- PDF Free Download

Transkript

1 05 KLÝNÝK ARAÞTIRMA Akciðer Kanserli Hastalarda Aðrý ve Aðrý Tedavisi Yönetiminin Retrospektif Deðerlendirilmesi Retrospective Evaluation of Pain and Pain Management in Lung Cancer Patients 1 Doç.Dr. Lütfiye PÝRBUDAK ÇÖÇELLÝ 2 Uzm.Dr. Ýbrahim TUNCEL 1 Doç.Dr. Süleyman GANÝDAÐLI 1 Prof. Dr. Ünsal ÖNER 1 Gaziantep Üniversitesi Týp Fakültesi, Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD 2 Düziçi Devlet Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kliniði Gaziantep Týp Dergisi 2010;16(2): Özet Amacýmýz primer akciðer kanserli hastalarda aðrýnýn primer kansere mi yoksa metastaza mý baðlý olarak geliþtiðini, niteliðini ve uygulanan tedavi yöntemlerinin etkinliðini araþtýrmaktýr. Retrospektif olarak yapýlan bu çalýþmada, Ocak 2004 ile Ocak 2009 tarihleri arasýnda aðrý polikliniðimizde takip ettiðimiz primer akciðer kanserli hastalar dahil edildi. Hastalarýn aðrýnýn yeri, baþlangýcý ve ne zaman þiddetlendiði, niteliði (nöropatik, visseral), Vizüel Analog Skala (VAS), kanserin yayýlýmý, kanser tedavisiyle iliþkisi sorgulandý. Bunun yaný sýra aðrýnýn uyku, yaþam kalitesi üzerine olan etkileri sorgulandý. Analjezik tedavisi ve uygulanan giriþimsel yöntemler incelendi. Aðrý kliniðimize yaþlarý arasýnda 121 hasta (11 kadýn, 110 erkek) yýllarý arasýnda baþvurmuþtu. Doksan iki hasta nöropatik aðrý, 29 hasta visseral aðrý tanýmladý. Aðrýnýn lokalizasyonu genellikle sýrt, omuz, üst batýn, kalça ve bacaklarda idi. Yirmi beþ hastanýn baþlangýç aðrýsý akciðer kanserine, 96 hastada metastazlara baðlýydý. Visseral aðrý akut baþlangýçlý, süresi 2 haftaydý. Nöropatik aðrý baþlangýç süresi 3 aydý. Þiddetlenme dönemi visseral aðrýnýn ortalama 1 haftaydý, nöropatik aðrýnýn ortalama 3 aydý. Hastalarýn aðrýlarýna Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ) basamak tedavisine göre uygun tedaviyi baþladýk. Týbbi tedaviye 24 saatte cevap alamadýðýmýz durumlarda santral veya periferik blok uyguladýk. Doksan beþ hastada (%78.5) týbbi tedavi etkin bulundu. Fakat 26 hastada (%21.5) aðrý týbbi tedaviye ek olarak santral veya periferik blokla kontrol altýna alýndý. Sinir blokajý uygulanan 26 hastanýn 16 sýna epidural kateter takýlýp, 10 tanesine interkostal blok yapýldý. Omuz aðrýsý tolan 7 hastaya supraskapuler blok yapýldý. Hemen hemen her hastanýn duygu durum bozukluðu ve uyku sorunu vardý. Aðrý kliniðimize kabul edilen primer akciðer kanserli hastalarda genellikle metastaz olduðunu nöropatik aðrý tanýmladýklarýný, ancak visseral aðrý tanýmlayan hastalarda aðrý baþlangýç süresinin kýsa olduðunu, bütün hastalarda týbbi veya giriþimsel yöntemlerle aðrýnýn kontrol altýna alýndýðýný saptadýk. Anahtar Kelimeler: Akciðer kanseri, Kanser aðrýsý, Aðrý yönetimi Abstract We investigated nature of pain and effectiveness of pain management methods applied of the primary lung cancer patients, if their pain s due to primary cancer or metastasis. In this retrospective study, patients with primary lung cancer who treated in our pain clinic were included in this study between January 2004 and January They were questionared for the pain localisation, onset time and exacerbation period of pain, characteristics of the pain(neuropatic or visserral), VAS, metastasis of cancer, related to cancer treatment. In addition pain affects on sleep, quality of life were questionared. Analgesic therapy and interventional methods applied were examined. One hundered twenty one patients (11 women, 110 men) had applied to pain clinic between the years Age range of the patients was years. 92 patients defined neuropatic pain, 29 patients defined visseral pain. The localization of pain were mostly at back, shoulder, upper abdomen, lib and legs. In 25 patients pain were primary due to lung cancer, 96 patients were due to metastasis. Visseral pain had acute onset, within 2 weeks of duration. Onset time of neuropatic pain was 3 months. Exacerbation period of visseral pain was meanly a week, and neuropatic pain was meanly 3 months. We started appropriate treatment from WHO ladder treatments according to their pains. We applicated central or peripheral nevre blockade when medical treatment didn t work in 24 hours. In 95 patients (78.5%) medical treatment worked. But in 26 (21.5 %) patients pain was under-control with central or blockade additional to medical treatment. In 16 of 26 nerve blockade patients, we inserted epidural catheter and in the other 10 patients we applicated intercostal nevre blockade. We applicated suprascapular blockade to 7 patients having shoulder pain. Almost every patients had mood and sleep disorders. We determined that patients with primary lung cancer who admitted to our pain clinic have mostly neuropatic pain usually secondary to metastasis. On the other hand, patients who described visceral pain have shorter duration of pain onset. Pain was controlled with either medical or interventional methods in all patients. Key Words: Lung Cancer, Malign Pain, Pain management Giriþ Tüm dünyada akciðer kanseri prevalansý zamanla artmaktadýr ve kanser aðrýsýnýn yetersiz tedavisi sýk karþýlaþýlan bir durumdur (1). Akciðer kanseri hastalarýnýn %70 den fazlasýnda hastalýk boyunca aðrý þikayeti geliþmektedir (2). Bu aðrýlarýn en önemli birkaç nedeni, kemik metastazlarý, epidural spinal kord kompresyonu veya brakial pleksopatidir (3). Aðrý, hastalar tarafýndan kanserin en korkulan sonuçlarýndan birisidir. Çeþitli eðitim programlarýna, giriþim stratejilerine ve multidisipliner aðrý topluluklarýna raðmen, kanser hastalarýnýn ayaklaþýk olarak %60 ýnýn aðrýsýnýn olduðu tahmin edilmektedir (4). Bu durumun temel nedenlerinden biri kanser aðrýsýnýn klinisyenler tarafýndan yeterince deðerlendirilememesi ve aðrý idaresinin yetersizliðidir (5). Aðrýnýn ilk deðerlendirmesi sýrasýnda hastanýn hikayesi ayrýntýlý olarak alýnmalý, fizik muayenesi yapýlmalý ve psikososyal durumu incelenmelidir (6). Klinisyen hastanýn aðrý durumunu standart aðrý skalalarýndan biriyle kendi ifadelerine göre uzun bir süre takip etmelidir. Tedavi planý sýrasýnda dikkat edilmesi gereken en önemli nokta aðrý deðerlendirimidir. Aðrýnýn tipi, nedeni ve þiddeti mutlaka sorgulanmalýdýr (1,7). Bu çalýþmada amacýmýz son dört yýl içerisinde aðrý polikliniðimizde takip ettiðimiz primer akciðer kanserli hastalarda aðrýnýn primer kansere mi yoksa metastaza mý baðlý olarak geliþtiðini, niteliðini, baþlangýç zamanýný, þiddetlenmesini ve uygulanan tedavi yöntemlerinin etkinliðini araþtýrmaktýr. Gereç ve Yöntemler Fakülte etik kurulunun onayý alýndýktan sonra, retrospektif tanýmlayýcý olarak tasarlanan bu çalýþmada Ocak 2004 ile Ocak 2009 tarihleri arasýnda aðrý polikliniðimizde takip ettiðimiz histolojik olarak doðrulanmýþ akciðer kanseri tanýlý 121 hastanýn kanser aðrý formu incelendi (Þekil 1a, b). Doç.Dr. Lütfiye PÝRBUDAK ÇÖÇELLÝ, Gaziantep Üniversitesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD Adres: Gaziantep Üniversitesi Týp Fakültesi, Anesteziyoloji ve Reanimasyon AD. Þehitkamil/GAZÝANTEP Tlf: Dahili: lutfiyep@hotmail.com Geliþ Tarihi: Kabul Tarihi: Gaziantep Týp Dergisi /Yýl 2010 / Cilt 16 / Sayý 2

2 06 Þekil 1a. Aðrý deðerlendirme formu (ön yüz) Þekil 1b. Aðrý deðerlendirme formu (arka yüz)

3 07 Akciðer kanseri olmayan ancak akciðer metastazý olan hastalar çalýþmaya alýnmadý. Hastalarýn her birinden polikliniðe ilk geldiklerinde aðrýnýn yeri, baþlangýcý, ne zaman þiddetlendiði, niteliði (nöropatik mi, visseral mi), kanserin yayýlýmý, aðrýnýn düzeyi ve kanser tedavisiyle (operasyon, kemoterapi, radyoterapi, vb) iliþkisi sorgulandý. Vücut çizelgesi yöntemi ile hastadan insan vücudu resmi üzerinde aðrýnýn olduðu bölgeyi iþaret etmesi istendi. Ýlk geliþteki aðrý þiddetleri Vizüel Analog Skala (VAS) ile deðerlendirilerek kaydedildi (0= Hiç aðrý yok, 10= Dayanýlmaz þiddette aðrý). Bunun yaný sýra aðrýyý azaltan ve artýran faktörler, aðrýyla ilgili semptomlar, aðrýnýn uyku, fiziksel aktivite, iþtah, konsantrasyon, sosyal iliþkiler ve duygular üzerine olan etkileri konusunda sorular yöneltilip kaydedildi. Daha önce aðrý tedavisinde kullandýðý ilaçlar ve aðrý düzeyine etkileri sorularak kaydedildi. Kemik sintigrafisi, bilgisayarlý tomografi ya da diðer görüntüleme sonuçlarý ve ilk geliþteki biyokimya ve hemogram deðerleri kaydedildi. Kanserin evresi tümör-nod-metastaz (TNM) sýnýflamasýna göre kaydedildi. Hastalarýn aðrý tedavileri Dünya Saðlýk Örgütü nün (DSÖ= WHO) basamak önerilerine göre yapýldý (Birinci basamak: Nonopioidler (nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar) ± adjuvan ilaçlar, Ýkinci basamak: Zayýf opioidler ± nonopioidler (nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar) ± adjuvan ilaçlar, Üçüncü basamak: Güçlü opioidler ± nonopioidler (nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar) ± adjuvan ilaçlar). Hastalarýn kendilerine özgü yeterli analjezi saðlayacak opioid gereksinimleri, almakta olduklarý tramadol ve ani aðrý artýþýndaki ilaç dozu dikkate alýnarak belirlendi ve tedavinin etkinliði 24 saatten önce deðerlendirilmedi. Adjuvan ilaçlar (gabapentin, antidepresan ilaçlar, vb.) spesifik endikasyonlarýna göre kullanýlmaktadýr (8). Adjuvan ilaçlar ile hastalarýmýzýn yandaþ sorunlarýný (depresyon, halsizlik, iþtahsýzlýk, vb.) kontrol altýna almayý hedeflerken ayný zamanda sekonder analjezik özelliklerinden de faydalanýldý. Hastalarýn tedavileri düzenlendikten sonra aðrýlarý ve klinik durumlarý, yatan hastalarda günlük vizit sýrasýnda, evinde tedavi gören hastalarda ise þikayeti olmasý durumunda veya 2 hafta aralýklarla klinikte kontrol ile deðerlendirmeleri yapýldý. Her kontrolde aðrý dereceleri VAS ile deðerlendirilip, analjezik tedavilerinin etki ve yan etkileri (hipoventilasyon, bulantý-kusma, konstipasyon, idrar retansiyonu, kaþýntý, ürtiker) belirlenip tedavi basamaklarý düzenlendi. VAS>3 olmasý veya günde 3 kez ek s.c. morfin uygulanmasý doz arttýrýlmasý endikasyonu olarak kabul edildi. DSÖ basamak tedavisine göre hastalara ilk baþvuruda baþlanan ve son kontrolde düzenlenen tedavi kaydedildi. Basamak tedavisi kýsa sürede yükselen, üçüncü basamak tedavisinde olmasýna raðmen aðrýsý geçmeyen ve giderek artan hastalara uygun giriþimsel yöntem uygulandý. Bulgular Hastalarýn demografik özellikleri, kanserin evresi, aðrý deðerlendirilmeden önce uygulanan kanser tedavi protokolleri ve aðrý deðerlendirildikten sonra uyguladýðýmýz aðrý tedavi yöntemleri Tablo 1 de verildi. Tablo 1. Hastalarýn demografik özellikleri, kanser ve aðrý tedavi yöntemleri Polikliniðe baþvuran hastalarýn 92 (%76) tanesi nöropatik aðrý tarif ederken (yanýcý, zonklayýcý, batýcý, künt, gerilme, karýncalanma), 29 (%24) tanesi visseral aðrý (delici, sancý) tanýmladý. Hastalarýn aðrýlarý genellikle sýrt, omuz, üst batýn, kalça ve bacaklarda idi. Hastalarýn 25 tanesinde aðrý primer olarak akciðer kanserine baðlý iken 96 hastada aðrý akciðer kanserinin metastazlarýna baðlý olarak geliþmekte idi. Hastalarýn %90 ýnda metastazlar mevcuttu. Metastazlar hastalarýn %40 ýnda kemik (vertebra, sternum, femur vs..), %30 unda beyin, %20 sinde karaciðer, %20 sinde böbrek ve %10 unda lenf nodlarý, surrenal bez gibi organlarda mevcuttu. Vücut çizelgesi yönteminde hastalarýn iþaret ettiði bölgelerin metastazlar ile uyumlu olduðu saptandý. Hastalarýn ilk baþvurularýndaki ortalama aðrý skoru (VAS) = 6 (5-9) du. Hastalar aðrýlarýný þiddetli ya da dayanýlmaz olarak tanýmladýlar. Ýlk baþvurularýnda visseral aðrý tanýmlayan hastalarda aðrý genellikle akut baþlangýçlý olup (ortalama 2 hafta), nöropatik aðrý tanýmlayan hastalarda aðrý baþlama zamaný 1 ay ile 2 yýl arasýnda deðiþmekte idi (ortalama 3 ay). Visseral aðrý tanýmlayan hastalarda aðrýnýn þiddetlenmesi ortalama 1 hafta içerisinde, nöropatik aðrý tanýmlayan hastalarda aðrýnýn þiddetlenmesi ortalama 3 ay içerisinde olduðu saptandý. Aðrý polikliniðimize gelen hastalarýn tamamý aðrýlarýndan dolayý daha önce nonopioid ilaçlar kullanmaktaydý. Bu hastalarda aðrýnýn þiddeti ve karakterine göre, DSÖ nün analjezik basamak tedavisine sadýk kalarak, opioid analjezikler (tramadol, fentanil) ve spesifik endikasyonlarda adjuvan analjezikler (gabapentin, sertralin) baþlandý. Tedavi süresince hastalara ilk baþlanan ve son baþlanan tedavi deðerlendirildiðinde, I. basamak tedavisi alan hasta sayýsý azalýrken III. basamak tedavisi alan hasta sayýsýnýn giderek arttýðý saptandý (Tablo 2).

4 08 Tablo 2. DSÖ basamak tedavisine göre hastalarýn ilk ve son kontroldeki daðýlýmlarý Hastalarýn 95 (%78.5) tanesi DSÖ nün basamak tedavisine cevap verirken 26 hastada (%21.5) basamak tedavisine ek olarak santral veya periferik sinir blokajý yapýldý, aðrý kontrol altýna alýndý (Tablo 1). Sinir blokajý uygulanan 26 hastanýn 16 sýna epidural kateter takýldý, 10 hastaya interkostal blok, omuz aðrýsý tarif eden 7 hastaya supraskapuler blok yapýldý. On hastada aðrý metastazlara baðlý olarak alt ekstremitede ve sýrtta olduðu için lomber epidural kateter, 6 hastada aðrý torakal bölgede olduðundan torakal epidural kateter takýldý. Hastalarýmýz aðrýyý artýran sebepler arasýnda öksürme, soðuða maruziyeti ön planda vurgularken, metastaza baðlý aðrýlarý olanlar hareketle aðrýnýn arttýðýný bildirdiler. Hastalarýmýzýn tamamýna yakýnýnda depresyon ve uyku sorunu mevcuttu. Aðrý, konstipasyon, bulantý-kusma veya benzeri sebeplerden dolayý iþtah durumlarýnýn iyi olmadýðýný tanýmladýlar. Tartýþma Tüm dünyada 14 milyonun üzerinde yaþayan kanser hastasý mevcuttur ve her yýl milyonlarca hasta yeni kanser tanýsý almaktadýr (7). Kanser yaygýn, ciddi bir saðlýk problemidir ve Türkiye de ölüme neden olan ikinci hastalýktýr (9). Taný anýnda hastalarýn üçte birinde hafiforta þiddetli aðrý bildirilmiþtir. Aðrý derecesi ve oraný tümör tipi, hastalýðýn evresi, metastaz varlýðý gibi faktörlere baðlý olarak deðiþmekle birlikte ileri dönem kanser hastalarýnda %60-90 oranýnda aðrý kaydedilmiþtir. Aslýnda uygun tedavi ile %90 kanser hastasýnda aðrý kontrolü mümkün olmasýna raðmen yapýlan çalýþmalar aðrýnýn genellikle yetersiz tedavi edildiðini göstermektedir (7,10,11). Bir kanser hastasýnda tümör progresyonu, cerrahi, taný ve tedavide kullanýlan diðer giriþimsel yöntemler, kemoterapötik ajanlarýn ve radyoterapinin toksik yan etkileri, infeksiyonlar, kas kramplarý gibi nedenlerle aðrý geliþmektedir (7,12). Hastalarýmýzda aðrýnýn genellikle tümör metastazlarýna baðlý geliþtiðini düþünüyoruz. Nöropatik aðrýnýn etyolojisi çok heterojen olup, klinik olarak, aðrýnýn olduðu bölgede, dermatomal ya da rejiyonel olarak, yanma, disestezi, allodini, hiperaljezi ve hiperpati tarif edilmektedir (13). DSÖ, nöropatik aðrýyý, kanser aðrýsý içinde; sinir kompresyon aðrýsý, sinir hasarý aðrýsý veya sempatik-menþeli aðrý olarak sýnýflandýrmaktadýr (14). Nöropatik aðrý kanserli hastalarýn üçte birinden fazlasýnda geliþir. Þiddetli kanser aðrýlý 1095 hastayý içeren bir çalýþmada, hastalarýn 40 nýn visseral ve somatik aðrýya ek olarak nöropatik aðrýlarýnýn olduðu rapor edilmiþtir (15). Hastalarýmýzda aðrý çoðunlukla nöropatik karakterdeydi. Bunu tümör metastazlarýnýn yerleþimi ve yaygýn olmasý ile açýklayabiliriz. Adjuvan ilaçlar her 3 basamakta kullanýlabilen ve büyük avantajlar saðlayan ilaçlardýr (16). Nöropatik aðrýnýn ilk basamak tedavisi trisiklik antidepresanlar ve antikonvülsanlardýr. Bu çalýþmada, hastalarýn %76 sýnýn tedavi protokolüne antikonvülsan ilaçlar, %96 sýnýn tedavi protokolüne antidepresan ilaçlar eklendi. Aðrý deðerlendirimi sýrasýnda hastalarýn psikolojik durumlarý deðerlendirilmeli, aðrýlarýnýn sebebini bilip bilmedikleri, depresyon, anksiyete, intihar düþünceleri, fonksiyonel kapasiteleri ile ilgili sorular sorulmalýdýr. Ardýndan hastalarýn fizik muayeneleri yapýlmalý ve gerekli tahlilleri planlanmalýdýr (2,7,8,17,18). Kontrol edilmemiþ aðrý; depresyon, intihar giriþiminde artma, uykusuzluk, düþük hayat kalitesi, kanser tedavisini kabul etmede zorlanmayla sonuçlanmaktadýr (17). Ayrýca aðrý; mobiliteyi kýsýtlayarak tromboembolik komplikasyonlara yol açabilir, öksürmeyi zorlaþtýrarak bronkopnömoni riskini artýrabilir, hastanýn moralinin bozulmasýna neden olur, immün sistemi güçsüz kýlarak kemoterapiye olan toleransý azaltabilir, dolayýsýyla sað kalým olumsuz yönde etkilenir. Göktalay ve ark. (19) tedavi sonrasý progresyon gösteren akciðer Ca lý hastalarda yaþam kalitesinin anlamlý olarak daha kötü bulmuþlardýr. Hastalýðýn lokal progresyonu ya da uzak metastaz ile progresyonunun, oluþan yeni semptomlar ve bulgular ile aðrýnýn þiddetli ve kýsýtlayýcý hal almasý, halsizlik, zayýflama gibi semptomlarda artma hastanýn fiziksel ve emosyonel durumunu etkileyerek toplumsal etkinliklerini kýsýtlayabileceðini, yine bu þekilde hastada anksiyete ve depresyonu arttýrabileceðini bildirmiþlerdir. Hastalarýmýzýn çoðunda ilk baþvuru sýrasýnda depresyon mevcuttu. Bu nedenle hastalara adjuvan olarak antidepresan ilaç (amitriptilin, sertralin vs..) baþlandý. Böylece ayný zamanda antidepresanlarýn sekonder analjezik özelliklerinden de faydalanýldý. Kanser aðrýsý tedavisinde bireysellik özellikle önemlidir. Hastalar tanýlarý, hastalýðýn evresi, aðrýya olan cevaplarý ve kiþisel tercihleri açýsýndan farklý özellikler gösterdiðinden kanser aðrýsý tedavisi her birey için ayrý planlanmalýdýr (10,11). Aðrýnýn yerinin mümkün olduðunca hýzlý bir þekilde belirlenmeye çalýþýlmasý önemlidir. Bu amaçla kullanýlan vücut çizelgesi yönteminde hastadan insan vücudu resmi üzerinde aðrýnýn olduðu bölgeyi iþaret etmesi istenir. Bizde hastalarýmýzda aðrýnýn yerinin belirlenmesinde bu yöntemi kullandýk. Aðrý þiddetinin ölçülmesinde sözlü tanýmlama skalasý ya da sayýsal oranlama skalasý kullanýlýr. Sözlü tanýmlama skalasýnda hastadan o andaki aðrý þiddetini en iyi tanýmlayan kelimeyi söylemesi istenir (yok, hafif, orta, þiddetli ve dayanýlmaz). Polikliniðimize baþvuran hastalar genellikle aðrýlarýný þiddetli ya da dayanýlmaz olarak tanýmladýlar, VAS 5-10 du. Aðrý deðerlendirme formunun kullanýldýðý bir çalýþmada, aðrýnýn en aðýr etkisinin duygulaným, en hafif etkisinin de konsantrasyon üzerine olduðu, aðrýyý azaltan en önemli faktörün dinlenme (%40), artýran en önemli faktörün ise fiziksel aktivite (%26) olduðu rapor edilmiþtir.

5 09 Aðrý deðerlendirme formunun aðrý þikayeti olan malign hastalarda klinik kullaným açýsýndan aðrý kontrolünde geçerli ve etkili bir yöntem olduðunu bildirmiþlerdir (20). Çalýþmamýzda benzer aðrý deðerlendirme formunu kullandýk. Hastalarýmýz aðrýyý artýran sebepler arasýnda öksürme, soðuða maruziyeti, metastaza baðlý aðrýlarý olanlar ise fiziksel aktiviteyi bildirdiler. Hastalarýn düzenli olarak aðrýlarý sorgulandýðýnda aldýklarý tedavi ne olursa olsun daha az acý çektikleri kaydedilmiþtir (21). Kronik kanser aðrýsý tedavisinde DSÖ nün basamak tedavisi kurallar doðrultusunda uygulandýðýnda, hastalarýn %85 inde yeterli aðrý kontrolünün saðlanabildiði, son 10 yýlý kapsayan deneyimlerin deðerlendirildiði bir çalýþma ile gösterilmiþtir (22). Orhan ve ark. nýn (23) 8 yýllýk deneyimlerini kapsayan bir çalýþmada, DSÖ analjezik basamak tedavisine sadýk kalýndýðýnda, 475 hastanýn 416 sý (%87.5) DSÖ analjezik basamak tedavisi ile, 57 hasta ise (%12) invaziv giriþimlerle tedavi edildiðini bildirmiþlerdir. Ayný çalýþmada kanserler arasýnda aðýrlýklý olarak akciðer kanserinin aðrýya neden olduðu rapor edilmiþtir. Bu çalýþmada hastalarýn 78.5 nin aðrý kontrolü DSÖ nün basamak tedavisi ile, %21.5 nin invaziv giriþimlerle saðlandýðýmýzý saptadýk. Ýnvaziv giriþim oranýmýzýn nispeten diðer çalýþmalardan yüksek oluþunu hastalarýmýzýn ileri evre akciðer kanseri olmalarýyla açýklayabiliriz. Sonuç olarak, multidisipliner anlayýþla primer akciðer kanserli hastalar erken dönemde aðrý kliniklerine yönlendirildiðinde, DSÖ analjezik basmak tedavisine sadýk kalýnarak, uygun hasta için uygun analjezik ve adjuvanlarýn uygun oral dozlarýnýn verilmesi ile hastalarýn büyük çoðunluðunun baþarý ile tedavi edilebileceði, yetersiz kaldýðý hastalarda ise invaziv yöntemlerle aðrýnýn kontrol altýna alýnabileceði kanýsýndayýz. Kaynaklar 1. Montgomery F. Palliative care managing chronic cancer pain. Hospital Pharmacist. 2001;8: Rhodes DJ, Koshy RC, Waterfield WC. Feasibility of quantitative pain assessment in outpatient oncology practice. J Clin Oncol. 2001;19: Fitzgibbon DR, Chapman CR. Cancer pain: Assessment and diagnosis. In, Loeser JD (Ed.) Bonica s Management of Pain (3th Ed). Philadelphia, Lippincott Williams & Wilkins. 2001;35: Yýldýrým YK, Uyar M. Etkili kanser aðrý yönetimindeki bariyerler. Aðrý. 2006;18(3): Levy MH. Pharmacologic treatment of cancer pain. N Engl J Med. 1996;335: Von Roenn JH, Cleeland CS, Gonin R. Physician attitudes and practice in cancer pain management. A survey from the Eastern Cooperative Oncology Group. Ann Intern Med. 1993;119: O Neill B, Fallon M. ABC of palliative care: Principles of palliative care and pain control. BMJ. 1997;315: Portenoy RK. Adjuvant analgesics in pain management. In: Doyle D, Hanks GWC, MacDonald N, eds. Oxford Textbook of Palliative Medicine. 2nd ed. Oxford: Oxford University Pres, 1998; p: Türkiye istatistik Yýllýðý 2004 T.C. Baþbakanlýk Devlet istatistik Enstitüsü ISSN x; TABLO 4.7, s Larue F, Colleau SM, Brasseur L. Multicentre study of cancer pain and its treatment in France. BMJ. 1995;310: Jacox A, Carr DB, Payne RB. New clinical practice guidelines for the management of pain in patients with cancer. N Engl J Med. 1994;330: Klave PA, Simoff M, Prakash SB. Palliative care. Chest. 2003;123: Em 4. Kannan TR, Saxena A, Bhatnagar S, Barry A. Oral ketamine as an adjuvant to oral morphine for neuropathic pain in cancer patients. J Pain Symptom Manage. 2002;23: Mellick GA, Mellicy LB, Mellick LB. Gabapentin in the management of reflex sympathetic dystrophy. J Pain Symptom Manage. 1995;10: Lucas LK, Lipman AG. Recent Advances in Pharmacotherapy for cancer pain management. Cancer Pract. 2002;10(1) Drourr NR, Bajwa ZH, Warfield CA: Cancer pain. Semin Anesth. 1997;16: Starck PL, Sherwood GD,McNeill JA. Pain management outcomes: Issues for advanced practice nurses. Int Adv Nurs Prac. 2000;4: Au E, Loprinzi CL, Dhodapkar M. Regular use of a verbal pain scale improves the understading of oncology inpatient pain. J Clin Oncol. 1994;12: Göktalay T, Akýn M, Aydemir Ö. Akciðer Kanserli Hastalarda Yaþam Kalitesi Deðerlendirilmesi. Solunum Hastalýklarý. 2002;13: Sevgili S, Karalezli A, Tokgönül AN, Hasanoðlu HC. Akciðer Kanseri Hastalarýnda Aðrý Deðerlendirme Formu Kullanýmýnýn Yeri ve Önemi. Solunum Hastalýklarý. 2006;17: Cleeland CS, Gonin R, Hatfield AK. Pain and its treatment in outpatients with metastatic cancer. N Engl J Med. 1996;335:

6 Aydýnlý I. Analjezik kullaným ilkeleri. In, Erdine S. (Ed.) Aðrý (3. Baský), Ýstanbul, Nobel Týp Kitabevleri. 2007;5(68): Orhan ME, Bilgin F, Ergin A, Dere K, Güzeldemir ME. Kanser hastalarýnda WHO analjezik basamak tedavisine göre aðrý tedavisi. Bir merkezin sekiz yýllýk deneyimi. Aðrý. 2008;20(4):38-44.