog : Koltuklara askeri rütbelerimize göre oturduk ve benim yerim başkanın masasının hemen yanıydı. Kahvelerimizi bitirmek üzereyken Truman içeri girdi ve herkes ayağa kalktı. Truman, önce general Spaatz'ı, sonra General Doolittle'ı ve ardından Albay Shillen'ı kutladı. Daha sonra on saniye boyunca hiçbir şey söylemeden bana baktı ve sonunda ne düşündüğümü sordu. Ona Sayın başkan, bana söyleneni yaptığımı düşünüyorum dedim.

3 SOSYAL ETKİ Bir bireyin davranış veya inançlarını, bir kişi veya grubun gerçek veya hayali, niyetli veya niyetsiz baskısının etkisiyle değiştirmesidir.

4 Bazı sosyal etki biçimleri Etki biçimleri Standardizasyon (enformatif etki) Konformite (normatif etki) İtaat Yenilik Sosyal kolaylaştırma Bireylik yitimi Tutum değiştirme Özellikleri Grup üyeleri birbirini karşılıklı etkiler Çoğunluk birey/azınlığı etkiler Birey, bir otoritenin isteğine uyar Birey/azınlık çoğunluğu etkiler Birlikte eylem ve seyirci etkisi işler Birey sosyal bulaşma veya rolün etkisinde kalır Bilişsel çelişki değişime güdüler

5 Sosyal Normların Oluşumu Standartlaşma

6 Grup normunun oluşması deneyi (Sherif, 1935; 1936)

7 Grup normunun oluşması deneyi Amaç- İnsanların belirsizlik durumlarında diğerlerinden etkilenip etkilenmediğini araştırmak Yöntem Otokinetik etki kullanılmıştır. Katılımcılar önce tek başlarına, daha sonra grupla birlikte, sonra yine tek başlarına alınarak ışığın ne kadar hareket ettiğini tahmin etmişlerdir. Bulgular Yalnızken kendi sabit tahminlerini (kişisel norm) oluşturdukları halde, grupla birlikteyken tahminleri aynı noktada buluşmuştur. (Grup normu) Sonuç Katılımcılar diğer insanların tahminlerinden etkilenmiştir. Belirsizlik durumlarında katılımcılar diğerlerinin etkisiyle gruba uymuşlardır.

8 Konformite ve normatif etki

9 Konformite (ortak biçime girme) Bir grubun üyelerini sosyal norma uymaya yönelten psikolojik bir süreçtir. Diğer insanların doğrudan olmayan baskısının sonucunda kendi kanaatlerini değiştirme söz konusudur.

10 Asch in konformite araştırması 1951; 1955

11 Asch in (1951; 1952) Konformite deneyinde kullanılan uyaranlardan bir örnek A B C X

12 KONFORMİTENİN AÇIKLANMASI (Deutsch ve Gerard, 1955) Enformatif etki Birey gerçekle ilgili doğru bir algılamaya ulaşmak istediğinde uyaranın belirsizliği ve güçlüğünün yarattığı engel nedeniyle gruba uyarsa. Normatif etki Gruba uyma normdan ayrılmanın pahası nedeniyle olursa.

13 Enformatif etki ne zaman? Hangi durumda olur? Belirsizlik durumları (en yaygın) Kriz durumları Diğerlerinin uzman olduğu durumlar +görevin zorluğu, önemi

14 Konformiteden sözetmek için gerekli koşullar (Moscovici, 1976) Yerleşik bir grup normu bulunmalı (grup anomik değil, nomik olmalı) Bireyin görüşü grubun geri kalanından farklı olmalı «Grup baskısı» grup üyelerinin kendisinden farklı düşündüğünü farketme ile az çok hissedilir.

15 Sosyal etki ve grup normları Gruplarda üç norm tipinden biri vardır: (Moscovici, 1985) 1. Objektiflik Görüş ve yargıların objektif kesinlik ölçütüne göre testedilmesi gereğine inanma 2. Tercih Çeşitli zevkleri yansıtan az çok arzu edilebilir nitelikte görüşlerin varlığını kabul etme 3. Orijinallik Çeşitli görüş ve yargıları yenilik düzeyine göre seçme

16 Koformitenin yeni açıklaması (Levine ve Zdaniuk, 2003) Enfo./norm. Ayrımı yetersiz! Çoğunluk etkisi üç yaklaşımla açıklanabilir: 1. Çatışma yaklaşımı (Moscovici den hareketle) Birey Grup 2. Bilişsel yaklaşım (Nemeth, 1986, 1995) Çoğunluktan ayrı düşme stres «zaten çoğunluk haklı!» 3. Sosyal kategorilendirme yaklaşımı (Turner, 1991) Kendini grup normuna uyan iç grupla özdeşleştirme

17 Sosyal etki etmenleri

18 İş, sorun uyaran U Birey B Uyarana ilk tepki T 1 veya Tepki yok T 0 Diğerleri D Diğerlerinin uyarana tepkisi T d Bireyin T d den sonraki tepkisi T 2 T 1 =T 2 ise etki yok, bağımsızlık var. T 1 T 2 =T d ise etki var. Sosyal etki şeması ve değişkenler (Montmollin, 1977 den aktaran Bilgin, 2012)

19 Sosyal etki etmenleri Uyaranın/işin özellikleri Uyaranın belirsizlik düzeyi, işin zorluk düzeyi vb. Durumun özellikleri Etkileyenin kimliği, etkinin niteliği, tepkilerin pekiştirilmesi, tepkinin veriliş biçimi (diğerlerinin önünde/yalnız), etkileyenle ilişkiler, grubun büyüklüğü, görüş birliği, etkileyene atfedilen özellikler (konum, saygınlık, uzmanlık vs.) Bireyin özellikleri Telkine yatkınlık, zeka, kişilik özellikleri, bilişsel tarz, kaygı düzeyi, cinsiyet, eğitim düzeyi vs.

20 Konformite tipleri Üç tip etki vardır (Kelman, 1958) 1. Diğerlerini onaylama veya diğerlerine boyun eğme (uyma araçsal normatif etki) 2. Özdeşleşme Gruba isteyerek katılma üyelerden biri ile özdeşleşme çabası 3. İçselleştirme/benimseme Grubun değerlerinin benimsenmesi ve içten kabulü Bu türlerin birkaçı bir arada olabilir.

21 Uymama Bağımsızlık/Non-konformite Grup baskısı algılasa da ona duyarsız kalma Anti-konformite Grup baskısına duyarlı olup tam tersini savunma

22 AZINLIK ETKİSİ

23 AZINLIK ETKİSİ Moscovici Birey gruba uyar. Grup bireye uymaz mı? Azınlık çoğunluğa uyar. Çoğunluk azınlığa uymaz mı? Yenilik?

24 Moscovici Yeni bakış açısı 1. Gruptaki her birey etki kaynağıdır. 2. Sosyal kontrol kadar sosyal değişme de etkinin hedefidir. 3. Etki süreci çatışma üretimi ve çözümüne bağlıdır. 4. Birey/alt grubun grubu etkilemesinde başarı faktörü davranış stilidir. (özerklik, psikolojik çaba, tutarlılık v.b.) 5. Etki süreci hangi normun geçerli olduğuna bağlıdır: Objektiflik, tercih, orijinallik 6. Etki biçimlerine standardizasyon ve yenilik de eklenmeli.

25 Azınlık, bir grupta çoğunluktan farklı birtakım ortak yargı, değer, davranış ve görüşlere sahip olan küçük bir alt gruptur. Araştırma sonuçları, azınlık tutarlı olduğunda (Moscovici, Lage ve Naffrechoux, 1969; Nemeth, Mayseless, Sherman ve Brown, 1990), görüşlerinin gizli olarak belirtilmesi durumunda (Maas ve Clark, 1983), grupta kararın oybirliği ile alınması koşulu olduğunda (Nemeth, 2003) azınlık etkisinin görüldüğünü göstermiştir.

26 Otoriteye itaat

27 İtaat Bireyin güç ilişkileri bakımından kendisinden daha üst konumdaki başka bir bireyin isteklerini yerine getirmedir.

28 Milgram İtaat deneyi (1965)

29

30 Milgram ın bulguları

31

32 Milgram itaat deneyinin farklı ortamlardaki tekrarlarında sonuçlar Çalışmanın çeşitleri Oran (%) Sesli geribildirim koşulu - sözlü protestolar, çığlıklar, duvara vurma ve 300 volttan sonra derin sessizlik 62.5 İki öğretmen koşulu Denekler şok veren bir sahte denekle birlikte 92.5 Ortamın değişmesi koşulu - Yale üniversitesi yerine bodrumdaki bürolarda Mesafe koşulu öğrenci öğretmen in tepkilerini görebilsin diye aynı odada iken Dokunma mesafesi koşulu öğretmen öğrencinin elini şok levhasında tutmaya zorlamak zorunda Deneycinin bulunmama koşulu deneyci çıkar ve talimatları telefondan verir Sosyal destek koşulu başka iki öğretmen (sahta denek) itaat etmeyi reddeder

33 İtaati etkileyen etmenler Kurbanın fiziksel yakınlığı (Miller, 1986) İlişki doğrusal Otoritenin yakınlığı Telefonla emir verince itaat azalır. Deneklerin kişisel özellikleri İtaat edenlerde sorumluluğu kurbana atfetme ve otoriteryenlik eğilimleri daha fazla Cinsiyet ve yaş Çelişen bulgular var.

34 Konformite ve itaatin sonuçları Birey açısından Grup açısından

35 KONFORMİTENİN SONUÇLARI Birey açısından (+) diğerleri daha bilgili ve yeterli ise Birey onaylanma, özdeşleşme isteğindeyse (-) grup yerine kendi sesi ile doğruyu bulabilir. Konformistler de dışlanabilir; sapanlar saygınlık kazanabilir.

36 KONFORMİTENİN SONUÇLARI Grup açısından (+) Grup varlığını sürdürmek ve amaca ulaşmak istiyorsa, (-) Durumlar değiştiği halde grup normları değişmiyorsa amaca ulaşma engellenebilir; varlığı tehdit altına girer. Sapma yararlı hale gelebilir.

37 İTAATİN SONUÇLARI Birey açısından (+) doğru yolu bulabilir (+) ödül getirebilir. (-) ceza getirebilir. Otorite açısından (+) saygınlığı artabilir, benlik imgesi güçlenebilir. (-) Olumsuz davranışlardan sorumlu hale gelebilir.

38 Manipulasyon yoluyla etkileme KABUL

39 Kabul Bir veya birkaç kişinin bir ya da daha fazla sayıda kişiyi açık olarak belirtilen isteklerle etkilemesine denir. Tam olarak doğrudan etkileme ve karşı tarafın boyun eğmesini, razı gelmesini sağlama. Çok çeşitli yollar kullanılabilir.

40 Çoklu ricalar El alıp kol kapma/kapıya ayak koyma (foot-in-the-door) (Freedman ve Fraser, 1966) Herkesin kabul edebileceği küçük bir başlangıç ricasını kabul ettirip sonra daha büyük bir ricada bulunma. Kapıyı yüzüne çarpma (door-in-the-face) (Cialdini ve ark., 1975) Önce büyük bir rica, reddedilince daha küçük bir ricada bulunma Olta atma (low-ball) (Cialdini ve ark., 1978) Önce cazip bir öneri sunarak bir kabul alma sonra önceki teklifin cazibesini de ortadan kaldıran daha büyük bir taahhüt altına girme.

41 Sosyal GÜÇ Etkileyen SOSYAL GÜÇ Etkilenen hedef Sosyal güç: Diğerlerini etkileyebilme kapasitesi veya yeteneği.

42 Sosyal GÜÇ 5 tip sosyal güç (French ve Raven, 1959) Ödül (ve ceza) gücü Enformasyon gücü Uzmanlık gücü Özdeşlik gücü Meşru güç Güçsüzlerin meşru gücü

43 Enformasyon gücü Herhangi bir konuyu bildiğine güvendiğimiz kişinin etkileme gücü. Ödül ve ceza gücü Etkileyeninin bir ödül vaadi ya da ceza tehdidi ile etki yaratmaya çalıştığındaki gücü. Uzmanlık gücü Belli bir konuda uzman olarak algılanan kişinin etkileme gücü.

44 Özdeşlik gücü Benzemek istenilen ya da hakkında olumlu değerlendirmeler yapılan kişinin etkileme gücü Meşru güç Kaynağını yasalardan ya da resmi düzenlemelerden alan güç. Güçsüzlerin meşru gücü!!! Herhangi bir nedenden dolayı güçsüz (örn. özürlüler) durumda bulunanlar bazen yardıma muhtaç olduklarını belirterek bir güç kullanırlar ve etki yaratırlar. (Örn. Dilenciler)

45 Negatif etki boomerang etkisi Sosyal etki ters sonuçlanırsa Geri süzülür BAŞLANGIÇ NOKTASI Yukarı Sola sapar

46 Negatif etki boomerang etkisi Sosyal etki, bazen etkileyenin etkileneni yaratmak istediği yönün tam tersine etkilemesi ile sonuçlanabilir.

47 Hangi durumda negatif etki olur? (Raven ve Rubin, 1983) 1. Etkileyen, etkileme hedefi tarafından olumsuzdeğerlendirildiğinde 2. Hedef (etkilenecek olan), bağımsızlığının sınırlandırılmasına karşı tepki duyup direnç gösterdiğinde (TEPKİME reactance) 3. Etkileyen, hedef talep etmediği halde ona bilgi iletmeye çalıştığında