DİŞHEKİMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1 GAZİ Ü N İ VERSİ TESİ DİŞHEKİMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT : 6 OCAK 1989 SAYI : 1

2 * «SI LTESI YOF SAYI: 1

3 Uvtlı föf?f GAZI Ü N İ VERSİ TESİ DİPEKÎMLİGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT: 6 OCAK 1989 SAYI: 1

4 DERGİ YAZIŞMA ADRESİ : Emek Mah. 82. Sokak No : 4 Tel : Ankara - TÜRKİYE GAZİ ÜNİVERSİTESİ'BASIN-TAYIN YÜKSEKOKULU MATBAASI

5 YAYIN KURALLARI 1 Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Fakültenin yayın organıdır. Dişhekimliği ve Tıp Dallarında yapılan araştırmalar, vaka takdimleri ve derlemeler yayınlanır. 2 Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi yılda 2 sayı olarak yayınlanır ve iki sayıda bir cilt tamamlanır. 3 Başka yerde yayınlanan yazılar dergiye alınmaz. Çeviriler eser sahibinin imzası izin belgeleri Ve asılları ile birlikte gönderilmelidir. 4 Araştırmalar ve derlemeler 15, vaka takdimleri 5 daktilo sayfasını geçmemelidir. Daha uzun yazıları yayın kurulu kısaltmakta serbesttir. Metinler daktilo ile standart daktilo kâğıdına ve sayfanın bir yüzüne iki satır aralıklı olarak yazılarak yayın kuruluna iki nüsha halinde teslim edilmelidir. Sayfanın sağ ve solunda ikişer santimetre aralık bırakılmalıdır. Pelür ya da başka tür kâğıda yazılmış nüshalar kabul edilmez. 5 Başlıklar metne uygun, kısa ve açık ifadeli olmalıdır. Yazarın veya yazarların akademik unvanları, adları ve soyadları başlığın İt ve ortasına konmalıdır. Yazarların çalıştıkları kurumların adları, soyadlarının sonuna konulacak (*) işareti ile birinci sayfanın altında not halinde bildirilmelidir. 6 Araştırmaların yazılış düzeni şöyle olmalıdır : Özet (Türkçe), Özet (Yabancı dilde, konu başlığı ile birlikte), Giriş, Materyal ve Metod, Bulgular, Tartışma, Yararlanılan Kaynaklar ve Yazışma Adresi. Yazışma adresinde gereğinde bağlantı kurulacak yazarın telefon numarasıda bulunmalıdır. 7 Yazının anlamını ifade edecek nitelikte en az 5 satır Türkçe özetle birlikte, bu özetin İngilizce, Almanca veya Fransızca çevirileri yazılmalıdır. 8 Türkçe özetin altına konuyu tanımlayabilecek en az 2 anahtar kelime ve yabancı dilde özetin altma bunların yabancı dildeki karşılıkları yazılmalıdır. III

6 9 Resimler net ve parlak fotoğraf kâğıdına basılmış ve resim ebatları (13x15) olmalıdır. Grafik, diyagram ve şemalar çini mürekkebi ile aydınger kâğıdına veya şabion kartonuna çizilmelidir. Bunların arkasına yazar adı, yazı başlığı, şekil numarası ve yerleri ayrı bir zarf içinde yazıya eklenmelidir. Klişelerin konulacağı yerler yazı içerisinde de işaretlenmelidir. Grafik, diyagram ve şekil altı yazılar metin dışında ayrı bir daktilo kâğıdına yazılmalıdır. Tablolar bir başlık bulundurmalıdır. Fotomigrograflarda boyama yöntemi ve büyütme gösterilmelidir. Elektronmikrograflarda ve scanning elektronmikrograflarda büyütme bulunmalıdır. Tablo numarası tablo üzerinde romen rakamıyla, şekiller altta norma! rakamlarla gösterilir. 10 Dergi basım koşullan uygun olduğunda, renkli fotoğraf basımı ücret karşılığında mümkündür. 11 Yararlanılan kaynaklar ya metindeki geçiş sırasına göre veya yazarların soyadlanna göre alfabetik olarak düzenlenmelidir. Yararlanılan kaynakların yazılış şekli şu sıraya göre olmalıdır: a) Dergiler : Yazarın soyadı, adının ilk harfleri, yazının başlığı, derginin kısaltılmış adı, cüt numarası, sayfa numara-rası, yılı. Dergi isimleri «Index Medicus»da verilen listeye göre kısaltılmalıdır. b) Kitaplar : Yazarın soyadı, adının ilk harfleri, kitabın adı, baskı veya cilt numarası, basıldığı basımevi, basıldığı şehir, yılı. 12 Dergiye gönderilecek yazılarda imlâ ve terminoloji yönünden şu noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Anatomi terimlerinin Latinceleri kullanılmalı ve bunlar tırnak içerisinde orijinal imlâsı ile yazılmalıdır. Dişhekimliği ve Tıp diline yerleşmiş terimler söylendiği şekilde yazıldıktan sonra parantez içerisinde orijinal yazılış şekli belirtilmelidir. 13 Metin içindeki sayfa üstlerine yazmak amacıyla, yazarlar konu başlıklarını beş kelimeyi geçmeyecek şekilde kısaltarak birin ci sayfanı ma parantez içerisinde bildirmek zorunda dırlar. 14 Dergide yayınlanacak yazıların bilimsel niteliğinden yazar ya da yazarlar sorumludur. Bilimsel yayınlar ile ilgili tenkitler ve cevapları dergide «Editöre Mektuplar» bölümünde yayınlanır. _ IV

7 15 Dergi ile ilgili her hususta Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Yayın Komisyonu Başkanlığı ile bağiantı kurulur. Yayınlanması istenilen makalelerin başvuruları bir diiekçe ile Yayın Komisyonu Başkanlığına yapılır. 16 Yayın Kurulunun, yayın kurallarına uymayan yazıları yayınlamamak, düzeltilmek üzere yazarına geri gönderme yetkisi vardır. Yayın komisyonuna gelen yazılar şekil yönünden incelendikten sonra danışma kuruluna gönderilir. Danışma Kurulunun en az 15 gün içindeki incelemesi sonucunda olumlu rapor alınan makalelere yayınlanabilir raporu verilebilir. Yayınlanması kabul edilen yazılar sıraya alınır. 17 Yayınlanmak üzere gönderilen yazılar herhangi bir siyasal düşünceyi ve uygulamayı içerir, savunur ya da eleştirir mahiyette olamaz. 18 Dergide yayınlanan yazıların telif hakkı Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi'ne aittir, başka yerde yayınlanamaz. Dergide yayınlanan yazılara Gazi Üniversitesi Rektörlüğü'nce belirlenecek esaslar içinde telif hakkı ödenir. _ V

8 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ YAYIN KOMİSYONU Baş k a n Prof. Dr. Hüsnü YAVUZYILMAZ Üye Prof. Dr. Oktay ÜNER Üye Prof. Dr. Mustafa TÜRKER DEMİREL Üye Prof. Dr. Erol Üye Prof. Dr. Şule YÜCETAŞ Üye Doç. Dr. Tayfun ALAÇAM SUCA Üye Doç. Dr, Sevda CİLT: 6 OCAK 1989 SAYI: 1 ÎÇINDEKİLER ARAŞTIRMALAR Ertan DELİLBAŞI Lale DELİLBAŞI Deniz ERBAŞ Afitap ANIL Şebnem KÖSEBALABAN Periapikal Granulomada Mast Hüc releri Vitamin E ve Selenyum'un Dietil Nitrozamin Hepato Toksisitesine Karşı Etkileri... VI

9 Cihan AKÇABOY Nehir ÖZDEN Pervin İMİRZALIOĞLU Hamit BOSTANCI Nurhan AKSOY Özden KANSU Saime ŞAHİN Aytekin BİLGE Aytekin TEMİZER Nuran ÖZALTIN Şükrü KANDEMİR Derviş YILMAZ Bülent DAYANGAÇ Sungur T. GÜVENER Ateş PARLAR Koksal BALOŞ Ömer GÜNHAN Yüksel TÜRKÖZ Betül KALIPÇILAR Ufuk HASANREİSOĞLÜ Lale KARAAĞAÇLIOĞLU Nilüfer DEMLİ Melahat ÖĞÜTCEN Derviş YILMAZ Diş Hekimliğinde Kullanılan Çeşitli Aletlerin Gürültü Düzeylerinin Sap- ıcuııuam Phenytoin Kullanan Hastalarda Gingival Büyümenin Lokalizasyonu. Uzun Styloid Processin Panaromik Radyograflarda Görülme Sıklığı. Yeni Yapılmış Kron-Kobalt Bölümlü Protezlerin Elektrot Potansiyel Değişimlerinin İn Vitro İncelenmesi 43 Periodontal Tedaviden Sonra Hala Mobilitesi, Çiğneme Fonksiyonunun Yerine Getiremeyecek Şekilde Devam Eden Dişlere Uygulanan Splintlerin Yapım Teknikleri ve Klinik Başarı ları Per siste Süt Dişlerinin Çekimlerinde Lokal Anestezikleria PGE 2 Aktivite Düzeyine Olan Etkisinin Araştırıl ması Yüzey Pürüzlendirme İşleminin ve İki Tür Simanın Inlaylerdeki Kenar Sızıntılarına Etkisi Bağ Dokusu Greftlerinin Periodontal Rejenerasyona Etkilerinin İncelen mesi Muhtelif Kuvvetlendirici Tellerin Ak-rilik Kırılma Direncine Etkileri Sabit Protezlerde Kullanılan Bazı Estetik Materyallerin Aşınma Özel liklerinin Araştırılması Gömülü Alt Yirmi Yaş Dişlerinin Çıkarılmasında Karama ve Lokalize Alveolitis Oluşumunun Değerlendi rilmesi., ^K VII

10 Yüksel TÜRKÖZ : Muhtelif Protez Temizleme Madde lerinin Su Emilimi ve Suda Çözün- r xı^ Yönünden Protez Kaide Madde si Üzerinde Etkilen Betüi KALIPÇILAR : Protezlerde Kullanılan Farklı İki Lale KARAAGAÇLIOGLU Kaide Materyalinin Boyutsai Stabili- Ufuk HASANREİSOGLU,.. J T» " i J- -i İTİ Nilüfer DENLİ te Açısından Değerlendirilmesi Kaya EREN : Sitrik Asidin Ataşman Üzerine Et kisi Cihan AKÇABOY : Yüzey Sertleştirici Bir Ajanın Alçı Sevda SUCA Model Yüzeyine Etkilerinin İncelen- Caner YILMAZ. ~ n, mesı VAKA TAKDİMLERİ : Serhat KOFOĞLU : Kesici Dis Ototransplantasyonu (Bir Doğan R. AYDINTUĞ 0lgu Nedeniyle) Yavuz S. AYTINTUG : Derviş YILMAZ : Odontojenik Keratokist Cansu AYTEMİZ Tülin OYGÜR Erol DEMİREL : Aşırı Kepar Eğimli Preparasyon Ya-- Levent NALBANT : pılmış vital Dişe Restorasyon Uygu laması Derviş YILMAZ : Pemfigus İnci KARACA Tülin OYGÜR DERLEMELER : Cumhur ALTINTAŞ Aytekin BİLGE Serhat KOFOĞLU Ateş PARLAR Tam Protezlerde Konuşmanın Dü zeltilmesi İçin Gerekli Yapısal De ğişiklikler Endodontal - Periodontal İlişki Periodontal Rejeneıasyonda Önce likli Hücreler VIII

11 Yılmaz GÜNAYDIN Yavu? S. AYDINTUĞ Bakteriyel Endokarditis ve Proflaksi 283 Cumhur ALTINTAŞ : Protezlerde Kullanılan Artikülatörler 294 Aytekin BİLGE Kaya EREN!s Türkiye'de Yapılan Ağız - Diş Hasta lıkları Epidemiyolojisi'ne İlişkin Ça lışmalar IX

12 THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY VOLUME 6 JULY 1989 NUMBER 1 CONTENTS RESEARCH Ertatı DELİLBAŞI Lale DELİLBAŞI Deniz ERBAŞ Afitap ANIL Şebnem KÖSEBALABAN Cihan AKÇABOY Nehir ÖZDEN Pervin İMİRZALIOĞLU Hamit BOSTANCI Nurhan AKSOY Özden KANSU Saime ŞAHİN Aytekin BİLGE Aytekin TEMİZER Nuran ÖZALTIN Şükrü KANDEMİR Mast Cells in Periapical Granuloma The Effects of Vitamin E and Selenium Against DI - Ethly Nitrose Amine (Dena) Hepatotoxicity... The Noise Level in Different Dental Clinics and Labs The Localisation of Gingival Enlargement in Patients Using Phenytoin The Incidence of the Elongated Sty loid Process in Panoramic Radio graphs...31 The in Vitro Evaluation of Cr-Co Partial Denture by Electrode Poten tial Measurements...43 The Splints Applied to Restore the Mastication Function of the Mobile Teeth After Periodontal Treatment X

13 Derviş YILMAZ Bülent DAYANGAÇ Sungur T. GÜVENER Ateş PARLAR Koksal BALOŞ Ömer GÜNHAN Yüksel TÜRKÖZ Betül KALIPÇILAR Ufuk HASANREİSOĞLU Lale KARAAĞAÇLIOĞLU Nilüfer DEMLİ Melahat ÖĞÜTCEN Derviş YILMAZ Yüksel TÜRKÖZ Betül KALIPÇILAR Lale KARAAĞAÇLIOĞLU Ufuk HASANREİSOĞLU Nilüfer DENLİ Kaya EREN Cihan AKÇABOY Sevda SUCA Caner YILMAZ The Investigation of the Effects of Several Lochal Anesthetics upon rkjrl2 J-.eveı aıucı utc jüaiıacuuus uı Persistent Deciduous Teeth The Effect of Surface Etching and Five Different Cements on Marginal Leakage of Inlay Restorations.. 87 Investigation of the Effects of Free Connective Iissue Grafts on Perio dontal Regeneration The Effects of Various Strengthener Wires On Transverse Strength of an Acrylic P.esin Abrasion Resistance of Some Venee ring Materials The Evaluation of Intraoperative Bleeding and Localised Alveolitis Formation in the Surgical Removal of Mandibular Wisdom Teeth The Effects of Various Denture Clean sers and Solubility of a Denture Base Material Comparison of the Dimensional Sta bility of Two Different Resin Den ture Base Materials The Effect of Citric Acid on Perio dontal Attachment The Effect of Hardening Agent on the Dental Stone Surface CASE REPORTS Serhat KOFOGLU Doğan R. AYDINTUĞ Yavuz S. AYTINTUĞ Incisive Tooth Autotransplantation 213 XI

14 Derviş YILMAZ Cansu AYTEMİZ Tülia OYGÜR Erol DEMİREL Levent NALBANT Derviş YILMAZ tnci KARACA Tülin OYGÜR Odontogenic Keratocyst 225 The Reconstuction of a Crown with a Pin and Composite Resin Pemphigus REVIEW: Cumhur ALTINTAŞ Aytekin BİLGE Serhat KOFOGLU Ateş PARLAR Yılmaz GÜNAYDIN Yavuz S. AYDINTUĞ Cumhur ALTINTAŞ Aytekin BİLGE Kaya EREN Structural Changes for Phonetic Improvement in Complete Denture Prosthesis Endodontal - Periodontal Communi cations Progenitor Cells in Periodontal Re generation Proflaxis in Bacterial Endocarditis 283 Prosthetic Articulators Epidemiologic Studies in Turkey. 307 XII

15 G.U. Dişhek. Fak. Der. Ciit VI, Sayı 1, Sayfa 1-8, 1989 PERİAPİKAL GRANÜLOMADA MAST HÜCRELERİ Lale DELİLBAŞF Ertan DELİLBAŞI** GÎRİŞ Mast hücreleri organizmada yaygın olarak bağ dokusunda, özellikle kan ve lenf damarlarının çevresinde gruplar oluşturarak bulunurlar (4,16). Önceleri mezenşimden köken alarak geliştiği kabul edilen mast hücrelerinin bugün kan kökenli olduğu ve bir kısmının da mitozla bölünerek çoğaldığı görüşü kabul edilmektedir (2). Mast hücreleri bulundukları organlara göre biçim, büyüklük ve granül dağılımı bakımından farklılık gösterirler. Si toplazmal arında bulunan çok sayıdaki iri granülleri sulu fiksatiflerde eridiği için rutin histolojik teknikle hazırlanmış H.E. boyalı preparatlarda görülmezler. Granül-ler ancak alkol ve alkol - formol tespit solüsyonlarında, ya da kurşunlu fiksatiflerde tespit edildikten sonra toluidin mavisi, metilen mavisi gibi bazik boyalarla boyandığında kırmızı-mor renkte görülürler. Bunun nedeni granüllerin içerdiği sülfatlı asit mukopoli-sakkaritlerdir (heparin) (4,7,8,9). İlk kez 1887'de Ehrlich tarafından görülüp «Mastzellen» olarak isimlendirilen mast hücreleri çeşitli yönleriyle birçok araştırmaya konu olmuşlardır (1, 6, 10, 12, 14, 16, 19, 20). Günümüzde mast hücrelerinin heparin, histamin, alkalen ve asit fosfataz, hyalüronik asit, 5 - HT (serotonin), mitokondriyal enzimler, proteolitik enzimler ve dopamin içerdiği bilinmektedir (7, 8, 9, 12). (*) H.Ü. T.F. Histoloji - Embriyoloji Bilim Dalı Öğr. Üyesi, Yrd. Doç. Dr. (**) G.Ü. Diş Hek. Fak. Ağız, Diş, Çene Hast. ve Cerr. ABD Öğr. Üyesi, Doçent Doktor. 1

16 PERİAPİKAL GRANULOMADA MAST HÜCRELERİ Mast hücrelerinin granüllerinde depolanan kimyasal mediatör-lerin salınması «erken tip aşırı duyarlılık recksiyonu» olarak bilinen allerjik reaksiyonu başlatır (2,4,7, 8). Bu olaydan başka mast hücrelerinin en! iamasyonda da etkin roîü vardır. Patojenik veya irritan kimyasal ajanlara karşı gelişen enflamasyon olayında, kan akımı ve kapiller^erin geçirgenliği mast hücrelerinden histamin salgılanmasına bağlı oıarak artar. Bu yolla enflamasyon alanında su tutulmasından kaynaklanan ödem oluşur (7,8). Diş köklerinin radyolojik muayenesinde kök ucu çevresinde radyolüsen görünüm veren lezyonlarm çok büyük bir kısmını periapi-kal granülomalar oluşturmaktadır (15,18,21). Temel olarak periapi-kal granülomalar kök kanalından periapikal dokuya geçen irritan veya toksik ajanlara karşı, periapikal dokunun olayı nötralize etmek için geliştirdiği bir savunma olayıdır (15,18,21). Kronik olarak başlayıp bazan akut döneme geçen periapikal granuloma periodontal membranın hiperemi ve ödemiyle başlar. Hemen sonra olaya enflamatuvar hücreler katılır. Doku, genellikle hücresel ve fibriler komponentleri değişkenlik gösteren sıkı bağ dokusundan meydana gelmiştir (15,18,21). Çalışmamızı enflamasyon olayına aktif olarak katılan mast hücrelerinin periapikal granulomada bulunup bulunmadığını gözlemek amacıyla gerçekleştirdik. MATERYAL VE METOD Çalışmada 23 hastanın üst ve alt çenelerinden cerrahi amaçlarla çekilen santral ve premolar dişlerine ait granülomalar incelenmiştir. Elde edilen materyal tamponlu nötral formalin ve alkol forma-linde tespit edilerek rutin histolojik takip yöntemlerine göre izlenmiştir. Işık mikroskobik çalışma için elde edilen parafin bloklardan 4-6 p, kalınlığında kesitler alınmış, dokular hakkında genel bir bilgi edinebilmek için bir grup H.E. ile boyanırken bir grup da mast hücrelerini gözleyebilmek için toluidin mavisiyle boyanmıştır (11). 2

17 Ertan DELİLBAŞI, Lale DELİLBAŞ1 BULGULAR H.E. boyalı kesitlerin histopatolojik incelenmesinde kaim kolla-gen lif demetlerinin çevrelediği iltihabi granülasyon dokusunun varlığı saptandı. Hayli vaskülarize olan bu dokuda mikst tipte (mo-nonuklear ve polimorfonuklear) iltihabi hücre infiltrasyonu vardı (Resim i). Ağız epitelinden köken alan, çok katlı yassı epitel adacıklarının çokluğu da dikkati çekti (Resim 2). Olguların bir tanesinde radıküler kist şekillendiği de gözlendi (Resim 3). Mast hücrelerini gösterebilmek için toluidin mavisi ile boyanan kesitlerde bağ dokusunun çok olduğu ajanlar hafif metakro-mazı gösteriyordu. Her olguya ait kesitlerde, cok sayıda ve granül-len kırmızımor boyalı mast hücrelerine rasiiandı. Ancak, kist şekillenmesi gösteren olguda mast hücreleri sayıca çok daha fazlaydı (Resim 4). İnfiltre olan hücrelerin arasında ve damar kenarlarında gözlenen mast hücrelerinin bir kısmının granüllerı sitoplazma içindeyken bir kısmında da degranülasyon saptandı. ^ı '-esim 1 : Granülomu oluşturan sxk, bağ dokusu içinde yoğun iltîhr b^ hücre infiltrasyonu ve kapiller prollfercsyonn görülüyor HE A.10. 3

18 PERİAPİKAL GRANULOMADA MAST HÜCRELERİ Besim 2 : Granüiom içîn belirleyici olan epitel adacıklars. H.E., X10. Besim 3 : Vakaların birinde oluşan kist formasyonu. Çevre dokuda yoğun iltiham hücre infiîtrasyonu görülmektedir. H.E., X4. 4

19 Ertan DELİLBAŞI, Lale DELILBAŞI Eesim 4 : Tolııîdin. mavisi île metakroıaatik boyanan mast hücreleri alanda yaygın olarak seçilmektedir (oklar) X10. Daire içine alınmış alamda bulunan iki mast hücresi sağ altta ileri büyümede gözlenmekte. X20. TARTIŞMA Sitoplazrnik granüllerinde başlıca histamin, heparin ve çeşitli enzimler içeren mast hücreleri hemen her tüı bağ dokusunda bulunarak tüm organizmaya dağılmışlardır (2,4, 6, 7, 8,20). Mast hücrelerinin allerjik reaksiyonlarla enflamasyonda sayıca arttığı ve bu olayda granüllerindeki maddelerin etkin rol oynadığı kabul edilmektedir (2, 8, 9, 14, 20). Ağız boşluğunda mast hücreleri dil ve dışetinin bağ dokusu içinde (12), tükürük bezlerinin stromasmda (10) çok sayıda bulunurlar ve sayıları bu dokuların enfeksiyonlarında daha da artar (12). Mast hücrelerinin pulpa dokusundaki varlığı ise uzun süren tartışmalara neden olmuş ve sonuçta hem yangısız hem de yangılı pulpa dokusunda bulunduğu gösterilmiştir (5). Kronik enflamasyonîu pulpa dokusunda mast hücrelerinin sayısı akut döneme göre daha fazla olarak belirlenmiştir (5). Tanboğa ve arkadaşları ise mast hücre- 5

20 PERİAPİKAL GRANULOMADA MAST HÜCRELERİ ierinin sadece yangılı pulpa dokusunda bulunduğunu bildirmişlerdi! (17). Dişeti dokusunda mast hücreleriyle ilgili çalışmalarda diş-etinin ağız boşluğuna bakan yüzünün bu hücrelerden zengin olduğu (1) ve ortodontik amaçlı kuvvet uygulamasına bağlı olarak periodontal dokularda mast hücrelerinin sayıca arttığı belirtilmiştir (17). Docrill periapikal granuloma ve pulpa polibinde mast hücrelerinin bulunduğunu belirtirken, sağlıklı pulpa dokusunda bulunmadığım gözlemiştir (3). Pulver ve arkadaşları ise periapikal lezyoniardan hem granülo-mada ve hem de bunun bir ileri evresi olan radiküler kistte çok sayıda mast hücresi saptamışlardır (13). Periapikal granülomanm histopatolojik incelemesinde fibröz bağ dokusundan meydana gelen lezyonun çevresinde kaba kollagen lif demetlerinin bulunduğu, dokuda vaskülarizasyonun ve iltihabi hücre infiltrasyonunun arttığı bildirilmiştir (İS, 18). Plazma hücreleri, lenfositler ve makrofajlarm yamsıra yabancı cisim dev hücreleriyle çok çekirdekli hücre infiltrasyonunun söz konusu olduğu lez-yonda ayrıca ağız epitelinden köken alan inaktif epitel adacıkları da bulunmaktadır. Epitel adacıklarının proliferasyonuyla lezyon radiküler kiste dönüşmektedir. Periapikal granülomanm bir başka özelliği de lezyonun ortadmda kolesterol yarıkları ve köpük hücrelerinin bulunmasıdır (15,18,21). Kolesterol yarıkları ve köpük hücrelerinin varlığı dışında bizim gözlemlerimiz de yukarıdaki verileri desteklemektedir. Ayrıca, toluidin mavisi ile boyalı her kesitte çok sayıda mast hücresi gözlenmiştir. SONUÇ Periapikal granülomada gerek kan damarları çevresinde, gerekse mono ve polimorfonuklear hücreler arasında çok sayıda mast hücresinin bulunması, bu olayda rnast hücrelerinin arttığı kanısını vermiştir. 6

21 Ertan DELILBAŞI, Lale DELİLBAŞI Bu çalışmada 23 dişe ait periapikal granuloma mast hücreleri yönünden değerlendirilmiştir. Periapikal granülomanm H.E. ile boyanan kesitlerinde tüm histopatolojik özellikleri gözlenmiş, toluidin mavisi ile boyanan kesitlerde ise çok sayıda mast hücresinin bulunduğu saptanmıştır. SUMMARY MAST CELLS IN PERIAPICAL GRANULOMA In this study, twenty three periapical granulomas have been evaluated in respect of mast cells. All sections were stained both with H.E. and toluidin blue which is spesific for mast cells. In slides stained with toluidin blue mast cells were observed especially around capillaries and amoung mono and polymorphonuclear cells. KAYNAKLAR 1 Aeschlimann, C.R., Kaminski, E.J. and Robinson, P.J. : The effects of Periodontal Therapy on the Mast Cell Population in Gingival Tissues. J. Periodontol, Vol. 51, (4) : Bloom, W.D., Fawcett, W. : A Textbook of H'stology. W.B. Sounders Comp., Philadelphia - London - Toronto, 10 th ed Docrill, T.E.: Tissue mast cell in the oral cavity. Aust. Dent. J , Erkoçak, A. : Genel Histoloji. Okan Dağıtımcılık Yayıncılık Ltd. Şti.. İstanbul, 4. Baskı, Farnoush, A. : Mast Cells in Human Dental Pulp. J. Endodontics. Vol 10, (6) : , Farnoush, A. and Mackenzie, I.e. : Proliferation of mast cells in normal and DMBA - treated mouse skin. J. Oral Pathology. 13 :

22 PERİAPİKAL GRANULOMADA MAST HÜCRELERİ 7 Ham, w., Cormack, D.H. : Histology. J.B. Lippincott Comp., Philadelphia - Toronto, 8 th ed., Junquieria, L.C., Carneiro, J. : Basic Histology. Lange Medical Publications. Los/Altos, California, 4 th ed., Koksal, M. : Doku Mast Hücreleri Hakkında. Acta Medica Turcica. 5 : 86, Logoder - Mlinsek, Ozvald, R. and Erjavec, F. : Mast cells in the submandibular gland of cat. Agents and Actions. Vol. 13, (2/3) : , Mc Manus, J.F., Robert, A., Mowry, W. : Staining Methods - Histologic and Histochemical. Hoeber Int., Rep., Harper and Row., New York, Evanston - London, 1=' ed., Pohto, P. and Antila, R. : Histamine - storing cells in oral tissues. Acta Odon. Scand. 27 : 519, Pulver, W.H., Taubman, M.A., Smith, D.J. : Immune components in human dental periapical lesions. Arch. Oral Biol. 23 : 435, Scully, M.F., Ellis, V. and Kakkar, V.V. : Localisation of heparin in mast cells. Lancet, 27 : 718, Shafer, W.G., Hine, M.K., Levy, B.M. : A Textbook of Oral Pathology. W.B. Sounders Comp., Philadelphia - London, 2 nd ed., Şeftalioğlu, A. : 48/80 ile stimüle olmuş sıçan inguinal lenf. düğümü mast hücrelerinin histokimyasal ve morfolojik değişiklikleri. Deniz Tıp Bülteni. Cilt XII, Sayı 3-4, Tanboğa, 1, Kuraner, T., Eratalay, K. : Pulpada Mast Hücrelerinin histolojik olarak tanımlanması. Türkiye Klinikleri Araştırma Dergisi. C. 5, S. 6, , Tie'cke, R.W.: Oral Pathology. The Blakiston Division, Mc Graw Hill Book Comp., New York - Toronto - Sydney, l sl ed., Yamasaki, K., Shibasaki, Y. and Fukuliara, T. : Behavior of Mast Cells in Periodontal Ligament Associated with Experimental Tooth Movement in Rats. J. Dent. Res. Vol. 61, (12) : , Wingren, U., Enerback, L. : Mast cell characteristics. Turnover of histamine in mucosal and connective tissue mast cells in the rat. Agents Act. Vol. 14 (3/4) : , Wood, N.K. and Goaz, P.W. : Differential Diagnosis of Oral Lesions. C.V. Mosby Comp., St. Louis - Toranto - London, and Ed.,

23 G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt VI, Sayı 1, Sayfa 9-14, 1989 VİTAMİN E VE SELENYUM'UN DİETİL NİKROZAMİN HEPATO TOKSİSİTESİNE KARŞI ETKİLERİ Deniz ERBAŞ" Afitap ANIL** Şebnem KÖSEBALABAN*** GİRİŞ Gama Glutamil Transpeptidaz (GGTP) proteinlerin yapı taşı olan amino asitlerin hücrelere taşınmasında rol alan ve Gama Glutamil Transaminaz (GGT) olarak bilinen siklusun altı enziminden biridir. GGTP doku homojenatlarmda partiküllere bağlıdır ve enzimin hücre zarına bağlı olduğunu belirleyen histokimyasal çalışmalar bu görüşü doğrular. Bu çalışmalar enzimin bütün dokularda bulunduğunu da göstermiştir. En yüksek aktivite böbrek dokusunda tesbit edilmiştir. Ancak bu yüksek aktivite proksimal tubuli ve henle kulpu hücrelerinde olup glomerulus ve toplayıcı kanallarda enzim mevcut değildir. Bu çalışmaların ışığı altında en yüksek enzim konsantrasyonu ihtiva eden böbrekteki aktivite 100 olarak kabul edilirse, pankreasta 8.03, karaciğerde 3,9, dalakta 1.5'lik bir aktivite saptanır (1). Diğer dokularda az miktarda enzim aktivitesi ihtiva ederler. Normalde serumda da biraz aktivite gözlenmiştir. İdrarda serumda-kinden 5 kat yüksek aktivite mevcuttur. Karaciğerde GGTP hepatik hücrelerin endoplazmik retikulu-munda bulunur. Bu nedenle aktivitesi mikrozomal enzim indüksi-yonuna giden durumlarda yükselir. Serum enziminin orijini kesin olarak bilinmemektedir. Ancak en büyük serum enzim düzeyleri ( * ) G.Ü. Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, Dr. ( ** ) G.Ü. Tıp Fakültesi Morfoloji Anabilim Dalı. Dr. (*"*) Ankara Hastanesi Biyokimya Bölümü, Biyokimya Uzmanı. 9

24 TOKSİSİTE değişikliği karaciğer hastalıklarında gözlenmiştir. Bununla birlikte özellikle böbrek hastalıklarında (Bilindiği gibi böbrek dokusu en fazla enzim aktivitesi ihtiva eder) serum enzim düzeyinde yükselme görülmediğinden serum enziminin kaynağının karaciğer olduğu düşünülmektedir (1,2, 3). Tıkanma sarılığında ve biliyer sirozda görülen yüksek serum düzeylerinin izahı, aynen bu hastalıklarda yükselen alkalen fosfa-taz düzeylerinin izahı gibi enzimin safra yolu ile itrah edilmesi nedenine bağlanabilir. Ancak kronik karaciğer hastalıklarında bilirubinemik hepatitlerde, karaciğer kanserlerinde görülen serum düzeylerindeki yükseklik bu yolla izah edilemez. Bunun için bir diğer mekanizma düşünülmüş ve serum enzim düzeyleri yüksekliği bu patolojik durumlarda karaciğer hücrelerinde enzimin daha yüksek bir sentez hızına ve kan dolaşımına taşmasına bağlanmıştır. Karaciğerin primer ve sekonder malign lezyonu olan hastalarda GGT seviyelerinin çok yüksek olduğu bulunmuştur. Karaciğer tümörlerinin teşhisinde kullanılan sintigrafik, anjiografik, ultraso-nografik tetkiklerin her zaman her yerde yapılması mümkün değildir. Daha önceleri bu amaçla alkalen fosfata/ ve lösin amino pep-tidaz kullanılırdı. Son yıllarda GGT bu alanda önem kazanmıştır.. Hepatobiliyer sistemi tutan hastalıkların hemen hemen hepsinde serum GGT aktivitesinde çeşitli oranlarda yükselmeler olduğu bir çok araştırmacı tarafından gösterilmiştir. Yapılan bir araştırmada hepatobiliyer hastalığı olan şahısların % 97'sinde serum GGT aktivitesi yüksek bulunmuştur. Safra tıkanıklığının olmadığı durumlarda çok yüksek GGT değerleri toksik karaciğer harabiyeti-ni düşündürmektedir. Etanol, karbon tetraklorür, DENA ve diğer bazı ilaçlara bağlı toksik hepatitlerde serum GGT aktivitesi çok yüksek değerlere çıkmaktadır (4,5). 10 GGT/SGPT oranının l'in altında bulunduğu hastalıklar : Akut viral Hepatit, Kronik Persistan Hepatit, Toksik karaciğer harabiyeti (Halothan, CCL, DENA bağlı) (6). GGT/SGPT oranının 6'nm üzerinde olduğu hastalıklar,

25 Deniz ERBAŞ, Afitap ANIL, Şebnem KÖSEBALABAN Biliyer Siroz, Tıkanma sarılığının ileri safhaları, Metastatik karaciğer, Primer hepatocellüler carcinoma; Eldeki bilgilerimize göre GGT herhangi bir tip karaciğer hastalığı için spesifik olmamakla beraber viral hepatit dışındaki karaciğer harabiyetinin hassas bir göstergesidir. MATERYAL VE METOD Bu çalışmada ağırlıkları gram arasında değişen erkek farelerden 40 adet alınarak gruplara ayrıldı. 1. Gruptaki deneklere 2 günde bir 15 gün süre ile Vitamin E enjeksiyonu İP olarak her bir deneğe 15 mg dozda yapıldı. 2. Gruptaki deneklere 4 günde bir 15 gün süre ile Selenyum enjeksiyonu (263,0.1 mg Merck Na Selenit 100 mi serum fizyolojik içinde eritildi) İP olarak 0.01 ml/gram dozda enjekte edildi. 3. Gruptaki deneklere 15 gün süre ile 1. ve 2. gruptakilere uygulanan süre ve dozlarda Vitamin E ve Selenyum uygulandı. Bu gruptaki deneklere 15 gün sonunda 125 mg/kg dozda İP olarak DE-NA (Dietil Nitrozamin) enjekte edildi. 4. Gruptaki deneklere ise sadece yukarıda belirtilen dozda DENA İP olarak enjekte edildi. 5. Gruptaki deneklere ise hiçbir işlem uygulanmadı. Kontrol olarak alındı. Sonuçlar «Student't» testi ile değerlendirildi». Substrat olarak kullanılan gama-1-glutamil p-nitro-anilid'den gama glutamil grubunun, GGTP'm katalitik etkisi ile glisil glisine aktarılması sonucu, serbest kalan p-nitro anilid'in modifiye Brattone Marshall reaksiyonuna göre diazolandırılması ile meydana gelen diazo bileşiğinin N-(l-Naftil)-etilendiamin'le renklendirilmesiyle meydana gelen rengin nm de standartm meydana getirdiği renkle mukayesesi esasına dayanır (7). 11

26 TOKSİSİTE NORMAL DEĞERLER : 30 Ünite/mî. Enzim, aktivitesini +4 C de en az bir hafta ve 18 C'de 2 ay muhafaza eder. Kan heparin ve EDTA ihtiva eden bir tüpe alınarak plazma elde edilipte çahşılabili-nir. Florid, oksalat ve sitrat GGTP'nin aktivitesini inhibe eder. % 0.1 konsantrasyon yaklaşık olarak % 15 GGT aktivitesi kaybı ile sonuçlanır. Serumun hemolizsiz olmasına dikkat edilmelidir. BULGULAR 1. DENA verilen grup : 2. DENA+Vit E verilen grup : 3. DENA + Se verilen grup : 4. DENA+Vit E + Se verilen grup : 5. Kontrol grubu : SGPT X St n IU 8 GGT 366,53+20 IU SGPT IU 8 GGT 323,22+16 IU SGPT IU 8 GGT 300,22+14 IU SGPT : IU 8 GGT : 66, IU SGPT : IU 8 GGT : 14,2+1,8 IU TARTIŞMA VE SONUÇ Fareleri sekizerli 5 gruba ayırdığımız çalışmamızda DENA'mn karaciğer üzerinde oluşturduğu toksik etkinin serum SGPT ve GGT düzeyleri ölçümlenerek tesbit edildi. Kontrollere oranla DENA verilen tüm gruplarda istatistiksel açıdan anlamlı bir yükselme gözlendi (p<0,01). DENA verilen grupta SGPT ve GGT düzeylerinin çok yüksek oluşu bu grupta karaciğer harabiyetini göstermektedir (4, 5). Vit E'nin verildiği grupta ise bu değerlerin daha düşük oluşu ve Selenyum verilen grupta da düşmesi bu iki maddenin DE- 12

27 Deniz ERBAŞ, Afitap ANIL, Şebnem KÖSEuALABAN NA'nın karaciğer üzerinde oluşturduğu toksik etkiyi azalttığını düşündürmektedir. Bunun en iyi örneğini ise DENA ile birlikte Selenyum ve Vitamin E'ııin verildiği grup göstermektedir. Bu grupta SGPT ve GGT düzeyleri çok düşmüş sadece kontrollere göre yüksek bulunmuştur (p<0.05). Vit E ve Selenyum lizozomal zarın ha-rabiyetini azaltmakta doku homojenatlarmda, çeşitli dokulardan elde edilen mitokondri ve mikrozom preparasyonlarmda lipit pe-roksidasyonunu engellemekte, lizozomları stabilize etmektedir (7). Bizim çalışmamızda da SGPT ve GGT değerlerinin giderek Vitamin E ve Selenyum verilen gruplarda düşmesi bu maddelerin karaciğer dejenerasyonunu önlemedeki önemini açıklar niteliktedir. ÖZET Vitamin E ve Selenyumun Dietil Nitrozamin (DENA) hepatotoksisitesine karşı etkileri farelerde araştırılmıştır. Vitamin E ve Selenyum'un intraperitoneal (IP) olarak uygulanmasından sonra DENA 125 mg/kg dozunda İP olarak enjekte edildi. 50 gün sonra Gamma - Glutamil Transpeptidaz seviyeleri ölçüldü. DENA, DENA-Vitamin E alan deneklerde serumda Gamma Glutamil Transpeptidaz seviyeleri DENA+Selenyum+Vitamin E alan deneklerle karşılaştırıldığında oldukça yüksek bulundu. SUMMARY THE EFFECTS OF VITAMIN E AND SELENIUM AGAINST DI ETHYL NITROSE AMINE (DENA) HEPATOTOXICITY The effects of vitamin E and selenium against DENA hepatotoxi-city were evaluated in rats. Vitamin E and selenium were injected intraperitoneally and DENA were injected intraperitoneally 125 mg/ kg. After 50 days serum gamma glutamil transpeptidase levels were measured. Serum gamma glutamil transpeptidase levels were found to be significant elevated in DENA and DENA+Vitamin E injected group compared with the groups of DENA+Selenium and DENA+ selenium+vitamin E injected groups. 13

28 TOKSİSİTE KAYNAKLAR 1 Meister, A. : Glutathione; Metabolism and function via the gamma glutamyl cycle Life Science, 15, , Kılıçturgay, K. : Kronik aktif hepatit'te etiyo-patogenez, Patoloji Bülteni, 4, , Ankara, Arousen, K.F., Nosslin, B.P. : The value of GGT as a screen test for liver tumour, Acta. Chir. Scand. 136, 17-22, Ellis, G.: Lack of value of serum GGT in the diagnosis of hepatobiliary disease, Clin Biochem, 12 (4), , Sigma Chem Company, GGT the quantitative colorimetric determination, Technical Bulletin, 545, July, Scubb Gabor, Reaction, rate method for GGT activity in serum, Clin Chem 22, , Rosalli, Tarlow and Ram, Plasma GGT elevation in patients receiving enzyme inducing drugs, Lancet, 2, ,

29 G.Ü. Dlşhek. Pak. Der. Cilt VI, Sayı 1, Sayfa 15-20, 1989 DİŞ HEKİMLİĞİNDE KULLANILAN ÇEŞİTLİ ALETLERİN GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİNİN SAPTANMASI Cihan AKCABOY» Nehir ÖZDEN** Pervin İMİRZALIOĞLIT** Günümüz yaşantısında çağdaş teknolojinin yarattığı sorunlardan biri de gürültüdür. Gündelik yaşamda daima var olan gürültünün yamsıra, bazı meslek grupları kullandıkları cihazlar nedeniyle gürültüden daha fazla etkilenmektedirler. Diş Hekimliği de bu meslek grupları arasında yer almaktadır. Özellikle birçok öğrencinin toplu halde çalıştığı Fakülte Klinik ve Laboratuvarlarmda gürültü yoğunluğu dikkat çeker boyutlara ulaşmaktadır. Bu araştırmanın amacı Diş hekimlerinin çeşitli çalışmaları sırasında maruz kaldıkları gürültü düzeyinin saptanması ve insan sağlığı üzerine etkisinin araştırılmasıdır. MATERYAL VE METOD Bu araştırma Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü yardımları ile G.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi ve Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Klinik ve laboratuvarlarmda gerçekleştirilmiştir. Gürültü düzeylerini ölçmek amacıyla Brüel - Kjaer ölçüm aleti ve dozimetresi kullanılmıştır. Ölçümler; cihazların kullanım şekillerine uygun olarak merkezde, kenarda ve kulak seviyesinde olmak üzere 3 ayrı yerde yapılmıştır. Sonuçlar A skalasmdan desibel (db) olarak verilmiştir. (*) G.Ü. Diş Hek. Pak. Protetik Diş Ted. Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Doç. Dr. (**) A.Ü. Diş Hek. Fak. Protetik Diş Ted. Anabilim Dalı, Arş. Gör. Dt. (***) G.Ü. Diş Hek. Fak. Protetik Diş Ted. Anabil.m Dalı, Arş. Gör., Dt. 15

30 GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİ T3TTT mn AT? Konservatif Tedavi Klinik Öncesi Laboratuvarmdan elde edilen ölçümler Tablo l'de görülmektedir. TABLO 1 Kapı Girişi 77 Merkezi Yerde 78 Masalar Arasında 81 Protez kliniğinde yapılan ölçüm sonuçları Tablo 2'de görülmektedir. TABLO 2 Kapı Girişi 69 Merkezi Yerde 71 Üniteler Arasında 72 Airatör 79 Protez Laboratuvarlarında yapılan ölçüm sonuçları Tablo 3'de görülmektedir. Küçük Laboratuvar TABLO 3 Büyük Laboratuvar Merkezi Yerde 85 Merkezi Yerde 79 Kapı Girişi 84 Kapı Girişi 78 16

31 Cihan AKÇABOY, Nehir ÖZDEN, Pervin İMİRZALIOĞLU Döküm Odası Alçı Kesme Motoru Kapı Girişi Tip 88 Merkezi Yerde 86 2 Tip 78 Şalome 95 Asma Moıor-Canavar Frez 90 Periodontoloji Kliniğinde yapılan ölçümlere göre ise: bulunmuştur. Ultrasonik Diş Temizleyicisi 76 TARTIŞMA Genel olarak 60 db A'ya kadar olan gürültü düzeyinde kişide psikolojik, db A arasında neurolojik ve 90 db A'dan daha yukarıdaki değerlerde ise somatik bozukluklar ortaya çıktığı belirtilmektedir. Psikolojik algılama oldukça önemlidir. Gürültünün insan üzerindeki etkileri gürültü şiddetinin yüksekliğine bağlı olmakla birlikte şahsın algılamasmdaki psikolojik farklılıkla da değişmektedir. Aynı ortamda bulunan iki kişi mevcut gürültüye karşı farklı duyarlılık gösterebilirler. Bu etkilenme ayrıca sesin desibel ile ölçülen şiddeti, saniyede cycle olarak ölçülen titreşimin frekansı, etki süresi ve etkinin meydana geldiği çevre ile de bağlantılıdır (4). Bu nedenle araştırmadaki ölçümler db (A) cinsinden yani kulağın en duyarlı olduğu frekans bandında yapılmıştır. Birçok araştırmacı bu konuda çeşitli çalışmalar yapmışlardır. 1960'da Cantwell ve arkadaşları (2) airatörlerin gürültüsünün karşılaştırmalı analizini yapmışlar ve duyma üzeıine zararlı bir etkisi olmadığı sonucuna varmışlardır. Buna karşılık 1962'de Weston'un Japonya'da yapmış olduğu bir araştırma sonunda diş hekimlerinde ortaya çıkan duyma kayıplarından bahsedilmektedir (5). 17

32 GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİ U.S. Askeri Tıp Bürosu 1961'de özelleştirilmiş oktav bantlarında ses basıncı 85 db'e ulaştığında duymayı koruma programının ele alınması gerektiğini ileri sürmektedirler. Yine belirttiklerine göre günlük 150 dakikadan az yüksek devirli airator gürültüsüne maruz kalmak duymada zararlı bir etki oluşturmaktadır. Taylor ve Pearson (5) ise yüksek devirli aerotorların kullanımından beş yıl sonra duyma kaybının ortaya çıkmaya başladığını ileri sürmektedirler. Alaçam (1) ise işitme kaybının oluşabilmesi için tehlikeli gürültü düzeylerinin yaşam boyunca heıgün belirlenen sürelerin üzerinde kişiyi etkilemesi gerektiğini vurgulamaktadır. işyerinde maruz kalmabilecek gürültü düzeyi standart tarifi ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte bu konuda ILO (Milletlerarası Çalışma Teşkilatı) ve WHO (Dünya Sağlık Organizasyonu)'nun önerileri uygulamada genel bir temel oluşturmaktadır. Ülkemizdeki standartlar şöyledir: İşçi Sağlığı ve îş Güvenliği Tüzüğü SSK Sağlık İşlemleri Tüzüğü ACGIH (American Conference Of Govermental Industrial Hygniest) NIOSH (The National Institute For Occupational Safety and Health USA) 80 db (A) (Günde 7,5 Saat) 85 db (A) 85 db (A) (Günde 8 Saat) 85 db (A) Böylece 80 db'lik gürültü düzeyi 7,5 saatlik bir çalışma süresinde üst sınır olarak kabul edilmektedir. Bulunan değerlerin bir kısmı sınırda, bir kısmı ise bu sınırı aşmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi birçok neurolojik ve somatik etkiler meydana gelmektedir. Bu etkiler Brüel - Kjaer firmasının 1982 yılında Noise Control adlı kitabında verilmiştir. Bunlar, Pupil dilatasyonu, Thyroid hormon üretiminde artış, nabızda artış, adrenalin sekresyonu, karm-mide hareketi, kas reaksiyonunda artış ve kan damarlarında büzülme şeklindedir. 18

33 Cihan AKÇABOY, Nehir ÖZDEN, Pervin İMİRZALIOĞLU 1983 yılında basılmış olan Encyclopedia of Occupational Health and Safety'nin 2. cildinde ise ses şiddeti biriminin logaritmik olarak artış gösterdiği bildirilmekte ve standart değerden yani 85 db (A)'dan fazla olan her 5 değer artışında 8 saatlik çalışma süresi olan iş yerlerinde bu sürenin yarıya indirilmesi önerilmektedir (3). SONUÇ Çalışmanın sonucunda, Diş Hekimliği Fakültesinde özellikle toplu talebe eğitimi yapılan laboratuvarlarda gürültü düzeylerinin izin verilen sınırları zorladığı ve önlem alınması gereken boyutlarda olduğu saptanmıştır. Özellikle bu bölümlerde görev alan kimselerin dönüşümlü olarak çalışmaları, kullanılan aletlerin olabildiğince yeni ve sessiz olmaları, ayrıca laboratuvarlarm dizaynlarında gürültünün gözönüne alınarak yeter büyüklükte ve ses yansıtmayan özellikte olması gerektiği sonucuna varılmıştır. ÖZET Bu araştırmada diş hekimlerinin maruz kaldıkları gürültü düzeyleri saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar müsade edilebilir sınırların zaman zaman aşıldığını ve önlem alınması gereken boyutlara ulaştığını göstermiştir. SUMMARY THE NOISE LEVEL IN DIFFERENT DENTAL CLINICAL AND LABS In this study the noise level in differenc clinics and labs of a Dental School is established to evaluate the sound noise which is necessary for the dentists to bear. In keeping with the results which show the noise inclining the limits from time to time, it's our belief that case must be taken. 19

34 GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİ KAYNAKLAR 1 Alacam, T. : Diş Hekimliğinde Kullanılan Çeşitli Aletlerin Gürültü Düzeyleri. A.Ü. Diş Hek. Fak. Derg., 11 (1) : 19-24, Cantwell, K.R., Tunturi, A.R., Sorenson, T.A. : Noise levels of newly designed hand pice. J. Prosthet. Dent., 15 : , Encyclopedia occupational Health and Safety. Vol 2 : 1192, Kilpatrick, H.C. : Decibel rating of dental office Sounds, J. Prosthet, Dent. 45 (2) : , Taylor, W., Pearson, J., Maic, A. : The hearing threstiold levels of dental practitioners exposed to ain turbine drill noise, Brit. Dent., J., 118 (5) : ,

35 G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt VI, Sayı 1, Sayfa 21-30, 1989 PHENYTOİN KULLANAN HASTALARDA GINGIVAL BÜYÜMENİN LOKALİZASYONU Hamit BOSTANCI" Nurhan AKSOY** Phenytoin (PHT), yaklaşık 50 yıldır epilepsi tedavisinde kullanılan, fiziksel ve kimyasal özellikleri ile kullanma sınırları çok iyi bilinen bir ilaçtır. Her ilaç gibi birçok yan et bye sahip olan bu ilacın, dişeti üzerindeki yan etkisi olan gingival büyüme ilk defa Kimball (19) tarafından bildirilmiştir. Daha sonraki yıllarda birçok araştırıcı çok sayıdaki çalışma ile phenytoin kullanan hastalardaki gingival büyüme görülme sıklığını, etyoloj isini ve mekanizmasını aydınlatmaya çalışmışlardır (13,16,22,23,25,26). Literatürü gözden geçirdiğimizde, serum askorbik asit düzeyi düşüklüğünün ileri sürülen ilk neden olduğunu görmekteyiz (19). Ancak daha sonraki araştırmalarla böyle bir ilişkinin olmadığı gösterilmiştir (20). Günümüzde etyoloj iye yönelik çalışmalar sonunda hastanın yaşı, günlük aldığı kilogram başına ilaç miktarı, serum ve tükrükteki gerek phenytoin, gerekse metabolit düzeyleri ve ağırlıklı olarak da oral hijyen düzeyi ve sürdürülmesi şeklindeki ana başlıkların gingival büyüme ile ilişkilerinin olduğu ortaya konmuştur (2,3,4,8,16,17). Phenytoine bağlı gingival büyümenin lokaîizasyonu oldukça ilgi çekicidir. Bazı araştırıcılara göre (7,10,12) maksiller ve mandibular anterior fasial bölgeler en sık ve şiddetli etkilenen yerlerdir. Bu araştırıcılara göre bu özel lokalizasyonun nedeni sürekli hava teması dolayısıyla oluşan dişeti kurumasıdır. Ancak ağzın posterior bölgelerinde hatta palatinal mukozada gingival büyümenin daha aşırı olduğuna dair yayın vardır (10). Bazı araştırıcılar (12) ise gıdaların çiğnenmesi esnasında dişlerin lingual yüzeylerinin fizyolojik temizlenebilirliğinin daha fazla olmasını gozönüne alarak büyü- ( * ) A.Ü. Diş Hek. Fak. Periodontoloji Anabilim Dalı Başkanı, Doç. Dr. (**) D.Ü. Diş Hek. Fak. Periodontoloji ABD Öğr. Üyesi, Yrd. Doç. Dr. 21

36 PHENYTOİN - GINGIVAL BÜYÜME menin fasial yüzeylerde daha çok görülmesi olgusunu açıklamaya çalışmışlardır. Literatür gözden geçirildiğinde phenytoina bağlı gingival büyümenin ağız bölgelerine göre dağılımını belirlemeye çalışan araştırmaların yurdumuzda hiç bulunmadığını, yurt dışında ise çok az sayıda olduğunu saptadık. Bu araştırmada gerek ileride konu ile ilgili araştırma yapacak olan araştırıcılara, gerekse klinisyenlere yardımcı olabilmek amacıyla, phenytoin kullanan ve gingival büyüme görülen bir grup hastada hassas indeksler kullanılarak ölçülen gingival büyümenin ağızdaki bölgelere göre dağılımını ve şiddetini belirlemek istedik. MATERYAL VE METOD Çalışmamızın materyali, Ankara'daki muhtelif hastanelerin nöroloji kliniklerinde tedavi ve kontrolleri devim etmekte olan, bir başka çalışma (3) nedeniyle incelenen, en az bir yıldan beri PHT kullanan 97 epileptik arasından, gingival büyüme saptanan ve diş kaybı bulunmayan 29 hastadan oluştu. Gingival büyümenin değerlendirilmesi amacıyla her hastanın üst ve alt çenelerinden alman alj inat ölçülere sert alçı dökülerek elde edilen alçı modeller kullanıldı. Ön segment olarak, kanin dişleri arasındaki 5 interdental bölge, arka segment olarak da kaninin distalinden ikinci molar dişin mesialine kadar olan tüm interdental bölgeler dikkate alındı. Alt ve üst çeneye ait toplam 4 segmentte fasial ve oral yüzeyler ayrı ayrı değerlendirildi. Gingival büyüme miktarının ölçümünde Seymour ve arkadaşlarının (23) metodu kullanıldı (Şekil 1). FT --p^r~ r ~ r Şekil 1: Üst ve alt dişlerin gingival ünitelere bölünmesi. 22 L L-y^L

37 Hamit BOSTANCI, Nurhan AKSOY Bu indeks sistemi, dişetinin horizontal yönde «gingival kalınlaşma», vertikal yönde de «gingival yükselme* olarak 2 farklı şekilde değerlendirilmesine dayanmaktadır. Buna göre gingival kalınlaşma değerlendirilmesinde; 0 = normal, 1 = normalden 2 mm.'ye varan kalınlaşma, 2 = 2 mm.'den daha fazla kalınlaşma, şeklinde her interdental bölgeye skor verildi (Şekil 2). Şekil 2 : Bir gingival ünitede, labio - lingual yönde gingival kalınlaşmanın ölçüm kriterleri. Gingival dokuların komşu diş kronları üzerine yükselme derecesi ise Şekil 3'de gösterilen kriterlere uyularak yine bukkal yüzeylerde 0, 1, 2 ve 3 olarak değerlendirildi. Şekil 3 : Bir gingival ünitede, komşu diş yüzeylerinde gingival yükselmenin ölçüm kriterleri. Aynı ünitede 2 komşu diş yüzeyinde gingival yükselme açısından farklılık varsa, en yüksek skor kabul edildi. O bölgede elde edi- 23

38 PHENYTOİN - GİNGİVAL BÜYÜME len gingival kalınlaşma ve yükselme değerleri toplanarak, o bölgeye ait gingival büyüme indeksi tesbit edildi. Sonuçlar biometrik olarak «Student t» testi ile değerlendirilerek yorumları yapıldı. BULGULAR Tablo l'den de görüldüğü gibi, gingival büyüme ağzın üst çene anterior fasial bölgelerinde en fazla görülmekte, büyüme miktarına göre diğer bölgeler sıralanmaktadır. TABLO 1 : Ağzın değişik bölgelerinde gingival büyüme sıralaması (n = 29). Üst anterior fasial bölge X Sx 1 2,6276 0,196 2 Alt anterior fasial bölge 2,3379 0,265 3 Üst posterior fasial bölge 1,1172 0,151 4 Alt posterior fasial bölge 0,7759 0,131 5 Üst anterior Palatinal bölge 0,3345 0,119 6 Üst posterior Palatinal bölge 0,2500 0,107 7 Alt posterior lingual bölge 0,2155 0,06 8 Alt anterior lingual bölge 0, Tablo 2'den de izlenebileceği gibi, her segmentin fasial - lingual, fasial - palatinal bölgeleri arasında gingival büyüme açısından belirlenen fark anlamlı düzeydedir (P<0,001). Öte yandan posterior ve anterior segmentler karşılaştırıldığında alt çenede lingual yüzeylerdeki, üst çenede ise palatinal yüzeylerdeki rark anlamlı değildir (P>0,05). Ancak vestibül yüzeyler açısından her iki çenede de posterior anterior segmentler arasındaki bariz fark P< 0,001 düzeyinde anlamlıdır. Ayrıca alt ve üst posterior bölgejer arasında büyüme açısından fark yoktur. 24

39 Hamit BOSTANCI, Nurhan AKSOY TABLO 2 : Çeşitli segmentlerde saptanan gingival büyüme miktarlarının biyometrik olarak karşılaştırılması (n = 29). x Sx Alt posterior fasial bölge 0,7759 0,131 Alt posterior lingual bölge 0, Alt anterior fasial bölge 2,3379 0,265 Alt anterior lingual bölge 0,1862 0,094 P< Üst posterior fasial bölge 1,1172 0,151 p<nnnı Üst posterior palatinal bölge 0,2500 0,107 Üst anterior fasial bölge 2,6276 0,196 Üst anterior palatinal bölge 0,3345 0,119 Alt posterior fasial bölge 0,7759 0,131 Alt anterior fasial bölge 2,3379 0,265 Alt posterior lingual bölge 0,2155 0,06 Alt anterior lingual bölge 0, Üst posterior fasial bölge 1,1172 0,151 Üst anterior fasial bölge 2,6276 0,196 Üst posterior palatinal bölge 0,2500 0,107 Üst anterior palatinal bölge 0,3345 0,119 Üst anterior fasial bölge 2,6276 0,196 Alt anterior fasial bölge 2,3379 0,265 Üst posterior fasial bölge 1,1172 0,151' Alt posterior fasial bölge 0,7759 0,131 P<0.001 P< P> 0,001 P<0,05 P>0,05 P>0,05 P>0,05 TARTIŞMA Gingival büyüme, gingivanm horizontal ve vertikal yönde büyümesiyle ortaya çıkan klinik görüntüdür. Pek çok etkenle oluşabilen bu klinik tablonun en önemli nedeni plağa bağlı gingival enf- 25

40 PHENYTOİN - GINGIVAL BÜYÜME lamasyondur. Öte yandan bireyin sistemik koşullarının iltihabi gingival büyümelerin şiddetini arttırdığı da bilinmektedir. Epilepsi tedavisinde kullanılan phenytoinin de önemli bir yan etkisi olarak gingival büyüme klasik kitap bilgileri arasına girmiştir. Klasik kitaplara göre (7) gingival büyüme üst ve alt anterior bölgelerde daha şiddetli olarak görülmektedir. Konu ile ilgili çalışma yapan araştırıcılardan Millhon ve Osterberg (20), Esterberg ve White (10) ve Panuska (22), büyümenin en çok anterior bölgelerde olduğunu belirtmişlerken, Panuska'nm (22) bildirdiğine göıe Reyes ve Brandon spesifik bölge olarak üst posterior bölgeyi göstermişlerdir. Ancak tüm bu araştırıcılar, gingival büyümeyi sadece horizontal yönde değerlendirmişlerdir. Böyle bir değerlendirme gerek klinik uygulamalar, gerekse araştırmalar açısından yetersiz kalabilir. Literatürde iki boyutlu bir indeks yardımıyla gingival büyümeyi ağızdaki bölgelere göre dağılım ve şiddet yönünden değerlendiren bir araştırmaya da rastlamadık. Araştırmamızın materyali, Ankara'daki muhtelif hastanelerin nöroloji kliniklerinde epilepsi tedavisi gören ve phenytoin kullanan, gingival büyüme saptanmış ve diş kaybı bulunmayan bireylerden oluşmuştur. Böylece, ağzın tüm bölgelerinde gingival büyümeyi sağlıklı değerlendirme şansına sahip olduk, zira bilindiği gibi gingival büyüme diş çekimini takiben ortadan kalkmakta ve dişsiz bölgelerde görülmemektedir. Öte yandan phenytoin kullananlarda gingival büyüme, ilaç kullanımını takiben aylarda maksimum seviyesine ulaşmaktadır (2,7). Bizim vakalarımız da en az 1 yıldır ilaç kullanan hastalar arasından seçilmiş olmaları dolayısı ile mevcut gingival büyümelerinin maksimum düzeyde olduğunu kabul edebiliriz. Literatürde, gingival büyümenin değerlendirilmesinde yok, hafif, orta ve şiddetli şeklinde 4 değerli indekslerin kullanıldığını (1, 2,7) ve bu çalışmaların çoğunlukla dişetindeki erken değişikliklerin farkına varamayan ve muhtemelen ağız içi muayenesi için yeterli aletlere sahip olmayan tıp doktorları tarafından gerçekleştirildiğini bilmekteyiz. Bu 4 değerli sistem, zamar* içerisinde birtakım modifikasyonlarla günümüze kadar kullanılagelmiştir. Gingival büyümenin saptanmasında, 1984 yılında Hassell'm (17) önerdiği yönteme göre, ağızdan elde edilen alçı modellerde interdental bölgelerde, testere ile labiolingual yönde yapılan kesimi takiben alçı üze- 26

41 Hamit BOSTANCI, Nurhan AKSOY rinde cep tabanından geçen vertikal ve horizontal iki çizim yapılmaktadır. Daha sonra alçının fotoğrafları çekilerek standart uzaklıktan projeksiyon yardımıyla kareli bir ekran üzerinde planimet-rik değerlendirme gerçekleştirilmektedir. Bizim kullandığımız yöntemde ise yine alçı modeller kullanılmakta ancak gingival büyüme, gingival kalınlaşma ve yükselme şeklinde 2 vektörde ve objektif kriterler kullanılarak elde edilen bir indeks değeri ile ifade edilmektedir. Zira planimetrik değerlendirme yöntemi, ancak longitudinal özellikteki çalışmalarda geçerli olabilecekken, bizim kullandığımız indeks sistemi gerek longitudinal, gerekse cross - sectional araştırmalarda yararlı olabilecek ve daha az zaman gerektiren bir yöntemdir. Tablo l'den de görüldüğü gibi ağzın her tarafında gingival büyüme saptamak mümkündür. Ancak büyüme miktarlarım dikkate aldığımızda dişlerin oral yüzeylerindeki gingival büyümelerin klinik olarak önemsiz düzeylerde olduğunu, maksillar ve mandibular anterior segmentlerde fasial bölgelerin çok belirgin, maksillar ve mandibular posterior segmentlerde fasial bölgelerde ise klinik olarak saptanabilecek düzeyde ancak hafif gingival büyüme bulunduğunu belirledik. Bu bulgularımız Millhon ve Osterberg (20), Ester-berg ve White (10) ve Panuska (22)'nm bulgularıyla uyumlu gibi gözükmektedir. Ancak tüm bu araştırmacılar gingival büyümeyi gözle yok, hafif, orta, şiddetli gibi sübjektif kriterlere dayanan bir tesbitle belirlediklerinden bizim sonuçlarımızın daha geçerli olduğunu öne sürebiliriz. Gingival büyüme miktarım etkileyen muhtelif faktörler arasında ağızdan soluma, lingual yüzeylerde dilin temizleme gücünün fazla olması gibi nedenler ileri sürülmüşse de, anterior fasial bölgelerde görülen bu farklılığın nedenlerinin tüm boyutlarıyla örneğin bölgedeki gingival doku rezervini de dikkate alarak invivo ve invit-ro yöntemlerle aydınlatılması, ayrı bir araştırma konusu olarak değerlendirilebilir. Sonuç olarak, objektif kriterler sonucunda belirlediğimiz gingival büyüme gösteren spesifik bölgeler dişhekimliğinin tüm dallarında gerek tam, gerekse tedavi planlaması ve uygulaması açısından dikkate alınması gereken bölgeler olarak belirdiği gibi ileride konu ile ilgili çalışmalar yapacak diğer araştırıcılara yararlı olabilecektir. 27