T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE DEKİ İNANÇ MERKEZLERİNİN ÜLKE TÜRİZMİNE KATKISI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ ŞANLIURFA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Abdulnasır SÜT EYLÜL-2010 ANKARA

2 T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE DEKİ İNANÇ MERKEZLERİNİN ÜLKE TÜRİZMİNE KATKISI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ŞANLIURFA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Abdulnasır SÜT Tez Danışmanı Kübra ATA ÖĞÜT Kültür ve Turizm Uzmanı Eylül-2010 ANKARA

3 SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim Abdulnasır SÜT Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

4 KABUL VE ONAY Abdulnasır SÜT tarafından hazırlanan TÜRKİYE DEKİ İNANÇ MERKEZLERİNİN ÜLKE TURİZMİNE KATKISI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: ŞANLIURFA ÖRNEĞİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. (Danışman) Kübra ATA ÖĞÜT Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

5 İZİN BEYANI KÜLTÜR VE TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı : Abdulnasır SÜT Tez Konusu : Türkiye deki İnanç Merkezlerinin Ülke Turizmine Katkılarının Değerlendirmesi: Şanlıurfa Örneği Tez Danışmanı : Kübra ATA ÖĞÜT Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. / /2011

6 ÖNSÖZ Dünya tarihinin ve önemli medeniyetlerinin kavşak noktasında yer alan Türkiye nin sahip olduğu tarihi, kültürel ve turistik mekânların ülke turizmine katkısı her geçen yıl artmaktadır. Anadolu toprağı pek çok millete ve dine ev sahipliği yapmış geniş bir kültür havzasına sahiptir. Yaklaşık bin yıldır Anadolu toprağına hâkim olan Müslüman Türklerin inançlarının bir gereği olarak inşa ve imar ettikleri pek çok inanç merkezi olmuştur. Aynı şekilde, inançlarının bir gereği olarak farklı dine ve millete ait insanların kendi inançlarını yaşama ve ibadet mekânlarını yapmalarına ve yaşatmalarına derin bir saygı ve hoşgörü içerisinde bakmışlardır. Türkiye, pek çok alanda olduğu gibi turizm sektöründe dünya sıralamasında ilk beşin içine girmeyi hedeflemektedir. Bunu gerçekleştirmenin bir sacayağını da inanç turizmine yönelik doğru politika ve uygulamalar oluşturmaktadır. Anadolu topraklarında Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Yahudiliğe ait pek çok inanç merkezi mevcuttur. Var olan bu potansiyelden yeni yeni istifade edildiği söylenebilir. Ülkemizde inanç turizmine dönük faaliyetler 1990 larda başlayan bir süreçtir. Yabancı tur operatörlerinin gerçekleştiği inanç turizmi turlarına basın mensupları ve uzman kişilerin katılımı sağlanmış ve Türkiye de inanç turizmine daha fazla önem verilmiş ve bu konudaki açıklık, başka bir deyişle eksiklik, çeşitli tur operatörlerin faaliyetleri ile doldurulmaya çalışılmaktadır. Türkiye nin turizm coğrafyasındaki inanç merkezlerinin çok zengin bir niteliğe sahip olması, Yahudiliğe, Hıristiyanlığa ve İslamiyet e ait pek çok kutsal mekânın bu topraklarda var olması, ülke turizmi açısından büyük bir potansiyeldir. Küreselleşen ve daha da müreffeh bir hale gelen dünyada, insanların kendi kutsallarına, inanç merkezlerine, dini şahsiyeti olan kişilerin türbe ve mezarlarına duydukları ilgi, sevgi ve mazinin bıraktığı mirasa derin saygı ve hayranlık ile popülaritesini artırmıştır. Çalışmamızın ekseninde yer alan Şanlıurfa ya ilişkin oluşturulan inanç merkezleri envanteri, bu mekanların turizm sektöründe tanıtılması ve turizmde değerlendirilmesi açısından fevkalade önemlidir. Peygamberler diyarı

7 olarak bilinen Şanlıurfa; Balıklı Göl, Hz. İbrahim in doğduğu mağara, Hz. Eyyüb ün Makamı ve Türbesi, Şuayb Kenti, pek çok cami, kilise ve manastırın bir arada bulunduğu bir inanç merkezidir. Çalışmamızda görüleceği üzere zengin bir dini ve tarihi geçmişe sahip olan Şanlıurfa nın turizm pastasından neden yeterince pay alamadığının sebepleri araştırılmıştır. İnsanımızda turizm bilincinin oluşması, turizm sektörünün getirisini, girdi ve çıktısını kavramalarının turizmde çok önemli bir eşik olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu çalışma, Türkiye deki inanç merkezlerinin, özellikle Şanlıurfa daki inanç merkezlerini tanıtılması, inanç turizmine yönelik doğru politika ve uygulamalara dönük öneriler barındırması açısından önemlidir. Ayrıca inanç turizmine yönelik bilimsel çalışmaların azlığı göz önünde bulundurulduğunda bu çalışma bu alanda bir eksikliği gidermede katkı sağlayacaktır. Bu çalışmanın hazırlanması aşamasında görüşlerinden ve rehberliğinden istifade ettiğim danışmanın Sayın Kübra Ata ÖĞÜT başta olmak üzere emeği geçen tüm dostlara teşekkür etmeyi bir gereklilik bilirim. Abdulnasır SÜT

8 İÇİNDEKİLER SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN TEZ KABUL VE ONAY ÖNSÖZ I İÇİNDEKİLER... III KISALTMALAR VI HARİTALAR...VI TABLOLAR...VII 1. GİRİŞ...1 I. BÖLÜM 1. TURİZM Turizmin Tanımı Turizmin Gelişimi Turizm Çeşitleri Kültür Turizmi Deniz Turizmi Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Kongre ve Fuar Turizmi Eko Turizm ve Yayla Turizmi Spor Turizmi Kış Turizmi II. BÖLÜM 2. İNANÇ TURİZMİ İnanç Turizmi Tanımı ve Unsurları Aktif İnanç Turizmi Pasif İnanç Turizmi Türkiye de İnanç Turizminin Gelişimi İnanç Turizminin Özellikleri İnanç-Din-Turizm İlişkileri İnanç Turizminin Tarihi Seyri

9 2.4. Türkiye de İnanç Turizmi Potansiyeli Müslümanlar Açısından Hıristiyanlar Açısından Yahudiler Açısından Türkiye deki İnanç Turizmi Potansiyelinden Yararlanma Düzeyi İnanç Turizmine Yönelik Bilincin Oluşturulması III. BÖLÜM 3. ŞANLIURFA DA İNANÇ TURİZMİ Şanlıurfa nın Bir İnanç Ve Kültür Şehri Olmasının Tarihi Seyri Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ve Şanlıurfa da Turizm Potansiyeli Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Turizm Şanlıurfa da Turizm Şanlıurfa Turizmine İlişkin İstatistikî Veriler Tanıtım Şanlıurfa nın Turizm Altyapısı ve Sorunları Şanlıurfa daki İnanç Merkezleri ve Dinler Tarihindeki Önemleri Göbeklitepe Ulu Cami (Camii Kebir) Hz. İbrahim'in Doğduğu Mağara ve Mevlid-i Halil (Dergah) Camii Balıklı Göl (Halilü r-rahman ve Ayn-ı Zeliha Gölü) Hz. Eyyûb Peygamber ve Makamı Eski Ömeriye Cami Halilu r-rahman Camii (Döşeme Camii-Makam Camii) Rızvaniye Camii (Zulumiye Camii) Kadıoğlu Camii Hz. Eyyûb Mağarası ve Kuyusu Hz. Eyyüp, Hz. Elyasa ve Rahime Hatun Türbeleri (Eyyüp Nebi Köyü- Viransehir) Şuayb Şehri ve Makamı Harran ve Ulu Camii....85

10 Deyr-i Yakup Kilisesi (Nemrut'un Tahtı) Deyr-i Mesih (Hz. İsa Kilisesi) Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi Selahaddin-i Eyyubi Camii (Aziz Johannes Prodromos Addai Kilisesi) Fırfırlı Cami (On İki Havari Kilisesi- Aziz Havariler Kilisesi) Hasan Padişah Camii Circis Peygamber Camii Şeyh Mes ud Türbesi ve Tekkesi Sogmatar Harabeleri Açık Hava Mabedi ve Venüs Tapınağı Şanlıurfa da Kültür ve Turizm Bilincinin Oluşturulması 91 IV. BÖLÜM 4. Sonuç ve Öneriler KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT

11 KISALTMALAR WTO OECD TÜRSAB TÜİK A.B.D. Km ŞURKAV TİGEM TOKİ GAP AB ABD Hz. A.g.e. : Dünya Turizm Örgütü : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) : Türkiye Turizm Seyahat Acenteleri Birliği : Türkiye İstatistik Kurumu : Amerika Birleşik Devletleri : Kilometre : Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü : Toplu Konut İdaresi : Güneydoğu Anadolu Projesi : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Hazreti : Adı geçen eser HARİTALAR Harita-1 Dünya İnanç Turizm Haritası...25 Harita-2 Türkiye deki İnanç Merkezleri Haritası Harita-3 Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan dinsel kültür varlıklarının dağılımını gösteren harita...55

12 TABLOLAR Tablo-1.Türkiye ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Yıllara/Aylara Göre Dağılımı.13 Tablo Yılı Geliş Nedenine Göre Yabancı Ziyaretçi Sayısı...46 Tablo-3 Akçakale İlçesi Kara Hudut Kapısından Yıllara Göre Giriş ve Çıkış İstatistiği...67 Tablo-4: Şanlıurfa Konaklama İstatistiği...68 Tablo Yılında Şanlıurfa da Geliş Nedenine Göre Konaklayan Yabancı Ziyaretçi Sayısı...69 Tablo-6. Turizm İşletme Belgeli Tesisler...73 Tablo-7. Turizm Yatırım Belgeli Tesisler..74 Tablo-8. Belediye Belgeli Tesisler. 74 Tablo-9. Kamu Kurum Misafirhaneleri.75.

13

14 ÖNSÖZ Dünya tarihinin ve önemli medeniyetlerinin kavşak noktasında yer alan Türkiye nin sahip olduğu tarihi, kültürel ve turistik mekânların ülke turizmine katkısı her geçen yıl artmaktadır. Anadolu toprağı pek çok millete ve dine ev sahipliği yapmış geniş bir kültür havzasına sahiptir. Yaklaşık bin yıldır Anadolu toprağına hâkim olan Müslüman Türklerin inançlarının bir gereği olarak inşa ve imar ettikleri pek çok inanç merkezi olmuştur. Aynı şekilde, inançlarının bir gereği olarak farklı dine ve millete ait insanların kendi inançlarını yaşama ve ibadet mekânlarını yapmalarına ve yaşatmalarına derin bir saygı ve hoşgörü içerisinde bakmışlardır. Türkiye, pek çok alanda olduğu gibi turizm sektöründe dünya sıralamasında ilk beşin içine girmeyi hedeflemektedir. Bunu gerçekleştirmenin bir sacayağını da inanç turizmine yönelik doğru politika ve uygulamalar oluşturmaktadır. Anadolu topraklarında Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Yahudiliğe ait pek çok inanç merkezi mevcuttur. Var olan bu potansiyelden yeni yeni istifade edildiği söylenebilir. Ülkemizde inanç turizmine dönük faaliyetler 1990 larda başlayan bir süreçtir. Yabancı tur operatörlerinin gerçekleştiği inanç turizmi turlarına basın mensupları ve uzman kişilerin katılımı sağlanmış ve Türkiye de inanç turizmine daha fazla önem verilmiş ve bu konudaki açıklık, başka bir deyişle eksiklik, çeşitli tur operatörlerin faaliyetleri ile doldurulmaya çalışılmaktadır. Türkiye nin turizm coğrafyasındaki inanç merkezlerinin çok zengin bir niteliğe sahip olması, Yahudiliğe, Hıristiyanlığa ve İslamiyet e ait pek çok kutsal mekânın bu topraklarda var olması, ülke turizmi açısından büyük bir potansiyeldir. Küreselleşen ve daha da müreffeh bir hale gelen dünyada, insanların kendi kutsallarına, inanç merkezlerine, dini şahsiyeti olan kişilerin türbe ve mezarlarına duydukları ilgi, sevgi ve mazinin bıraktığı mirasa derin saygı ve hayranlık ile popülaritesini artırmıştır. Çalışmamızın ekseninde yer alan Şanlıurfa ya ilişkin oluşturulan inanç merkezleri envanteri, bu mekanların turizm sektöründe tanıtılması ve turizmde değerlendirilmesi açısından fevkalade önemlidir. Peygamberler diyarı I

15 olarak bilinen Şanlıurfa; Balıklı Göl, Hz. İbrahim in doğduğu mağara, Hz. Eyyüb ün Makamı ve Türbesi, Şuayb Kenti, pek çok cami, kilise ve manastırın bir arada bulunduğu bir inanç merkezidir. Çalışmamızda görüleceği üzere zengin bir dini ve tarihi geçmişe sahip olan Şanlıurfa nın turizm pastasından neden yeterince pay alamadığının sebepleri araştırılmıştır. İnsanımızda turizm bilincinin oluşması, turizm sektörünün getirisini, girdi ve çıktısını kavramalarının turizmde çok önemli bir eşik olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu çalışma, Türkiye deki inanç merkezlerinin, özellikle Şanlıurfa daki inanç merkezlerini tanıtılması, inanç turizmine yönelik doğru politika ve uygulamalara dönük öneriler barındırması açısından önemlidir. Ayrıca inanç turizmine yönelik bilimsel çalışmaların azlığı göz önünde bulundurulduğunda bu çalışma bu alanda bir eksikliği gidermede katkı sağlayacaktır. Bu çalışmanın hazırlanması aşamasında görüşlerinden ve rehberliğinden istifade ettiğim danışmanın Sayın Kübra Ata ÖĞÜT başta olmak üzere emeği geçen tüm dostlara teşekkür etmeyi bir gereklilik bilirim. Abdulnasır SÜT II

16 İÇİNDEKİLER SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN TEZ KABUL VE ONAY ÖNSÖZ I İÇİNDEKİLER... III KISALTMALAR VI HARİTALAR...VI TABLOLAR...VII 1. GİRİŞ...1 I. BÖLÜM 1. TURİZM Turizmin Tanımı Turizmin Gelişimi Turizm Çeşitleri Kültür Turizmi Deniz Turizmi Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Kongre ve Fuar Turizmi Eko Turizm ve Yayla Turizmi Spor Turizmi Kış Turizmi II. BÖLÜM 2. İNANÇ TURİZMİ İnanç Turizmi Tanımı ve Unsurları Aktif İnanç Turizmi Pasif İnanç Turizmi Türkiye de İnanç Turizminin Gelişimi İnanç Turizminin Özellikleri İnanç-Din-Turizm İlişkileri İnanç Turizminin Tarihi Seyri III

17 2.4. Türkiye de İnanç Turizmi Potansiyeli Müslümanlar Açısından Hıristiyanlar Açısından Yahudiler Açısından Türkiye deki İnanç Turizmi Potansiyelinden Yararlanma Düzeyi İnanç Turizmine Yönelik Bilincin Oluşturulması III. BÖLÜM 3. ŞANLIURFA DA İNANÇ TURİZMİ Şanlıurfa nın Bir İnanç Ve Kültür Şehri Olmasının Tarihi Seyri Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ve Şanlıurfa da Turizm Potansiyeli Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Turizm Şanlıurfa da Turizm Şanlıurfa Turizmine İlişkin İstatistikî Veriler Tanıtım Şanlıurfa nın Turizm Altyapısı ve Sorunları Şanlıurfa daki İnanç Merkezleri ve Dinler Tarihindeki Önemleri Göbeklitepe Ulu Cami (Camii Kebir) Hz. İbrahim'in Doğduğu Mağara ve Mevlid-i Halil (Dergah) Camii Balıklı Göl (Halilü r-rahman ve Ayn-ı Zeliha Gölü) Hz. Eyyûb Peygamber ve Makamı Eski Ömeriye Cami Halilu r-rahman Camii (Döşeme Camii-Makam Camii) Rızvaniye Camii (Zulumiye Camii) Kadıoğlu Camii Hz. Eyyûb Mağarası ve Kuyusu Hz. Eyyüp, Hz. Elyasa ve Rahime Hatun Türbeleri (Eyyüp Nebi Köyü- Viransehir) Şuayb Şehri ve Makamı Harran ve Ulu Camii IV

18 Deyr-i Yakup Kilisesi (Nemrut'un Tahtı) Deyr-i Mesih (Hz. İsa Kilisesi) Aziz Petrus ve Aziz Paulus Kilisesi Selahaddin-i Eyyubi Camii (Aziz Johannes Prodromos Addai Kilisesi) Fırfırlı Cami (On İki Havari Kilisesi- Aziz Havariler Kilisesi) Hasan Padişah Camii Circis Peygamber Camii Şeyh Mes ud Türbesi ve Tekkesi Sogmatar Harabeleri Açık Hava Mabedi ve Venüs Tapınağı Şanlıurfa da Kültür ve Turizm Bilincinin Oluşturulması 91 IV. BÖLÜM 4. Sonuç ve Öneriler KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT V

19 KISALTMALAR WTO OECD TÜRSAB TÜİK A.B.D. Km ŞURKAV TİGEM TOKİ GAP AB ABD Hz. A.g.e. : Dünya Turizm Örgütü : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) : Türkiye Turizm Seyahat Acenteleri Birliği : Türkiye İstatistik Kurumu : Amerika Birleşik Devletleri : Kilometre : Şanlıurfa İli Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü : Toplu Konut İdaresi : Güneydoğu Anadolu Projesi : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Hazreti : Adı geçen eser HARİTALAR Harita-1 Dünya İnanç Turizm Haritası...25 Harita-2 Türkiye deki İnanç Merkezleri Haritası Harita-3 Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan dinsel kültür varlıklarının dağılımını gösteren harita...55 VI

20 TABLOLAR Tablo-1.Türkiye ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Yıllara/Aylara Göre Dağılımı.13 Tablo Yılı Geliş Nedenine Göre Yabancı Ziyaretçi Sayısı...46 Tablo-3 Akçakale İlçesi Kara Hudut Kapısından Yıllara Göre Giriş ve Çıkış İstatistiği...67 Tablo-4: Şanlıurfa Konaklama İstatistiği...68 Tablo Yılında Şanlıurfa da Geliş Nedenine Göre Konaklayan Yabancı Ziyaretçi Sayısı...69 Tablo-6. Turizm İşletme Belgeli Tesisler...73 Tablo-7. Turizm Yatırım Belgeli Tesisler..74 Tablo-8. Belediye Belgeli Tesisler. 74 Tablo-9. Kamu Kurum Misafirhaneleri.75. VII

21 GİRİŞ İnsanlık tarihinin her döneminde insanların dünyaya bakış açısı, sosyokültürel yapısı ve bunun üzerine inşa edilen ilişki biçimi sürekli bir değişim geçirmektedir. Tarihinin ilk dönemlerinden günümüze değin yaşanan değişim ve gelişim sürecinde toplumların yaşantılarında din ve inanç anlayışının her zaman çok önemli bir yeri, işlevi ve rolü olmuştur. Tarih boyunca dinin, dolayısı ile inancın toplumların düşünce ve kültür dünyasında, yaşama biçiminde ve dünya görüşünün şekillenmesinde çok önemli roller oynadığı hususunda sosyal bilimciler hem fikirdirler. Düşünce ve kültür havzasını sürekli zenginleştiren insanoğlunun, yaşama şekli ve kültürü de buna bağlı olarak değişmektedir. Üretim ve tüketim araçlarının değişmesi ile zenginleşen dünyamızda bu farklılığın yaşanması da normal bir süreçtir. İnsanların tarihsel süreçte yaşadıkları fikri ve sosyal tecrübe ile fikirleri ve inançları da yavaş da olsa değişmektedir. İnançların farklılaşması ile oluşan dini kültür farklılaşmakta, dini ve tarihi kültürel miras buna göre şekil almaktadır. Tarih boyunca insanların, yaşamlarında önemli bir yeri alan ve kutsal boyutu olan dinlerine ilişkin çok yönlü bir kültürel miras bıraktıkları bilinmektedir. Yeryüzü dinlere ait kutsal yapılar ve mekânlar ile doludur. Coğrafi olarak üç ana kıtanın kesiştiği üçgende yer alan Türkiye zengin dini, kültürel ve tarihi arka plana sahiptir. İnançların beşiği olarak kabul edilen Ortadoğu ve Mezopotamya bölgesi içerisinde yer alan ülkemizin sahip olduğu tarihin inanca tekabül eden kısmı daha fazladır. Tarihte bu bölgeler, bir dönem bu topraklarda yaşayan dini ve ilmi şahsiyetlerin beşiği hüviyetinde olmuştur. Üç semavi dinin atası olarak kabul edilen Hz. İbrahim başta olmak üzere bu bölgede yaşayan Peygamberler, peygamberlerin yakın arkadaşları olan sahabeler, âlimler, havariler, rahipler, piskoposlar vb. dini şahsiyetlerin miras bıraktıkları inanç ve kültür havzası, bugün bizim için ilim, kültür ve turizm açısından değer biçilemeyen bir hazine

22 niteliğindedir. Çalışmamızın eksenin de yer alan inanç merkezlerini konu edindiğimiz için, özellikle bu yönün ülke turizmi açısında nasıl daha da işlevsel kılınabileceğini, ekonomiye nasıl kazandırılabileceğini, daha da önemlisi bu bilincin bölge insanında nasıl oluşturulabileceğini göstermek açısından oldukça önemlidir. Bu nedenle çalışmada, inanç kavramında hareketle inanç turizmi ve inanç ile turizm ilişkileri de izah edilmeye çalışılmış, inanç merkezi kavramına açıklık kazandırılmaya çalışılmıştır. Herhangi bir dine mensup turistlerin kendi dinlerinin kutsal mekânlarını ziyaret etmeleri inanç turizmi olarak nitelenmektedir. İnsanların dini his, duygu ve düşüncelerinden dolayı gerçekleştirdikleri ziyaret ve seyahatleri bu kapsamda değerlendirilmektedir. İnanç turizmi kavramı oldukça modern ve çerçevesi kapsamı oldukça geniş bir kavramdır. Anadolu topraklarında Müslümanlara, Hıristiyanlara ve Yahudilere ait sayısız inanç merkezinin varlığı, inanç turizmine yönelik ülkemizde çok ciddi bir potansiyelin olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Var olan bu potansiyelden yararlanmak için son yıllarda ciddi hedefler ve stratejiler belirlenmekte ve bu eksende turizm politikaları geliştirilmektedir. Kamu ve özel kurum ve kuruluşlar inanç turizminin ülkemiz açısından önemini ve değerini göstermek amacı ile çeşitli bilimsel organizasyonlar yapmaktadırlar. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve TÜRSAB inanç turizminin geliştirilmesi için etkinlikler düzenleyen ve işbirliği yapan kurum ve kuruluşlardır lı yıllardan sonra inanç turizmine yönelik aktivasyonların gerçekleştiği göz önünde bulundurulursa, bu alanda daha çok yol kat edilmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Türkiye nin turizm coğrafyasındaki inanç merkezlerinin çok zengin bir niteliğe sahip olması, Yahudiliğe, Hıristiyanlığa ve İslamiyet e ait pek çok kutsal mekânın bu topraklarda var olması, ülke turizmi açısından büyük bir potansiyeldir. Küreselleşen ve daha da müreffeh bir hale gelen dünyada, insanların kendi kutsallarına, inanç merkezlerine, dini şahsiyeti olan kişilerin türbe ve mezarlarına duydukları ilgi, sevgi ve mazinin bıraktığı mirasa derin saygı ve hayranlık ile 2

23 popülaritesini artırmıştır. Çalışmamız özelinde değineceğimiz Şanlıurfa dan hareketle oluşturulacak inanç merkezleri haritası, bunların tanıtılması ve değerlendirilmesi açısından fevkalade önemlidir. Peygamberler diyarı olarak bilinen Şanlıurfa, Balıklı Göl, Hz. İbrahim in doğduğu mağara, Hz. Eyyüb ün makamı ve türbesi gibi pek çok dini eserin bir arada bulunduğu bir inanç turizmi kentidir. Kültürün önemli sacayaklarından olan inancın ülke turizmine ve kültürüne katkısını doğru tespit etmek, gelişmesini ve ilerlemesini doğru kültür ve turizm politikaları ile belirlemek, sahip olunan mirasın kaynaklarını iyi kullanmakla doğru orantılıdır. Bunu başarabilmek sahip olunan mirasın doğru bilinmesi, tanıtılması ve buna uygun olarak güncel ve etkin politika üretmekle mümkün olabilir. Türkiye de inanç turizmi alanında yapılan bilimsel çalışmaların eksikliği, bu alanda ciddi bir boşluğun olduğunu göstermektedir. Turizme yönelik bilimsel toplantı ve çalışmaların bile son 15 yılda yoğunlaştığı söylenebilir. Turizm olgusu seyahate dayanmaktadır. İnsanların sürekli ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışında, yerleşmemek ve ekonomik anlamda gelir elde etmemek şartıyla, dinlenme, eğlenme, merak, spor, sağlık, kültür, deneyim kazanma, akrabalarını ziyaret etme, kongre ve seminerlere katılma, dini ibadetlerini yerine getirme gibi kişisel nedenlerle, kişisel ya da toplu olarak yaptıkları seyahatlerdir. Bu seyahatlerin turizm faaliyeti sayılabilmesi için, turistlerin gittikleri yerlerde en az bir gece konaklaması ve turizm isletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep etmeleri gerekmektedir. 1 Turizmin ekonomik girdisini, sosyal ve kültürel yapı üzerinde etkisini fark etmek; turizmin en önemli unsurlarından olan seyahat (yolculuk), konaklama ve ağırlama uygulamalarını doğru bir şekilde gerçekleştirmeyi gerekli kılmaktadır. Bu çalışma özelinde tanıtımı ve değerlendirilmesi yapılan Şanlıurfa daki inanç merkezlerinden hareketle inanç turizmi üzerine yapılan bu tez çalışmasının amaçlarından bir kısmı şöyle sıralanabilir: 1 Sevil Sargın, Yalvaç ta İnanç Turizmi Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Fırat University Journal of Social Science, Cilt: 16, Sayı: 2 Sayfa: 1-18, Elazığ, 2006, s.2. ; Nazmiye, Özgüç, Turizm Coğrafyası, Çantay Kitabevi, İstanbul, 2003, s.15 3

24 Son yıllarda hızla gelişen turizm sektöründeki çeşitlenmede inanç turizminin edindiği yeri göstermek ve ülkemizin bundan yeterince yararlanıp yararlanmadığını ortaya koymak Türkiye de inanç-turizm ilişkisinin toplumdaki algısını tespit ederek, inanç turizminin ülkemize sağlayacağı sosyal, ekonomik ve tarihi değerin önemi konusunda vatandaşımızda bir bilincin oluşturulmasına katkı sağlamak İnanç turizmi politikaların geliştirilmesine hazırlık olabilecek veriler sağlamak Şanlıurfa daki inanç merkezlerinin tanıtımını yapmak ve bu inanç merkezlerinin tarihi ve dini değerini göstererek turizm sektöründe nasıl işlevsel kılınabileceğine dair inceleme ve araştırmalara veri sunmak Bölge insanının eğitim düzeyindeki düşüklük dikkate alındığında, bir turizm bilincinin oluşturulmasının ekonomik ve sosyal getirisini değerlendirerek, Şanlıurfa bölgesinde bir inanç turizmi güzergâhı veya bir inanç turizm koridorunun oluşturulup oluşturulamayacağını ilişkin araştırma yapmaktır. Küreselleşen dünyada turizmin değerinin gün be gün artırdığı ve devletlerin turizm ekseninde yeni strateji ve hedeflere uygun olarak politikalar, düzenlemeler geliştirmeye çalıştığı bir dönemde, ülkemizin bu pastadan aldığı ve alacağı payı artırmak önemli bir amaçtır. Özellikle sahip olduğumuz dini yapıların inanç turizminde yeterince tanıtılmadığı ve bunlardan yeterince yararlanılmadığı konusunda bir mutabakat vardır. Tabi ki bu çalışmada, Türkiye nin inanç turizm potansiyelinden hareketle Şanlıurfa inanç merkezlerinin turizmde işlevselliği araştırılacaktır. Türkiye deki inanç merkezlerinin turizmdeki yerini bilimsel olarak araştırmak gerekli ama çalışmamızın kapsamı dışında kalmaktadır. Şanlıurfa nın sahip olduğu dini ve kültürel mirasın turizme kazandırmak, başta bölge insanı olmak üzere ülkemize 4

25 ekonomik, kültürel, sosyal ve siyasal açıdan ciddi bir akar sağlayacağı ortadır. Bu temel savımızdan hareketle, bölgede turizme yönelik eksiklikleri tespit ederek bölge turizmine bir dinamizm kazandırmak için yeni yatırımlar ve yeni turizm politikaları belirlenmesine katkı sağlamayı hedeflemektedir. Tezin temel hipotezi Türkiye deki İnanç Merkezlerinin, özelde Şanlıurfa daki inanç merkezlerinin tanıtılması, restorasyonu ve değerlendirilmesi durumunda, inanç turizminin gelişmesine ciddi katkı sağlayacağı. yönündedir. Bu hipotez Şanlıurfa ilinin inanç merkezleri örneğinde temellendirmeye gayret edilecektir. Bu temel teze bağlı olarak bazı alt hipotezler ileri sürülebilir. Bunlar; Geçmiş medeniyetlere ait tarihi miras, arkeolojik kazılarla ortaya çıktıkça, Türkiye de ve dünyada bölgeye olan ilgi artacaktır. Ortaya çıkarılan kültürel ve tarihi mirasın takipçileri var iseler, (Hıristiyan; Süryani, Yezidi, Yahudi, Müslüman gibi) onlara dönük tanıtımlar ile inanç turizmi daha da hareketlenebilir. Bölgenin sahip olduğu kültürel envanter dikkate alınarak çeşitli inanç turizm güzergahları oluşturmak ve yeni destinasyonlar belirlemek turizmin gelişmesine ve genişlemesine etkisi vardır. Sahip olunan inanç turizm değerlerinin doğru bir şekilde korunması ve bunlara ilişkin çevre düzenlemelerinin yapılması turizm sektörünün gelişimine katkı sağlayacaktır Bölge insanında turizm bilinci oluşturulması halinde Turizm sektörüne olumlu yansımaları olacaktır. Bu tezin hazırlanması esnasında öncelikle konu ile ilgili bir literatür çalışması yapılmış olup, Şanlıurfa ilimizdeki inanç merkezlerinin önemli bir kısmı gezilmiş, yerinde inceleme ve görüşmelerde bulunulmuştur. Başta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yetkilileri olmak üzere, bölgenin tarihi ve turizmi üzerine çalışma yapan 5

26 Harran Üniversitesinden akademisyenler ile bazı turizm acenteleri ile birebir görüşmeler yapılmıştır. Şanlıurfa daki turizme yönelik veriler Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerinden alınmış, değerlendirme ve öneriler bu veriler esas alınarak yapılmıştır. Ayrıca Dünya Turizm Örgütü (WTO) verilerinden hareketle, Türkiye nin inanç turizmdeki yerini tespit etme gayretinde bulunulmuştur. Bu çalışmada takip edilen metot şöyledir. Çalışmada, öncelikle Türkiye deki inanç merkezleri hakkında kısa bilgiler verilmiş, var olan inanç turizm potansiyeli gösterilmeye çalışılmıştır. Özellikle Şanlıurfa daki inanç merkezlerini tanıtımı yapılmış, bu merkezlerin dini değeri gösterilmiştir. Bu merkezlerin turizmde işlevselliğini ve etkinliğini artırmaya yönelik değerlendirmelerde, önerilerde ve çıkarımlarda bulunulmak esas alınmıştır. Çalışmanın kapsamı da bununla sınırlıdır. Bu tez çalışması giriş ve sonuç bölümü dışında dört ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmamızın konusu, önemi, içeriği, kapsamı ve yöntemi konusunda teze giriş mahiyetinde kısa açıklamalar yapılmıştır. Birinci bölümde, turizm kavramının tanımı ve turizmin gelişiminin tarihi seyri, turizm çeşitleri hususunda genel bilgiler verilmiş, turizm çeşitliliğinin öneminde değinilmiştir. Turizm çeşitliliği içerisinde alternatif bir turizm çeşidi olarak genişleyen inanç turizmine dayanak oluşturulmuştur. İkinci bölümde inanç ve turizm kavramlarının tanımı ve birbirleri ile olan ilişkilerine değinilmiştir. Ayrıca Türkiye de inanç turizminin potansiyeli, Yahudi, Hıristiyan ve Müslümanlar açısından gösterilmeye çalışılmıştır. Ve turizm olgusunun ülkemizdeki gerçekliğinden hareketle inanç turizminin geliştirilmesi ve buna yönelik bilincin oluşturulmasının gerekliliğini ortaya konulmaya çalışılmış, dinimizin inançturizm ilişkisini nasıl gördüğüne ilişkin bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Üçüncü bölümde, Şanlıurfa nın sahip olduğu inanç merkezlerinin dini ve tarihi önem ve değerini belirleyerek turizme kazandırılması ya da turistik 6

27 etkinliklerin artırılmasına yönelik bilgiler verilmiştir. Ayrıca Şanlıurfa daki inanç turizminin sektördeki yerine ilişkin değerlendirmeler yapılarak eksikler belirlenmiştir. Şanlıurfa da turizmin nasıl işlediğine ve yöre halkının turizm bilincine nasıl kavuşturulabileceğine ilişkin bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Sonuç bölümde ise, konu ile ilgili kısa değerlendirmeler ve sonuç yazılmış, inanç turizminin artırılması ve işlevselliğinin artırılmasına yönelik teklifler yapılmıştır. 7

28 I. BÖLÜM 1. TURİZM 1.1. Turizmin Tanımı Turizm kavramı, Latince de geri dönme hareketini ifade eden tornus kelimesinden gelmektedir. İngilizce de tour kelimesi ise hareket edilen yere geri dönmek şartıyla yapılan seyahat anlamına gelmektedir. Bugün turizm acenteleri ve şirketleri organize ettikleri turistik seyahatleri tur kavramı ile ifade etmektedirler. Ancak modern anlamda turizm olgusu çok yenidir. İlk turizm tanımı 1905 yılında Guver Feuler tarafından yapılmıştır. Turizm, gittikçe artan hava değişimi ve dinlenme gereksinimi, doğa ve sanatla beslenen göz alıcı güzellikleri tanıma isteği, doğanın insanlara mutluluk verdiği inancına dayanan, özellikle sanayi ve ticaretin gelişmesi ve ulaşım araçlarının hızlı ve yaygın hale gelmesinin bir sonucu olarak ulusların ve toplulukların birbirlerine daha çok yaklaşmalarına olanak veren modern çağa özgü bir olaydır. 2 Turizmin ekonomik tanımı ise 1910 yılında Avusturyalı Ekonomist Herman Von Schullar tarafından başka bir ülkeden, şehir ve bölgeden yabancıların gelmesi ve geçici süre kalmaları ile ortaya çıkan hareketin ekonomik yönünü ilgilendiren faaliyetlerin tümü şeklinde tanımlanmıştır. 3 Turizm ikametini değiştirmeden dinlenme, eğlenme, öğrenme, tarihi ve doğal güzellikleri görme amacı ile gerçekleşen gezileri ve geçici konaklama hareketlerini kapsamaktadır. 4 Turizm olgusu eğlenme, tatil, spor, eğitim, din, iş, aile, toplantı gibi 2 Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, Türkiye nin Turizm Potansiyeli Bağlamında İnanç Turizminin Yeri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, Ankara, 2009, s Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, a.g.e.,s Armağan Çelik, Kültür Turizmi Çerçevesinde İnanç Turizmi, Diyarbakır İli Örneği, s. 5. 8

29 çeşitli amaçlarla yapılan seyahatlerden oluşmaktadır. 5 Turizm olgusu genel olarak sosyal ve kültürel faaliyet, ulaştırma, konaklama, yeme-içme, eğlence gibi sektörlerden oluşan işletmelerden ve diğer turizm kuruluşlarından oluşan endüstri, turistlerin tatil yörelerinde yaptığı harcamalar, turistlere çevrenin tanıtılması, turistlerin tatil yerlerindeki yerel, sosyal, kültürel ve ekonomik ilişkiler 6 gibi farklı nitelikleri ve yönleri olan çok geniş kapsamlı bir olgudur. Turizm olgusunun dört temel yönü vardır. Bunlar; 1- Cazibe oluşu (Attractions): Bir bölgenin doğal zenginlikleri, tarihi ve kültürel dokusu, sosyal yapısı ve eğlence (entertainment) gibi atraksiyonları, o bölgenin turistik açıdan merkez haline gelmesinde önemli unsurlardandır. 2- İmkânlar (Facilities) : Bir turist açısından barınma, yiyecek, içecek, altyapı ve hizmet (service) turizmin varlığını devam ettirmede ve kalıcı kılmada önemli unsurlardandır. 3- Ulaşım (Transportation) : Turizmin en temel argümanı olan seyahat şartları çok önemlidir. Yolculuk şartları ve ulaşım imkânları turisti çekim açısından çok önemlidir. 4- Ağırlama (Hospitality) : Turist gideceği mekânda psikolojik olarak rahat etme duygusu ile gitmelidir. Ziyaret edilen yerde iyi bir tur organizasyonu ve söz konusu yerdeki insanlar ile turist arasında olumlu bir iletişim yoksa turizm açısından önemli bir eksikliktir. 7 İnsanların turistik bir faaliyet gerçekleştirmelerine imkân tanıyan çeşitli etkenler söz konusudur. Başka bir ifade ile insanların turistik bir geziye çıkmalarını sağlayan unsurlar oluşmadan, turistik bir etkinlik gerçekleşmez. Bu unsurlar; boş 5 Robert Christie Mill, Tourism The Internantional Business, Prentice Hall, New Jersey, Amerika, 1990, s Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, a.g.e, s Robert Christie Mİll, a.g.e, s

30 zaman, para, ulaşım araçları ve motivasyondur. 8 Bu imkanlara sahip olan bireyler, bilgilenme, eğlenme, fizyolojik yada psikolojik rahatlama gibi gerekçelerden dolayı turistik etkinlikler gerçekleştirir Turizmin Gelişimi Seyahat etme, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden beri var olan bir olgudur. İlk seyahatler genellikle yiyecek temin etme ve tehlikeli mekânlardan göç etme ve savaşların sonuçları nedeni ile gerçekleşmiştir. Bu bağlamda Mısırlılar, Grekler, Persler, Romalılar ekonomik ve siyasi amaçlı çeşitli seyahatler gerçekleştirmişlerdir. 9 Paranın ekonomide bir değişim aracı olarak kullanılması ve gelişen ticari etkinlikler ile ekonomi ağırlıklı seyahatler artmış, deniz aşırı geziler gerçekleşmiştir. Güçlü bir devlet geleneğine sahip olan Mısır ve Roma İmparatorluklarının düzenlemiş oldukları festivalleri, spor karşılaşmaları ve panayır düzenlemelerini izlemek için seyahat eden insanlara konaklama mekânları yapmaları, ilk turizm faaliyetleri kapsamında değerlendirilebilir. Tarihte ilk olimpiyat oyunlarının düzenlendiği bugünkü Yunanistan topraklarında da ciddi kitle hareketleri yaşanmış, konaklama ve eğlence mekânları kurulmuştur. Ortaçağda Hıristiyan dünyasında gerçekleşen en önemli seyahatler, haçlı seferleridir. Haçlı seferleri bir turizm etkinliği olarak değerlendirilemezler; fakat seferler sonucu oluşan kültür etkileşimi ve doğuya olan ilgi daha da artmıştır. Rönesans ve coğrafi keşifler ile çehre değiştiren ve gittikçe zenginleşen Avrupa nın egzotik ve gizemli bulduğu doğuya ilgisi ve merakı artmıştır. Özellikle şarkiyatçıların çalışmaları ile doğu, Avrupa için daha da bilinir bir dünya olmuştur. Tüm bu çalışmalar ile turizmin dayandığı temel argüman olan seyahat gittikçe yaygınlaşmıştır. 8 Robert Christie Mİll, a.g.e, s Robert Christie Mill, a.g.e, s

31 Erken dönem İslam tarihinde Müslümanlar genellikle İslam dinini tebliğ etme, ticaret yapma ve ilim öğrenme amacı ile çeşitli seyahatler gerçekleştirmişlerdir. İslam düşünce dünyasında rol oynayan pek çok düşünür, âlim, mürşidlerin gerçekleştirmiş oldukları seyahatler bunlara örnektir. Örnek olarak İmam Gazali, İmam Şafii, Muhyiddini Arabi, Kadı Abdulcebbar gibi pek çok şahsiyetin ilmi seyahatleri sayılabilir. İlim amacı ile yapılan bu seyahatlere rihle denilmekte idi. Özellikle Selçuklu ve Osmanlı döneminde mutasavvıf mürşit ve müritlerin yapmış olduğu seyahatler oldukça önemlidir. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde yaygın bir şekilde var olan han ve kervan işletmelerinin, seyahat olgusunun ne denli geliştiğini göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca İslam dünyasında yazılmış seyahatnameler de, seyahat kültürünün yaygınlığını göstermesi açısından dikkat çekmektedir. İbn-i Batuta ve Evliya Çelebi İslam tarihinde bilinen en meşhur seyyahlardır. Bu iki seyyahın yazmış oldukları Seyahatname isimli eserleri vardır. Sanayi sonrası dönemde iş gücüne duyulan ihtiyaç ile kitle hareketleri yaşanmıştır. Gittikçe zenginleşen burjuva ve aristokrat kesimi farklı bölgeleri görme, eğlenme, zenginliklerini ve görgülerini gösterme gibi amaçlarla seyahatler yapmışlardır. Özellikle deniz ve demir yolunda yaşanan olumlu gelişmeler, turizm faaliyetlerini olumlu etkilemiştir. Ulaşım ve konaklama hizmetlerinde yaşanan gelişmeler bu süreci hızlandırmıştır. Turizm tarihinde ilk paket turu 1841 yılında İngiliz Thomas Cook tarafından düzenlenmiş ve ilk seyahat acentesi yine onun tarafından 1845 yılında kurulmuştur yüzyılda ulaşımda yaşanan teknolojik gelişmeler ile seyahatler daha rahat, ucuz ve yaygın bir hal alınca, turizm de olumlu etkilenmiştir. Ancak birinci ve ikinci dünya savaşları pek çok sektörü olduğu gibi turizm sektörünü de çok olumsuz etkilemiştir. Turizm faaliyetleri ikinci dünya savaşından sonra özellikle batı dünyasında daha sistemli ve organize bir hal almıştır. Ancak İslam ülkelerinde turizm sektörüne profesyonelce yaklaşım ve bu konuda politikalar daha geç tarihlerde başlamıştır. 10 Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, a.g.e., s

32 Türkiye de turizm endüstrisinin gelişimi, planlı dönem öncesi ( ) ve planlı dönem (1963 sonrası) olmak üzere ikiye ayrılabilir. Planlı dönem öncesi turizmin gelişmesi için bazı adımlar atılmışsa da bunlar yeterli olmamıştır. Ancak 1980 li yıllardan sonra Türkiye de turizm canlanmaya başlamış, turizm alanına ciddi yatırımlar yapılmış, bu sektöre profesyonelce yaklaşılmış yeni hedef ve politikalar belirlenmiştir yılında yürürlüğe giren 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu 11 Türkiye de turizmin gelişmesini sağlayan en önemli unsurdur. Dünya turizmine öncülük eden ülkeler, OECD ülkeleridir. Turizmin, ülkelerin ekonomik gelişmişliğindeki payı son on yıl içerisinde daha da artmaktadır. Bunu farkında olan ülkeler yeni hedef ve stratejiler belirleyerek turizm planları oluşturmaktadırlar. Ancak buna rağmen 2008 yılında dünya ölçeğinde yaşanan ekonomik kriz, pek çok sektörde olduğu gibi turizm sektörünü de olumsuz etkilemiştir. Özellikle uluslar arası turizm organizasyonları bu krizden daha fazla zarar görmüştür. Türkiye OECD ülkeleri arasında turizm açısından krizden en az etkilenen ülke oldu. OECD ye üye olmayan İsrail (%24.4), Mısır (%15.9) ve Endonezya (%13.2) gibi ülkeler turizm sektöründe ilerleme kaydetmişlerdir. 12 Türkiye de turizm, en dinamik ve en hızlı gelişen sektörlerden biridir ve 2009 yıllarında ülkeye gelen turist sayısı yaşanan küresel krize rağmen artmış ve 2009 yılında yurt dışından gelen yabancı turist sayısı 27 milyonu aşmıştır. Ülkeye ekonomik olarak döviz girdisi 22 milyar doların üzerindedir. Ülkemize en çok turist OECD ülkelerinden ve Doğu Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Ülkemize en çok turist gönderen ülkeler sırası ile Almanya, Rusya ve İngiltere dir. Türkiye, Avrupa turizm piyasasının %4.6 sını paylaşmaktadır. Türkiye 1.3 milyon yatak kapasitesi ve seyahat acentesi ile bu sektörde hizmet vermektedir. Türkiye de 3.2 milyon civarında insanın turizm sektöründe çalıştığı tahmin edilmektedir BBA7873E8, (15/09/2010) 12 OECD Tourism Trends and Policies 2010, OECD 2010, s OECD Tourism Trends and Policies, s

33 Türkiye gelen turistlerin milliyetlerine ve geliş nedenlerine ilişkin aşağıdaki tabloyu değerlendirdiğimizde, en çok turist, sırası ile Almanya, Rusya Federasyonu, İngiltere, Bulgaristan ve İran dan gelmektedir. Bu ülkelerden gelen turistlerin sayısı milyonu aşmaktadır. Türkiye ye en çok turist Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Geliş amaçlarına baktığımızda turistlerin yarısından fazlası gezi, eğlence, spor ve kültürel faaliyetler nedeni ile gelmektedir. Konumuz açısından önem taşıyan, inançları nedeni ile gelen turistlerin sayısının 124 bin civarında olması çok küçük bir orandır. Türkiye nin tarihi boyunca farklı dinlere ve medeniyetlere beşiklik ettiği, özellikle Hıristiyan ve Müslüman dünyası için çok önem ifade eden olayların yaşandığı ve çok değerli dini yapıların bulunduğu ülkemiz açısından olumlu bir sonuç değildir. Alternatif bir turizm çeşidi olan inanç turizmine yönelik etkinliklerin artırılması, tanıtım ve organizasyonların yapılması, bu alandaki verimliliği daha da artıracaktır. Aşağıda 2009 yılında ülkemize gelen yabancı turistlerin yıllara ve aylara göre dağılımı verilmiştir. Tablo-1. Türkiye ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Yıllara ve Aylara Göre Dağılımı 14 Yıllar % Değişim Oranı Aylar * 2008/ /2008 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam

34 2009 yılı Aralık ayında ülkemizi ziyaret eden yabancı sayısı geçen yılın aynı ayına göre % 12,35 artış gösterdi.. Aralık ayında ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin en çok giriş yaptıkları sınır kapılarının bağlı olduğu iller sıralamasında ilk 5 il aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir. 1- İstanbul % 47,68 ( ) 2- Edirne % 13,90 ( ) 3- Antalya % 10,57 ( ) 4- Artvin % 4,89 (59 958) 5- Hatay % 3,87 (47 460) 2009 yılı Ocak-Aralık döneminde ülkemizi ziyaret eden yabancı sayısı geçen yılın aynı dönemine göre % 2,81 artış gösterdi yılı Ocak-Aralık döneminde ülkemizi ziyaret eden yabancı sayısı geçen yılın aynı dönemine göre % 2,81 artış göstererek olmuştur yılı Ocak-Aralık döneminde ülkemize gelen yabancı ziyaretçinin u (% 5,80) günübirlikçidir. Ocak-Aralık döneminde ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin en çok giriş yaptıkları sınır kapılarının bağlı olduğu iller sıralamasında ilk 5 il aşağıdaki şekilde gerçekleşti; 1- Antalya % 30,51 ( ) 2- İstanbul % 27,74 ( ) 3- Muğla % 10,42 ( ) 4- Edirne % 10,01 ( ) 5- İzmir % 3,90 ( ) Teknolojik gelişmeler sayesinde sınırların ve sınırlılıkların minimize olması, iletişim ve ulaşımın çok hızlı ve yaygın bir hal alması ile beraber hızla küreselleşen dünyamızda turizmin önemi gittikçe artmaktadır. Turizm, ülkelerin ekonomik gelişmesinde önemli bir rol oynamaya başlamış ve büyük bir sektör haline gelmiştir. Bu sektörden istifade edebilmek, ülkesine bu pastadan önemli bir gelir sağlamak için 14 istatistik@turizm.gov.tr 14

35 devletler nezdinde ve uluslar arası turizmde önemli hareketlenmeler yaşanmaktadır. Ülkeler, sahip oldukları kültürel, tarihi mirası ve doğal güzellikleri dünyaya tanıtmak ve turizme kazandırmak için yoğun bir çaba içerisindedirler. Alternatif turizm çeşitliliğine ilgiyi artırmak, turizm sektöründe farklı alanlar açmak için ciddi çalışmalar yapılmaktadır. Bunun için devletler ciddi yatırım ve planlamalar yapmakta, teşvik programları uygulamakta, yeni politikalar belirlemekte, bu yönde bir bilincin oluşması için akademik ve kültürel etkinlikler düzenlemektedirler. Türkiye turizminin vizyonu, Bakanlığımızın Türkiye Turizm Stratejisi 2023 programında şöyle belirlenmiştir. Ülkemizin turizm vizyonu; sürdürülebilir turizm yaklaşımı benimsenerek istihdamın artırılmasında ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaştırılması ve Türkiye nin 2023 yılına kadar, uluslar arası pazarda turist sayısı ve turizm geliri bakımından ilk beş ülke arasından önemli bir varış noktası ve uluslararası bir marka haline getirilmesinin sağlanmasıdır. Ve bu vizyona yönelik olarak belirlenen bazı ilkeler şunlardır. 15 Bölgeler arasındaki gelişme farklılıklarının giderilerek sürdürülebilir kalkınma hedefine katkıda bulunulması Turizmde rekabetin ucuz ürün yerine markalaşan turizm bölgeleri oluşturularak sağlanması Var olan turizm bölgelerinin sürdürülebilirlik perspektifi içinde yeniden değerlendirilmesi ve kaliteli yaşanabilir çevreler oluşturulması Turizm gelişiminin hükümetlerin sosyo-ekonomik hedeflerini desteklemesi Uluslar arası işbirliğinin güçlendirilmesi Turizmde ürünün çeşitlendirilerek sezonun bütün bir yıla yayılması 15 Türkiye Turizm Stratejisi 2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2007, s

36 Küresel eğilim taleplerinin izlenmesi ve buna yönelik planlama ve uygulamalar yapılması Nitelikli turist sayısının ve turizm gelirlerinin artırılması Turizm planlamasında bütüncül bir planlama yapılması, merkezi ve yerel yönetimlerin eşgüdümünün sağlanması Vizyona yönelik belirlenen ilkelerin uygulaması ile beraber, turizmde ciddi bir nitelik değişikliği yaşanacağı ortadadır. Turizme yönelik yönlerin; ulaşım, konaklama, ağırlama, yeme-içme, servis gibi etkinliklerde bir markalaşma yaratması nitelikli turist sayısını artıracaktır. Bunun en temel koşulu, turizm ile ilişkili her sektördeki insanın turizm bilincine sahip olmasıdır. Uluslar arası arenada turizm üzerinde yaşanan rekabet turizm ve turistler için olumlu bir gelişmedir. Ayrıca ülkeler turizmde yeni alanlar oluşturarak rekabet güçlerini artırmak istemektedirler. Başka bir ifade ile devletler, turizm potansiyelini artırmak ve uluslararası turizm hareketliliğini sağlayabilmek için alternatif turizm çeşitlerine yönelmişlerdir. Araştırma kapsamı dahilinde olmasa da turizm türleri hakkında kısa bilgiler vermek, turistik aktivitelerin hangi alanda gerçekleştiğini göstermesi açısından faydalı olacaktır Turizm Çeşitleri Biraz önce ifade ettiğimiz gibi pek çok turizm çeşidi arasında kesin bir ayırım yapmak güç olsa da, devasa bir sektör haline gelmiş turizm sektörünü, türleri açısından bir tasnif ve değerlendirmeye tabii tutmak kaçınılmazdır. Turizmin sağladığı ekonomik getiri ile turizm sektörü sürekli büyümekte ve sektöre ilgi artmaktadır. Sektör büyüdükçe çarkları ve dalları genişlemekte, yeni yatırım ve hizmet alanları açmaktadır. Dolayısıyla turizm çeşidine uygun olarak yeni hedef ve 16

37 stratejiler belirleme, farklı organizasyonlar gerçekleştirme ve hedef kitleler belirleme yönünden yeni politikalar ve uygulamalar gerekli olmaktadır. Turistlerin seyahat amaçlarına istinaden yapılan sınıflandırma neticesinde şu turizm çeşitleri belirlenmiştir Kültür Turizmi Kültür turizmi tüm turizm çeşitleri içerisinde en yaygın ve en gelişmiş turizm çeşitlerindendir. İnanç turizmi kültür turizmi ile kopmaz bir ilişkiye de sahiptir. İnanç açısından değeri olan bir mekânın mutlaka tarihi ve kültürel bir değeri de vardır. Bu nedenle kültür kavramı ve kültür turizmine kısaca değinilecektir. Kültür kavramı, bir millete ait maddi ve manevi bütün unsurları, etkinlikleri, sosyal yaşantı biçimini vs. her şeyi kapsayan bir kavramdır. Kültür turizmi, eski dönemlerden kalma tarihi, mimari ve arkeolojik değeri olan mekânları, yapıları görmeye, burada yaşayan insanların yaşam tarzlarını, gelenek ve göreneklerini tanımaya, böylece onların yaşamları hakkında fikir edinmeye olanak sağlayan bir turizm çeşididir. 16 Kültür turizmi çeşitli başlıklar altında incelenmektedir. Bunlar kültürel miras turizmi ve deneyime dayalı kültür turizmidir. Deneyime dayalı kültür turizmi, görsel sanatlar, festivaller ve sanatın diğer yönlerine turistlerin iştiraki ile gerçekleşen turizm çeşidi iken; kültürel miras turizmi, doğal alanları, tarihi kalıntıları, anıtları ve tarihi yapıları gezme ve turistik mekânın tarihini ve doğasını inceleme ve öğrenmeyi sağlayan turizm çeşididir. Bu turizm çeşidi de kendi içerisinde sosyo-kültürel ve doğal miras olarak ikiye ayrılmaktadır. Sosyo-kültürel miras; dini, tarihi, sanatsal ve mimari özellikleri olan yapıları ve yaşam şekli, fuarlar ve festivaller gibi sosyal ayağı 16 Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, a.g.e.,s,13. 17

38 olan etkinlikleri kapsayan turizm çeşididir. Doğal miras turizmi, isminden de anlaşılacağı üzere doğal güzellikleri içeren turizm çeşididir. 17 Kültür turizmi, turizm çeşitleri içerisinde en dinamik, pek çok ayağı olan, daha ziyade seyahate dayanan bir turizm çeşididir. Bu turizm çeşidinde turist, sabit bir yerde kalmamakta, tur kapsamında planlanan tarihi, doğal ve dini yerlere gitmektedir. Dolayısı ile kültür turizminde turizm işletme sektörleri; ulaşım, ağırlama, konaklama, alış-veriş vs. yönünden daha geniş yararlanma alanına sahip olduklarından ekonomik getirisi daha fazladır. Deneyime dayalı kültür turizmiyle de ülkenin bilgi, kültür ve sanat alanında olumlu yansımalar gerçekleşmektedir Deniz Turizmi Deniz turizmi, sahil turizmi olarak da bilinir ve ülkemizde en önemli turizm çeşididir. Özellikle yabancı turistlerin tercih ettikleri turizm çeşididir. Modern dünyanın şehirlerde yaratmış olduğu ses, gürültü ve hava kirliliğinden bir nebze uzaklaşmak amacı ile hava ve çevre itibari ile temiz, doğal güzelliklere sahip deniz sahillerine gidilmesi sonucu oluşan bir turizm çeşididir. Deniz turizmi ya da sahil turizmi deniz, kum ve güneşe dayalı bir turizmdir. Yüzme ve güneşleme olanağı daha iyi olan deniz kenarları tercih nedenidir. Jet ski, sörf, su kayığı, yüzme, dalma gibi etkinlikler de deniz turizmi kapsamındadır. Deniz turizminden deniz kenarlarındaki konaklama, restoran, ulaşım ve sahil işletmeleri ciddi oranda ekonomik girdi sağlamaktadırlar. Ancak son yıllarda tur operatörlerinin düzenledikleri her şey dâhil kampanyaları, sahil bölgesindeki esnafları çok olumsuz etkilemekte ve esnaflardan gelen şikayetler haberlere konu olmaktadır. 17 Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, a.g.e.,s,14. 18

39 Sağlık Turizmi ve Termal Turizm Sağlık turizmi veya termal turizmi, insanların sağlıkları nedeniyle kaplıca, deniz, buhar ve iklim kürleri gibi uygulamalar vasıtasıyla gerçekleştirdikleri turizm türüdür. Türkiye de kaplıcalar ekseninde gelişen turizm çeşidi bu turizm çeşidinin en somut olanı ve iç turizmde en yaygın olanıdır. Bu turizm çeşidinde insanların konaklama, beslenme, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçları karşılanarak, psikolojik ve biyolojik rahatlama sağlanması amaçlanmıştır Kongre ve Fuar Turizmi Kongre turizmi, başka adıyla toplantı turizmi, sürekli konaklanan veya çalışılan yerler dışında uzmanlık gerektiren akademik alan ve mesleklerde faaliyet gösterenlerin belirli konularda bilgi alışverişlerini sağlamak için bir araya gelmeleri sonucu doğan turizm çeşididir. Akademik, kamu veya iş çevrelerinin ve devletlerin gerçekleştirmiş oldukları kongre, seminer, sempozyum, konferans, forum gibi etkinlikler toplantı turizm türüne örnektir. Kongre turizmi ile ülkenin bilimsel, ekonomik, sosyal ve kültürel değeri ulusal veya uluslar arası arenada gösterilmiş olur. Ayrıca uluslar arası bilimsel, kültürel, ekonomik, sportif gibi etkinlikler, (forum, sempozyum, konferans, kongre, fuar vb.) ülkeye ciddi bir prestij sağlayacaktır Eko Turizm ve Yayla Turizmi 18 Abdullah Rıdvan Ağaoğlu, a.g.e.,s