Curuki ir Dr, lv1 xai i [4uzafter Ozgür [,'lehmet Bayrak Yunak ve Haymana Kürtleri Qerd stranön dilan ü y6n gel6ri

Transkript

1 Qerd stranön dilan ü y6n gel6ri Curuki ir Dr, lv1 xai i Kulu KürXeri It"4. rnda Celikan As ireti [4uzafter Ozgür Küd Femz ile röportaj Dr. Ilikaill V. Duran Mohke nin Mektuplanrda OnaAnadolu Kürtien [,'lehmet Bayrak "Deli Qocugun hlkayes" Em n Salman abano bi r arasti rmacr n r n kalemiy4e Cihanbeyli, Yunak ve Haymana Kürtleri Nuh Ate OdaAnadaolu Küdled "Kimlik ve Aidiyel" Hac Erdooan KurdÖn Säxbizini ' N4ahmüd Lewendi

2 Sö mehan carc detdikeve Lla ayda bir a kar. Tdskriflen uikonrmer 4 numnrer per är Utges av Apec-Förlag Ans. Lilg,vare:A i Clftcr Adress / Navnisan: Box SE Späoga / Sverige Te efaks E-[,la : apec@swipnet.se Redaksiyon: Nuh Ate, Dr. I"l kaili. N4uzaffer Özqür, Haci Erdoöan, Mehmet Bayrak, Vah t Duran, Eekir Daa, I,,4ahmul Ouran, Sefoyö As6. A Ciftc Navnisana lialmanyaye Yazrima adresi: Kan str. 2, WZ Almanya TErefaks: E-[4ai]: b rnebufl@hotmai.l]om Fiyatr: Europ3:7 Dl,4 N,lsnrleket tc eder r 400 b n TL Abone yrllrk bedeli: lsveg: 200 SEK.Almanya 30 Dt!,I lsves hesap numarasr: {Birnebün) postglro: Almanya hesap numarasr: E Yildiz Slichwort Birnebün COM[,4ERZBANK Hamborn - Drisb!rg Konlo: BLZ: Almanya Belavkirin / Dadrtrm: Ankara: Toplum Kilabevi/ Remzi inanq Bay nd r sokak 2211, 0642 Yen sehir Ie: Po atl : Medya Kitapevi ve Krrtasiye Cumhu.iyet Mahalles A tay Caddesi No:41/C-11. Te: K rgehlr: Gül Kitapevi L se cad. Zaler Qarsrsr No 23/a Frransa: H.2 Rue R cher 2 euse Elage Bureu Parls qap / Baskr: Apec-Tryck & Fönag tssn H",,"fak", l*rprryrro 'i"ir" --" ye. l\,lafc redaksiyone heye klr niviscn lr Birnebünö re t6n, serrast 0 kud b ke. Nivisaren ku ji Birnebüne re ten. ger gap nebin li ll xwedi nayön vegerand n. +e#v*t<37t :.1 i.'...!.t:l f :.f::-.\_-41.t_-1.-t..r'.4 J Nameyön ji xvr,endevanan/ Okuyuor mektuplan 8 Bimebun'dan I 0 Nave nexraragiyan Curuki ü Dr. Mibiti I I qeno st'anön Oilan ü yon geleri Curuki ü Dr. Mikaili I 2 Destek Nifr Slnrovä Hed.srd I 3 cotinen l,te.inan Fantk Kanoöht l4 orrncikä krrrikan Simove Hers;d i Curuk;. Dr i4ihaiti I 6 Yareni.rHenLk Mem ü Hem. lhsan Türkrnen I Z XUtUret Oegellerimizi yok olmaklan kurtaralm M. Siin Dao 20 yci,reterimli tanryjhm Kogesi L2erine bir kaq not Vahit Duran 22 YorelerimLi tanry,a m...kulu Kürüeri M. Sirin Dao 26 Cen,an n+ireti Muzaffer Özqür 53 guayrflr Ne Ayrbr Varsa? Bekir Dart 35 tctarnen oitanffibmen ine Ve Küft Renzi Bekir Dart 4 N,4old<e'nrn MeKuplannda Orta Anaddu Kürueri Mehmet Bavrak 48 "Oeti goo4un niuyesi" Emin Salman 55 yaoanc, bir arastrnnacr'nrn kalemiyle... Nuh Ates 59 gil-tli*."rri un gözrjy4e Hay,rnana Kürteri Haci Erdadan 66 Ora nnroud, Xiirfleri agrsrnda ldmlikveaidiyet"... Haci Erdoaan ZZ Siir ve toplumsal;üdbri Htisevin Kalavct Z5 Ne,.vroz QiEekleri / iahkanrm Feridün 77 rerya o isyan Emel.ci Z8 Kurd6n S6xbizini Mahmüd Lewendi 2 H'meb&t 3, pay z 1997

3 ,ai ;i re *:y* :': j i x wa * rl erva tt a nl* k uy u * u rt.t * kt il p: i * ir SEVciLi BiRNEBÜNCULAR! Ankara'da üniversite okuyan geng bir krzrrn. Bir arkada;:rn Toplum Kitapevinden Bimebirn u almr;. ilk gördü ümde gok qaqrdrm. Bizleri kendine dert edinen bir yayrnu öteden beri ihtiyag oldu unu hep diisünüyordum. Yazllan okuduktan sonra hcyecanlandrn- Ne ladar güzel ve zengjn ohnug.(...) ikinci sayrda dikkatirri bir qey gekti. Belitmeden edemiyecegim. Yazarlannr-21n hcrrcn irernen hepsi erkek. Bunu biraz garipsedirn desern yalan olnraz. "Kadrnlar yazdr da bizmi yayrnlamadrk" dedi inizi duiargibiyirn. Böyle bir yanrt veriyoriseniz ayet yeterli olmadlgrnr belirtmem gerekiyor- Kadrnlarrmrzr yazrraya teqvik etrnede sizlerede (erkekler) bazr görevlerin düstügünü unutmamanrz gerekiyor Siz de iyi bilirsiniz ki; Kültürel ve edebi (ninni, masal, agrt, türkü vs.) ürünlerin üreten ve yaratanlarr biz kadrnlanz. (...) Neyse lafi uzatmamayaynr, ben yalnrzca bir eksikliginize dikkatleri gekrnek istemistirn. Yeni sayrlarrnrzr i lgiyle bekliyorlz. Hoqga kaln. Brst Ytt-v,rz / A:rxen,q BiRNEBÜN KÜLTÜR VE EDEBIYAI-TA START! Mektubuma soksa rastladrgnr ve sanlnm hepinizin defalarca yaqadr r bir diyalogla baqlamak istiyorum. clrirler arasr bir otobüs yolculcu u : -Merhaba arkadag nerelisin? Konyahyrm. -Qok Konyal tanryorum; ama onlara hig benzemiyorsun. -Ben Kürd ürn. -Halla halla! Konya'da Kürt var mr? -Daha önce hiq duyr.namretrn.r. Peki Konyaya nereden gejdiniz'l Hcr il,imizinde kalasrnda soru igareti. Yinede yanrt vennek gerek diyerek: -Biz asjcn Achyamanhyrz. Yavuz Sultan Selim (veya Abdülhamid) zamanrnda Konya ya sürgün edilnrisiz. Bu sorular, sadccc Türkler taraltndan sorulmuyor Son zamanlara kadal Künler de Türkler kadar;agryorlardr. Ve cevap hep aynrydr. Bimebün'u gecikn.riqte olsa Orta Anadolu Kürtlerinin, -bölgeye iskan edildikten sonra- kültür ve edebiyat alanrnda atrlmrg en büyük adrm olarak görüyorum. Cünkü Osamanh irrparatorlu!undan bu yana uygulanan yo un asirniliasyon politikalanndan dolayr Kürtler; kültürlerini birnebze de olsa korumugsalar da sanat ve edebiyat alanrnda büyük bir duraksama yaqarnrelardrr Bu durum kendisini toplrrm üzerinde dalta belirgin bir biqimdc göstcriyor, Qok delil göyleyüz yrl gerirnize baktrgrmrzda nuglak bir durum kar5rmrza qrkryor. C<cmisrmiz hakkrnda gok fazla bir bilgiye sahip de!iliz. Bildiklerimizin sogu da rivayetten jbaret. Bunun baqlrca nedeni de yukanda bahsettigirniz gibi asimilasyoncu, baskrcr politikal:rve bunun kaernrlmaz sonucu olan geqmie üzerine Eekilen kara perdclcrdir Bu kara perde 80'li ytllardan sonrayavae yavae delinmeyc baglandr. Önce türküler derlendi kasetler gtktr; qeqitli dergr ve gazetelerde makaleler yazr)dr, kitaplar bastldt. Ktsacast bölge insanr gcamiyini daha gok merak etmeye aragtrrmaya baeladt. Yine de kaynaklar sorulan sorulara qogu zaman cevap veremiyordu. Baztlart: "Biz Adryaman Besni'dcn geldik" diyorlardr. Buna gerekee olarakta kullantlan Iehgelerin hemen hemen aynr olmalarrnr gösteriyorlardr. Bazrlar ise: "1800'lü yrllann baslartnda buralara yerle;miqiz." gcrekqe o)arakta yaglrlar gösteriliyordu. Bütün bu söylenenleri kabul etmedi- imiz gibi, tarihi belgc cksikliginden dolayr kesin birbelirleme qansrmrz da yok. Böylesi bir durumda anlatrlanlar dahil olmak üzcre tüm bilgi ve verileri de erlendirmek zorundayrz. Öte yandan Kürdistanll, tarihqi, hinemn 3, payiz

4 arastrrmacr ve aydrnlarda Orta Anadolu Küdlerine ve onlann tarihlerine ilgisizkaltp ilunal etrni5lerdir. Onlar taqaron bir gü9 olarak görülrnü9 vc ancak siyaset sahnesinde kitle gücü olarakl gör'ülrü - lerdir irstc ta[r burada Orta Anadolu Kürt aydrirlaünln, arastlrmactlanntn ve konuyla ilgilenenlerin birleqip daha sail rklr galrqmalar yapacalr bir dergiye ihtiyag vardr. Ta ki, Birnebün grkrncaya kadar. Bimebün trimdilik bu misyonu üstlenmig durulnda. Bütün bunlardan dolayr Birnebün'un qrkmasrnda emegi olan, yazrlarr ile destekleyen ve tüm okurlannt selamlarken baqanlar diliyiorurn. irrs.qx TünrvrN / Arverre tsirn EBüN YAZr Kr.rRULr-rNA! Kürdistan ulusal kurtulug nücadelesine yapmrs oldugunuz böylesi bir katktdan dolayr sizleri kutluyoruz. Cerqekten önernli bir boelugu doldurmanrn yanrnda, ulusal de erlerimize de ayrr bir renk kattrnrz. Dilelirn bu güzel qahsmaun uzun ön']ürlü olmasr ve amacrna rrlagmasrdrr Birnebürr tesadüi'en elimizc gegti. Daha önoe gazeteden tanltll'l'l yazrsrnl okudulumdan merakla inceledim. ilk sayr olrrraslna ra men be endi imizi ve igerikli buldlr[umuzu söyleyebiliriz. Var olan eksiklerinizi gedercccginizc olan inancrnr/ t rrndrr. (ilinci sayrdon bahsetti imizi be lirtrreliyim,) Ancak gözün.re Qarpan bir eksikligi dile getirmek istiyorum. Derginizin 2. sayrstntn 12. saytäsrnda yer alan Srmoyö Hergid taralrndan düzenlene:o "Orta Anadolunun il ve ilqe bannda tespit ed;lebilen Kürt ye esin yörelei" hirirasl,rda qarkrryr görcmcdirr. unu bclinnrcliyin*i; qnnkrnda önc,nli orandr Kürt yaiamaktadrr Özclhklc mcrkcz köylcrdc yogunlaym fazladlr(errz 20 Kürt köyü vard[). Kendim yrllar arasrnda bölgede ögretmenlik yaptr rm yrllarda go-eu ile tanr5trrr, (...) dilerim derginiz bu bölgedeki Kürtlcrin varlr rnr göz önünde bulundurur(...) (lalrgmalarrnrzda üstün baganlar diljyorum. Heser Özcüri / Arhr,q mnebür 3, payir 1997 BiRNEBÜN DERGISINE EME6I GECEN BÜTÜN 4NSANLARA sat.ct vf sttrtul/tx! Bir arkada; sayesindc derginiz elime geqti. BöyJe yürekli, do ru ve aydrnlattct dergi okumadrrn hayatrnrda. On yedi ya;rndayrm ve on beg aydu da Almanyadayrrn. Alevi Küftlerindenin. (...) On yrlhk okul yagamrm olmasrna kar;rn Türkiyc gibi bir ü1kede Kürtqe okurna- yazmayr brmkrn, konuqmayr bile öfrenemedim. Kürt alfabesini, Kürtqe yazmasrnr ye konugrna:rnr rahfatga. qrkarmrs oldugunuz dergi sayesinde ö renebiliyorurn ve bunuda gunrrla söyleyebiliyorurr. igindeki bilgiler ile de dilimi tanryor ve kendimi daha iyi aydrnlarabiliyorum. hirnebün dergisini hazrrlayan ve eme i geqen helkese selamlanmr iletirken bagarrlar dilcrim. DEGERLT BiRNEBaN q,rrr,qxr,\el! ASUMAN. / ALMANYA Qrkarmakta oldugunuz derginin ilk sayrsr elimize ulaetr. Cezaevinde bulunan Konyalr birküft olarak her seyden önceböylesi ilk olma anlamrnda- gahgmayr baqlatmanrz oldukga sevindirici bir geliqmedir (...) (...) Derginin ileride grkacak sayrlan elime ulashkga düsürce öneri ve eleetirilerimi daha genigge yazrrayr düqünüyorum. Bundan sonra qrkacak sayrlar düzenli bir b ig imde elimize gcgcrse seriniriz. Calrsmalannrzda basanlar diler srlav ve saygrlanmr sunanm. Y!sul. TAsITNAR s lrni^a[.nn cfz^e!l r lrr^nful Srlavlcn! Birnebün uzun bir süreden beri gerek Kürdistanda gerekse Avrupanrn bir gok ülkesinde ya;ayan demokrat ve yurtsever gevreler tarafrndan konueulan bir dergi idi. Dofrusunu söylernek gerekirse bazr qevreler derginin araetrmraya ve iganadolu Kiirt kiiltürüne vönelik hir derlli rrlacatrnr lahmin etmiyordu.iakat ilk iki sayr deliqik gevrelerin bu olumsu z düeünceletini ortadan kaldrrdr. Derginin yüz yrllardrr anavatanlannda11 ayrr yagayaqan iq Anadolu Kürtlerinin tüm hasrct vc üzlemlerini tahnin

5 "Birnebün"un ikinci sayw gtktt I XilrüF5on.t 5.riri -s"di-lr-"d"1,r" Ku".ydnrd'n 9'trid'lL v. 3.n fevehrc.,ls1yl. lrs,lman i.r. kolrur t! poririki dd gni "Bin,ebün", ikin.i sa,' nyla D[uyucusuyla huluro tls iyllt p iyodl-l, y& y,d rn vcbu ],'l'tr h. l n- da yatin h.y!un! bäshyin ''Em.b,ln'un y.ni syßi d1 bn'nci $yri sibi özenlc h* M";a Ura. Muz:ft r Ö. qi,r. Nuh Ak, T.m.li, Mcroyi Drra, M.hi,.r B,y Hevi gazetesi, 9-15 Agustos 1997, sa4 38 edecel bir galrqrna olaragrndan enrinirn. Siinürgeci güglerin asimijasyoncu ve imhaya yönelik politikalarinr etkisiz kr1rp, kültürcl de erleri bu güne tasryabilmek önemsenrnesi gereken bir bagarrdrr. Birnebün un en tinenli foksiyonu "bu günkü degerleri yaflna tagrmaktrr" bu isc okuyucu ve aragtrrmacrlarrn gabasr ile olacakhr. Yayrn hayattnrzda ba5anlar dile i ile. Nrrr,r, Tu. trrl.u,rn,'derrv.\}(rx isv iqrcde yaqayan Haymanalr bir Kürdürn. Temrnuz ayrnda rnerlelekete izinc gittim. Ne göreyim Bimcbün diye bir dergi qrkmr5. Avrupa da gtkryor dediklerinde ne yalan söyleyeyjtr utandrm. Soranlarada haberirn varmr5 gibi davrandrrn. ikinci sr1 r elimde rlr. Birincisryryl da gönt.ierirscniz sevinirim. Abonc de olnak istiyorurl. (...) BiRNrrBüN YöNnriMiNE! Mrsro; isti( Rt K ry metli Kalde5lerlrn Uirnebün un grkmasr inanrnki gözlerirr.ri yasarttr. Bir' kiillürün bir rrredeniletin pisr pisinc cahillikle yok ohramasr isin gösterdigirir bu gaba kargrsrnda saygryja e i1irim. Bir' gün tarih kitaplau Anadolu Kürllerini yazdr[r zaruan Bimebünu görecektir. Bu abanrz tarjhte yer alacaktrr. Dergin in yalnrzca ikinci savtsrnr bulabildim. Bence biraz eksik olsada tnükemmel olmu;. IliE bir koraplckse kaprlmadan konustugumuz Kiirtqe ile yazrlmasr gok olumlu. Siyasi görüelerirnlzi bir tarafa brrakalrn. Dergi kültürel a rrhkh olmal. Kaybolan bir halkrn kültürünü yeniden gün rqrgrna grkardrnrz. Biz de burada bir abone sistelt'ti kuracagrz ineallah. Burada bir kag öneride buluumak istiyolurn. a.)anadolu Kürtlerinin sanalqrlanyla Birnebün a destck igin konser hazlrlanabilir Kültüre hizmet edenlere bir gilt, madalya gibi iidülcndirici hediyeler velilebilir. ilk ödiillün Kürt Remzi ve Scrbrhnd Kanat'a vcrilmcsini diledm. b.) Kaset dagrtrna isi, c.)ilcrde Anadoluyu kapsayacak bir radyo galgmasr Deryinin Kürtse ve Türkge grknrasl Qok olumlu. Sizlelle gumr duyuyorum. I'Hl.Lrr O^r.cxr ' Isv.c Cüne,s! Alesl ak sül! elleri krnal gclin! altrn baqakl san toprukl memcdcki cocrrk! universitclil duydunuz mu? da dan kopan ytldtztn nai sesini. gördünüz mü? topr.a rmrzrn bereketi BinNrtüN dergisini. I3öylesine scvinmcmisti Canbcgli Re;vanlr ve xbrzrnlr böylesine gürlememisti Anadolu ovasrnda bahar. artrk, bizitnde se simiz solu!umuz var. Rast gele DOSTLARI I,'ERiDüN btuffn 3, payiz 1997

6 I.r sr,t< Ntvisa Dn. Hncinnll,t Mrxnir.i Ji kovara Bimebün0 re Beri ku ez dest bi rexneyeke xwe ya piqük bikinr, ez we piroz dikim ku we kovarekc rveha derristiye ku bibe deng6 Kurdön Anadoliya Navin. Di Bimebün. no:2 (199?). r de bi navö "Polallt Küfllei 2" niviseke Dr. Hec-ibram NIikrili derket. Dr. Mikaili di vä nivisa xwe de cav u ku Kunnanciya KLrrclistan ü ya Anadoliya Navin dide hember hev. hin tir qiyet di rvarö hrn gotrnan!l( t<.bit Nirrne. B. y.r rntn rr ferqiyetän ku Dr. i\{ikaili dide diyar kirin. numkun e ku li gor her rn an gundeki Kurdön Anadoliya Navin an yö Kurdistan0 wcha bin. L0 ne bi giqti. (imki ew gotin6n ku Dr. Mikaili dib0jc di Kurmanciya Anadoliya Navin de hene. ji 7c95'ä wan di Kurmanciya Kurdistanö de ji hene. Mcsela ew diböje lerqcke mezin a K.K ü ya K.A.N erv e ku di hin t-iilan de herfa B dibe W ü nimineyön wi ji ev in: K.K. Ez dib jinr Ez dibininr Ez dibim K,A,N, Ez diw6jirn Lz diwininr Ez diwim.hariwd: hatibü ü hwd. Hin gotinön ku wi nivisine ev jn: (Ten peyvön x urr;/bertar (italik) ü bi stila rcs haline nivisin y n Dr. Mikaili ne. Min ji li btr her peyrekä;er1ra fjerklirni) \ ä ni\i.i)e.) K-K- K, A. N. aratin sofüin.dengkidn.qis*iin:di Kurnmnciya Kurdistand de rrali» tenö li her ma Hekariyö ü Bchdinan hcyc, le li hcrömen din yön Kurdistanö lwek: Erzincan. Serlsär, Diyarbekir, NIördin, Siert. Ruha. Elcziz. Müi;. Bcdlis. Erzer0rn, Dörsim ü hwd.) di süna axafüit de bi pirani:,srrr,(irin (Ruha), den-q kirin. qise kirin (Qerejdax). peyivin (M rdin). ga/ga/ kirln tön bikaranin. rizgabln xela An:. Di K.K. de ev gotin ber6 tunebü. v6 prqiyöji Sorani hat ginin 0 nuha di war0 nivis ü axattin6 de t bi karanin. L hema hema gi bigre Ii henü her6män Kurdistanö xelasbün i xelaskirin zedetir bi kur t. jfu qqtrk'dik.k. de et heldu cntin ji tön bi kar anin..hir wekl ku Dr. Mikaili nivisiye z-ehii.e. I-ä gotik nekuyafire. c0reyek nexwe;i ye. Li gelek her n n Kurdistane ji bo nexweqiya ko/erayö diböjin qotrk. Di nav Kur mancnn de weha diböjinr "Bi qotiki ketiye. Bi q{)tikd kel, rrir" ü hwd. htblr Di K.K.yO de di eyri frtbln maney0 de hobiir ü iok.inn heye. kctckiin äarl<r'nr; Herdu gotin ji di K.K. de hene, L barkirin herna hema gi bigre 1i hem0 Kurdi-rtmö ü di hemü leheelan de he),e. t@t6fupli4_e!_uin: Li herdma Qerejdax. Diyarbekir. M rdin, Ruhay6 raketln, li hin hcröman xcw kilr. li hin hcröman.ji nivr.rl/n tö gotln.,rjt, Botina cejre bi kar marge Herdu gotin ji tcn bikaranin. Bi tay bcti hcrenön Ruha, Diyarbekir, Ev lbrmajr.rrin aku cji Kumranciya Anadoliya Qerejdaxä gotina rnargey6 bi kat tinin. Yeki navin de heye, di Kumranciya Erxeni (qezayeke Qerejdaxi nizane 96./ek Ei ye. Dr,varbekir6l. Agri ülli lresirrkiq.rn ilikurd-!-e *uc, kucik Herdu gotinjidi K. istana Suriy6) de heyc. Ew ji ve furma jorin bi vi K. de hene. l, bi pir ari peyva kügrl tö bi karanin. 8l: Li hcmü heremen Kurdis- awayi dib jin; diwi-aawi:drbe nabe, ez diu,ön/ egir cz Llit tn: ez dib jim, ez dis'i,r/n: ez dibinirn, tan6 herdu gotin hene. el: Di K,K, de ji bi pirani eyd. e_ydi id tö bikaranin. Di nav xelkö dc köm kes { arl: Di K. K. de ard. ar, arvan hene,lö bi gisti ardt6 bi karanin. hz& &11s: Di K. K. de garr's di mancya "darr"ya Tirki de ü li hin her6man ji /azüt di maneya '-mlsrr"a tirki dc te bikarunin. Her woha di hin devok n Dinili de ii gotina lazijr di manel r 'inrsri a tirki Jr 1e. Di.'u li hin heri'rnin Kurdistan ji bo "nrsrr"'a tirki "garls6 mlsri", 'lrarisd,iamd". garisi -renirri"ji diböjin. foigln Di X. K. de herdu 6otin ji tul hene ü maneya wan ji her weki ku Dr. Mikaili nivisiye. gil: mavi. hdlilli,rrl-lnbrin: yegermek e. ll lr celek heremirnl' ho \ebre) e drbejrn feiinq i &pztiujr Di K, K. de herdu gotin ji hene: xenzir- berat

7 }pytosk kergu: Di K. K. dc herdu gotin ji hene. Bi taybeti Li hin her men Diyarbekir, Qcrejdax, Swerek, Ruha, Sentsür. Entab ü hwil kergufi,,ter3o. kerlra, kwdr-si tc bikaranin. Li h er6rndn d in ji ke lro,sk. kir o,s,(, kero;k.,te ivnr,sk, kiuo,!k te bikaranir. kln &ia: Di K. K. de herdu ji hene. di nav xeikd de bi pirani peyva,(il tö bikar-anin. bke LC di ware nivisin6 de peyva kurt b tir bi kar tö. guk. huik Di K. K. de ev gotin hene ü bi gelek awayan tön telafüzkirin: grik. EüEik. bi1ük, pigük, bi9ü91k, nür: hdrlk ü hwd. Epr som, mezel: Di K. K, de gor., gom, mezel. nezet gpp gir. Scmar Di. K.K, de kem kes diböjin qop. yan ji kesön ku li bajör mezin bübin diböjin gop. Lö li gundan ü di nav piraniya Kurnanciax0tan de peytön gemar, zibil, gcncj A -ser?arten bo6 bikaranin.!94!:ev herdu awajiciik.k. de hene. 16 bori tli maneya '-sefmi,s. "n -gefer tirki de tö bikaranin. Berd ji di maneya bnce. l1k estiden'h tirki de t0 bi karanin. qyfa nuha. nika: Di K. K. de nuha. niha. anuht, nu*t. nika.:tnuäa ü hin gelck r*.ry6tt rvä hene. rnllglv mcrl; Di K.K. de gotinr mrrnr.t köm rrcs bi Lrl tinin, l6 bätir mui. meriv. nirot. tön bi karanin. gj ssii; Di K.K. de herdu ji hene: ci cr,rr ä,sün. pwi,'t. pj lqj Di K. K. de di maneya ':sürers, grr'h tirki de ev herdu Sotin ten bi kar anin. Li hin her0man di rnaneya'güac;'h tirki de tavji dibciin. blitc ry;dik.k. de herdu peyv jit n bikarrnin. nistiffnn lzellae Gotina ni;tunan ber di K.K. de tuncbü, vö paqiy ji Sorani ket nav Kurmanci, Di süna wä de beit $,elat, weten/ wetan. memlcket. war. tö bi kannin. gadu gas. croas' wegas; Di K. K de lorin. qedrr linr ke bi I'rI1inin. lä di -iün.i wt dc weki ya K.A.N peyv0n qirr, qar-i(9i gas. we qrs. helv ga ) lön bikrra in. zatuk zanx Di K.K. dc herdu gotin.ii t6n bi karaninr zarc. zarü. zar. zarok, zarük deßfilele:di K.K. Jc JayeJi dzye xilabkirin6 de t6 gotin 1öji bo "anrre-baba )ö dd ü bav tö gotin. Disa di xitabe de ej,i ii te gotin. Peyva eti di rastiya xwe dc di rnaneya xrry-fta mezrn (abla) de ye 16 carna c1i dewsa da,vö de tö sol. mens, Di K.K. de kdm kes diböjin pdl:rw, 16 [i her0nta Behdinan ü Botan qismek j0 dibäiin p6kv. piraniya herönt n din dib6jin sol ik.k,:kunluciya KttrLlirtani K.AN: Kufl nrnciya Anadoliya Nilnr Mahmüd Lewendi MpRH,re,{ Bintrnüs ilk iki sayrnrzr gururla okudun. Sayfalar rnlzda kendimi buldum. halkrrnrn yasantrsrnr buldum. Bir iqanadolu Kür'dü olarak biiylc bir yayrn qok duy-uuianclrdr beni.21. yüzyr1a girerken, hala kimlik rrücadelcsi vcren halktmtz iein, bölgc:nizde son yrllalda kinli ini sorgulayan ve de kimlik bunalrmr yaqayan insanlarrmrz i9in. iyi bir sallsma vc iyi bir trrsnt olarak degerlcndiriyorurn. Bir bütün olarak dcrgi igerigini olusturan y.rzrlar trk lelirrre ile rnülemmel. Hclc hcptnttzin günlük y.lyamjr: bireok det.r klrltlrltrgtmrz: "Memleket neresi hem,scrim?" sorusunun irdelenrjilio nefis yazr iqin, a[zrna, diline sa!ltk sayrn Vahit Duran. Ben üniversite nezunu bir Kürt krzlylm. Ancak Kürtge okuma-yazma bilmiyorum. Dergide Kürtqe yayrnlanan yaztlarr bilen nrkadaslara okuttu-üumda aldr-(rm hazr larif edemem. Böylece cksikliiin ve kendimdeki bo5lilun farkrna rardrn. Bi)lgcmizdc dergi qevresinden arkadaglara baqvut'dugumda bu konuda bana yardrmcr olabileceklerini ve dil eksikliiimi giderment iqin kaynak yayrn verebileceklerini siiylcdiler. Bu konuda yardrmlannr esir;re meyen Mern Xelikan'a derginiz vasrtasryla tesckklir ediyorum. De-tcrli dostlar. bundan höyle gclecck 5.,! rl rd.r elinrden gcldieince. giicütrt-n ),etliiincc bu )'irlrnro ) rlsittrln'txsr iqin. kcndi bölgemde her türlü destck ve yardtma hrztr oldu!umu bilmenizi isterim. Bu onurlu gahgmalarrnrzda siz1erc basrnlar diliyorunt. Kegek Kurd - Kulu /Konya

8 ä*#,**fu**'*e*x lrzn bn sayr i1e krrtrlrrrzdryrz. I Brhar rc Hrr,in savrlerrrrrzrn bir arada grktrgrnl biliyorsunuz. izin dönernine denk gejmesi bizleli böylesi bir segime zorjadr. i)giyle oku:lduiunu gelen lepkilcrden yola qrkarak söylernek mümkün- Sag olsunlar dostlarunlz, gönüllü dagrturcl ve okuyucularrrlrz ulaqrmadrlrmrz yer lere Bimebün'u fedakärlrk örncei göstererek ula trrtnrqiar. Bu arada bizlcrde bo6 dumuyor, elimizden geldigi kadar delgirnizi en ücra köqelere bile iletrneye gajrsryoruz- Ulaq irn kanallarrnda bazr aksaklrklarla karrirlaqryor olsakta menlekeneki okuyuculacmrza yüzlerce adet iletebildigirnizi gönül rahatlgl iie siiyleyebiliriz. Iledelledi!imiz okuyucu kitlesi ile tam anlarruyla bulueamadr rmrztn farkrndayrz. Zamanla aramtzdaki mesafeyi parea parsa daraltacagrmrza inanryoruz. Bu arada oldukga yolun bir abonc olma istesi var. Bu istcklere yanrl \ e eye basladtrltnl./t belifielim. Sizlerinde dikkatini gekrniqtir; bir önceki sayrmuda teknik hatalanmlz tan'l ol1'lasa da iincrnli oranda azaldr. Iluna seviniyoruz. Görsel aqrdan daha iyi bir dergi glkaracaglmrztn sözünü vcmriqtik. Bu tarz devam edecek. il irrc r s:ry:rrrzja Muzlffer özgür arkadagrrrrrzrn kalelne aldrgl Tevn i k1i ba;;1rklr yazrda Kürt d[igtinü tcknik bir hatadan dolayr grkntadr. Bu sayrda yayrnlarnayr gerekli gördük. Bu sayrmrz yine farklr ve zengin bir igeri e sahip. Dereiyc yazr yazanlaln sayrsr gogallyor. Okuyucu mektuplarndan da görcbileceginiz gibi Bimebün gok geniq bir cogralya vc yclpazede okunuyor. Bizlcri en gok sevindiren dc okuyucu larr mrztn alrsrlnrsligrn ötesinde tepkilerini bizlere iletmesi. Her sayrda karqrlaqaca rnrz Yüelerimizi Thru.yalm köysinde bu defa Kulu Kürtleri ycr aldr- M. itin Da imzasrnr taslyan bu yazr. biilge Kürt flüfusu iqerisinde hattrr sayrlrr bir ilgeyi ele alryor. i)giyle okunaca rnr biliyoruz ama katkrlaflnrzr da bekliyoruz. Vahit Duran arkadaqrmrztn Yör:\t'rinrizi Ta ryaln Kö$si üzerine bi. Senneh düfümü Hirrffn 3. payiz 1997 lagzol baglrklr l,azrsrnda belirttigi gibi bu yörejer farklr yönleri ile ele alrnnrayr bekliyor. KrLlu sakinlerine duyurulur, Brr cergerede brr lcvler rrzrn:rl r.rerip henren kalerrre slr llanlxra Muz.rffer'Özgür arkadaqunrzrn Ce likan A S ire ti bas) tklt arastrnrla yaztslnl örnek gösterebiliriz. Kendi kiiyü ve aqirerinden yola qrkarak Celikanlann bu günkü yelle;irn alanlanna

9 da!rlrmrnt. geldikleri yörede kalan akra bl ll r rn rn dulutuunu. ya;unr biqim- )erini, sosyll konunrlanrllartntn resmini gekrneye gajr;mrq Muzaffer Ozgür arkadaermrz. Dikkatleri en gok gekende her halde gayet tart;mall olan ve bir sok kisi tarafrndan merakta edilen Atkafax kdy jsminin nereden geldi ine ili;kin yaprlan rqrklan-ular ojacaktrr, Orta Anadolu Kilrtlerinin güzel sanatlann bir kolu olan edebiyatla ilgilenmeleri ve bu alanda ürünlel vermeleri arzu edilen bir Eeydi. Kuqkusuz ilk elde ana dilimizde üriilller vemek bu oftak azulann basrnda gelnlektedir. Bu say:nrn da kapak resmini Birnebün igin gizen Ressam Bekir Dan arkdaqtmtztn Türkse yazdler Anr Dencme türü hikayesi ile bu azuya yanrt venneye galeryor Bekir Dart $uaytplt Ne ayrfu varsa? isrrnli hikayesinde Krrgehirin uaytplt köyünde )asanrnrs bir oluyr yürcye özgü espiri anlayrqrnr katrk ederek insan iligkilerindeki rahatlgr ye sabrt betimletneye galtgmre. Sivas katliamrnda yitirdigimiz Orta Anadolu Kürtlerinden Karikatürist Asaf Kogak rn enrsrnr rrze)eyen bir denemeyi Emin Salrnan kalcme almtq. Okurken karlianrrn ne Ladar boyutlu oldu!unu hatrrlayacak, fanatizmin ne denli tehlikeli oldu unu bir daha göreceksiniz. Qocukluk ve genqlik yrllarrmtzrn ilk Künsc söyleyen. sesiyle istisnasrz hepimizi dulgulandrran Kün Remzi ile ylpugrmrz röporrajr hcyccanla okuyacc tntzr umuyorut. Röponaj istegirnizi kabul ermesi rc brr goguu':uz iqin bilinnreyen bir dtincme agrklrk getimesi bizleri sevindirdi. Geng kuqaklar pek bilmeyebilir. Kürt Retnzi yetmisli yrl)arrn ba5rnda söyledigi yörcye özgü türküleri yöre insanrnr, kiurli!i üzerinde dü9ünmeye tesvik etmi. En önemlisi de Küd ismini kullannantn tabu oldu u bir dönemde ontln bu isirnle kaset basmasr olmu;tur. Adem Gürdere ktrkl ytllarda Hal'mena Kürt kiiylerinde memur olatak gahemr5 bir saghkqr. Anrlannr kitap olarak yayrnlamrg. Arkadaqrmrz I laci Erdogan yazdlgr bir ön yazryla bu kitabtan bir bölümü bu sayrda sizlere sunuyor. Moltkenin Mektuplannda Orta Anadolu Kürtleri Mehmet Bayrak derlcdi. BLt belgenin yaktn tarihin az bi)incn yönlerine rqrk tutmasr ve resmi süylernin etkilerini krnnasr aqrsrndan ünernii oldugtl inanctnt ta ryoruz. Bayrak belcnilen bir üslupla ylzdrgr yazrdr gerccklcri tartr5rna götürttrez bil biqimde onaya koyuyor. Nuh Ate, Alman kültür cografyactst Hennann Wcnzel in litrblrdirn birbölümünu Almancadan Bimebun iqin qevildi. Kinlik Sorunu üzerinde Haci F.rdoEan bir makalesi yer alryor. HatLrl saylllr arastlnnacllann Ukirlerinc bag vuran Haci Erdogan, bu iizgülde bir tartrsmanrn gereklili inin altrnt giziyor. Srmoy6 HerEid'ir Ciroka Kege masah Mern ü Hem ve ihsan Türkmen in frkralart bölge Kürtgesinin tadrnt farklt bir bigimde yansrtlyorlar Bu gün bir qolu unurulmug ama tarihi sürcg igerisinde hep kullanrlagelmiq hastaltk adlarrnr Curiki derledi. Dr. Hecihram Mikaili arkadagunrzda düzenledi. Bir 9ok isirn gibi hastahk isimlerinin de unr,ltulnaya yü7 tu ugu brr dönemde bu delletrrenin önemi yadsrnamaz. Okuyucularrmrzr teqvik etrnesi önemli dilcklerimizin ba5tnda geliyor Mahmut Leweildi nin $äxbrzini Küft eri üzerine yazrst, Hüseyin kalaycr arkadasrnrrzrn bir iiri ve iir ve lbplunsal Etkileri baqhkh yazrsr, Curiki nid derledifii türküleq Sanatqr Emekqinin ;iirinden bir böiüm, Feridün alkada;rn tiirlcri. laruk Kanoplunun derledi i Gotincn Mezinanve Bodtk halay türküsü, Srmoy llerqid in Mtrr lar derlcrresi di er yazrlartn basilglnr olustunryor, Dihx /engin ve kalitcli bir Bimebün i{in okuyucularrzrn katktlarr gerekli. Bize yerel motilleri iseren resim (.verelgiysiler.,santtl ve kiiltür yö t:j ag ' bnsan). rnasal, hikaye, mizah ve benzeri yazrlan yiirc kürtgesiyie bize ijetilntesini rica ediyoruz. Birnebün siz okuyuculanmrzrn katktlart ile yoluna dcvam edecek. Bir dahaki sayrmrzda buluqmak dile i ile hoqga kaltnbinehn 3, payiz 1997

10 hi*ve :'tcx tv;isiyan Va navanajl h la nrviskar n me Curuki ü Dr. Mrkaili va lt Polathye hatrne berhevkrru'r ü nrvisandrn. Ern br vi kari birbün ü u,endabüyira va navanaji jr navber radrkrn. Drwe ku doktoreki kurd krtebekj tebabete, prjrjkiy. xrvegrtry brnrvisine, jr vana feydd bru,ine. AI Kan basma Avrsmayin: Gebelik hali. Daha gok hayvanlar itin Au/tanilir. in.stnlu igin Brzaromayin, Brbarbün gibi kavrzunlar kullanrlrr QefiJandrn, Qefrlin: o;fu* almak, igiitnek. Bingöl gibi baz bölgelcrde Qefilandrn yorulnak anlamtnda kullan trken, Orta Anadoluda yorulmantn kar;tltlt olan westin, wcstandrn da üsütmek, iisiinlek anlanuda kullantlu 'Itlstnt. Nezle, grip Qay<1aSt: loculun gtdastz kalnast Erg:ugk: Badenciklerin ;isnes i IJaxe, kula xeraw. Kanser Balluk:.9r;j/ BeqoSki: Mide eksimesi Btrov: Ienre Btrtn Yara Brrindarbün: Yaralanmak B erav Ern: D ü S ük yapnt ak BenagOn: DüSük yaprnak Blristan- Munstan: Z?zelra Buktk. Arpaak Baket\ Rotlatizna Qav E:. liahoma Q,or: Veba, st tr vebast,,qor hatlye ga, vrqinr keti seya. (kugrka)" P ateyk: Da lak S iskinlr i EE: Sanu a n Ztk S: Kann sanctsr, Tt: Ani katln alus4 kolik Dle : Kalp Hastaltgl Dorrat Apandisit Dorranteqin: :1pazr1r.r i tin patlarnast Deve kopan: lelarus Grhreptk.Kabakula* Cr'.Uyuz Gur rbür'r, Kegelbün: Sa9 dökülmesi, kellesmek Ha1:Tilö Ilari. I{arbün: Kuduz, Kudumak Hefttuzrk: Yediytl gtbant Mercz. HastallklL zaytf dii t e Megelt Verem Mirkutrk: Krzrl Mirkutparze:,4t1 Nrqrsin. Ayak burkulmasr Nqrxtn: Mide SiSnesi Lertzin. istnek Pergrfin: rgrzelr P qtkx,lat i'. Ak ciler kanseri Pistrk: l(/s, Rttvtptgtkin: Barsak dolaunasr, ileus Rehje. Nahzrn hzlt atnas4 tasikardi Sap\lca'. Zatüre, Pnömo i Sorrk:. Kuan* Ser ;: ^9arz, tnigren, sinir krizi Seqawl Rua hastahe1 At nezle-gi SerxwegiLn: Bayt/mak, kendi den geqnek QlaröS: Mide ülseri ewpotrk: Bel so uklugu $elmrzi'. Pro s tat b üy ü tn es i l(crlk Bel ve Sfi alrlst KejokhetC r J-4,ark Kullekr: Topall* Kepenek: Koyu n k e I e b e-! i Kolan. arbon Kt-rl Qrban, iltihaplt yaru K\in*: Abse, kl kökü iltihabt Kuxtk. Bopnaca, öksünik ktizi Xeneqotrk: Bo1naca Xwingrrtrn: Kan tutnnst Kula xuaw: Bo az kanseri Qotrk: Dercl, zehir Kitbin: FelC olnak, yatalakltk Zravtk: Salia kesesi iltihabt Zertk: San hk ZeriS: Atyit Zerrka reg: Kara sanhk, siroza, kataciler kanserine ha-!h sanlft Zrfs: Ktl kurdu Ztrt: Solucan Siprk: Katarakt 10 ffirrebfm3,pay2 rss7

11 Qf l'.rü stäaniri! n!r ijli- Ai'i tj \"/i- 1 r'\ f'\ l_r-tt I i-. i\ Lr L_ i,: '.1: BESA PEME HELIMXAN Ez hrlkrgrm srla tern6, Mrn bang klrj, goti Besa Perne, u9aj rrn tev yörükrn tcn8 mame Mrn br xwe goti, xwe grriyame. Devi xwes quma kanryö, Srnga gewr do y miy. Diya cazr qü beny, Mrn pag krriye p sira bt xi ye. Here 16 lö Besa PemC Ez sewrtandlm te melhemc. usa Jenn ketlm ceme ar dayi do16 herdern Here prsmami mrno qehternano Xwe dayi gazö p69 malano H1nd0 xelk goti here, geley sa no Ten were, cani Bestk dotmame xwe qurbano. Ji gundd Smayi u 6 t JBc tcvkar. Curuki Rastruwsina: Dr Mtkaili KLaver rr Guruoe MtrsEre (A. I ültksioglu) Drli mrn baxge h l pr16, emok zcrre rzebe5l le da büne grre. Ez terku cani te jj nakun, Heta ku stilyi mrn nere ber k6ndtr6. Beri taxa beri taxa XewC xwes e cem ba laxa E ku yari mrn nasnake, Le ra (J ra) drw n Omel axa. Here 16 l Helirnxan6, Sing gervr, rnernrk dükan6. Mrn ra büye bazara Canbegliyan6, B0 xana seri riyan0. Jor da t6ye, gokek rakrr IIevalC dorc qe cteng nekrr. Ez zrki xrve da prrr ga büm, ue6 v0 car rnaqallah krr. Brhar hati, te nawinlm, Cul sosrna naqetinrur. HerQrk siyarek rawrrtiya, Ez kori xwed. nahawinrm. Va klana h gundi Sflrctk hati stmndtn. Krnvn Evgar're Gozr<r Cuode Heconrera Warda warda heyran u'arda Hcr gar mal herrya gewr da Xort cam6r dest x,*,e ber da Xwe gil, me h gund o walda. BerjEr mere. ber.jer gem e Qame were eza te me. Dcrdi rnrno tu neyi derd e, Kevrri urermer wayne (bine) ser dc. Yari xwe yi heft salan berde Hcrc xwe meli, zekatcn warde. l. $ar: Kadrnlann basrna balladrgr tülbend 2. Herdcm: Gcns krzlann bas örtüsü. 3. Srla tcmör Nave gazekö ye. Va strana xalirrrrni Hec Abdurahman L sct dotmama xwc, Besa Pcmi strandi.1927 ValiyiQonyE Cemal Bardakgl )örük anioe u a Jöfln ü br zore dane rünr$tandln. [w mesele ji dr stranö tja dcrbas dtbe. bfuffn 3, payiz

12 i-i*n,-{ Dr,srr,rc Nrm. Srvovri HEnsio Ntfir lr ba her clvat hene. Kurd ji nrfrrbaz rn, Y n nrtir prr br tin lr ba wana ne hrndrk rn. Nrfir qor n xerab rn. P6 wan ztk rnerrva dr qe. Nrhrbaz pe nrfrrkrrrn hrndrr xwe vedrsine, Zrnannasö Hollandi, Piet van Sterkenburg heyst sala ll ser larixa nr6rkrrrnö xebrtjye, Lr gor a wi, menv br nrfrrkrrrne stresa ser x,e drav n ao ji w drkrn brn kontrol. Br nrfuö, rnerrv drxwaze y hemberi xwe brnrsinc ü p his 0 hersd xwe baw der. Nrfit loutey n xerab rn. Ew rnenwan ava nakrn, 16 xerab drkrn. Nrfrrji parek c,jr kultura insanan. Lewnra, deraku em nrfir n xrveji brnrvisrn. Jt bo qr? Ne ku bo hun wana br kar binrn, bo ku ew jr birnebrn ü b n zanin, Ew d lazrrn brbrn, bo ku em xwe ü bapir n xwe nas brkrn. Ki drzane, belki roke yek ji nav me derkeve, mina zrmannasd Ilollandi, brxu,aze lr ser nrfrran l kolinek g ke ü brbe Eeg6 nrhran. Lr j6r ez6. qasi ku te bira Nrn, destek nrfrr btnrvisrtt. YEn jr devö Kurmanc n h la Kuluy6 (Konya), L gund n ReEiyan- - Ar vr mala bavö te keve Ar vr mala bav keto - Axüy6 vexwe Axü vexwaro! - Brrina res Ir te were Brrina reg lö hato - Brrusk h te keve tsrrüsk 16 keto - Qav te kür (kor) brbrn Kür büyo - Dernexwin brbi - Dest ü piy6n xwe baneki - Dest n te brqkön - Herda ku Eüyi, jd venegeri - Jr vrr da heri, jr w6 da neyi - Jan h te were Jan 16 hato - Kul dr brn g6ng da hato - Kula merezö h te were Kr.rl6 mcrezö 16 hato - Kula qanser6 h t6 were - Kezew h te reg brbe - Kezew h te were xwar - Mala bav6 te w ran brbe. - Mala te m6rat brbe Mal m6rat bryo - Merez ü mrtlk lö hato - Mala te brgewrte MaI gewltiyo - Ocax6 te kür ( Kor) brbe - Suy (stuyö) te brqk6 Su grkegto - Suy6 te dr brn te va be - üna xwe ranebi - Tu gerpeze brbi - Text-tac te wergcre Text- tac wergeriyo - Tu brqeyrti - Tu brbheceyi - Tu brxenrqi - Tu dt herdö re;; bi Tu dr herd rey kevi - Tu dr srbö negcheyi - 'l u we tu royan nebini - Tu brper"trli - Xwedö bela xwc brde te - Xwed6 bela te brde 12 mnebün 3, pay 2 1 9s7

13 fli*t ä *r3;-* L;}*r:ä ri*rc berevkrr; F-ARUK K,,tNoÖl-u Van GotlnCn \4ezinan y n li.16r ku li j r hatine nivisandin, l-i gunden ku vdra "Gund n Sewlda" (B Sqaw,ax, Qendil, Qinan, Yayla, Col ) ltib irn hatine berhevkirin. Ew gundana giredayi 1,. Navgeya Cihanbeyliy ne. - Kügik bi kurmarr namirin. - Dr gundan da ku Melle neman, bi dikan ra dib6n Ewdirrehman. - Ez dibdm ez xadim im, ew pirs dike: "Qend zarokön te hene? " - Qatr gikas q6 be, ji tim dol k6r e. - Bav je qal6, heya sal6. - Ro dihere Keda nare. - en sibe berv6 hene, ö 6varö lö bireve. - Hebü xerman q tunebü demane. - Mala bi ga, bi deve nabe. - Ke miri, j i gur natirce. - Bi gur be miya me birwe - Pirö memmir buhar t0, Kalo memmir pincar t6. - Dib ie ez döw biköm xwe nelekir.rim,, - Derdö birgiyan tim nan e. - Li quna q ran krmd dj-xwine. - Di xelke ra li dür tö, ji min n li bin6 tür tt. - Bi nisk beryoqki dibe. - Pez pez6 Xello ye nav nav6 Cello ye. - Miqkö kor xweliyö dikole Ii ser6 xwe dike. - Mala m6mn quqa z6rran. - Dinik6 din, mi guhcti bi bizin. - Dew6 nrenya ji mastö xelk6 xwerir e T bini: BodikE krlarneke govencl ye ii ir gund6n Sew6<ia j i w prr hezjjkr n. Bod rk.ji 961ika devö ra te gotin. Keqika ji bi vi navi br nav dikin. ßu Halay tiirküsü Gtnden Scwäda o/ank bilitrcn Cihanbeyli ilgesne ba lt; BeSkavak, Kandil, ('ölköy ve C-itlcn köylerinin dü!ünlerinrle en sevilen türkülerdendit Bodik ise: Deve k;ttanntn et sonurula yürüycn kü9tik sevitnli vede süslenni; yavru devedit Ayu zananda ktz gocuklartna da bu isin verihnektedir.

14 **a:erk* K*rr*lic*t Qerok hene, kes n:zane cw jr kingö va manc. Ew drbrn mal xe lkö. Qcl sali beri r,ö. h gund Xehka (Kulu), wcxta kn ez heft-hey9t sali büm, hemsaliyc ki rnrn hebfr. Je ra drgohn Hesö Hcvö. Hcsi q6rokr Leqe drzani. ü lrodön mör'an katdrkrr. Möran bani wi drkrrrn, l:.1orö odö. lr ser mindera brlrnd qün drdana rvi. Qöroka Kö9ö Srn,royr Hsnsio nexwe! K 9ö gotrye, - Gulo glma tu brzrnö drxwi? Gur gotlye, - Ma kugrk nrn nexwe, Köq6 gotryc, - Kugrk grma tu gur dtxwi? Kuqrk gotrye, - Ma Xatün nanö Ecwrti ncde mrn! K69ö gotrye, Hes6, br qarrnörki rirdrnrgt ü wcng dest - Xatün qrma tu nane Scurti d0di pö drkrr': -9r hewüye gr tunewüyc, kö9ck hcwirye. Rokö, kö9 qüyc hclkretrye ser cernede x',vc xügkrrryc. Ew jr nrqkava 96r drbc ü nrgd xwc drgk, K69 br h rs kctl),c, gotryc, - Ccrncdö te grma nrg mrn grk na? Ccmcdd gotrye Ma ro nede mrnl KCq6 gotrye, - Roy grrna tu dcdi ccmcdö? Rove gotlyc. N4a brzrn h pa5 9i1,6 neg re! Köq6 gotrye - Blzln grma tu lr pa 1 4 ffimebon 3, payiz iy dr9 ri? Brzrn6 gotryc, - Ma gur mrn r kugrk? XatllnC gotrye, - Ma mrsk nekcvc gali 6rd! K6q6 gotryc, - Mrqko qrma tu drkewi gali örd? Mrgk gotrye, - Ma prsrk mrn nexwel Köqö gotrye, Prskö grma tu rnlsk drxwi? Prsk6 gotrye, - Htm drkrm. grrn rirkrm, bina xclkö xerib drkrm! Daniyekc xrve ya hr nok ü nisk drkrm rä drrrvrm! Hcse q6rokvan: Q roka rntn gil qryametc Rehrnel 1r v crvat Dawi.

15 QiRoK Iterhevkar: Cunuri Rastnrvis: Mtreit-i (Lroklal genelde su tckerleme ile ba5iar: Ciok citok. nitnga xitok. drgenyan, me r ü rö9 dtbrrin, mert Guna j kut, ü teysti kn. i: l;;l;:li;;;;:, o"' :lfli:äil,ä';"'^,-i,illllixijljii (:i,ka n7n rasl' mtn xarparik rna':t' t u.ya t,,rtj, ertri'hrland, da desti xwc, REwl Ü COTKAR lö nrhöri ü br yek va avöt ztk newale.etn giqtrk scr hev da kctln, blrirrdar birn. Aha Ew menycki -xort ü.iir bü, p61wan bü. rv6ng va cw dtdani (drran) mrni p qryö Kesi ku tu br wi brkaniya, br wi va gulag jrkestiye. brgrrla tunc bü. Prri lalazan bfi, kesi ku Wi tewatur drkrr. prrs [r qrsc u,i suva vcgcrine tune bü. Düra gaye xwcjt nir bcrda ü bt röu'r Gund iir bajar nehrqt, gi tev da. Rok6 lt va tevhev gün rnala wi. Jtna malöjt rvan pcri 16 mörcki cote xwc drajot. Srlav da ra qiv ani, cw xwarrn. PaE n nji qchwe vexrl'ann.lt bcr derr rnrri5k drgcriyan, wi. Cotk6l srlav hrland. drkrrrn. Rokö em lt bcr cskcran R6wr got; Lo Cotkaro! Mtn tu gund ä gav0 röwr h mrriqka ket ü got: Va bajar nehrgtrn, ez gcnyam, le mln tu mrrigkana grqas grr tn! Cotk r disa bi tewatur: Mrrigkö me dcstcki kujr ser desti xwe ra nedi. Cotkör vegcrand; Dcsti ser desta m ye, w qas grr rn ku, hel h kck rvana jr h61a qo yi scr qoya ra yo! heyqt nöran va h tutoke te barkrrtll. Lr scr v bcrsrv r6wt ntqkava xwe Xrrc, menyd wana gük ir hur rn? bcrada nave cotkcr, lc bclö Cotker qlng Wi dom krr; MertyÖ me weqas glr rn br pilö r'öwr va grfi ew avöt crd ü lt ser ku, avö bir6 br kulma drkeinrn. singa u'i rünrgt, dest krrc qrrlk. RÖwr Birön wana tcng ü kür rn'/ aman xwcst, xrvc berda, Cotkör got; Xarzd eze jr tc ra hcycta xwc brkrrn. Em zemancki gel lrrltt, e;qrya h Bir0 me weqas kür rn ku, mangö ku qala sru,6 da hati ber boxö, Öval'0 drzayi. qiroka rrln rast, mtn xwar parik mast. qiya TrgroNernx ve HEJMARE 1-Oda queti masti, si il dtl mela t da rünrqti. 2-Oda 5ulti mr5ti. lor td drl r'ünr;ti. 3- frgteki rntn heyc, tete tere, ll paq xwe nantre. 4-Podrm qoriya, btgqul flriya.(podrm: Deve yavrusu) 5-(-irva1 risini, genune goqtini. Berslvön va t1 tonekana dr hejmara te da b dayin. Bersrvön trstonek6n höimara 2 ya l.zobe 2.Crl, doqek 3.KfrsL 4.St6rrk 5.Gelt I

16 Heso, Huso il Miskr hers brra ne. Huso, tornofilek (okrrnobil) kiriy. Quyc bajdr, kü tomofila xwe bine gund. Her du bray n din, gav li nya u,i ne. Li der grlnd dip n. Ciranek, wan dibine ü dih6je: Hün li ber teketa tcunolilc S'i ser.1 kit? Hcso : Em Misto serj krn! Mist,r: Lr i tri: \1islo. seriekin ba!c min. Le rivi-vi qüne ji plrr brayi rnin..... :.":,t..."-1 \/.,.'{ i YEK A Q BB BE a., :,! Heci 0 Husin. herdu brra ne. '.':l',1: Heci ji eskere, bi perenc pir vedigere-. X:i gund. Lli u,an perena 2-5 pez standine ü de t' bi Eivaniy0 kitiy6. Ro.j t n ir diherin. Heci ü Husin, dixrvazjn :nala xw.e jihev c bikin. Rojek lleci, ji qo)e 1a6ö ye miyek li ser kera r.r,i, vedigere gund. Husin.j dipirse: Va 9i yä Heci? lleci: Gur hate pez, mi yek ku5t- Husin: Xizil bi hevalö tc be guro, min ji tiur digot. kü em cö bibin, 12 pezcn Heci, 12 pdzen min. Va nriya din a qirbibe? QünnaNe re ME Hcmo,.ji gundeki ciran dizevice. Qend rnehrrr bi jrnu xwe jiycna rue didorninin. Lö. jina,,vi nakeve seri wi, p6 qail nabe, Dixwaze jina xu,e berde, Husinji ciraneki Hcuro yi tenak6 hiqsivik bü. Ji bcr xizaniyö hin nezewicibü. Dibihize kü Henro.jina xrvc berditle. dihere ccnr Hemo. J0 m dibö je: I lemo qurban. min bihist tu jina xu'e beldidi, rast e? Hcmo: Erö bra, va ji min ra nabe, Ez dixuazim w0 berdim. Husin: Qürbao 1e mc Herno, ew gend roja Li cem nrin be, pa5ö berde. Mrvo Memo zrlarneki jr glrnd6n dora Kuluy6 ye. Ew l0 l2 salan lr Almarrl.rle rnaye ü prsti ra salan tlrrrr.aze ku lrcre 3urrdd r*e. L ew brryara xrve drde, L balahrd siyar drbe te KuluyC. Lr wrr banga texsiyekc drke, drb6je: Gelo tu drkari mrn brgihi.jini Qerejdax, heqi te qrye, eze brdrm te. Lr texsc siyar dtbe, tc guodä xwe. Heya vrra baq e. Lr dora xwe rn ze drke drke qaq 0 metal guhartri1, gundc ku l xwedi va gund a nine. Jr qofor tq baq drzrni vrra Qerejdax gtleiez vi gundi Memo br ji mala bavö nrzane awa zaroyen br goga )rngan r, dtbide, drprrse: Hun mala EIC Mrse rn? Zalok jö ra ni5an drd:n. Merno drge dor mala xwe. Lr dora xwe m ze drke jrneka pir drbine ü dlbcje: XaltC, tu nrala EIC Mrqe nasdrki? Jma pir lr drzrvrre, bersrva wi dtdö Mala te ava be Menq te mala xwe nasnek ; na te dayika xwcji nasneku? Mrsrcrn ü DU vtoror Rojek du rnerrv n jr gunde Tetera (Kostengil-Kulu) h rnotorc xwe siyar dlbrn, t6n Qerejdax drzltiyc. Mangake drdrzrn drgrn. Gundiyeki Qerejdax, br nav6 Mrstefa vana drbine, drbdje: Ez6 lez brkrm, herrur mala xrvedan mang, gazrnca vd drzrtiy j ra brkrm. Mrstefa drqe rnala xwediy6 rncng. je ru rib je. Xwediyi rnange. 1 n drziti krrrn6, drde dadgeh ü Mrstefaji sahid drnrvisintn. (end meh derbas drbrn. roja dadgeh t6. Gigk br dor ifada xwe drdrn ü r0dlnrn, Hakrnr gazi sahid drke i dlb je: Sen olayt 3 payiz i997 göfl11üssün. anjat bakalnt nasrl oldu? Mrstefa drb ie: Wala haklll'l bez bir adant iki notora bi»ntisti ineli g.zlryorlardt. Hakrm L ifada MrstefE rr.röze drke il drb -je: Yaz ktznl Sahidit hig bir Seyden haberi yoktur. ihsan Türkmen

17 KÜLTÜREL DEÖERLERiMIZI YOK OLMAKTAN KURTARALIM ürdistanr güg ve ekonorn ik nedenlerden dolayt terkedip Orta Anadoluya yerleqmig, kügük bir kesim drqrnda yerleeik düzene gegmig olan Küftler bir kaq yüz yrl önce bilinqli bir politika sonucu sürülmüsler ve mecburi iskana tutuhnuslardr. Bu sürgün politikasrnrn terr.rel hedefi, ulus ohlanrn teorel ö elcri olan toprak birligi, dil ve kültür birtieini bozmak yok ctrnekti. Anayurtlarlndan sökü1üp atllan bu insanlar do al olatak Kürdistan Kürtleri ile olan toprak birliklirini kaytp ettiler. Onlardan uzak bir co rafyada yeni bir yagam mticadelesi venneye bagladrlar. Toprak birlilini bozmayr baqarabi)en sömürgeci devlet, di er bir arnacr olan dil ve kültür birligini bozrna hedefine, tüm bc'kr ve csinrilasyon politikallrrna rrgrnen ulaqa-madr!rnt söyleyebiliriz. I)il ve kültürolgulannl yok etme politikalannr boqa qtkannada ctkili olan bir gok neden vardr. Kürtlerin OftaAnadoluda kendj aralarrnda sahip olduklart bir toprak birliei zaten olusmustu. (Konya-Ankam- M. iniu Dec Krrsehir üsgcni). Bu durum bölgede insan iliqkilerinin iq iee oltnastoa neden oldu. Bir birinden kopuk olmayan bu iliekiler böyjece izole bir biqimde 1950'liyrllara kadar kapalr köy ekonomisi igerisinde devam etti geldi. Bu yrllara kadal Kürtler kendi kendilerine yetebilrneyi bagarabilmiglerdi. Pazar ekonomisinin dili olan Türkgeye pek ihtiyag da duytladtlar- Yasarn anayuft dan farkh özellikler taqtlladr. Ekotromileritri yine hayvancrlrk ve tarrm üzerine kurdular. Önceden edilnilen tecrirbeler ve tarihten ahnan miras kültür'el ballann korunmasrnr sa ladr. Kürdistan i1e olan kültürel ve sösyal alandaki iligkilerini sürdürdüler. Bu Kürdistan da kalan akrabalan ziyaret, dengbeller-in gelip gitmesi vb. biqiminde oluyordu. Dil vc külrüriin koruntnastnda digcr vc en önemli etkenin ise hu alanda var olan geliemir;li i gösterebiliriz. Bir bagka dil ve kültür larafindan rahatqa asrmile edrlemiyecek kadar zengindi Kün kültürü ve dili. Bölge Kürtleri toplurrsal ili;kilerinde taziye ve nisan ziyaretleri, nisalir agrrlama gibi kültür'el ö eleri aynen yaqadtlar ve de yasattllar. Bu yaqam igerisinde dillerini - bu gün yasakiama ve asimilasyon politikalarr kargrsrnda bozulmastna kargrn koruyabildiler Cenazelerinde ana dilleri ile a rtlar agklarrnr i)an ederken de sevdaltlartna türküler yakl r lar. Bebeklerini Kürtge nlnni- Ierle susturdular (Astkirin-Kürtgede bebek 1er, sustraz uyuyamazsa astbikede lir,) Kendi dilleri i1e halaya durdular. Folklorik yaptlartnt ana dilleri ile betimleyerek koru-dular ve yasamaslnl sa ladrlar. Halklartn dil ve kültürlerini koruyabildikleri oranda bir kirnlile saltip olabileceklerini unutrnadrlar. Oda andolu Kürtleri nin gür1ümüze kadar ulasan aeltläfln1, türkülerini ve ninnilerini inceledi irrrizde, kültürlerini nasrl koruduklarr ve kimliklerine nasrl sahip grktrklart görülebilir, Ömegin bira[tdrn masum dize lerinde Kürl taziye gejene inin nasrl oldu gunu veya nasrlolmasr gerekti ini kolayca anlayabiliriz. Xwang bta weng nahitt Guliy xwe yck biskin ketiya birt ReS xwe ya gir da,vi Ziavey xwe <1i billürada bit ( l) Burada ikinci dize de. Kürt insanln öliime kargr duydu u isyall duygusunu siddctli bir bigimde yansrtan saglartn yolunrnast, katalann ba lanurasr olmaktadtr, En önenrlisi de bunun a rda konu edihresidir- A!rt iiyle

18 güqlü bir acr hissi i1e söylenraelidirki, kavahn ezgisi durumuna gelebilmelidir- Ayrrca bu a rdrn. kornqu köyden gelen bir bayan tarafrndan öieniu krz kardeqiue hitaben söylendieini beiitnrck gcrekirki: Bu köyler arasrnda birli i, sitem edecek kadar samimi iliqkiyi vc ba 1rh r gösterir. Geride genq kalst ve bil ya;rndaki bebe- ini brrakrp Qanakkalede ;ehit dügen birisi iqin krz kaldepi: Ji wö hengor heta v hengor Ez raneketinji dengi dergisö,li lor lorö (2) Dizelerindc acrsrnr dile getirirken bölgemizde kaybolmaya yüz tutmus Zozk- A/enmkelimesini günümüze tasryordu- Birbaska agrt ta, genq krzrnr amansrz bir hastaltktan dojayr kaybcdcn anne; Li livani Zivo. li livanö Hew sa dil nh da nayi Mh Zetvik neeh bi Sar ü kinnl lilckö ku nala xwe Sewiti Qeli zenheiy kitin xwe nizaa (3) Orta Anadolu Kürt kültüründc ar ve Kitan glbr giysi aksesuarlarr türkülerde önemli bir yer tutar,.. Bölge Küftleri düfünlcrindc de kü]türlerini ya;ahraya önem verdiler. Taw taw taw lewe dd Sitg gcwrc, balgih zend Sewa xatir te rind Ketin seri govend (4) Dizelerinde görüldü ü gibi sevgilinin güzelligi, ask, fedakäkarlk dolal birgüzellik ve sa lam bir dil yaprsr ile yansrtrlmrqtrr. Bununlabirlikte a5k tür'küleliode essiz benzetrreleri, özgirn Kilrtge kelimeleri, duygu yüklü ince iladclcri yakajamak mümkündür. Kaniya gundi nte nenner e Ef giya ritde dihcrc sere Bejna Elö dara ter e Wida wöda werdigere (5) Döfilükte sevgili taze bir agaca benzetijcrck sallanrqr ince bi1 dille anlatrlmaktadlr. Agrt ve ask türküleri ile birlikte ninnilcrdc de Kürt kültürünün ince özellikleri ustaca dile getirilmektcdir. Nirrrrilel ell..el. re lrz gocuklar iqln ayn a) n siiylcnir. AlagrLlu riizlerini verecegirniz ninnirle erkek gocu a veilen degeri venasrl hir yagarnrn bekledi ini görebiliriz. Qurban quftan heli cara Ji te ra binin helt yara YekanteskAyara Yekas rükulit Yek a detzi ti dirün Yek a getru havin Yek azevi giniu Yekab riidotin Yek a-;eri i kite SuStit (6) Ninni nin ilk dizesindc Qurban qurban /reli cara denilirken Kürt toplumunda erkek qucuga vcrilcn iincrn ve annenin qekinrneden erkek Eocuk igin kendisini feda edebilece ini görüyoruz. Diler dizelerde erkek qocugun n'rutlulugu igin krz feda edilirse de asrl göze garpan kadrna ailede bieilen i9 bölürrünün srrulanmasrdrr, Aynr zamanda toplurndaki 9ok eglilik ima edilmigtrr Krz gocuklan igin söylenen ninnilerde ögütler verilirken narnus öeesi ön plana lkmaktadrr. Keq keg rind nrcreve Linge b bi ber hipa keve Braye tc bi dü te keve Dayika bi ray n xwe keve (7) Evetl yukanda da belirtmi5tirn. Dünya halklan dil ve kültürlerini yagatrp korudukqa etrjk kimlikleri konusunda söz sahibi olabilirler. Orta Anadolu Kürtlerinin yarattrgr sayrsrz kültürel degerden aert, türkü, ve ninni)erden birkaq ömek sundum- Bunlann korunmasr ve yasatllmasr gerekiyor. Kaybolmalannr engellemek igin derlenrncleri. yazrlr h ale getirilmeleri \e arqivlenmeleri önemli bir görev olarak önümüzde duruyor- Her annenin bildi i bir ka9 a rt, her gencin bildigi bjr ka 1ürkü vardrr. Okurlanrnrzrn yörelerinde söylene gehnis ve bu gün ogu anonimlesmis olan a rtlarr, türküleri, ninnileri yazrlr hale gerirerel dergimizin yurtisi ve yurtdrgr adreslerine ulastlrmalarrnr bekliyoruz. Dipnotlar (l) Cü16 Hcci Titt Cölyazr (2) Hüsnö l lcccli Karacadag (J) Esm.rvi Krrkprnar (4) Anouim (5)Anoninr Cölyazr (6) Ano'rim (7)A'tonim T 18 mmebfin 3, payl, 19s7

19 QrRA no:11/ kovara kulturi- (Kovara Komeleya Nivlskarön Kurd Li Sw0d0) Navniqan/Adress: Box: Järfälla/Sweden NÜDEM no kovara huneri, edebi ü Qandi- Navnigan/Adress: Termov. 52, 2tr Järfälla/Sweden no:6i kovara wöje, gand ü ramani (Kovara instituya Kurdi li Stockholmö) NavniEan/Adress: Fridhemsgatan 15, 3 tr Stockholm/Sweden DUGIR no:6/'1997 -kovara kurdi li derveyi welat- NavniganiAd ress: Box: 3437, Hässelby/Sweden bfneb0n 3, payz

20 YÖRELenim izi TAN IYALIM xögesi üzenine ein KAg Nor ikkatli okuyucu biiir. Birncbün Orta Anadolu Kürt nüfusunur') yo!uniagtr!r yerlesim birimlerini,, Yörelerimizi TanryaLm" bashgr altrnda tek tck tanrtryo. Polatir, Aksaray ve bu sayrda Kulu Künleri söz konusu kögeye ruisafir oidular Srrada ise bekleyenlerin oldu!,unu biliyonu- [lgi ve rnerakla okrulduguna inandlglm bu kö;enin; bölge Kürt nüfusunu oiusturan pargalerrn yerel özelliklerini betimlcmesi, cogrllik konurnllrlrsl resrl etrnesi ve kültürcl dünyanrn ücra kö5elerine jnrnesi aersrndan ciddi bir bo5lulu doldurmaya rdry oldu!urru söylemem gerekiyor. Söz konusu yazrlarr kaleme alan arkadaglam yukarrda belirttigirr gergclin yakrcr etkisi altrnda hareket ettiklerini biliyorum. Objektif olmada gösterdikleri hassasiyet ve elden geldigince somut verilere dayanma kaygrsr saygrya de er üzcllikler tagryor. Ne varki; yazrlarrn bu bigimi ile kahnasr ciddi bir eksiklik olrnakla beraber. birirnjerin sahip oldu[u nesnelligi lazlasr ile ofiaya koymadlgl düqüncesindeyim. Köy, kasaba ve ilgclcr agrrhkla göz önünde bulundurulurken, Kürt nüfus daha r;ok co[rafik boyut iqerisinde ele ahnmr; ve en önernlisi,lc rrtuz )rl rcya daha ünicsi durumdan yola grkrlarak haldeki durum resm edilmig- Veya en azrndan bendeki etki ve izlenim bu yönde- Yazrlan kalerne alan arkadaglarrn sub.jektif niyetleri bu olmayabilir, nitckim arkacla;larila bunlann gelistirilmesi gerektifi konusunda hem tikirler Iakat yaprlmasr gerekli gahymalarrn dr en azrndan koqe rrqlalr r e genel gergevesi VaHrr DuRnu konusunda birkag belirlemede de btllunmak gerekiyordu. Grurl qnnqeve NASIL olmalt? 'Ioplumsal gerqekligimizi temel alacak olan galremalarn yrllarca önce yaprlmasr gerekli!i ortada. Bizlerde toplumumuzun haldcki konumu üzc nc arastrrma, taftrsma ve analizlere gidebihre hakkrnr rahatga kuilanabilmeiiydik. Bu anlamda yaprlacak galrgmalarrn dtin-bugün-yarrn olgularrnr göz önünde bulrrndurarak yaprlnasr elzern olmaltad:r. tsu toplum olaral bu gün yaqadrfunrz de i;im ve dünüqümü bilince qrkannakla olanakl gözüküyor. Yryam dolasr gercli siirelli bir devinjm igerisinde. Dün brraktr[rmrz ycrde defil. Bizi bekleme niyetide hiq yok. Hepirniz biliyoruz ki son yrliarda toplum olarak köklü dc iqiurlcr yasryorlrz-.. Tarihin her döneminde pe5irnizi brrakmayan göq sonucu hemen her yere da[rlmrg durumdayrz. Otuz yrl önce Qocukh.r umuzun geqtigi ve bizlere ev sahipli iyapan köylerimiz, kasabalarrmrz, ilgelerimiz eskisi gibi canh de il. Kimi harabeye döndii kimide saygryla kar5rladr rm sakinlcri tarafindan ayakta tutulmaya galr 1ltyor. Fakat buna kar'qr yeni ve falklt yagaur mckanlanrnrz rrlustrr. Anlaranrn- izrnirin. istanbulun, Konyanrn, Krr;ehirin geqitli varoqlarr, Kopenhag, Stokholm, Paris. Viyana, Ahlen, Witten ve Parisin banliyiilcri yeni yaqam alaniarrmrzrn baqrnda geliyor, Abartrl: kaeabilir ama nilfusumuzun belki de yüzde sekseni bu gün dogdugumu,/ kö;lerrn drqrnda ya5ryor. Söylc,.liklcrirnin daha iyi anlaqrlabilmesi igin bir iki örnek 20 mnebon 3, payiz 1997

21 vcmtelu gerekebilir. Ornegin Kunlr iline birglr Krrlu ilgesi, göge en gok kitle veren ilqelclin baqrnda Ankarryl. i.rege. Drrrrnrrkala gliq -uclir. eden kitle bclki de bu günkü sakinlerin bir kag katrdrr. isveqte. Daninarkadu oluqoruq küqük küer:ik Kulu kolonileri vardrr. Du durrlrn Jigcr ilge re rnerkezler iqin uyntdrt divet,i liriz. I'rrlehrr KLlrLlcrinin hemcn hcmen yarrsrnrn Ankaranrn geeitli nrahallelerinde yasadrklan bilidurektedir. Örnc ir Tosunburnu (Brzbenika) köyü sckinler irrirr yüu de :ckscni bu grin Ankarada Ya),la rnahallesi. entepe, Demeter,ler vb, urahailelerinde ikamet ediyorlar. Haymana. Bala Kü rtleri neredeyse Ankaranrn yerlileri konumuna gelmig bulunuyorlar. Bunlarr bö1ge Kürtlerinin ana gövdesini sehir merkezlerinde arumak gerekir sav Lnl dolrrllrrnuk iginde ömek verebilir iz. Cergi ill lerleqim tnerk(zlcrini tcsfit ettikten sonra slra bu alanlarada gelecektir ama biz yinede yerel biriirleri resm ederken bu alanlann özglil durrlrnlanna dikkatleri qekelim istedik. Birde yaprlan iqin ne anlama gcjdi i itzerine krsaca drlnnak istiyorurn- Üzerinde yaqadrgrmrz co rafyada gesmiste, yüzlerce etnik, kültürel ve inang grublanna mcnsup topluluklar yasryordu. Cogunun gerek doga al1larl gerekse egemen topluluklann baskl ve imha politakalarr sonucu yaqarra l'raklr bulamadr[r bilinen bir eerqek. Anadolunun renkli kirnli ini red eden ve ycrine Türk lüä ve.9aaalr,tekseninde venr bir toplum yarahnak isteyenlerin rcsmi tarih anlayl lanna kargr grkarken yerine ne konmasr gerektj ini bilurek gerekiyor. Evet Anadolu halklannrn tarihi yenidcn )atrlrvor. Bi,t ortr Ancdolu küt'tlerinin payrna dü;eni iyi bilmek ve ye ne getinrck zomnda oldu Lrrrruz görer,ler var. BrL kortrrda zol lrrk r r aqnrlzlarrrrrrzrn,rljrrguntr hilivorrrrn. Cecil rr ril trr ilri lör'evlerr l errnc gctinnck ku)kusu,/ krrlill rjegildir. (-stelik bizden önceki ku;aklar gerekli olan itinayr göstemremislerse ki öyle - i5irniz dahada zordur. Bu cografyada varlr rmrzr lescil eden yerileri dtalanmrz yazlll l'tale getir(e)nterniq olabilir Brurun muhascbcsini yaprnak bir baqka yazr konusu arna yazri(a)mamr9 bir tarihi belgelemek bizlere düsüyor. Bu anlamda gerek Birnebün gjbi rneter azi qllr.rrnalan gerekse Yörclerintüi Tbn tyah n köqesinn özgül konumuna ciddi airlamlar atfediyorum. Kuqkusuz bu genel gerqeve qeqit li alanlarr irdclcyclr qalrrimalarla desteklenirse anlaml olur. I Ier aqireti, siilaleyi, hatta 1ek tek bireyleri kendine baz alan arastlrmalar üzerinde yogunlasmak durumundayrz. Küllürel ttünyamrzr biz fälktnda olmasakta ciddi bir biqimde etkiley'en olgrllann tek tek ele ahnrp irdc)cnnresi gerekebilir. Srrasr gelmiqken bir kaq örnek vermek gerekirse: Örne in: Man ve.[ord kamyonrlnrln Cihanbeyli ve KLrlu Kürtlcri üzerindeki etkileri, bigerdöverin KrrEehir Künleri ile Kürdistan arasrnda sagladrgl iletisim, Avlupaya göq sonlrcu türkü ve agrtlarda de iqcn igerik, Türk köyleri ile olan iliqkilerin niteli i, inang dünyasrna iligkin ilginq davrirnrqlar vc gclcneklerin daha baskrn geligi, Qocuklala isim verrnede yaqanan kurlma ve dejenerasyon, devlcrin dil konusundaki asimiiasyon rtiyaslnl televizyolrun velirre getinnesi vb, gibi konular ele ahnmayr, arastrrrlmayr bckliyor Yazrtnr Yaqar Kemal'in bir söylcsidc yaptrgr tespite vurgu yaparak bitirnrek istiyorun. Gö9 belasrna o)dukga bulaqmlq brz Orta Aoadolu Kürtlcrinin hu tcspitren qrkaraca-el bir ders olabilir bejki. )'ar;ar Ke tnrl :öz konlr:lr söylcyitlc Br.r -:.'r7l kaybolntaya yüz tuttnus fukurovanrn kliltiir ve yasam diinyasrnt resnt eden rotnjtlxflnt lst.tnbu/t/.t, i,t:nbujütalnt tr,: i s vegl t v a zd li n r süv1üy o r. Evet talihin herdönerrinde ),ok sayrltnr. ba.trrrlrnrl r e erinre belcsr ilc r üz r rize brrakrlurrg etrik, kültürel vc inang rltrnyamrz yazrlrrayt bekliyor'. I h'meb0n 3, payi,

22 Kulu Kürtleri "',,if "I aklaqrk üq.*' vüz Yrl üncc -X 1708-? yrllannda Kulupo lu Muslala tarafrrda11 yerle;im alanr olarak segilen bugünkü Kulu ilgesi ismini de bu sallrstan almlstrr. Daha önce srrast ile Konya nrn bugünkü Sille bucagr, Ankara nrn erellikoghisal Konya'nrn Cihanbeyli ilgelerine ba h nahiye l.rerkezi olan Kulu 1954 yrlrnda Haymana ve Bäla'nrn bazr köyleri de ilge srnrrlarrna dahil ediletek ilqe nerkczi yap mrstr. ( L l Kulu ilgesi: Dogusulrda erefl ikoghisar Batrsrnda Cihanbeyli-Haymana Kuzeyindc Ankara/Bala-Haymana Cüneyinde Cihanbeyli ve Tuz gölü iie gerrilidir Kulu'nun rakrrnr: m. ve yüzölqümü 2880 km karedir. Kulu Ankara ya 110 Km. Konya'ya I48 Kn uzakltkta olup i19e rrerkezi E-5 karayoluna ll krr. uzaklrktadrr Kulu karasal iklim özelliklerine sahip olup yazlan srcak ve kurak. ktqlan so uk ve yagrglrdrr. ilgeye ball 5 kasabave 30 köy mevcuttur ilge merkezi 9 mahalleden olusmaktadrr. ff.? fp -t' Cit-,u1tr M. ini-..dee n fiur\..g ilqenin 1990 yrlr nüf'us sayrlnrna göre nüt'usu dir-(2) Kür'tlerin bölgeye yerlegirri iskan ettirilmesi 1996 Kulu tanrlrrn rchbcrindc I yrlkadar'öncesi verilirken, Kiirl köylerinirl yaglt ve ileri gelenleri ile yaprlan gürü;rrcjcrdc, bazr köylerin yerleeirni iqin yrl öncesine kadar uzandrgl anlasllnaktadrr. Batrlr rnisyoner ve seyyahlalrn notlanlda Ona Anadolu Kürtlerinin Lrölgede bu-lunmasr yrj iinccsi gibi birtarih verildigi gözöniine ahnrsa Kulu Künlerinin de bu bölgeye yerleqimlerinin 100 ila 200 y:j kadar önceye dayandr r söyjenebilir. i""'f Lc[,-. I I 22 ffinebün 3, paylz t 992

23 Ancak bölgeye etr son gelen Kür't kö;lerjnderr Kulu nun Burunagtlr küyünün iskan tarjhinin J919 oldugunu belirtmek gerckir. Merkez i19e hariq ilgeye ba L 5 kasaba i0 kdyün 4 kasabasr ilc 20 l'ö)il Kürt tür. Ccri kalan 1 kasaba 6 kö), türk,4 köy de Orla Asya gösmeni olan Tatal kiiyüdür. Kürt kasaba vc köylerinin toplam nüfuslr dur.(3) Bu rakama trerkez ilgedeki Küt nüfusu dahil defildir. Kulu merkezindeki Kül1 nüfusunu tesbit etmek bugünkü kogullarda olanaksrzdrr. Son yrllarda Kürt köylerinden önerrli ölsüde göq alan ilge rnerkezi, son on ytlda köy yakma, köy bor1altu1a, ve can güvenligi.ijgeye ba lr Kürt köylerinin isimleri veba h olduklan ar;iretler tablo- l de gösterilmi tir. ili: Konya ilgesi: Kulu Kö.vün l'iirkeetslr Acrkuyu Alhlar Arlrncr Bcakardeg Bozan Buruna rl* Cantmana** Qöpler Dipdedc** Güzelyayla Hisar Karacadag Karacadere** Krrkprrar Köqker*** So ukkuyu erefli TavL ören TavgangaL Tuzyaka Yazrgayrr Yeqilyuft Zincirlikuyu Kiitce adr Binalik Omera Gelrnik CütkenbiEük Sefka Yayl Kütö Hesar' Xelika Celika UOU 5,no Tavli Omera Cütka Mehina Cel'ika Gundi Orr6 Tählo-l ile ekononrik nedenlcrle bagta Mardin, Batman, Siirt, rrnak olmak üzere Kürdistan'dan da önemli ölqüde göq almrstrr Son yrllarda Kürt kiiylcrinin Ankara ve Konya gibi yakin merkezli metropellere verdili gö9 de gözönüne alrntrsa Kulu nüfusunun yarrsrndan gok fazlasr Kürt nüfusudur, Kürl köylelinden Canrmana, Dipdede, Karucaderc, SogukkuyLr kö1 lerl Sorrnice lehgesinin eyhbrzeyni agzr i1e konueurlar ve afii mezhcbine ba hdrrlar. Di er 16 Kü11 köyü ve 4 kasaba.t Kürtqcnin Kurmanci lehgesini konuqur, l{anefi mezheb ine ba[1tdtr1ar. Asircli Omeran Omeran Halikan Omeran Cütkan Tcrkan eyhbizeyni Sefkan Omeri cyhbizeyn Scflan Cclikan Halikan eyhbizeyni Celikan Terkan eyhbizeyui Nasrran (Jmeran L)nleran Cütkan N'lehina Celikan Sefkan +Ku[r ya.n nm rsliancniril.n [ürt ku]udur,\.r.loh)l.rrnd,rn gö crrrtllri lcrdir. r* cyhbizc),ni rizmr konusan bu 4 köy kcndi asirctlcri isi..nofcli.d.rdcktsdirlci Dr. Hccibran] Mikaili nin tjincbirn un ilk sayrsrnda bu agzl konusinlar ScyhbiTcyni a.sirctiolarak vcrilmcktcdir. Bco dc bü yazryadayanarak läbloda böylc göslcrd im..4ncnk bu hususulr ara trrrlrasr gcrckti gi krnaatirrdcyrm. *** Köskcr köyü bugün trnramcn Tiirklcsmiglir. Bircyscl olarak "bizim dc aslnrz Kürtdir" I)iycnlcr vsrsa d,) Bu giln bu köydc Kürrsc konusan tck kiii dahi yoktur 1995 scsimlcrindc HADEP c his oy srknradrgr da dikkat gckicidir. (Tah1o-l) m'ne[.n 3, payrz 1 997

24 Kii ka.lrnjiti cknlck yaptukez. Kerac d t!-ku/u Biilgcdoki Kürt halkr Kür'distan daki ckonorrik yasantlsli1l ayned sürdüimüstü. 'l'rrtnt re ltayrancrlrk harlrcc cesirn kaynaklarr olmugtur- Bölgede büyiik tanm i letrrleleri yoktur. Kiiqük qapta tanm iqletmecili!i, hayvancrlrk, nakliyecilik, ticrtrct, Avrupa'da iqeilik ekonorrrik yapryr olusturinaktadtr. 1960'h ytllardan sonra Brtr Ar rupa ) a önenrlr iilgürle i..gücü göcii o lmlrstur. Bu dutum (kargrlt!rndaki kayrplara ralmen) topjutnun ekonomik ve sosyal düzeyini yüksclhnistir. Kulu rrerkezinin Avrupa'ya verdili isgiicii göqü Kürt KöyJcrinden aldr r giiglcrdcn dolayr olsa gerek Kulu pazar ekoflomisinde son yrllarda Kürt csnafinrn önemli derecedc a!rrlgr arlm, tlr. Basta KaracadaE, Zi nc irl ikuyu, TavganqaL kasabalan olmak üzere tüm Küfi kilylcrindc okuma yazma oraru ),üksektrr Toplurnsal iliqkilerinde Kürt örf ve adctlcrinc baglr olan bölge Kürrlerine 200 yrla yakrn aoayurltan kopukluk. uzak colrafi yapr ve asimilasl,on politikatarr gibi tü:n olurr]suzluklar dil vc kültürlerini unutturamamrstlr. Ancak yasakiama vc as imilasyon politikalan sonucr.r dil boz!rln'rustur. öyle ki: Yiten sözcüklerin ycline 1-ürkqc siizcükler ahnrrt6 bunlara Kürtse ekler ilave edilmek suretiyle konu;rra dijinde önernli ölqüde l-ürkgc kclime kullanrlmaktadrr Anayasasr ile getirilen krsmi demokratik haklar ve Ekirnr' tsolqcvik dcvrimin in etkisi lürkiye insanlannr sosyalist düsünce ilc tanrstndr. Bu döneln de bölgcmizin Kün ehrik kökenlj ünivcrsite gengligi sosyalist Qevrelerle terraslarndall etkilendiler Bu gcvrelerin görüsleri adt geeen kesim ta.afrndan bölgeyc ta;rndr.yine bu dönemde ortaya grkan Kürdistan kaynaklr öz iirgütlenmeler (DDKO) iic tcmas ve kaynae:nalan sonucu etnik kirrlik ve ulusal demokratik haklaln bitincine varrlnrrstlr. I97l derr \onra bülg. tnslnlarrsivasi diisünce bazrnda öner)rli ölqiide degisime ugramrshr. Kürdistan kaynakh demoklatik kitle örgütlerinin (DDKD, DHKD, ASDK- DER) bi;lgede galqmalarl ve örgütlenme abalan sonucu da]ia gok ö renci genqlik igindc taban bulan bir ulusal bilinelenme süreci yasanmrstrr.j2 Eyliil sonrasr yasal parti faaliyetleri (1ll-P, DEP, HÄDEP) sempati ile karqrlanmts ve yogun bir dcstek günnüstür Yani son yrllalda bölge insanlarr asimilasyon politikalan ile unuttul ulmaya qa qrlan kin.rliklelini sorguiar vc savunur duruma gelmistir 24 Arahk 95 seqirnlerindc 24 hfrneb0n 3 payrz t99r

25 EBÖB adrna HADEP e vedlen oylar bölge Künlerinin kendi ctnik kirnliklerine sahip qrktrklarrnrn ve politik telcihlerinin önerrli göstcrgesidir. (Tablo-2) TabJo-2 de Kulu ilgesi Kürt köylerinin 24 Arahk 95 genel scgim sonuqlan gösterilmigtir.(a) ili: KoryailQesi: Kulu ANAP Kövün adr: DYP Acrkuyu Alhlur Arqtncr - 4 Be;kardcA Bozan Burunagrl I 4 Canrmana Celep Qöpler Dipdede l2l 19 Cüzelyayla 2 2 Hisar I 8 Karacada 55 5l Karacadere 65 4 Krrkprnar 5'7 55 Köqker 26 9 So ukkuyu erefli 6 2l Tavhören l7 3 TavSanqah Tuzyaka YazlQayrr Yesilyurt 10 1 Zircirlikuyu Toplam Yukandaki segim sonuelannr gösteren tabloda da görüldü ü gibi Kulu Kürtleri de etnik kirr.rliklcrine sahip gtkmakta ve KTJKM'e sempati ile bakmaktadrrlar. Orta Anadolu Kürtlerinin Kürdistan Küftleri ile colrafik uzakl r, ekonontik ve sosyal yapr farklrhklan, etnik köken ortak dil ve kültür, ulusal baskt gibi ortak sorunlart gergekligilden harcketle Orta anadol u Kürtlerinin konurnlaltna denk dü5ecek polilikalar üreterek yarrn Kürt ulusal somnunun Türkiye'de sözümiinde bölge insanlarrnrn konumlartntn ne olacaer net olarak belirlenrnelidir HADEP DSP RP CHP MHP t t t I r02931' s l8 t U l 61 5q t3 8 Il5 I t4 t ll 23 t l I ' l 715 I l0 1fi t t7 2t I10 Bö1ge Kürtlcrinin 'Iürk halkr ile birlikte esit ve özgür koeullarda aztnlk haklannt kullanarak ya5arnhirrrr sür'dü rrnelerin in gergekci bit' yaklaqrm olaca!t inanctndayrm. Dipnotlct.' (/) Külu Tantli Rehhcri /QQ6 (2) Kulu ilae nütus niidiirjiigü- J990 Niifus say n istatisrikleri (-i) Külu Nütus M idt:i ü-sü ist nikleri (4) Kulu llcc scrin kunrlu 1995 r-eqin sonus istatistikleri. hinebfm 3, payiz I

26 **E **ra &ryc*-eää Celikan agiretinin baglr bulundugu asiret ti'jcrusy,rnu Ruyuurr (Rcli) Jir Buna girre yazrh kaynaklar da göz öniinde tutulursa Celikanlann rne.kezi Malatya-Adryaman dolaylarrdrr Necdel SakaoglLr "Köse Pasa" adlr eserinde göy1e d er.. "Do u Anadohtitun en namlr ailelerinden olan ReSvanzadeler bir yandan kon lbderasyotl izeritde Mukata voyvodasl bir yandan da Man, Malatya te Besni Maltkhaneleri trutasatltfi olarak ikiytiz yh a;kn bir süre kendi bölgelerinde ntutlak siiz sahibi okjular... " Celikan Ag iretin in melkezi bugün Adryaman'rn Qclikhan ilgesi ve Eevre köyleridir (.e1ikhan ilgesi daha önceleri v!, ICEL Celikan adr altrncla Malatya'ya bah bir bucaktr. Adryarran 1954 yr Irnda Malatya'clan aynlrp i1 ojunca Celikan'ila i19e merkezi oldu ve Qelikhal adryla Adryaman'a bagjandr. Sörnürgeci Türk devletinin Kürtge isimler üzerindeki yok etme ve inkar qalrqmalarr buradada kendisini bir kez daha göstenniqti.. Muzaffer OZGUR Asiretler konar-göqer olmalanndan dola-vr mevsimden mevsirne yaylak ve krqlakiar arasrnda hareket ha)indeydiler Bu da Ostn. imp.'nun aqiretleri kontrol altrna almaslnr, vergilelin toplantnaslrll zorlagtrrryordu. 1700'lü yrllardan sonra imparatorlugun doguda ptoblenleri qoktu. Rus re lran ülkelcrrnin güglenrncleri vc öncmli bir tehdit oltrala. mezhep kargagalrklarr, Kürdistan'daki baqkaldrrr denemcleri, Anadolu yu saran getelerin dururru, önemli bir potansiyel olan konargögerlerjn durumu. v.s. Bu farklr nedenlerden ötürü asiretlerin iskana tabi tutulmasr karan alrnmrqtrr. Bu kararlar jlk +- 1*j1"*t. - (ü\ilj-tq\ kez sürgün ve cezalandrrrna politikalanyla 1690'li yrllarda uygulanmrqtu. Rclu rn.r5irctl<rir,irl r.rrlrgr L).nr. intl,. iqin hep sorun oln.ruqtur Onlarr dalrtmak ve pargalamak iqin özel fcrmanlar glkartl lmrs ve üzerlerine ordular gönderihriqtir. Bu ba )amda 1750'lerden sonra geli5kiler ltat safltaya varmrstrr. 26 hfrnffn 3. payiz 1SS7

27 \4alat),a-N'Iara 1,öresirre hakim o lan I{e \.\,an 'lard r. Bu hakirrtiyet nedenil')e kona:--giigcl olan a5iletlet farklr l'arklr bülgclere dagrlrp yerleqebiiiyorilr.r. Celikan a;iretinin bir bölümü lslahile ovasrna vc evresirt e ycrlclti. Ilu bölgeye yerlc5iiince Ana bölg(,lcn koiu; ).r;attrnt: rrritetill buladakr ailclcri ba trnstzla;rn t Slardrr. Cclikan'daki akrabalrk ballarrda böylece sona ennistir-. Bölgcyc ilk kez ajle ziyareti amacryla l9e 1 yhnda gittim. O tarihte 76 ya;tnda olan bir yirkrnrrndan 1rr bilgilcri iil'rcnrrrislirrr. C:elikanltu bölgede tirkh i19e ve bunlara baglt k öy teri nde yasa t n a k tad rl ar B ug ü n I s la I t iye, Nurda! (Könürler). Ttirkojlu. ve Pazatctk ilqeterinin baz köylerinde otuntlaktad 'h[ l3u ilqelere bagh tcspit edebildi im l3 kiiy mcvcuttur. Bunlar; Toplarra, N'lesthöyük, Krrrgk al, Zcncirli, Qanturlu, Hisar, Külhaqkalahöyük vc digerteridir. Bir rivayete gör'e; bölgeyc ycrle5tirilen Celikan a;irctini rslah etmek amacty)u Is)ahiye iigesi olu5turulnuqt ur. Islahiye isminilt butadan geldi!i söy1enit. Bu KÄrlcrdcn selrirlc-e cok iinemlr brt 'rüc yasanlnl trr. Öze]lrklc Antep e yüzlerce ailc yerleen.ri;tir. Asinrilasl'on politikalart uygulantnl5 ve bunilan dolalr önem1i problemler dogmuetur. Kö,vler günümüzde günlük ya;auilannda Türkqe konu5rnakta vc Kürt kültürii. dili unutlrjrnayla yiizyüze kalmrstrr Celikan Ägiteti urensuplarl hayvanct)rk ilc ugrasmaktaydrlat. Koyun, keqi ve deve beslerlerdi. Devecilik tasrnractlrkta kullanrlrrdr. Islahiyc ovasrnda küqiik yer)cqim ajanlarl ollrsturmu;lardr. Bölge sulak ve sazlrktr, Sazlrktan aldrklarr karnr;larlr h,trrnakllr vc Ir.ry r rnllt't igin a r11ar yapmr5laldr. Bölgenin sulak o)mast b.rrrnrrr! vc.aglrk lroblcnllerinirr go almaslna neden ollrustll. Ceiikanlar bilbirlerinc baglrydrlar. Ailelet ve köylcr alasrnda ili5kiler hcp devam etrri bu neden)c ilcrlcyen yrllarda akrabalrk baflarr kopmarnrstlx Ternel bcsin rnaddejeri bulgur, süt, -y-ogrlrt, ya!, peynir ve ctti. Aynca dogadan topladrkjarr yenilebilinir ye6illik bitkileri de beslennre ürünlcri arastnclaycll. Ekebjldikleri küqük alanlarda bu day ),cti 1iriyor. un, bulgur iht iy aq ia rr rt I da böy1ece qüzüyorlardr. Orta Anadolu'daki yaylalar Osmanh yönetinrinin bazr do i;iklikler 1uplr.rk aliretlet'itt t.kxntnl bj.lilllr) r:l (ogll asireti zora sokrnlls ve bu nedenledc yaylak vc krqlak sorunu bas giistennistil. Celikan asireti lslahiy'c ovasrna yerle5tikten sonra

28 kuzeyde Sivas jlinin Gürün ve Kangal ilgelerinin qevresini yaylak olarak kullanryordu. BöyJece Ceiikanlar itk kez orta Anadolu'ya da gehniq oluyorlardr. l'ahrnini tarih 1840'lr yrllar, Anlahmlara göre, bölgede sivlisinek qoktu ve hasta hklar vardr. Aynca mcralann azlrlr önernli bir problemdi. Bu nedenlcrin yayjak olan Gürün ve Kangal'a bazr ailelerin yerlc5mesine vesile ojdusu söylenir, 1994 Mayrslnda Antep'e yaptlgrm gezimde Qok yaglr bir nineden yaylanrn uzun yrllaryaklasrk larrrn 1üzyrl- kullanrldrsrnr ve sonradan yer)egildisini duydum. Cengiz Orhunlu (Osmanlr irnp. A;iretlerin iskanr) ;öyle der; 'Anadolu'da devlet igil biiyük asiretlerönenli bir nesde teskil etnekteydi. Bunlardan birj olan Rc,svan asireti ktylak igin Arabistan toptaklanna innekte iken. attuk Bozok ve Uzunya.yla tataflanna ghnlekte idi. ls30 ytlnda Sivas eyalctinh nluhtelifkasaba ve köylerine kahile kabile yerlestirildikle halde asiret ustiltinden Vkntanuslar<it. KtSlakta olan asirctler ü",erioe birer naztr tuyin edilerek onlaru baybos hareketleri hig olnaz.sa konttol altna alnnlak istendi...." l994yrhndakiyaqhninebana:'birvakit geltnis an* yaylaya gidip gelenler orada kalntslar Bir parganuzda orada kaln6.,, demisti. Asiret parsalanryor ve dagrlyordu. Bu arada yeni yurtlar ediniyorlardr. Celikanlar Sivas'rn (iürün ve Kangal ilgelcriniu bazr bölgelerinde köy ler olugturduiar Evler ve hayvanlan iqin asrllar yaptrlar. Bö1gede krslar gok sert vc ya rqhydr.\hprlan ev ve aärllar ta, kerpi ve gamurdandr. Celikan aeiretinin olu;turdu u köyler günümüzde hcmen hemen terk edilnrie gibidirler. Aileler ilcrleven yrllarda ekonotnik nedenlcrden dojay: özellikle istanbul'a gö9 etrni5lerdir Kalanlarrn sayrsr ise birkae haneden ibarettir. Güdjrl'e ba(ir BektaSlr kövleri. Kangal r brglr HavuT \ e A\ ariiren. Busün bile Kulu'daki Celikanlar Gürün ve Kangal'a yayla derler. Hatta bazl kimsclcr bu isimle anrlrr ve qasnlrrlar. Omegin; Mesti Yay1e, Hamoyi Yayle, Orreri Yayle v.b. gibi. YayJada. a;iretten bazr ailelerin evlerinin yrkrntrlan halcn n]evcuttur Yaylada yerleqik düzene geqijince komqu köy ve a5iretlerclen, lürklcrden krz alrp vemeler oiur. Komgu Alevi asircticrle dini gatrgmalar yasanlr. Bu amda günevtleki anayurttla iligkiler devarn eder. gidipgelenler olur. Sürülerin otlatrln.tasl nedeniylc Anadolu'nun iglerine. Ila_vmana ovasrna dogru uzun yolculuklar yaprlrr. Komqu a5iretlerden ve kervanlarla istanbul'a gidip ge)enler.tlen ögrenilen bilgijer dofrultusunda Havmana ovasrnrn geniq mera)ara sahip oldu!u ögrenilir. Celikanlar bu bölgeye gelip konaklayarak 5-6 yrl kahyor ve sürülerini otlatryorlar Hicri 1297-(Mi1adi 1876). Bö tgede yagl lann olluatnasl ncdeniyle kuraklrk '.rluyor ve Hl) rrrana ovasrndln 1a1 lryl gelr dönü; ya;anryor. Krsa bir aladan sonra tekrardan yayjadan kesin ayllrg gcrgeklegiyor_ Hicri lj0l (M iladi- ISR21 lrlrndr Haynrcla'1a grig edilir ve bugünkü Krrkprnar'rn bulundusu yere kalrcr olarak iskan ederlcr. YayJada kalanlar da olur. Buniar gcnellikle yöroden evlenenlerdir, Bazr aileler de 5-10 yri sonra Hayr»ana'dak i yckrrrllr:nrn yanrrrr gö1 ederler- Krrkprnar köyüne gok ges tarihii dönemlelde bile gö9 edip gelenler olmuqtur. Celikan Krrkprnar köyü Celikanlarrn Haymana'da iskan ederek kurduklan ilk köydür. Buraya giig edip gelen aileler Mrhoosullarr, Ma)a Hest Usc, Xeli Selrn.r. Malö Gul, ve di[erleridir. Burada asiretin )iderlisinj Hacr Mrllooslu ya5lanndaki ömcr yaplnaktadrr Hacr Mrllo'nun babasrnrn adr ise Srmö Reg (Kara isrnail), Onun babasrnrn atl ise N{tho,dur. Bugün; Mala On'I'ne ve cliger aileler buradan go alrnrqlardrr. Dogan, \,iidrz, Yagar. Ta;delcn, Durrnaz, Krirng, Lrcan, Akkulu. Tokgö2, Ku5 sol.adrnr alan aileler- Mrho'nun gocuklan vc torunlarlndal.t gehrektedirler. Ayrrca Köye gcjen diler ajleler Gezcr, Yrldtrrrr, Can, özdemir, Kandemir, Tiilekqi, Tetik, Akhina aileleri i1e Mala Qino, Male tjse Re56, Maia

29 Haydo'dur. l3azr aijelerde qr-rk geq talihlerde göq edip küyc yerlegmielerdir. ASiret leisi Orno akrllt, barrs scver, uzlaqmacr bir kieili e sahiptir. Bölgeye yerlesel asirct Osmanlt tarat'rndan izlenir'. Alrretin O\rllanll'ya italt etnlesi tgin Osmanh gevre köyler-den toplanan A ar vergisini Omo agaya verir. Bu gelirden dolayr aga qok zengin olmu tur. Koyun sürüleri, tiftik keqileli sahibi ollr. Köyde agrllar yaptrnr. Siimü den yana olmadr[t igin gevresindekilcre yaldl nlda bulunrnustur.omo aga dölt kadrnla evlenir. ilerleycn yrllatda kiiy mulrtarhklar uzun lrl)rl bu cilc taraftndrn yaprlrr. Omo a a I956 yr[nda ve1ät chniqtir. Gene) bilgiler Krrkprnar'tn do usunda Hisar, kuzey ve batrsrnda Haymana'ya ba lr rxbizini köyleri vc güneyi1)de isc Kozanlt kasabasr bulunru. Araziye iskan edildiginde dörtbir -van bulurmaktaydr- Sular 9ol1 5arr1 akardr. Bu r nclaki derelerde str plnarlar: nedenlc köy ileri gclenleli köylerinc Krrkprnar adrnr venniglerdir. Bu ptnarlar günürnüz11e Ar rupa dali rqqtleritniz taraf'rndan düzen)encrek geeme konulnuna Klkpniu'kii-vti gctirilrnistir Krrkprnar köyü 1956 yrltnda Kulu'ya ba lanrnca Ankala-Konya il, Kulu Haylnana ilgelcri stnrr köyü olmu tur. Kulu'ya 23 K.rn'lik asfalt yolla ba lanrrrr5trr- Komqu rxbizini asireti vc Türk olan Kozanlr kasabasr halkr ile arazi probleurleri nedeniyle uzun ytllar tarll tnalar ve kavgalar dcvarn etmistir. ToPrak refirrmr.rnun yapthnasryla bu sorun önemli oranda siizülmüstür. Köydc ktlru tanrr i1e tahrl ekimi yaprlrrken, son yrllarda ba-yvanclllk azahtll str r- Krrkprnat'a t 960 Yrlrnda devjet tarafindan jandanrra karakolu getirihri;tir Bölgede kontrolun ve asayi;in saglanrnasl hedeflenmiqtir 1970'h yrllalrn baglarrnda ise bilinmeyen(!) nedcnlerle karakol kald:nlmrq ve Türk kasabast Kozanh'ya tasrnrrrstu. Köye ilkokul 1949, elektirik I976, ortaokul tadl otomatik telefon 1991, su Sebekesi 1994 yrllarrnda devlet tarafrndan yaprlan hizmetletdir. Kiil'den Kulu ilgesine önemli oranda ve ktstnende Ankara ve Kouya'ya gös ya anlnaktadr. Avrupa da özcllikle Danirrarka, Alnlanya ve Hollanda da i59i olarak yaqayan)arrn sa),rsr da az degildir. Ku kprnar'tn niifusu 1990'yrltnda

30 l'/47 di. Bugünkü tahmini nüfusu 250(l'den fazladrr. Ulusai b il inqlenme genglik arasrnila DDKD ve DHKD nin elkisivle j0 lr r rllriiia gelilrrre gö:tcfl nr)trr. Ozcliikle J990 lardan sunla cirldi bir ulr.rsal kimlige sahip grkma oltarnr dogn.rustul.. Onceki yrljalrla özelliklc CHP köyde etkin olrnustur. Son yrllalda llp nin etkisi artmasula ragnten, Kürt kitnlikli ( söylernli) IIADEP 9ok önenrli bir oy (268)alarak )-l Ar.l,k I'rrs sc,,imlerind< brrinci prrni olmustur. Celikan Ycgilyurr Köyü: Thrihgcsi: Aileler alasrnda,, Hep bir.arada vc bugtinkü Krrkprnar käyünün bulundugu lerdc olarlayrz, arazi bize dar. geljr " arlayrsr asireti ikiye bölrnii 1ür. Bir söyledliyc -qdre, blrgiin Yesilyurl'ta ikanlet cdenler Krrkptnar'irlardan iki yri sonra pelrrrislerdrr H.pitli7 h :t)r \.tlqtne1b. k öy ün a sag a rt n t s ize l,errrc,yr4 deni hrri gtir.. f'cni nclerler Lunaklalccakl;rrr bir yer alarlar. Ailc lerin önde gclenleri konakllr:rcrlht,l brr JItnrn hulur)r]tasr i\ rn gevreye clafrlrrlar. 13ugün, Saral,rlnü i)qesindcki llevlet Ürctnre (.iftii!inin yakrnrnda bu lunan AtLrth.t rarnpasr dcnilcl Lrrr bülgcvr,r yörenin auasrndau T ökllz karfrlrgt satxr alrrlar. Fakat halk oraya gidip yerjc;;rrrez. Sebebi ise halen b ilinmcrrekredir..\nlatrrnllr:r 1:örc: )iile dä/ Jtazi oldugundal qok srcak olul ve davarcrirk iq:in uvgun degildit. IluraLla ya1,la serinli[i olnraz düeüncesiyle orava yerlesilrnedisi dc söylenir, Ayrrca o güniin ko;;uliarrnda düz araziye iskao elmck agiretin i5ine dc gelrrcz,: Celikan asiretinin bii kaq kabijesi bugiln verleltikleli küvün Ye;ilvurt- batrsrnda hulunrn Bingül.rJrnrllLi dirz lrrzrr c kooaklarlar. (Hic l303 rliladj Illl32) Fakat komsu a;iretler olan Sefikan Gundikose ve Nasrran- erclli buna izin vemezlcr. Bu bölgcnin kendiarazileri oldusunu ve yayla olarak kullandrklarrnr ilelj sürüp buna karqr koyarlar. Asiretler arasr kalll-ölllrnlü kavgalar olur'. Celikanlar dircnirler. Kornqu Seuedi -KLir.:ük Ile;kavak a;iretinin ha:;ncla bulunau N4ehnet A1i Beg olaya rnüdahalc eder. (ieiikanjar gizlice gör r-i11üklcri Sewedi a;ireti ileri gclcnlcrir'rden kendilcrine yardul cttnelelini isterler. Bu antagla da halag denilebilccck hediyeler vcrirler. Mchmet Alj ßee aliir!r hirraq:tan dolayr Celikanlarr de ste'k ler'. BrL h:rrai:ln anlatrlanlara göre rriiktan ise, bir ökilz vc yirmi kadar koyundur. Bir bagka anjatrnrda ise Mchntet Ali lleg hunlara hrslndrr akllb;lrltan Jollvr llrdrrn etmisrir re haracrnrda a1mr5tr. 13u ycrjc;irnden sorua köylerarasr zttlusntalar yr llarca sürcr. Celilanlar ilk vrllarda Bingöl nrei,kiine yerle5ir vc bulaya balrnrk ve agrllar yaparlar. Rölgeye, yü2c1, slrlalrnrl gok olmasr sebebiyle Bingöl adt vcr.ilmistir. Yü2e1, sulan hayvanlrrda scsitli htstalkiala ncden ollrakta vc a5rrt srcaklarda sivrisineklerin qok oiurasrda huzursuzluk yaratrnaktadrr. Aileler I4 yri burarja konakladrktan sonra. llugünkü kiiyiirl oldugu yerc gelip iskan ederlcr. Böylece, Havurana'ya bagjr bir köy (Atkalasr) kuruhnu; o[r.rr Hicri I 306 N{iladi lit85. Köye ycllc;en ilk aileler 10 l5 haneden ibarctti. Mal I urniki. Mala Qavu;, Mala G0lle, Mala Absei, N{ala Selmön. Mala <lrli. l\lrla N<r<, Mulr R:rrrn< rc digerleridir. Atkafasr isrti nercden geliyor'/ Kululuqundan 1972 yrlrna kadar köyiin resmi isnri Arkafasr'drr. Qevre köylcr KültQe ismi olan Celikan'r kullanrlar.. Yaptlglrn soru lurrnular. aragtrrrnalar ve sollpetler de hana anlatrlanlara giire; bueiin Koz.rnlt'rhrr (ü1e g:r elkcrr Srrtr ' r, rn c\ tn,rl bulundu_qu vcr kar.,alrktl. Bu kiiqük kuvalrkia rnerrrenlcn vaprlrlr; bir lt kalhsr heykeli varmrp. Bu ledenlc küye Atkafasr adr verilmiq. ikinci bir söylenti de; biilgeye yerle5ilirkcn Qok at ölrnü! vc her taraf at 1c;ieri ve iskeletlcri ile do)muq, bu nedenle brt isrrn kullrrrrlrrrrs. Dlgir 1:Ln.hn ;r;rrctin, 30 hfrnetin 3, pdy z 1997

31 Külha$karahöyttk'ten Hasar Safsöz, esi ve ktzt Sara,viinü ilgesinde bulunan Atkal.ast tarnpast dolaylarna yerle5nreye galtstt'ttri olmusrda isrnin geldi i kaynak aqtstndan brr5kr l'rr.,rru ii:rt'<li \Jralryorl islllin kuynagr koltusunda tarn bir netlik olmamasrna lagnren ilk )''azdtglirr anlatlm diger anlatnrlarla qakr 1yor. YerlcqmeyJe birlikte aileler yayladaki yakrnlart iie habcrlctirler ve ya,vlada kalan bir bölü:n aile de larklr arahklarla köye ge)ip yerleqir. Daha geq tarihli gelenlere yaylalr dcnir Köye Ktr'qehirdcn bazr aileler gelip yerle;ir. Bunlara MalC Vlzrka dcnir. Daha gcg tarihte Agr-r'dan gclip yer)e;enlerde oln'ruqtur. Yerle5itnlel sor-ult ojuraut; br.t aileler Celikan a5ircti iginde erimiglertlir. Zarnan igindc Gürün. Kangal vc Islahiye'cicki yakrrlari ile iliqkiier azalrr, lakat big koprraz. Bugün bile bazl aileler birbitlerinc Ör'ne-(in: tsizitn -uiilip-gelirler. ailenrn 1Özgüt)er) N4 araq'r n Pazatclk ilgesine bagll KüJhaS karaltö1ük kiiyüncie vakr nlarr varrlr. iiiskilcrinriz devatn etuiektedir. Btzr ailelerinde Sivas'ta kalanlarla akrabalrklart devam ctrncktedir. Bu iliq;ki dolayrsryla islanbul'a ta tnanlar olnlustur. Genel bilgiler Köyün; triuzeyindc crelli ve Bumflagrl köylcri, dogusudda Kozanlt kasabast, batrsrnda Güzclyay)a ve Qölköy, güneyinde ise Ilulduk ve KiitükusagL kasabalarl, Kür;ük Beqkavak köyil bulurlmaktadrr 195,1 1,'rlrnda -l ürkiye'de yeniden r.lüzenlenen iller yasasr ncdcniyle Kulu ilqe ollrnca, Atkal'asr köyii de 1956 yr)rnda I Iayrrana'dan aynlp Kr-riu'ya ba!lanmt5trr. Kii-v 33.krn'lik asfalt 1,o11a ilqcye baf,lrdrr. T opntk t'e[,rnttu.'ll <lilchilinir arrzr aftm1f1rr. Giinümüzde. kilyün ekilebilinir arazi toplarrl yakla;rk 20.00u dönümlük hir alandu.'farrrn kutudur Bugdu1,. arya ekini yanr slra rncrcil.tlek. kittryon, nohut vc ayqice i ekimi yaprlu. Nlcralartn azalmast ve hayvanc:lr!tn qok son:trlu ojmasi köyrle hayvancllgl azaltmlstrr. Küy)ü1er ta;tmacrltk sektörünilc kcndi araqjarryla galt5ntaktadrrlar. Köydelt kente lö1 lot5 lcrjcn :urtr'.r rpttitklr Kony.,r'y.t olrrustur. Son ytllarda Kulu ilqesine de öuernli bir güg r ardrr. I970 leltle.{rr upl'va iqqi gücü gösii sonucunda -uidsn kiiyjülerden sonra bugün Batl A!rupa'r1r11 herren her'ülkcsinde i 9j olarak yasayanlar rnevcuttur. loplumsal iliskileldc gcnc] Kürt kü11ürü hakiurdir.

32 Atkafasr adr 1972 yllrnda yaprlar defiqiklikle Ye5ilyun olmugtur- X4erkezi bir köydür. Köyc ilkokul (1958), tath su geluesi (1958). larrm Kredi Kooperatifr (1972), clekrrik(1976), Yeqilyurt TMO A ijnsr ( lq:9). cllere su qebelesinin dagrtrmr (1981), tam otomatik telefon (1991), ortaokul (1993) yaprjan önemli iqlerdir. Ayuca köylülcr taraf'rndan yaprlmr lakat ricvlet tarflrrdan kullanr laruayan moclern bir ziraat binasr mevcuttut. Kö),de uzun yrllardan beri Kuran kursu bulunnraktadrr. Aynca her yrl bigki-dikie kurslan devlct tarafi ndan asllmaktadrr. Köy gengli!injn kendi gabasryla yaklasrk I0 dönümlük bir spor alanr (futbol, vclcybol, basketbol) 1994 yr lrnda yaprlmr trr. Yegilyurt Köyünün nüfusu 1018 (1990 sayrnrr) djr Bugünkü nüfusu tahminen 2000 dolaylarrndadtr. Cumhuriyet tarihinden itibaren; CHP, DP, AP, ANAB SHP, RP se qimlerde oy alnrglardrr. 1975'lerden sonra okumak amacryla kentlerc grden gengler köyde canlr bir atmosfer yaratrnrslardrr. DDKD ve DHKD örgütlenrreleri taraftar bulmus ve genglik ulusal bi I inglenme süreci yasamrstrr. 1990'dan sonra genglik ulusal kimlikli bir oy propagandasr yapmr strr. Bugün geliemekte oian ulusal aydrnlantna ve onun karsrtr ojan Türk nijliyetgil igin in geligmesiyle köylünün Kürt k jmlikli (söylerrrli) partilcre oy vermesjne neden olmuqtur 24 Aralk 1995 genel segirrlerinde RI:172 oy alrrken, HADEP: 158 oy alarak ikinci parti olnuetur, Hisar köyü: Celikan aqiletinin kurdusu bir ba;ka kiivdür. Islahiye'den gö9 edip gclen N{ala.4v denilen ailenin öncülügündc kurulrnustur. Bu aile ile hirlikte gelen ailelelllc r ardu. Kuruluq talihi anlatrlanlara göre tal'u'rini I E90'h yrllardrr MalaAv 'den gelen dilclcr bugün Bagsöken, Yrldrz, Durmaz soyadrnr tas rlnaktadl rl ar. Krrkprnardaki akt abalannrn yakrnr na yerleqrreleli bir nevi dcstek alrna ve birlikte o ltna duygusundan kaynaklanmrqtr r. Karacadag'rr eleginde kurulan Hisar bugün terk edihrie gibidir Köydc 5 10 hane kalmrqtrr. Ekonomik nedenlerden dolayr iizellikle Kulu'ya öncrnli bir gög yasanmtshr. Dahu sonraki yrjlarda ixbrzrni asiretinden bazr aileler gelip yerleqni;lerdir OrtaAnadolu Küfi leri tarafindan kutsal sayllan Ocaxe Malö Nofel bu köydedir. Nüfusu 272 ( J990)'dir I lisar'a Kulu'dan Krrkprnar'a giden volilan gidilir. ve bu yolun uzunlulu 22.Km'dir. Köyün tek derslikli ilkokulu, suyu, elektrigi ve telefoi-iu mevcuttur. Kütüh4.eg Kasabasr Celikanlan Kütükusagl Cihanbeyli ilgesine baglr bir kasaba drr Nülusu 201 i ( I 990) dir. Bugün yaklaqrk nülüsu 3000'den fazladrr Celikan asiretinden bazr ailcler zamantnda -?- Türko lu (Maraq) ilgesinin köylerinden gö9 edip buraya yerleqrnigledir BLr ailclere halk arasrnda Male Üda denilir. Bunlat Dag, Kütük, Kahraman, Biger ve Biqen soyadrnr laqtyan aileierdir. Yazartn notu: *Bu yuzryr yaptlglt't aratrttnna ve ya;lrlardan cdindigirn bileiler dogrultusunda kalerre aldln. Asirctir'tlizle ilgili türd verilcrdcn malesef yoksünuz. Özcllikle Kütükusagr Cclikanlarr hakkrnda bu yazllnlzda derrylr bilgi vcreuliyorxz- Avrrca Hisar hakkrndada bilgi eksikli iniz lrevcut. Yesilyln vc Krrkprnar ternel allnarak hazlrladrgrrrrrz bu yazr tarihinrizin karanlrkta kalan bazt yönlerini ve bilinmeycnleri aydlnlatlr urnurlundaytz. Ayrtca elindc ve evresinde Celikan a5ircti ile ilgili bilgi vc döl+inrant olanlann bunlarr yaztlt kaynak haline gctircbilmerriz ig in dergirniz Birnebrln'a ile tmcsi qair5ntaianrnrzr daha da zen ginl cstirccektir'. I 32 mnffil 3, payi2 1997

33 $unvtru Nr Avrni Vnnsn? BEKiR DAIiI uayrplr (ne ayrbr varsa?) köyü, düz '''''''rl Oir..ot:..i.1. kurulduguntjan. mtdtr. ; nedir '.'.lir:er Kürt Löy letine (da ltk tepilik araziye kuruludurlar) göre $rxt ve Hoca.r bol olan bir köydü. Yalnrz yeni yetmeleri pek ii),ledegildi.neqeli,yaqamaya istckli ve bulduklan her frrsah degerlendirir, giinlük ya;amlanna kattk ederlerdi. Dini vecibelerinin zorunlu olanlartnt yainrzca yerine getirirlerdi. O da not olarak söyleydi: - Boyabdesti:su ve f'rrsat buldtkqa, (özütlü) - Narnaz:ara-srra (zaytfl - Bayram rranaz]--) devarnh(iyi) - Cenaze namazrj kesintisiz(pekiyi) llergün bayrarr olmadr r gibi hergün de ö1en l,oktu nasrlolsa,.. BasC, pestarnahnr sapka gibi siper ederek güflesteo korunmaya gah;tr. Merdivenleri rkrna srkrna grkrp girdi evine- Girmesiyle grllr r basmasr bir oldu. Köy, kügük ve dü21ükte oldu undan bu gr[hkja bir sallandr ne desek bog ancak o an orada olmak gerekir. Base, ci!erlerini oks ij enle doldurup, ugaksavar hrzr ve qiddetiyle devam etti grfhklarrna. En ücm kösedeki evinde tir-tir titreyerek kara haberi köye yaymayr modern iletiqim alaqlanna ta; rkartrrcasrna baqarabildi... Zaten kaq gündür kara kara dü9ünen köylülere bu haber pek kara, ne bilcyim? katran karast gibi geluredi. DoksanüE (sayryla 93) ya5rnda aslan gibikocasrnt ka1'beden Bas ye ise her tatafztndaudr. kap karaydr... Köylü ag!r aglr yas evine yaklagrrken, bu arada imam da haberdar edilrriqti. Bu cenaze rnerasiminde tek istisna ilnarndr, yani prol'esyonel olal tek kigi olnra özelli ine sahipti; 9ünkü yaptr!r igin karqrh rnda para ahyordtl. Eee, aldr rnt hak etmcsi iqin eline dügen bu llrsatt da tadrnt grkara grkara de erlendimesi lazundt.

34 O rla blrnun bilincinde oklulundan cn L(:irlr..n lu\\etli durlrrr cl lr r r.<>ini taklnarak bagrrryorrlu. \'irla grkmrq bir yolcunun ardrndnn gönderilen.lzi* gihi dualarr pelpc5c günclerdikten sonla. Ölenin qenesiyle. ayak bagpamak lannr Lr:rglaJr. Pck.le zorlrnrr:rdr.leli l. Bir rncrsi: ölenin kernikleri yasrna uygun sertliktey di, ikidcisi ise yataga tlümdüz r.rzanrp. uryur gibi ölrneniq (iinaht ltoynuna) sag hacagrnr kl rna dogru qekrni;;, sa! cli <ie kulak altrnda (.iarkr gazel qekeceknis ;1ibi) yana yahk, iiylece teslim olrnlts. \hni azrail ile bolu;rna- mogusmanrn izi 1älan yok. Ccrqi istcsc de t'tefesi yetmezdi rallmctlinin. Herhalde blrnu bildi-(inden. kargr koymadan tcsjim etlltis ruhunu..irnaur. köylüjcrin de yardunryla. azrail ile ruhun terk ettigi egri-bii rü vücuchl dümdüz dilzelti. Sanki köyün minaresi nrübarek tek izgi vc düp dü2... Kövde genqlerle yaqlrlarrn bulu5nra rrekanlan dogal ojurak 1är klrydr. NasrJ ki 1,a5lr)ar canti avlusunda toplanip Abdest: devam)r (pekiyi) Nalnaz: kesintisiz (pckivi) Bavrarn namazr: devatllt (pekiyj) Cenaze narnazr: ututlaka (pckiyi) Haq: inkan ve parasrzlrktan (zaytl) Dedi-kodu: istisnasrz (pekiyi) Günlcrinin tinemli bir bölürnünü. tann),a yakrn geqiriyorlarsa da, genglcr dc okula yakrn bir yerdc biraraya gelip toplanrrlarcl Bilim ve teknolojinin. krsaca uygarlrlrn ternsilcisi olan okulun avlusunda toplanrp, Pisti-) (peki),i), kaptr-kagtr (süper) tekniklerini geli;tiriyorlardr aynr zarranda. Kara haber tez Lllaslrdr Ä.'laga papazrrdalr yaprlan pisti ile haber de "paaat" düstü genslerin ortilsura. iqte kara haber burada lcrgini I itirip krraclan belaza bütün lertklere bolündü. St.atejik bil dururndu. gengler irt rilc\ /rl(rrjr(si '-ll un" r,,lre ohnalrydr. Ycni dumnrun analizi yaprldr bilimselljk bunu,nutlak qcrekli krlryoldu, ihtil,ar hcyctinrlerr birilin eksiluesi gengjer hanesinin güglenrnesini bcraberinde IjclirL]ri'lr'r(ien.erincleri dllr:r lcrlernctnr br1,rk altrnda ka]mak Sanrvla sevindiklerjni gösterebiljlleldi. llernen giircv bölürrü yaprldr, hahelciler yola. suclllar plnara vc nlezarcllar da rnezara viineldiler.. Ku;luk vakti, kon.rqu köylerden gelen kafileler (Belkide Kürtlcr arasrncla gj.trril.rr rirrcnrsnt:rrrrrr lrl örnc-l'i cenazelerde göslerilir. iilcn nerelj ve nasrl birisi olursa olsun cenaze törenine koqulsuz katrlrnrrdr) kar'prlandr. Taburoglu, lbstlnbr.lrnu, Telziyali, Seyrek, GöJlü, sakinleri baq sa Jrgr diledi. Sonra hal hatlr sorulup vah tuh cdildi. Genqier gelen rnisafirleri ölcnin akrabalk derecesine göre kontrolden gegilclijer I3u iyi bir veznadara özgil bir pürdikkatie yaptyollardr. Önce enjcrresine (enlelni) avradlnrn kabilesi, sonra boy lar-nasrna (boylanrr) ruhmetlinin sülalcsinden olanlatr tek tek elded geq:irdilcc Vc tespit cdildiki yeleni losunburnu katiiesi igerisinrle yok1u. Hemcn soruldu. Menro niye gejmcdi? - Dc irmenrie. Avradrna sö1,ledik dayr :rnir ktrlt \oi!irevrni )lp tr)a dölrüic( hernen gelip vupacak... dediler. Iste tam bu srrclar, Merno dcginnenden dönutü5 ve avradrndan alrnrqtr haberil (iahucak iistiinii ba5rnr degistirip Suayrplr.va (ayrbr hala bclli degil) dolrr.l yola grktr. Kilylüler önceclen gittigindcn tek basrnaydr. Belifti irn gibi arazi düzdü. \'urnlrrlayr yola koysrn doksan iiqlük rahrr.retli bile 34 bfrnebf.m 3, payiz 1992

35 gör'ürdii. Kaldrki köylerin arast bit adrmlrk yol- Yürümeyle yinrri dakika bilemedin ),aflm saät sünnez. An)ayacagrnrz bit köy]ü sigarasr igirrri zamanlna denk. uayrph (ne ayrbr?) genglcrinin qahin balrqlrrr Verno nun grli;rrrr krrrdetntilti bile. (Not; yaztnrn bulasrnda lraberlcrde Lcidi Diana nrn öldügii dünyaya yayrhyor. Bir kag uayrplr genci de orayamt göndemck acaba diye dtiqilnüyorum?) bir araya gelip fis kos, tis kos, sanlrstn gok önem1i bir iqi konuguyorlar. llüso ile Hacr orada kaltrken diger)eri görer lcrinin br;rna döntlülcr. Cörev mlrkkadesti. Hi9 mi hiq ihmal edilemezdi- Merro lriq bir qeyden habersiz bir bigir:rde Küllügün orada duran Hftso ve Hactya yaklastr. Cenaze suyu tezek vc klxla lsltlldlerddan küllcrin arasrnda kor)a;rrri; krrlar insanr giinaha darct cdcrc<sine krpkumtzrydriar. Memo yu küllü!ün üzerinde ikisi kargr)adr, Nlemo üzüntüsünü dt;a vuracak kelimelerle mendilini ararken Huso firsattan istiladt' kor lr.rlindeki ktxt Memo nun yakasrnrn arasrndan koynuna saltverdi. Bunu gören Hrct hctncn:'antdl Memo'ya ve kor yaprstl Nlerno'nun bedenine. Yantk ten kokusu yayrldr ortalrga. Merro, kolkung bir bö[ürtü saldr ortaya. Aaaagrrx! yantlun AlJah.., Hacr: - Hepimiz yandrk ama ölenle ölüurnezki I deyip Mernoyu kollarryla daha da srkarken ctraftakiler yaklaqhlar Her kafadan bii ses; -Rahmetli),ibukadarsevdi inibilmezdiml -\hh. vah nasrl da iizülüyor zavalh. -Hacr Mernoya sanir kollannl tekmr slktl. Memo: Yandrm anarnl deyip ijkbaharda qaytra salnmtg tosun misali bö ürürken gözleri pörtlemi, agzmda salya. Cemaat, olan bitenden habetsiz. Memonun pörtlek gözleriyle salyal alzrna bakarak: -Kududu garibiur. -Kendini harab etme, nc kadar yansakta gitti, allahrn rahmetine kavugtu. Hacr bütün gücünü kollanna verip daltada slktr. Meno: Yanryoom ulan yanryoom I Yaqhlar: - Bu kadal sevdigini bilmezdik, nastlda belli ctmemi; bu sevgisini - Belki de hava atryor teresl ilramrn istinah rna gölge düstügürden bu atafatr yah trrnaya ugra lp, - Sabrrlt olmaityrz cvladrm sabrrlt, yoksa ruhunu incilirsin ralüretlinin ve boyunca günaha batarstn. Bu srra Memo llactn'ntn kollarrndan srynlrnr5, geldi i yönc kostu. üstünü ba rn! paralayarak bir yandanda bagrnyordtl. - Ulaaan sizin ölünüzünde dirinizinde... koyum ben Allahrn ateeiyle yantyom, Allahrn ateeiyle,... Köylüler aklnr grvdtrdr diye ikj dua ona okumaya durdular. Genglermi? krkrr krkrr gülüyorlardt. Kap kara bir günü Merno nun bedcnini yakarak aydrnlatmrglardr. Mutluydular. imdi anlamrqsrntzdtr her ha lde uayrplr nrn neden ayrplr rrl,-lugunu.

36 kalmrgtrm. Ilu olur yanrtrndan sonra yüzündeki zat'eri anlatan gülürnseme, bana l cnr lgilerinde rrrur lu lul verchilecegini göstemisti, l3en ise savag alanrnr terketmi bütiin dikkatim onun yüzünde, Ilu zaferini na:.rl kutlayacal, tlerakln belii_vorum- Önce yanaklcrr h:rfifg< g<r1.,-li rc yaz güne5i diqlerinde balklyrp gözlerine yerle5ti. Prnl prnldr yüzü. iki kuqak arasrnda kalmtg karanl!m aydrnlanmasr igin rr.rutlak böyle bir r;r!a ihtiyac: vardr... Rcin nehrinj dolaqrp zamanrmr doidur, maya ugrasryorum. Vahit gelecek birazdan. Kendimi yokluyotum; rnutluyun. Qevrerrdeki bütün insanlar bu mutlulugu paylagmak istcrcesine ctvrl crvrl. Elimrleki somunnun son parqalannt ördeklere atrp, onlcndr Lenrrrdaki rnutlulügü da\et etrneyr ba5anyomm. Niharet bulu>rrtr saati lrclrf sarryor. ünlü Doru kilisesinin satafatlna da son bir ka9 dakikar.nr kurban eilip istasyona giriyorum. \hhit gelmi;. Bu Almanlann sanki yapacak halka bir isleri yok. Bütün enerjilerini dakik olmaya hurcryorlar diye hayretimi muzip bir külürle noktalayrp kucaklaqryor-rrz. \älrit buram btran Bizilt ora kokuyor Sankiyenikövden gclmi;. Kulehilpazrnnda ale vcriq yaprp teklar köye dönccesiz. O nruymuquur? Benim böyle dön bagt malrrnur zevkim olmadrgrndan; ikircikli 6\r ifadeylc K rseh irl i hir dlerfit i5/enigi bir loktnta var istcrccn oraya gidelitn! diyorum. Fazlaca dügiimneden gidiyoruz. Dünyanrn en eski bir sarabrnrn tadtna bakan bir profesor ycmiyorda sanki analiz yapacak. Hayret gorbayr be!endi.-. Ben kcndinri rakrrndan yudumiayarak sesizce kutluyoluur, o nerodeyse qorba tasrnrn igerisine kalasrnr sokrnus irma rnullu.-.. Dr. Ilecrbram Mikaili yi de allp Kürt Rem,, rnin yanrna gidecegiz. Brlerlerinrizr alrnak i gin israsyontlaki gi5eye yöneljyoruz. Yere atrjmr; iki güj buluyorum. Biri piirsürrü5 di eri daha diri. Su bulursam yagamlan uzar diye elirnde gilller srraya giriyoruz.läm bu srrada hirisi yanimza yaklaqryor. Hayatrmda bir daba rastlatnayacaglm bir insan. Bütün vücudu krnq krrrg düz bir yer kalmamrg. Yüzüne bakrvorurr, gözlerini bulmal,a galrqryorunt ama nafile. C)nlarda bu gatlak qiziklere saklanrnrg bulmak zor tsüyülenmie uibiyim. Sanki yaz aylannda susuz llaran ovasrnrn haritasr bu kadrna tleri diye giydirilmiq. Nihayet gözlerini buluyorum. Yaklaqrp gülleri uzatlyorum. Alnanca 36 mnebor 3. payiz 1ss7

37 Retnzi oldukga hüzinlö blr a rd oa'urken- Merhaba diyorum. O ir,gihzce merhaba diyerek yanrl veriyor. Avustralyah oldugunu söylüyor. Gülleri alrrken gözleri daha da kaybolacak bir bigimde gülümsüyor. Vahit gezetecilik tecrühesinden olmalrki tlcklan5ürc basryol. Bu ilging insanla kucakla;marnrzr resm ediyor Aramrzdaki okyanusun bütün suyuyla, Harranr sularcasrna kova kova bir kag saniye sonra ayrrhyoruz. Bu güzel ihtiyarcrgrn 1oI azrgr olarak verdigi sevgisi bütün bcdenime srvah ve gö ntüsü Valit'in fotograf makinasrnda yoja devanr ediyomz. Doktor bizi bekliyor. Otomobilini istasyonun önüne park etmiq. Her zamanki gibi neqeli. Prrrl prrrl yüzüyle bütün sevincinizi birler;tirip dolduruyoruz otomobilin bagajrna. Ilir an önce vannahyz hedefe. Vahit'in elinde otsa ugaca rz. Öylesinc sabrrsrz ki. Güne; krzrllagrnrs hatrr istiyor. Qekinerek GüneSi u urlayaltnr rnil' diyorum- Doktor kabul ediyor, Vahit gönülsüz bize katrhyor. Bir park yerindc scssizce güncgin son rgrnlanyla yiulerimizi ok5ayrp battp gidiqini seyrediyoruz. Bcmrk bir gece- Yrldrzlarbir birine rnes:rfeli duluyorlal. Birtek hasretimiz kuyruklu yrldrz diye akrp giden- Seni ba rabilsem seni Dipsiz kuyulara Akan yldua Bir kiprit göpüne varuna Okyanu.sun en rnz dalgastna DüStnüS bi kiprit 9öpüne. Ahlendeyiz. Tanrdrklar bekliyor Hasan abinin kahvesi köy odasrna gevrilmiq misafi r bekliyor sanki. Hasretlerimizi kucaklagtrnyoruz. Birazdan baqlayacak sohbetin tadl dama rmrzda. Ufak ufak baqhyoruz sunulan rakrnrn yanrnda Eerez etmeye hal hatrr sonnaya... Ve Remzi beliriyorkaprda. Bütün bilgisini kullamp en uygunlarrndan segti i giysilerini giymi;. Yüzüne qok yakrqan bir gülürnsemeyle yaklaeryor. Gururlu, sanki Polathda bir köy dügününe gelmiq. Biraz sonra mutlulukla cogacak gibi. Bizlerde davet havasrnda coqkuluyuz. Kendi degerlerirnize sahip grkma cogkuslr. Derken Remzi nin özel olamk hazrrladrgr, bir tek kus sütünün eksikoldu u, hem damak hem göz zevkinin ilunal edilmedi i soliasrna yaklaqryomz ve büyüleniyoruz. ßu muhte;enr qolmyr kus sütürtün yerirre bizde Bimebün'u ckleyerek baqlryoruz bineüün 3, payiz

38 Krlamön Drlan/Krlamön inö u Kürt Remzi sohbetr:... svgili Rentzi hünnetin ve röpo aj isle unizi geri gevirnrcdigit igin tesekkür cdcriz. -9cni ncntlckcttc ararkcn Alntan y'da bürtrk. Buada oldugunu dogntsunu söy letnek gerek ise tahn in etrniyorduk. Evct. yakja5rk üq yrldrr,a.lmanya da ya ryorurn. Siyasi i)tica talebinde bulundurn. Giirdügünüz gibicte oglunrla birlikte bu odada kalyonrm. I{oq geldiniz sefa getirdiliz. tl,lunjr hii)ittl J..lilcntlen ltirisinin yarundt olnat yvi herhtlde. Naxl, o da.;e.nit gibi D7üzigc Klirgc türkü :^iiyletneye hevesli Malcsef pek degil. Annesi Bosnak olduglrndan Kilrtq:eyi dc iyi konuqamryor Gergi biraz anlal ama istedilinr kadar deli1. llirqok Küfl gcnci gibi o da dilinitam anlamr ile l,onu5lrnryor. Bü) ük I r,/rn Kiln(e ltlizrgc hevesli ilstelik üzcrindc q;alrqryorda. Ondan iirnidiln v:u Srwi da rabüm, ro htlati bthar c lb cigera nn i hri. ani xwe ra Fz ber nnla xve btgennt Snr.v nn L.[/uanyö tnr xar e -Ytllar önce Kür7 Remzi istni ile kaset b.tsntrs birisinin oglunun KürtqeSi i;i konu;amanast tizticü ama neyse. Lskiden D\entlekctte bir yaknr iilen, actst olan sana geli agtt yaktnr&- Butla da gelen ohryor -(l dönerrler kadar otnasada gelen oluyor tabi. AJrnanya da yaqadr rrnr az kiqi biliyor herbalde. Dedi im gibi yinede gelenlcr var GeEcnlerde Haymanalr bir aile geldi. Qok dertliydiler Dayr ile ye en kavga eani5ler, dayr gekrp ye eni vurmus. Ölenin ana.sr bcnden bir aft )aknramr istedi. Zawlh kadm ölen o!ul, r rurrr karde>. Nasrl duyguliurd rrn bilerncssiniz. Alclrr saa climc hem onlar a ladr hem ben. isterseniz bu a dr sizlere bir okuyayrm... lrcmzi ol.llrkga hiiziinlil bu agrdr bizlcrc oktlot. ve hep berabcr duygulanry,omz.) -Bizleride duygu landmhn Renzi. Müsade eder;en hirtz esailere gitlehnt llä rttrizi-t:c basladgtn y lara. Bir 9ol< okuyucunuz gibi biz.de tneruk edryontz. Tiirkii söyleneye ne zarnan ve nas basltdn. ai/endc saz galan biri var ntryü? anlayacag nasi oldo bu $? -Ilir kere ailemde saz galan birisi 1,oktu- Küyünr Bazrka'da (Hayrana) sazr ilk eljne alantn ben oldu umu siiylcycbijir in.r. Antalla ya yatrll sa)rat okuluna gidiyordurn. Alnnel Cazi Ayhan, Bcdia Akartrirkler falafl gelip okujurnr.zda konserler verülerdi. Müzige karqr hevesim oldugundan o tamfa yöneldim. ilk iq olarak kendime bir saz aldrrr ve kendi keudinede qalmasmr ötrendim. -Ana sen Küig'e si)y\üyordun. Baktrm bütün mjllet Türkge söylerne 38 mnebün 3, payrz 1S97

39 yansrnda. IJizjm Küftler bilcl Anadilitrde söyleyece iu dedim kendi kendirne. Benim tarzrn'r dazaten Kürtse söylemeye iyigidiyor Öylede oldlr igte. -Itan-ri y larh? I972 Din sonlanoa dogruydu. Daha sonra? -Bu araila köyc döodüu, gertqtim ve bekardrm. ilk önce amcamrn ktzrna sonm da teyzenin krztna scvdalandtm. ASktml agrkga ifade edernedi im igin türküjerle derdimi cnlatnraya hatladun. Ter zetttin kocasr köyün rnuhtartydr. OLnaz dedi diretti. -Sevda ipleri ise yatanus herhalde? -Tek sevda isleri beni tlirkü söylerneye tesvik etnredi tabii. ilk önce, o zamanlar läkidik. Sonra etrafimdaki hakz ve acrlt olaylrudan e&ileni,vordum. Fakir olmarnz gok z.orurra gidiyordu. Bazt cehalet öme'kleri, ne bileyim haksrzhklar vardt. Mesela köyrlrrlizde harnile bir pelin lardt. Cocuguttu do[utsun diye at ambasrna bindirerek kijyün ctrafinda hzltca gez-dinlilcr. Hastaneye doktom götüremediler para yok diye. Ge)in do umda öldü. Bu beni müthi etkiledi. Mesela ilk besteledi$rn tiirkü bu gelin üzerinedir: Sonra nerrle bi- in vnr, nerede bil Dahol var hcni davet ediyorlardr. Bu:trt,la l, kr:eth grk herhtlje. -Yörede Küngc söyjc;en olrnadrgr igin halk arasrnda ktsa sürcde tanrndlln. inanrnazsrnrz belki qok ilgi vardr. Polath. Krsehir. I la]mana, Yunak, KLrlu, Cihanbeyli, Bila Kürtlcri arastnda elden dojdurulmuq kasetlerim kaptqrhyordu. Ankara da Erdal plakgrlrk vardr Ulusta onlar bastrlar ilk kasedirai. -O ila Aa.'edit Lrry-rnJa Ktirl Renui'tni )/azryotdu? -Tabi. Ijende halen durur islerseniz biraz sonra gösteririln. Gergi kapak resmi bcnim cle i1di ama üzerinde Kürt Rcrzi yazryoldu Yash, agzrnda afrzhkolan sakallt birdedcnin resnrini koymu5lar. Bir gün plakgr-va ufradr r mda beni tantmadtlar. Kasedi göslerek äu r.rl diye sorduu.,9en kinsia! dediler. Mahkerreye vereceklirn oluadt. Bit' kaq tanrdtk K ürt avukat arkadag vadr. C)nlara lllnr 1lln- Davr a(nlilstna d an7 atnl settin KüdQe türkü siiylcciigin ortaya srkar, ceza rlrr:,rn rirjii<r'. Biz,lc rrz te',rik. ill' kasedimin hikayesi biiylcdir: -Seni 12 E), ükll' tltuklaitlu Ne \uqla' masnda buhtntlular l) Ne,rlaraL.tvlr )e) lcr. O (li,ncrri yasayaniar bilir. "Kürtge türkü söylenle yoluy)a halkr böhnek ve galayana -setirrlek" suqlamastnda bul-lndular. iki ay göz altrnda kaldrrn. \'aptlklan zulrrü an)almatna gelek 1,ok hcr hrlde. Sonra btrakttlar. Bakt:m PolatLda bize rahat yok Bursaya ta nrdrn]. Yapmadrlrm i5 kalmadr yinc de ohnadr. Cör'üyorsunuz l;imdide buldaytz. -')oplatn kag ka.;edin nktt? Yeni bir galrytnan vannt? -Benirr bilgim dahilinde qtkanlattn sal,tst ycdi. \tni bir qaltlmaya gclince, Pil,tsttlL k.t.,ttlcnn dolt'l or ttnt.-- -Yakrn zarnanda grkanlarden haberirn yok. Bana sormuyorjat bile. Kaset piyasastnr bihnezrrisiniz. Basryorlar iste.?.'at ktirt Rtttti icrtti ht/n; li btr scctttt niyli? Bilaz önca sö1,ledim -va. Hcrkes Iürkqe uk ur rr rlr a her es'enirk,jn b(n K iirl e) i.e liln diye. Tabiki bilinsli bir.segimdi. Bcnirn bir türküm vard1. 'Ne Laznn e T:ttaful1. Kütt Renzi,r,in.JL-rt satirn1" di"'e. Dü ünlerde filan en gokbu türkü istcnirdi benden. Derken aclrrrz Kürl Rerrzi cliye anrjlr oldu. Rcr t n :en Jli-t:iinlere;,,A 'i,lerjin Lluun oralarut en gok oynanan halayt hangi.sidir'/ Vallaha; i7o t'ttr Üga-vak var... ondan

40 sonra... -Mt'sela.lio nas oynantr&? -Krnna varya qifi krma! Ha! Su 9 idtzktnta. Anardtk ana adntn S'io ohlugul u bilnezdik. Evet. üq ayagr, iro'yu söyledim; birde N4ivan var. iki ileri bir gcri bigiminde u\'rrirurlor. Sr inr,i Tevko vlr. T.evko nu ltirkiisü var nir? -Olarriaz mr? tabi vtr ama sözleri Türkge. Kadnlar oynardt bunu degil tti? -Yok, yok er-kek)erde oynardr. O1le ni? jlirbi; rnescjabizim köylü rahnretli Osmcni Hccibekir bu oyunu güzel oynardr- (bu irr.tda Rcn1zi bu halayln nasrl opandtll:rr bij,,e göstcri)or) -Oule Gul hl'_yatö adntda bir airklin vardt,9crbiilent Kattt ta bir kasedindc okudu. Bu tl *iitiit hik,:ty.csi nas dt enlaturntstn? -Gulc, Yunak taraflarrnda yaqayan bir kadrnrh. Hayutanal bir goban agrk olutug. Zavallr a;krnrt kar;rlrilnr hulanialtl. Onun aqkr üzerinc hesteledim ben bu türküyü- (,okta tutuldu. De iqik bieirnlerde de söylenebilir -ßu lirkü 9ok sevildi. Serbülent Kanat la.haylr. Tantstnak nasip olmadt. Buraya gelrreden öncc Ankarada buluqalun di1,c telcfi)nlast1k, ojmad: bulu;arnadrk. ßei'crr,lr;:irrr rr' ilgillc Jrnledigirrr bir pcng rirnirl{r arlirdjsrn'r rtdr r. KetrLli rniizigrr izi yiirci,c iizgü bil bigirnde okuyan grkarsa gok sevjniyomrn. -Riz dc scviniyotuz. Serb[ilent'in ),eni bir kaset lahsnla oldugunu dulduk, nenkla bekliyoruz. Bhaz önce laf kanstl sen ne alctrulc"^in, yeni bi'galtsnan yok nu? Aq:rk konr.rgmak gcrckirse bir kas kaset dolduracak kadar türkiim var. Almanya glrrbetli i. qoluk gocuktan uzak ohnam ve haksrzlklar kirnligimize saldrnlar bcni qok etkilecli. Övünnrck gibi olmasrn ama ha),atrn'rm en ivi tilrkijlerini hazrrlamtsrnt. Siz yäbancr degilsiniz ar,;rk konuqacalrrn. u an bir kaset basacak oianaklara sahip desilim. Bir ikj teklif almadrnr dcsil. O da olmadr. Bclki birilerinin aklrna geliriz diye bekliyorlz, ilte. - Bu söyledigh bir anlat*ja m dta fta blaruta bir gagnda oldu. Ashnda bir gettegh alttru da gizdit. Dcgc, lerirnize toplnn olarak sahip gtknradtgttntz gergelitin. is tersen ltu at ada Bimebtin hakkndaki likilerini de alalm. Ne düsüni)yotsun, dergivi nat I bu ldun? -Buradaki alkada lar dergi grkacak dedilerdi ama halcn cjime geqmemisti. irndi sizcetirince gördiirn. Qok güzc1 ohnuq elinize sa Lk. lsir kerc biiyle qeyieri desteklemek gerckir. Her Orta Anadolulu Kürt böyle düsrinmeli. Bizlcrle kirnse ileilenrnedi. Hcr gey kayrp olacak giciecek. 13uraya -qelrreden önce köyüme usradrrn. yaelrlarrn drqrnda kimsc Kürtge konusrmryor. Diiirnizen önemli varlrgllnrz. KayboJncak diye sahsen Qok üziilüyorum. Aman savsaklamilyrn dcrgiyi qrkamraya devam edin. Görcccksiniz ki qok gilzel birdil, gok zcngin birkiiltil ve gelencgc sahibiz. Hatrrlavrp da gelureniz beni qok Ju1;'ulan,lrrrlr. YdpLlslI't i.irr Lr-rrl]cti bilitriyornuq dcurck. -ßu r,yonaj igit tese(j.iirlcr Rirttti. Ne demek ben tegekkür ederim. I 40 ffineb0n 3 payz1997

41 Moltke' nin Mektuplarrnda OrtaAnadolu Kürtleri Bilindi i gibi, daha 16.yüzyrlda refomrunu ve ri;nesansrnl ger'gekleqtiren Batr; bu iki devrirni ile Doluya üstünlük saglryarak, sonraki yüz-vrllalda aradaki uqurumu kendi lehine dahada büyütür. Gelecege dönük ),atrrrm yapmak ve ctkime alanlnt genigletrnek amacryla, bu yüzytldan sonra Osmanlr egemenlegindeki batr ve do u ülkeleri basta oltnak üzere, tüur Önasya, OrtadoEu, igasya ve Uzakasya'ya yönelik inccleme ve arastrrma gezileri ba51attt. Kuqkusuz Büyük Rorna uygarh r ile bir gok uygarhlrn kesiqmc noktastnda yer alan AnadolrKürdistan Mezopotamya üqgeni de bu ince)eme gezilerinin yogunlashf ülkeler arasrndadrr. Yaptrfrm krsa süreli bir qaltgrna; l6,yüzyrldan 20.Yüzyr1a kadar salt Kürdistan ve Mezopotamya üzerinde yo unla5an 200 dolayrnda kitap ve rnakaleyi ortaya glkardt. (Bkz. M Bayrrki Kiidist n! vc Mczopotanlyt'y, i/iskir Bat Scyxhr larlclcri BibliyorztfynsL Ronahigaz. Say. 4i16/ 1996) 16. Yüzyrhn ikinci yansrndan itibaren gerilerneye baelayan Osmanll Devleti; I 9yüzyla gelindi!jinde" BahLlaqmak" bagka 9özürn olmadr tnr görerek,,batrlaqma" yönün.le adrmllr atmaya ba5ladl. ilk adrmlardan biri, YeniEeri Ocak)annr da$tarak Bah tipinde bir ordu olustunnak, di eridc ogüne kadar özerk bit konumda olan,,kürl Mirlikleri" ni dogrudan lnerkezj -Yönetime ba lama1,a qalqtnaktt. Gerilemekten kurtuln'rayr teknoloj ik devlim ve toplunsal kalktnma ycrine askeri unifonna deliqikliginde vc Kürtleri askere almada, vergilcndirmede arayan osmanlt kafasr; bu isleride Batrh askerlerin danrsmanllgrnda gergekleetinneyc Aah5:- yordu. iqte 1800 Almanl'a do urnlu Feldmaregal Helmut von Moltke, bu iki Mehtret Bavrak 'Türkiye [4ektuplal'n n yazarr Feldmare a I\,4oltke görevin odak noktasrnda yer alan Batrll askerlcrjcn birr. O bil incclcnr< gczrsr rqitt gejdi[i Türkiyedc i 836- I 839 yrllan arasrnda askcri uzmrtt re dln:;man ollrll gör'ev yapryor Moltke sonlarrnda istanbula geldi-einde, bil kag yrl önce Yenigerili i kaldrran Sultan 2. Mahmud padi ahtrr' Moltke, o tarihte yüzbagr rütbesindedir. Padi;ah üzerinde büyük nüt'uz sahibi olan ve orduyu modemlcqtirme qabast igerisindc olan Mehrned Hüsrev Pa5a, kendisil'le ili;kiyc girerek Osrnanlt otdusunda giirev alrnaya ikna ecler Hükümet.l'rtLsya clan Moltkcyi hemen askerj ögretmen olarak ister ve böylece o 1839 y:l son,'lna kaclar burada kahr (8k". lcldntarcpl Il.toi) Mokkc: Jütkiyt lvcldlplafl, H. ö* rtn ltt.trlt-* tk*iz. Renlri Ktl,.ii.. /9h9). Moltke baslanglsta tarr 2 yrl ve4 ay süreyle lstanbr.rlda N izan.ri-ve askeri yeti tirir l83tl'c Anadoluyr"L boydan boya gcqerek Toros ordusuna katlhr- Orada I'rusyalt istihkadr Yüzbaqrsr von Mülbrch'la birlikte Müsir

42 llafiz Paqa'nrn rnüeaviri (danrqrnanr) olarak ahsacaktlr. Moltkc tam 1 yrl 3 ay boyunca Kiirdistan dtr Fuat ve Diclehuzasrnda görcv yapar. Bu bö)ge)edn haritalannr yeniden düzenler Bu arada Garzan ve Nizip bölgelerirrde Osmanllar ile Küfiler araslnda cereyan eden sava-;lara katlr YakJa5rk birbuqukyrllk süre iqinde F:rat ve Dicle boylannrlan hernen hig ayrlmayan Moltke, ku5kuslrz Kürtlerin yasaml ve Kürt-Osmanl ilir;kileri konusunda ilging gözlemlere sahip olacaktr. igte, Moltke bu gözlemlcrini günlük notlara vc gidcrek mektuplara döllüstürerek Almanyadaki yakrnlanna gönderir. O tarihlerde Malatya'dan ve Diyalbakr'dan bir nteklubur gidip-gelme:.i günü buluyordu- Bu mektupiardan daha sonra hemen hiq bir deeifiklik yaprlmadan.,iürkiyedeki olaylar ve dururn üzerine mektuplar" adlyla Avrupada kitap olarak yayrnlanryor Son tahlilde bir OsmanL görevlisi olmanrn verdi i yan tutna ve bilgi eksikliginden kaynaklanan kimi maddi yanhglann ötesinde kitapta; Frrat ve Dicle boylarrndaki gözlemlerle Küftleri11 toplumsal yasamr konusunda ilging belirlcmeler 1,er alyor Kitabrn bazr bölümleri dolrudan Kürtler üze rde yogunlashgl grbi, kimi bölürnlerinde de ilginq Kürt motifleri bulunuyor Kitabrn yaklagrk yarrsrnl tutan,.antitoroslar Yahut Ktigükasya Yaylaa; Ft rat, Keban Madeni, Toros Obastnt Ununi Karargafu, Malatya ve Alksu, Toroslar Üzerinden Geqit, MaraS; Türk Ordugah4 Fratn Ortu Meqas4 Rut kale, Brccik; Uiä, Dicle Üzerinden Musula Kadar Yolculuk. M.'zopotantya lölünde Kemanla Sefer: llir Ktitt llisannn KuSattlmast; Kürd jstan Daglen, Küftlere Kary Selbr. Ti&lerin Veryi Toplayr; ve Askere AhSlan; Da lardan Atla Gcyerek Dicle den Ftrtt a Lu;tt UzenndeÄi Aknh lardan Gegerek Scyaltat, A sbuzu; Dogulu Ktltgt: Urhya Se1.ahat. Cirit AbDa. Ma-gralat Nc'mrut'un SarayL Statüko: Toros Ordusurtun Toplanmast; Ftat Kcnaflnda Lgin'e Seyahal Sulann TaSkn Oldugu Smda Fraf tar Aiap Kelekle irune Tec bel;i; Tbros Ordusunun Yola C*6t: Kttalann Birecik'te Toplannast; Nizip Harbi,. glbi biilümler ya dogrudan Kilrtler üzerinde yogunlasmakta ya da Kürt motifleri tasnnaktadlr. Sözgelimi K ürdistad D;reTalt ba;)rklr mektupta su belirlenrelr ycr ajrl,or,,bilindi i gibi Osnanl inparatorl ugu ash dx ü,1'tllnnjc B:'brJli nin his ltir.özü geqneyen genil ilkelcri igerisint altr. Muhakkak ki padisah bizzat kendi det4eti iqeisitdc genb lilihler yapnta k zorundadn Bunlam iran stln ile Diclearasndaki dall* Denleket de dahildir.(...) Egcr böyle zenginliklcrc sahip olatl bir net leketh dütte ü9ii islennemis halde durursa, bunun sebebini halkn ac*lt sos.yal durun annda atatnak läzrndtr. Ktid henr:n hcnten lter baktndan konrsusunun, Arabn aksidir Sadece hayduth* bakmndan hc.r iki.sinin zevki ayntdr; läkat bunda da Anpta daha ziyade htrsrzltk, Kütt'te de saval)ük tarafi vatdl"(s.t8i. teb) Aynr mektubta, Osmanlt Kürt iligkileri agrsrndanda Eu ilging belirlemeler yaprlrr:,, Kürt; ihtiyaq ytizünden gilipi, e ilini yüzünden de savasqdr Bu sebeble köyler ve tarlalar ovada. palankalar ve kaleler daglardadn Yaya olamk savasrr,. duvarlar ve dallar onwt sipei, h:ii?gide silahdr. Kürt ni*enunel birnisanctdn'. zc'ngin kakmah ve lelaän i5lertdi tiligi htb:titn ogtl.t niras kahr yc Kün onu en eski goctkhk arkada;;r gibi tan : Bu bälgc'deki Künletin qoju Mislünandr. Fakat inn sttuua do_qnt Yaku bi Hns tiyanlar da vardn Bu bi)lgedeki irsi aile niifiu ve iktida nt infarator/ugun geri kalan kxrnlanntn golurula oldugu gibi. ykabiltnek Bahfili ipin asla miinlitin o/matrusür Kün beylerinin adanlan üzerinde büyik cgcnten likleri vardr. Beyler ara.lannda savagnfa4 ßabfilinin cgcnenligi ne karst kryarlar. veryi venllekten kagnrlar. asker toplarurusfia nii!;atjc ctnezler ve stlnak nhr,ta dtt.wil:el, dtelarj:r Aenitlcri icin yapttklan k,tlclere gekilirlet; "(s. 188 r89) Garzan daljanndan yrzrlrnrq Hazimn 1838 taihh Künlcr'e KarSt "9e8lba5lkl mektupta da Moltke, bir Osrnanh mü9avir subayr kirnli i ilc neden Küdler'e kaqr savaqrldrfunr 42 mrfffl 3, payiz 1SS7

43 19.yury ixasa,rdakurdislanveambrslän'laka/akanmalarbaskhakamr.ylagondedcno:;manl anlalrr. Bazr kesitle[i bjrlikte jzleyeli]r:,, Köylerdcn h igbiri :;alyana (,ergi) ven nez, ahaliden hi9 bii asketc gittneye z.orlanatnaz. Garzan Dallannt afla Llablili oi hükd i alüna ahnak iqin gok öncntli haztrhklara girisihnisti. gintkü sadece bizitt Mehnet PaSa bizzat bilil<len.y le Kiirdßtan 'n ka lbite dognr.yürüuekle kalntt-yor. kunandanda Diyarbekir'den 19, Piyade alayr (bizinle birlikre ol:tn nü ri.zt',14rntla ) iai h.tt:t sür ari alay4 birkag yüz sipahi. yiizlerce baybozuk vc ü9 topla yani hepsi bitden.i000 kisi ile yola qknr;nr. Bundan haska Garzan'tn doguswtda onuan $iru;n Beyi, kendi.,;i de Kürl olan Mut Pasa halla Lrzururn Vtlisi de laefl/lt1tstt, Böylec Garzan sarrlnry olactk r-.' h.'r yitntlan btrden hricttrtt.r u-irayacakt. DüSman tüja'kli oltak tahnin edebi/iyordu. lirkat ualarutda bilik yoktu baslatarla hil biri)nder bulunnuyordu. Mukavemel hareketlerinde onlan daimi Sekilde kuvvet verecek hip bir kale. hig bir Hinr nrcvcut degildi.., ( s.1e9 190) Moltke: aralar-rnda bir uyum br.llunmayan vc ilnderi oltrayan Kürrler''in yine Baqtbozuk Küfilor'in t ardrlrryla nasrl püsküfiüldügünü qeide kalan Kün kilylerinin nasrl y-akrjdr rnr. cle geqirilen yoksul köy1ületin nasrl katledildifini qarprcr bir üslupla anlalrr:.,yolda bir dtizine kadiu köy tüuguntklu (...) ßundan sorua Allah! Allah I sc:lcriyle bayr asag kiiyc hücum edildi. Kagnak istcyr:'nlerin bir golu srirtgrilendi. Öekileri orllusu rr{.yijk o'wr,m\!rlür) sapa yollardan kagtp kurtuldular. Bc'n bu naceraya kali suttnda kalt]nl,r n.(..-) l.; Ä'' t l -t'.va ;:! t t. t l; ü, t t r I J) l e t dc.g.t t t i t t e l leie yijk/ü olaruk dijndülcr.* (.s.192) Moltke Osrnanh uln Küdler'e yönelik katliarnrndan gedye kalan acrkl manzamyt ise 9öy1e anlatrr:,. Bu suada ben,.qegit ag nu bulutan vc savag asagtdaki bi' tepenin [izerlnden seyreden Haliz Pa.;a zrn (Qcrkczkilkcnli dindar bir ki5i, MII) yantna gixin. Aaya ganinetlei vc esirlcri gctirivorlardt. Kan ve yara igerisinrle erkekler, Kadtn lar. nrcmcdckilenlen iltbaren het ya$ta gocuk, kesk ba;lar ve kulak lar Bunlan, gctircnc 50 la0 kurusluk bir baltlis ädeniyordu. Kiittler in se.i,iz t,/jtrtht ktjrnl:tnn ünrtsiz lbryatlan yürekleri patgalayan bi ntanz.ara olusturuyttdu.,, (s. 193) Kesilrniq bas ve kulaklarl parayla ödüllcndircn Osmanl:; bir ba5ka ilrenq yönterre claha baqvurur ve kar;rdaki,, dü5n.ran" lann Yezidi ),ani $eytana tapanlar ojd ir!u nu, dahast zengin olduklannr söyjeycrck askcrleri riaha da özendirir:,,ba sava,;ta kuvvethi hi9 kaybententis olan ktdete in;tnrslan ve ganinct hrslan on/ann ccsareileini kanqlayan r uazzad kuvvetler olttttt;ttr: r-ürtai dits nljn Yet ik'r ytnt cytana lapanlardt ve varlkh idiler:'(s,193) Bu arada yukarrrla belittiltii i gibi kimi Siinni Kiirt kuvvctleriyle baqtbozuk Kürtlcr'in de bu savasta OsmanlLnrn yanrnda H.rnebin 3, paye l!97 43

44 yer aldrgrn belirtclim. Osrnanlnrn KüfiIel üzerinde egemenlik kurma ugruna yaphgr kat)iamjardan bir ba5kasr, yine Moltke nin Garzan da[lanndan yazdr r 22 Temmuz 1838 tarihli nrektubuna qiiylc yansr:,,bir askeri harckat daha läztnt oldu. 14 Biilükle hi süni hastbozuk son derece dik br tepeli dörtbir 1:tndtn sxfl ak ii/ere gönderildi. Tepeye ttnnannak iqin bes szat laztm geldi ve bu arada nizatniye askerlei oüaltr ölü ile alünts kadar yarah venli. Kadnlar bile nizaniyenin üzerire ate ediyorlanh. Bir Kü kadnt bir askeri hangerle vurup öldürdü. Yukanya vannca, gözü dönmü; olan askerler, karykoyan l<tnt varsa vurup krdtlar kadar Kün öldiiniltntitlti. I:l i kadar kadm, göhinnek istenirket4 kahannts olan da! dcresindc bo u klu.'{s. I 98) Moltke, a;.nr mektupta,,bastan asagr igren ve korkung" olarak nitclendildigi bu katliarn ve ya rnaya iligkin qu ilginq tespitide yapar:..adattlann kö1 lerinde bilc Aendileri igin un yok günkü atlanne ve kattrlantruz onlaun güzelin buedaylaflnt yiyip biti diler.'(s. l98) Moltke, Carzan Da larr'ndal yazdr r bir haqka mektupta- dilcr Pnr"syah müqavirsubay Mühlbach'rn, kelle ve kulaklar igir para ''enne u5ulünün kötü sonuelar duguraclgrnr. dindar Müslürnan Hafiz Pa5a ya anlathgrnr aktardrktan sonra; bir baska mektubunda,,kürtler iai seyden Sikayet eunektedirler; Vergi ve a.sker toplama" demekte ve Kürtler'in, Yeniqerilikten sonra 15 yrl olarak belirlcnen askcrlikten neden kaqt dannr söyle anlaünaktadlr:,,onbe5 1l asaerlil stjrcsi. stdece dnür boyuncantn baska türlü söylenisidtr Künle4 erken evlenirler, kaulan, gocuklan ve yurllanndan cbedi olank aynlnak, onlann kasrna, ya da silahla kary koynla sutetiyle kurtulnlaya gahsttklan bir kara ahnyaztst olrnaktadtr $indi nukadderat, yan yaflya Kiirtler'dcn miirekke'p askcri krtalarr Kürtler' in menleketlerinin daglafi na sevkettigitden kadnlar ve erkekle4 goktan üntitlerini kesniq olduklan evlatlannt, akrahalannt yahut rlostlannt bir kere daha kltcaklanak igin her yerden aktn akn geliyorlar Fakat yann yincyola gtklacak vc bu, yite ebedi bir veda olac:ztk.'1s.1 97) Yukanda da vurguladr rmrz gibi, Osmanlr'mn Kürtler'i türnden egemenlik altrna almak arnacryla yüriittügil savasrn odak noktasnrda yerulan ve yaklaqrk birhuquk yrl Kürdistan da görev yapar Moltke nin Türkiye Mektuplan, l9.yiizyrl Kiit tarihi ve toplumsalyasamr konusunda bize son derece ilging gözlenrler ve bilgiler aktanrraktadrr Anc.rk, hiz lirnjiirl hu alrntrlarla letinip, Ir.Ioltke'nin Orta Anadolu Küftleri'yle ilgili iki mcktubundan ke.rller rcmrck istiyuluz. Bunlardan biri. bölgenin ha talar.rnr grkanrak amacryla yaptrgr Malatya-Maras yolculuguna ili5kin Marag'ta yazrlan 28 Mart 1838 taritrli,m atya ve AAs u-töroslar Üzeinden Ge;it- Mara,s " ba5lrklr mektup ile Mara5 gevresindeki yolculu una iliqkin Urfa da yazrlan 6 Nisari l,338laril'ir,.tüfu Otdug,ihr Ftrat tn ()ia Mecnsr- Kunkale- Birccik- Urfi"baqlkL rreknrbun bu kesiticlir. $unu hemen bclirtclim ki; Moltke nin ikinci mektubunda,.tüftmen kabilesi" olarak yansrttrgr Atnrair, K-rhqlr ve Sinemilli agirctlcri Trirkmcn degil, Kürt asiretleridir Bu makalenin yazan da. Sinenrilli agiretine nrerr suptur: Sözkonusrr Lesrtler i brrlrlte r,,liyorr rz: M^1,\TY,{ ve AKSU-Tonosr.tn ülerinr)tr-n olcir- 14ArtAs Marag. 28 Mart l8l8..pa5arrrn reldigi bil r.rzifcvi lerine getinnek iqiu ( l) 2l Mart gürü ögleden sonra, Suiye srnrnna do u bir-yolculu a qrktur. Maiyetirn rriirnkün oldugu kadar azdr ve bir tatar agasr, u5a rm. bir yük ah, bir de yedek atla sünicüden ibaretti. Ceris, etrdfi karlr da!larla gevrili Ilarput yüksek ovasrndan asagr Flrat'a inen dar, derin bir-dag gegitine girdik. Biz yo)da iken gece bashrdr; kayalk bir bo azda ara),rp buldu urruz bir Kürt köyünde dostga karqrlandrk ve misafir 44 ffineb&t 3. payiz edildik. Bu Asya da Jannda Arap fäsulyesi, llint :ekcrkr:rrr5r. Cin raplallar:. Iran.rz lrlabr. Frrat rn rlrbalrklrrr re Sulire frstrklanndar rnükcrrrrncl hir lklarn lcrnepi tertiplemeniü de ayfl birzevki var. Geceyalrst dehsetli bir gürü11ü koptu. Var kuvvet)c avlu kaprst rululdu. surariiel atiarrrrr :ür'üp

45 geldilet tepeden trmaga silähll se-y-menler ocagrmrza sahip Qlkmak iqin igeri iloldular Bunlrr Harpur c giden Malatya rnü:ellirttinin mi yoksa beniut mi daha fazla hakkrmrz oldlrgunu münakaea etn'reyi tatarlma brrilklrnr. Fakal rnüsellim sudece geceyi gegir-mek igin bagka bir yere ararnakia kahnadr, üstelik büyük paganrn misafirinin yanrna käjryasrnr vererek, ona, Malatva'da misafirin iyi kargrlmrnasrnt ve atbuluntnastm emretti- Daha günes doernadan dik birtepeden Ftrat kenarrna indik. (Türkler buna Murat nehri diyorlar). Nehir burada Totos'un birgok kollanndan birini yanyor, yukar:da ayak geni;li$nde iken burada 80 ayaga kadar darlaqryor ve tepeleri karla örtülü yüksek siyab kaya yamaglardan birine adaurakrllt barap bir kalc yapremtq, asagtda Dehir kryrsrnda da Sultan Murat rn yapttrdrgl. o zarnandan beri lurap olrnu5 bir hanla cami yükseliyor. Bu Kömürhandan bir Qelrek saat a5a rda, sa daki bilkaya duvannda, üzerinde binlerce kügük givi igaretleri bulunan bir levha keqfettin.r. Bu yaat sonradan Yüzba l von Mühlbach taraflndan itina ile kopye edildi. Buradan daha yukanda genie, bereketli birova aqrlyordu. Buovanrn batldan doguya on szratlik r.zunlu u vardt (buralann haritalan o kadar yanhg ve eksik ki hemen hemen hir; bir ige yaramryor)- izoli'de nehri geqtik ve öglen üzeri Malatya'ya vardrk (2). Burasl 5000 kadar. kerpigten yaprlma düz darrh evdcn mürekkep önemli bir sehir; hatta camilelio ve hamamlann kubbeleri bite balerkla stvanmrq. Bütün avlular toprak dur ar)arla qcvrlli. gevlili. 5ehir ha5trn a:agt aynr kurquni renkte. Pencere camtnln icadl yerküresinin bu ktsmr iein olmamrg. Bir kimsenin, insan scver bir catnct stfattyle, bu eksiklili giderrnek igin bir miktar catrla buraya ge)tren.riq olduglura qok üeüldüm. Malatya'da. benden iki gün önce yola grkmrg olan ve qimdi kendisine pa;ahga terli ettili müjdesini getirdigim Harput taki oda arkadaqtm topgu rriralaytnr ziyaret ettim- Sevincinden bana bir g,ifi gizme yapmayr r adeni. Cünkü kcndis: eskidenp:pirpcu inril: Eirrdi de bazen sanatrnr arnatör olarak kullanryordu. Malar]-a yazm boqtur Herkes Asbuzu'ya (3) göser. Bumsl 5000 cvcc izden meydana gelrne bir kiiyjür vc k rraz- eltnu. lavt't. ceviz. incir alaqlarrndan iki saat boyunda bir oflnanln iqjne giirnülltrüqtür. Beyaz ve drimdüz giivdeli narin kavaklar bu onnantn üzerinden, trpkr bir qehirdeki minareler gibi yükseliyor ve bill0r gibi duru sulu bir daf dcresi köyün bütün yollan boyunca Srnldtyor. Bu da deresini daha daglarda, Qtktlgr yerde zaptetmislel, mürnkün oldu u kadar yüksektcn- da rn böerü boyunca getinni ler. Üst tar,rfi bombos ta hk bir sölden ibaret, alt tarafi ise saylslz gümü5 gibi su dan.rarlarrnrn akarak verimli bir hale gctirdigi bereketli bir bahge alanr. Agaglarrn qigek aetl r zaman Asbuzu'nun manzarasl her halde pek mulrteselr ölacak. Fakat burada bitkilerin ye emesi gi[rdi (mart sonu) ancak azar azar ba5lyor E et bizde hava dört hafta böyle gitse her yer soktan yemyeqil olurdu. Ama güneq gündüzün ne kadar yakarsa yaksrn geceleyin yine ayaz oiuyor On sekiz saatlik bir al yolculugundar sonra geniq, fakat gittiktc darlasan bir vadinin sonunda, yüksek, karla iirtülü daglar arasrndaki Sürgü köyü[e vardtk. Ben do$udan dogruya kaya duvardan gtkryonluq gibi görünen cosku derenin üstündeki ta köprüden gcgerken pek sastrmi bir kalker kayasrnrn dibinden yimribir tane, 6 ilä l5 pannak kahnlgrnda prnar kaynryol geniq bir havuz meydana gctiriyor, sonra akrp gidiyordu. Anlaqrlan oldukga iincrrli bir dere yelaltrnda akrp geldikten sonra burada yeryüzüue grkryordu. Birbuguk saat yukanda da böyje bir arada k:rk ptnar bulunuyor Her iki dere köyün yaktnrnda birlegiyor ve Göksu'yu meydana getiriyor Bu, 9a laya qa laya akan, Harz'daki ilse kadar bol sulu bir rrmak. Lrrastnda burasttnda da nefis alabalkjar bulunuyor Ayrn 26'stnda kattrlara binmek zorunda kaldrk, bu hayvanlar gok mükkemel yiirüyorlar. Sadece ugutut'nlartn tam da kenanndan gitnelerine müsaade etmekve ne

46 dizgin ne de malrmuzla rahatlannr bozmarlak läztl. Gayet dik bir due yamacrndan Toros'un Yamacrna tl rmandrk ve otadal sorrra daha vadide bile käil derecede beläl bir' görünüsü olan sakrl yrgrnla nnrn üzerinden a5a r indik. Harikuläde vahi;i rnanzaralr kayalk bir bo azda bir dag yamacrna küeücük Erkenek köyü yaprsmr. Ta a;a rda kayahklara kiipüre köpüre garpan bir dere akryor. Simsiyah kaya duvarlan, aqa rya innreyi inj<änsz gibi gösteriyor tselveren köyündeki basrk bir da srrt Basla körfeziyle Akdeniz'e akan sulann bölüm gizgisini meydana getifiyor Dün yüksek da 1ar üzerinden sok getin bir yolculuk yaptlk. Kar ve yagmur yagryordu. Akqam üzeri geniq, muhteqem Marag ovasrna indi!imiz zaman sahne degisti. Sögütlerin ilk yapraklan süriiyor; özlü bir yeqil, iqlcrinden gümüsten iki nehrin kn,nla krvrrlir akhgr, saatlarca genislikleki tarlalar ve gayrrlan kaphyor, a[rr kaln bulutlal Cävur da rnrn karlr tepelerine takrlr dulurkcn Allah rn altrn güneqi qehrin iizerinde panldryor: Altnls bes saatljk at volculu undan sonra bugün istirahat günürrü2. Daha dün ak;am, srnlsftliun ve yarr donmu; bir halde, ;i:ndiye kadar vardr rn cn güne)deki noktada slcak bir Türk ha rramr nda yorgunluklarnnr crkanlm, bugün kä rtlannrr düzene kovdum. Paqa ile birlikte atla doiaqrnaya qrklrk, rellif taburlannr gösterdi. inrdi sana bunlan bir Ermeni bankelinin evinin avlusunda, qieckli badem a aglannrn altrnda gakudayan bil fi skiyenin yanrnda yazryorun. -Blr Kürt em rl {19. yüzyrl), Moitke'den l'ürk ordugäut- FIILATTN orta \4lcRAsr- KuN4KAr-L- BiRtciK URtA tjrfa- (r Nisan l8ll8 46 fui:n3,payz19s7 N{ara 'ta o kadar yakla;rnr; oldugum güzel Suriye ye istelneye isterneye arkarrr dijndül'l'r ve atrmr yine Frrat a dogru sürdünl. 19 rnarrtr onsekiz s.nr lrl, b:r l c,ltulu-r:u lyrr atla ynprnlstur. Cünkü bütür1 bu doll;rna srrasrnda ta Balveren'e kadar nc bir köy ne de bir cv vardr. Pazarcrk ovasrna geqtik. Bu ovada i1 Türkmen kabijesi: Ahrair, KrLqh, Sincmililcr konaklaruqtr. Bu iiq kabile halkr qadlrda oturlryordu. Resit pasa en

47 nüllslu Kürt beylerinin aklllannl ba larna getirdikten sorua bu TürkrncnlcI dc hükümete kar;r ojan sevgi ve ba!lrlrklartnt ila:r etrniqlerdi ve 400 kese akqelik ( 2{).000 filorinl bir salyana yani vergi i)düyorlardr. BunJardan bazrlan qil19ilik yapryor', qo u da yazrn sürüjeriyle da lara qrkryoldu. Krhqh kabilesi 600 dcn fazla atl qrkarabiliyor, öteki iki kabile daha ziyade yaya sava ryor. Krymetli bir qekilde süslenmiq cski 1-ürk ve iran tüi'cnkicriylc silahh, iyi ni5ancr buular AtlrJar clemil uglu ve bunun altrnda dcvekulu tüyündcn yuvarlak bir top bulunan barbu kamrqrndan bir kargr ta5ryorlar Kendileriyle a1,nr qaduda bannan atlan milkemn]el. Maras pasasr Süleyrran, Sinernili kabilesi alasrna, bir gävurun gelece ini, ona qe;itli ikramlarda bulumnasr gerektigini bildilnek iqin önden bir habelci vo1)anrqtr. Fakat aynr zamanda bana rcfakat edenlelir sayrstnt bir bal(rvus r e tepeden trnaga.ilalllr rlr sü\ an rlc anrrmayr dr uygurr bulrnu5tu. Ye;il pinrrq tarlalan ve basrk tcpclerden saatlerca ),ol aldrktan ve Akdere (4) rnra rnr, gcgit veren ycrin,lcn altrktan sonrt I end ir'r1iri. -varnaglada ve ovada kügük köyler iraiinde grr.lplanmr5 qadrrlar arasrnda bukluk. Kütt beyinin konalrnr bulutakta hayli giiqlük qeklik. Nihayet küqük bir vadidc, herhalde yüz ayak boy ve bunurtyartst kadarencle qadtr gördiik. Güzel bir sakallr, sa)r-gr veren gö nüslü. lakat gayet sade krhkl bir ihtiyar beui kaprdan kar;rladr. (iadrn:r iqi lrrp*z ötekiler gibi bu da kegi ktlttdan dokunnrus kara guldandt)hasrdan algak böjmeler'le bir qok odalara al,rtlmrqtr; bunla-da yaba:rcjar, kadrnlar, atlar, develer, ineklet. keq,iler, hep ayrr ayrr yerleriui bulu-vorlardr. Ortada muazzarr bir atcs yanryordu. Kiinler daima onnan yak:nrlcla kalular, yoksa hig i1e[ilse bizim tarafiakilcr kadar qiddelji ve onlanlan daha uzun o)an ktslatda böy1e bir meskende balrnnakhemen herncn iurkanstzdl. Alautn idarcsi tamarnen ataertil bit' sistem<le: bana ekrnek, süt, bal ve peynr ikrim ctti, takat ancakben kendisini davet ettikten sonra o da oturdu. Hiq bir tarafta iktidarve häkimiyctten eser yoktu. Bununla birliktc bu adarn 500 ailenin äniriydi; hühümlerioin tetrryizi ),oktu vc-l-ürk makamlarrnrn bu kabilelerjn ie i5lerine karrgma yetkileri yoktu. Aga ihtiyarlan dinledikten sonra kabilesinden birisinin suqllr oldlrluna kaflaat getilidce onu idarna maltkum eder Paqanrn. Bira aöldü ü zaman onun halefini tayin hakkr vardl, fakat yeni a ayr dairna aynt aileden segmck zomndadrr Bilveren. bir tek dam, daha do$usu tek temsa altrnda, lrerbalde 200 evjik bir köydür Bu kiiyü gok az sokak keserve bu sokaklarut üzerinden de, dar hendeklcr gibi, rahat rabal hil a.lrrnda aprlabrlrr. Purcrlarulr Sürgü e görmüs olduguu'ruz ve kar sularrndan gok kabarruq olan Göksu'yu aylfl 30'unda gegrnek zor-unda kaljrk- Tarrr yakla5trgrmrz srraja [.ar)l taraftl bulunan bir köyden yirmi beq kadar adam kogup geldi, Buz gibi so uk suya atladrlalve yüze yüzebutarafa geetiler Dört kigi atrnr ortaya a1dr, ötekileri eqyalaurntzr baqlannm üzerinde tatlyorlardl. Sonra bagnsa gagnsa coskun rnnak gegildi; fakat su ayer kuhurluklanndan iqeri girdi, Aksa,n üstü Adtyaman'a vardtk. Burast öncrrli fakatkorkung derecede taluip edilmig bir gehir', yrkrk bir akropolü var. UgurumJu da yol)anndan ve kabarmre derclcrden gegen yinni saatlik bir yolculuk bizi Cerger'e eri;tirdi. Burasr Frrat kenanndaki bir kayanrn tepesinde eski bir hisrrdr. Bu lrisnnn. bu Irarap hallnde bjlc. eger iginde ezak bulunursa zaptr imkänsrzdtr; fäkat sader:e birkusum vardrr, o da bulundu u yolsuz, Allahrn da rnda onu kirtscnin almak istcmcyece jdir..tjakat Küftler arastn daki savaqlardayinedeüncm1i birri-rl oynayabilir Burada gok eski oldr.r u belli tetnellet ve kalnltllarva. Kayanrn düz biryerinde, yazrk kr rnlalarnadrgrm re g..ryel u/ur) olduglr isin de kopye ederredigirr. yunanca bir yaztl vardr. Bir ka1,a duvanna oyulmuq oclalaru agrlan dör't pencere görülüyordu- 1'akat bunlara eriqrrck imkansrzdr. I Kattrlx: FuLovARts,{ HLLMLTTH v- NtorrKF l:i]kryc Mc"trn.m;Rürl7iKlb hl lqöq.\ ls4 l<q Dinnotlar: ( l) Hc hz l' x \loltkc \c o bolgcnirr h rritalun ulirrrdrqrrrda bahsehnir \,c oru rs il;r'il irr yollanrr5tr (l) iddicski i\4alatyr köyü (l) SrmdrkiN13lrtyr 14)Aklr ffineb&l3, paytz

48 "DELI QOCUGUN HiKAYE,SI" 'i'i "'\ irnchün okurlan; Sivas'ta yani Osmanlrnrn Hrzr Paqalal ve ona karer gellp ['-.r.,. Dadalo lu'nun deyimi ile?'emtan PadiSahtn ise, da lar bizitndir. deyip isyan.i"...,1' bayragrn r agan Pit Sultan Abclallar cliyannda, bundan birkag yrl evel gember sakall fa;ist canilerce iknci dünya savaqrnda Hitler fa;izimince Yahudilere mübah görülen katliar'nln bir benzeri yaprlarak 37 insanrn Madrmak otelinde vahqice yakrlarak katledildiklerini anrmsarlar, Bu insanlar arasrnda C)rta Anadolu Kürt toplumunun yarattlgl ender degerlerden bir tanesi; Dino yani karikatürist-sanatgl Asaf Kogak'ta vardr- Bir dönemler Özgür Gelecck dergisinde de tcknik danrgrnanlrk yapan Asaf; annesinin tabiri ile,,dino" yani,,deli gocuk" Krqehir'ir Cigekdagr kazaslnln Mahmutlu (Kürtge ismi ile Q15le) köyünde do muq ve o bölgedeki tüm Kürt gengler gibi politika, sanat ve edebiyatla kü9ük yaqta ilgilenrrriti. 0 hep bir Küft yurtseveri idi. Babasr Hacr ve ailesi Hanefi mezhebinde olmasrna ragmen, o herzarnan gagdaq ve demokrat dügünen ve bunuda qcvrcsinc aktaran birisi olrtasrnr bilmigti. Onun Sivasta olmasr ve orda canice yakrlmasrda bunun bir kanru olmugtur Asafyani bizim can,,dino" muz hep bizinledir- Onun anrsrnr yasahnakta bizler isin en büyük qereftir. Belki anrsrnr ona yakrsrrcastna yasatmakta, Olta Anadolulu Kürtler olarak üzerimize düseni yeterince yerine getiremedik. Ama bu bizim Asafrmrzrn kimli ini baqka politik-siyasi oyunlara alet edijmesinide gerektirmez. Biz Orta Anadolulu Kürtler olarakta buna müsade etrniyecc[iz. iqte bu nedenle Asaf'rn yakrn akrabasr olan yazar arkadaermrz Emin Salman'nrn,,Dino" ile ilgili,,deli ocu un Hikayesi" adir öykü galrsmasrnr sizlere sunmaktan gurur duylaktayrz.,,deli qocugltn HIKAYESI" -1- -'ir, "!. ornantik ve.ironik tiyküler yazrnak :tr {1- istiyorum. Olülrrün yanr bagrmrzda, ;i\,.. tlr.peqimizde, karyrmrzda, igimizde yaeadr r bir dünyada güzellikleri, umutlan, agklarr, sevgileri, coqkulan, danslan, rakslarr, somahlan yazmak istiyorum- Bu öykü ron]antik olmalrydr.,. Bu öykii, ö1üme mcydan okumahydr.., Bu iiykü, kansrz, ölünsüz sonsuzlu[u rr üj delerneliydl... Ancak yapadrgrmrz acrlur hizlcri pengcsine almrqken bunlarrn higbirini yazamayrz. On lar karsrsrnda scssiz olarreyrz. 0lmarraJryrz... Ben Sivasr Türkülerinden igin kendirrizi sorgulamah, dönü9türebilmeliyiz. lrrtrnah yasamlmrzr sakinlest,olek igin kendimize ateg edebilrneliyiz. Haci Erdo an -HakLsrn. Biz, kendimizi elegtin:resini, sorgulaurasrnr beccrcmiyoruz. Bundan l'ro;lanmryoruzda...yeni araytqlara gimeli, de!ieiklikleri yakalamah, uinudumuzu yitinnemejiyiz. Duygulanmrzla yaeanasrnr bilmeli...katr kurallarr, tabulan, eskimiq gelenekleri fazla urnursamamalt... De igtimeli... Konu5rnaya ara r crirsek onu. yitirecegirn korkusunu tasryorun. Ara srra gelip benim le dertleqrnesini, geqrriqten, gelecekten bahsetlnesini, l'ahatlamaslol, sükuneti yakalamasrnr söylüyorutn. C örü nl üsü aniden kayboluyor. Bu kajar sakin bir diis görrnenrn askrnlrgrnr, uzun bir süre, üzerirrden atamadrm. 48 hfrnehm 3, payiz 1s97

49 v Cuma aksarnr spikerin,,madrrnak otelindeki yangrncla, aralarrnda sanatqrlarrn ve yazarlanrr da bulundu u qok sayrdaki kiqi yanarak veya bogularak öldü..." sözlerinden sonra düsmü görüyorurn, uyanrk mryrm diye uzun süre kararstz kaldrrn. Dondum. Bedenime inrac indi sandrrr. Krzdrrn, öi'kelendirn ve utandrm- A-vrrntrlarr daha sonra ögrendigjrnde bedeniurin ve ruhutlun yandt tnt, her qeyimlc yok o ld ueu rnu. yasamrn arlamsrzllelnr giirdüm. Ölen leri tanrmryor<iurn. Iinurlalnda gerekmiyordu. Yanan bendin.r.bo ulan bendim. Aydrnhk özlelnillr, unutlu ),artnlarrm, beklentileriral, sevinglerim, co;kulantn küller arastnda yandr. ÖJeulerin isimleri sayrhyor As:m Bczirci, Behget Aysan, Asaf Koqak... sonrakileri duymuyorumq Duytnakta istemiyorum. Beyn irn bedenirne hakim olrnuyor. Qocuklu umun us1u, gengli imin asi ruhlu yürc,ei yoktu artrk... Daha dün slayt gösterisini yaparken qocuklar gocuklar gibi qen, gü1eg yüzü gözlerimin önünde...,alcvlere, fi rtr nalala dayarlan yüregi dr.rmanlala yeuik düstü. Aglarnak jstiyoruln. Göz yaqjarmtn bir trmak gibi aknrasrnr, alevleri söndii1mesini... Kameralartn önünde fütursuzca balrran,,yahrn la, yahrn!" diyen yüre i kömürlegrniq canileri gekip almak, düdenlere bogaltmak istiyorun,. Dayanrl maz acrlar iqindeyim. Alevleri otelin iqerisine südklesin diye Allaha yada rüzgara yalvaran canilcrin dünyasrnda yagamaktan irrperiyorulll. "MüEteki sürekli su iqiyor; agrz kurumast. yalan söylcdi!ine isarettir." diyen bir savunüranla aynr Jravayr tenefüis ettigjnl iqin kendin.re dinmcycn bir öfke duydum. Halen de duyuyorum... Krranlrk ve dumantlan g.rz gözü görrnüyordlr. Dr;arrda kar ve ölüm haykrnqlan, igeride urnut 9rfhklan... Sivas, bu kara lekenin izleriui uzun süre silen.rez. Haykrnqlan vc ar hklan unutamaz... Sonra ortahgr derin bir sessizlik kapladr. Za1'er vc ölürn sessizli i... Geriye alev alev yanan bir ote), mide bulandrran yanrk et kokulan k,.rlmrltr. Alevlerden ve ytktnttlardan insan cesetleri grkartrldr. Arabalar onlarr bir yerlere tasldr. Ancak nereye?.. Morg üst üste yrgrlmrg cesetlerle dolmugtu. Temnuz srca rnda birazdan kar yada yagmur yagsa... Bizlere mezar olan bu kentten ayak izlcrim silinse... Adrnrda silse, bit fittna, bu kentin.,. Hrzrr paqalara, Kuyucu Yusuf Pasalara, toplu kryu'r.r "güruhu"cklcnse... Varsrn onlarrn olsun kent...b izlelin yaratacagr onlarca, yüzlerce, bin)erce, milyorlarca kentimiz-.- Kan, giiz yagr ve ölüme meydan okuyan;eenl iklerin, gölen)erin bi9 eksilmcdi i, mrzrkalann, ezgilerin. 9i irlerin hi9 susrnadrgr kentlerimizle bolacagrz on1an... Uzun. ince bir yoldan yorgun geldiler. Umut getirdiler. Cantala nda kitaplar, gizgiler, czgilcr, bafilarnalar, mrztkalar gönüljerinde setgi r ardr.yürekleri tenenriz. karalar ba!jarnamr5n. Kalemlerini sivriltip, deklangörlerile bastrlar. Urnutlan, yartnlart gizecek, resnedeceklerdi. Krhcr, kibriti, qakmagr tanrmanrr5lardr. Hoq göriiyüde unutmarrlslardr - tanrdrnr. Pir Sultan'nrn kcnti ozanlar kenti oldu unu sonradan ö rendim. KeEke ögrenueseydinr. O, irndi benim ir;in ölü ozanlar kenti oldu. O güzelirn türlületindeki Sir as sözcügünü bile duynaya tahamül cdcmiyorurn- Ölke bfrnebür 3, paylz 1S97 49

50 drlyuyorum!.. Öikeur bazen krzg:n bilkine dönüsiiyor. Vc ansizrn gccclcrin ürpcrtcn karanhlr öküyor üstürnü2e... Cüne5 rnj battr? Aydrnlrk yüreklerinizi karar.ttrlar. Yarasalann kanatlarr her tarah kapladr.,aydrnh r, l rgr gör'eulez olduk... KaranLk, nasrr ba lamr9 -vürcklcri, aydrnlrkta i bitirerniyor... Durnan kapladr hel talafr... Sinr siyah, kalrn bir sis gibiydi... f)r9ar<lan ö1ürnil gagran ses)er... igeliden kurtu)ueu un'rutsuzcfl ara-van g r lr k1ar.. - Ondiilt yaqrndaki gocuklarrn q:r LkJalr... Onsekiz ya;rndaki gcnqlcrin qr )rkian.,. YctmiElik cledelerin gr!lrklalr... lv1lzrkasr ile öiiime meydan okuyan Asal''rn qrllrklarr da. Vrzrkrsrndcki vcrrnlrrdl sustu... \4u7ifqe bakan gözleri ar11k gülüsemiyecek... Uzam:5 sakallandr:'r pr otez olu[] olmadlgrrl arlrk kimse sorarnrl,acak. Y üre i atn'rayacak... Yürcgini uvuglarnak, sakalrnl okqarrak istiyorur'd. Ancak, artrk gok uzaklarda... Kirn, niqin yok etti onu'l Artrk nc iincrni var'. Hcr tarall :uran. kan vc griz yasr istiyen bu gözü dönn'rü..gürü1r" gazalar:nr mübarek eylediler Yorgun. urrutsuz düljerin ayrrrtlsrndaydrm. Üstilrrde samyelinin Jrüznünü ta;ryorurn. Benir» renksiz yalnlzllgrn'ra srgn'lyordu. Bimzdan kar veya yagmur yagsa... 'l errnruzun bunallrcr srca rnda yür'cklcrimizi rslatsa,.. Ciiz ya;jan ve ka[n yerine aksa...hüzl)ijn]ü dagltsa.-. Yalnlzhgrmr ve Lnnulsuzluguuru giderebilir mi? Ne1-es almairrr yüre ir.ni -qüqlestircn. srklstrran. beynirni telq eden o kabuslalr da rtsa... [3ir f'rrtrna qrksa, bir ]rortum yükselse, beni göge Nirvana'ya ulastrrsa.. O utancr girnncscrr... O iilüurlcrio grglrklalrn r duyrrasam.,. Dils rriiydü giirdüklerim..- Dciildi... \'anan otuzy'cdi canla bir'likte benim yü re!irnd i, yannlanmdr, sazrmrir, sijzürtdü. ez-gimdi, qizgimili benirrr!..atesin korlanyla yanan bedeninrdi. karbonmonoksitin zehirivle srkrqan, duran yürctimdi. Ategin közlerinde ölürnü gördüm. Diri diri bcdcnlcrin a,qrr a!rl iilürrünü iluydumq Ilayrq hayryür'egirne kazrctm. Sanatrn ve sanatgrnrn lüks oldu unu ilk kez Sivas ta gördüm. Örümcek ba layan kafalar r gördün'r. AcrLyun, kaygrlryrnr. öfkeliyim. aralrr rrn. Ncrey. grilil,rrru s,'ru.u bcl nirni ; kemiriyor. iyi dlrygulalrrr. umutlu hcklcl iylerinr körelir nr. hilincinr r e direncirn örse leniyr-rr, l edirginlik. un'rutsuzluk ve acr duyuyorum. Sesim bozujuyor, uyku)arrn kagryor, iqtahrm kesiliyor. Yalnrzh a a)rqkrn ben yalruzhktan korkuyor-unr. Göz yaqlar mr kurutrrall, yaqama yeniden dönmeli. Coqkulanm, ö1]<elerim, sevinglerim, kederlerinr erlrnalr...ancll. [.ar rlrhn bedcuirn re bcynim cski dinginli e, canhlr a, birtürlü kavu5amryor. Mrzrkamr anyorurn, Asalirn yenidcn gahrasr igin... almalr1,drm. Notrl a dölrreli.,lileleri )rrilarnirlr. Öliirn Eanl qaianlara inat yazmahyrm Iemmuz, hafizama yazrldr. Toplu hir öldürürnüo hepimizin gözleri ö[üüde naklen görüntülendi i. bizlerin urnarslzca kaygrsrzca, olagan izledigi bir lilrn oldu. Belgesel. tarihi bir film... HiE bir yönetmen bu göri1ntüleri yaratanaz, hiq bir ressam yaqananlan tuahna rcsmcdcmcz, hiq bir müzisyen gr hklann nrelodisini galarnaz, hiq bir Sair'ölürn dizelerini haykrrurnaz. Ölüm qrghklarr ijc salyalan akan,,güruh" gönül rahatllel ile dualarrnr mrrldanarak derin Lrykular-rna dalabilir.,.onlar uykularda kabus)ar görme1i, ö1üm gllltklanndan uk rllar rrrr kaqrrrrralr. Asrrn b.rbrnrn Jro5griril dollr bakrtrlanna yakalanmalr. Metinin hürnan ist dizelelirre qtritnllr. H:rsrelin yantk sesi klrlaklalrnda u!uldarral r, Asal''rn deve kuqu qizgileri kargrsrna grktnalr. Mulrlrs rn l urru;lk ezgisi kendisini kar5rlamall, ondört yagrndaki Koray'rn gr!lr klarr silinmemcli...!'e uyuvamanralr... Her gece ölülelirrizden biriyje karqrlaqrialr kabuslu rlykulanncia.-. Rahat vok silnr... il.:rn v:rlrcr -vüzün.i1alrla5rnr9. g,izlcritt klrat'tnt,i. belnin k^rell]]ri. ( )lrlilrdiirr hcn rrnlr l C)lLlirrt]ürn bcn onu... öldürdiim ben... öldürdürn... Oldilttr.. Sözcilkleri prlini hrrirkrnalrrcak. Onlar senin pegini brlaksada, biz btrakrnayacagrz. Pe'jrrurde krlrklart, geuber saka1lan, killenuri; ylizleri ile kann 50 mnemn 3 payiz 1997

51 ve ölüm bögürtüleri grkartan, akan giiz yaqlarr ile yrkanan bu,,gürujr'bu kutsal deeerleri koruyor? Onlann korudu u kutsal de erler bana usamasrn, benden uzak dursun istiyorurn. Onlarrn gidece i cennctc gitmek istcmiyorum, onlann olsun... Yanan atesin ve yüksclen dumanrnlarrn karq:slnda ö1üm dansr ediyorlardr. Ölürnle alay edercesine kaygrlr bek)eyiqlerini sürdürüyorlardr. Kr.rrtulanlar uzun bir zalnan kurtulduklanna sevinemediler Neden kurtlrldun? Niye öhredin? Sorularrna Eok stk muhattap oldular. Her gün, her saat, hcr an öldüler.. Lrlurl'tu ozier hale geldrler.. YaqadrkJanna sevinernediler. 0tuzyedi canrn ölümüne hrqkrrrllara bogula bo ula.r ladrlar. Sonunda ardrndan gelen aglamalarrda tükendi. Ya5arrrn günlük, ola[an kaygrlanna döndüler. Sivas krytmrntn öldürücü darbeleri ile burkulan yürekleri a [ a rr ölneye bagladr. Nurcan'rn güleg yüzünü, Özlern' il umutsuz yalvan lannr, Sait'in yaqama scvincini, Belkts'tn arkada5hrrrrdan lyltlnrayan do.t clini- Serdar rn ycniden doglt5unu. Cülsün iin taqra[ trahqubiyetini, Handan'rn "daha erken" diyen sesini ve dieerlerini unutmasr olaslmr?.. Ölürnle dans eden yürekler, ölmediklerine sevinemediler... lll. -iyi ki ölmüqüm diyor, Asai'- Ya;asaydrrn her gün ölürdüm. \äsamln agrr, bunaltrcl sorulan altrnda ezilir. ufultrdur. -Yrrqanralrydrn diyc. itiraz etrnek istilorum-.- Sözümü kesiyor',., -Carlr bil ceset olarak yaeamaktansa... sonrasrnr getircmiyor. Sözcükler bo aztnda dügürnlenryor. ) ullunuyor... DLjtüncc lerini toparlamakta güq1ük Eekiyor.,,Dcve kueunu" tamalr']lamalr ydl n, diyorum. Burada tarrraml:yorurn. Cöndelecegim A saftn kcddisiti gizdigi karikn hirü size... Sonsuzluk uykusundan uyandt tmda gizgilerimlc gclecc im,yazaca rn kitaplara kapaklar yapaca rnr. öykülerini qizgilcrc aktaracagrm, bekle beni... Kuftulabilirdin. Mrzrkanrn scsine flütü ekler, güzel ureledik sesler qrkarrdtk. Beni dinlemiyoq duymuyor. irkilerek derin bir' uykudan uyanu gibi srgrryor itiraz cdiyor.. -Benim klrrtulmam neyi de!iqtirirdi? Yaqamrrda hig bir ;ey eskisi gibi olmazdr. CoqkumLr yakalayarnaz, sevinqlerirni yaeayamazdrm.,,ölütn, iilüm... "naralarlnr haykrran cellatlartn seslerilri uoutamazdtm. Hep üqürdüm. Bofucu 1'emmuz günlerinde de rsrnamazdrm. Madrmak'rn ateqi ancak beni rsrtabilirdi. Karanlklan aydrnlahnak. Soguk Lry gecelerinde rsrnrnrk r!in insanlara derin bir umut beslsrdint. Bütün LLmutlanmrn ),anlslnr gördüd]. Yaqamanrn anlamr olabilimri?.. Susuyorum. Söyleyecek sözcük bu)amryolum. insanlt rmrzrn, umutlanmtzrn yanrsrnr bcraberce izledik. Küllerin ardrndan ailadrk, Her a!laytgrnrrzla berabcr kügüldük. Öflemizi igi:nize gömdük, Nelrctimizi, kinimizi onlar kadar vüksek hfrremn 3, payiz 1S97 5t

52 sesle hayklranladrk. Haykrramazdtk. Her yanen canla birlikle, her öldiirdügiirnüz yürekle bjrlikte bizden bir parsanrn eksildi ini biliyorduk. Kryrm gtinlerinin ardrndan, bu gün)ere zemin haztrlayan kimilerinin iki yü21ülü ünü, sahte aelayr larlnt, srzlanrqlarrnr gördük. Kahrolduk... -Bili),on'nusun, en qok neye üzülüyorum'? ölüme... -Hay[, annernin urnutsuz yakanslarna, yürek parqalayan injeyiqlerine, Asaf. Asaf diye sayrklarnalartna, gece yarlsl yataglndan srqrayarak,,ölmedi, ölmedi" diye mrnldanrqrla, yavrusunu yitiren ana 1üre!inrn katannasrna, yaparna ser incini yitiri;inc-.- Üzü1üyorum. \'e kolkuyorurn. Umutsuz bedenine son verecegindcn, yanrrna uzanmak, bana dokuntlak, ellerimden tuhrak iqin acele etmesinden korkuyoruur. Senin ir;in hcp kayplanrl üzülürdü. Senin özgür seeimini anlayamadr. I)egerlere bo;vermig)i ini kavrayamadr.asi, isyankar ruhunu sakinlestiremedi... En gok neyi özledirn bilivormusun? Elini agzrna götürüyor sus igareti yapryor. Sessizlrgr... lssrz hir atlada besrrrrr annern in gögsüne koyarak, derin, sol uksuz uyumayr... Kuslann ötüsünü, haflf esen rüzgarla dallann, yapraklarrn grkardr r hl rdllarl-.. Trrbaf I Sonsuzluk yolculufunda derin, soluksuz uyku. Sen, kötü bir dü9 görüyorsun. Birileri bunun gerqek olmadr rnr sana siiyleme1i... S tzlayan yaralann, yaral yüreein, bütün bunlar karabasan degil, gergck diyorum.-. -Hayrr, yürc im I'rer an tutusmaya hazlr birkör.nür.. Yiiregimizin bu acrya dayanmasr igin gelikten olnasr gerekir -l v- Bukadar acele etmemeliydin Bay,,karika-turjs1". Bernbeyaz gülü9ün, gok desenli qömleklerin. fötr sapkan, arkadaslarrndan bazrlarrnrn "Bay sakal" diye takrldrgr sen. o[, accie er1in. Karikatürlerin, o gok scvdigin "Deve kuq)ar"'rn bant karikatür olacak. adrnlda "A-SAlCA" koyacaktrn. Arada ülürr düsleri görürdüm. Acayip ölümler dü9ünürdüm. Bir k1 günü, yanlra votkalar, kanyaklar al:p, bir dagrn yüksek tcpcsine g rkryorum. Orada saatlerce igiyorum, stzryorum. ijstüme ya an karlal bedeniuri kapatryor. Böylelikle karlar eridigindc cesedim bozulmamrg olarak kahyor Neden, en tepede bu iqi yapryorsun. Dagrn eleklerinde yap qu igi...hem bizleri hernde ke:rdini yonnamrq olursun diyorurn. -itiraz ediyor, Brrakmadrlar- Ölümün scaiminide bize b rrakmadr lar, diyor mahsup, ürkek bir ifadeyle... Behqct in dizelerini rntrrldanryor'.,.,,qilnkü beyaz bir gemidir ö1üm siyah denizlerin hep!agrrdrgr batrk bit gerni söniniis yrldrzlar gibidir Yitik adreslere benzer ölüm Yanrk otlar gibi Sen bu qiiri okurken ben belki baqka bir gehirde ölürüm." Yasam firtrnah bir yolculuktur Ölürnün nereden, nezaman gelece ini kestinnek tnütnkün degil. SaLin ba5layan bir gerni yolculugulun, tirtrna sonrasr alabora olmasrnr herzaman bekleyemeyiz. Ancak, toplurnsal sorunlara duyarsrz kalamaylz. Bunun igin kendimizi sorgu larna lt, dönü9türebilnteliyiz. Frrtrnah vaqamrinrzr sakinlegtirmek igin kendimize ate edcbilmeliyiz. -Haklrsrn. tsiz. kentlimizi ele5tirrnesini, sorgulamasrnr beceremiyoruz. Bundan hoqlanmryoruzda...yeni arayrqlara ginneji, de!igiklikleri yakalamal, umudurnuzu yititmerneliyiz.dr,rygulanmrzja ya5amasrnr bilmeli... Katr kurallan, tabularr, eskimie gelenekleri lazla umursamamait... De iltirmeli... Konu5rnaya ara r crirsck onu. yitirecegirn korkusunu ta ryolurn. Ara srra gelip be n inle dertlelmc.inr. gegrniqten, gejecekten bahsetrnesini, rahatlamasrnr, sükuneti yakajarrasrnr söylüyorum. 52 ffinebon 3, pay z t 997

53 Göl üntüsü aniden kayboluyor. Bu kadar sakin bir düg görmenin asklnlrgmr, r.rzun bir süre, iizerimden atan'ladnr. -v'- Curra ak qamr spikerin,,madrmak otelindcki yangrnda aralannda sanalgrlarrn ve yazarlarrnda bulundu u qok sayrda kisi yanarak veya ho ujarak ilklü... "sijzlerinden sonra düsmü görüyorunl, r.ryanrkrnryrrn diye uzun süre kararsrz kaklrr. Dondum- Bcdcnrmc inrnc indi sa ntlrr». K r zd: rn, öfkelendim ve utandrn'r. Ayrrntllarl daha sonra ögrendi!inrde bedenimin ve rul'rullrun yandlglnr, her lcyimlc yok olduiurnu, yasamrn anlamslzllglnl giirdüm. Olenlcri tanrmryordum. Tanrrnamda gerekmiyordu- Yanan bendim. Bolulan bendim. Aydrnlrk özlernirn, umutlu yarlnlanm, beklentilerim. sevinqlerirn, coqkulanm kül1er arasrnda yandr. Ölenlerin isirrleri sayrlryor. Asrm Bczrrci- Bclrget Ay:an. AsaJ'Kogak... sonrakileri duymuyorum- Duymakta isterniyorur:r. Beynirn bedenitre hakirr olmuyor. Qocuklugumun uslu, gengli inin asi rulrlu yürc i yoktu artr k... L)l lra diin )lcyt tösterisini yaperken gocuklar-uibi sen. gülec yüzii gözlerimin öu ünde... A levlere, frrtrnalara dayanan yüreei durrrallala yenik düqtü. Aflamak istiyorum. Göz yaslanmrn bir rrrlak gibi aknrasrnr. alevleri siindürmesini... Kameralarrn önünde fütursuzca bagrran,,yahrn la, yahrnl,, diyen yüregi köurürle5mig canileri gekip almak. düdenlerc boqaltmak istiyorum. L)ayanrlmaz acrlar igerisinde.vin.r. Alevleri otelin igcrisine sürüklesin diye A))ah'a yada r[izgara yalvaran canilerin dünyasrnda yasamaktan ürpcriyorum. "Mü;tcki sürekli su iqiyor; a tz kurumasr yalan söyledi[ine isarettir." Diyen bir sa\unnranla aynr hava.vr teneffiis ettigim igin kendi:ne dinmeyen bir öfl<e duydurr. Halende duyuyorum... Karanlrk ve durnandan göz gözü görmüyordu. DISanda kan ve ölüm haykrr5jarr. igeride umlrt gr )rklan... Sivas, bu kara lckcnin izlcrini uzun süre silemez. Hayk:n;lan ve qrllklan unutanraz... Sonra ofiallgl de n bir sessizjik kapladr. Zafcr ve ölürn sessizligi... Ceriye alev alev yanan bir otel, mide bulanduan yanlk et kokularr kalrnr5lr. Alcr lcrdcn \ c vrk rntrlardan insan cesetleri grkartrld:. Arabalar onlarr bir yerlere tasldllar-. Ancak ner-eyel.. Morg üst üste yrgrlrnrs cesetlerle dolmustu. Ternmuz srcrgrrdr.t birazdun kcr yrdc 1 aitnur 1rg'r... Bizlcre mczar olan bu kentten ayak izlerint silinse... Adrnrda silse. bir frrttna bu kentin... Hrzrr Paqalara. Kuyucu Yusuf PaEalara, toplu kryrm,,güruhu,. eklense... Varsrn onlarrn olsun kcn t... ts izlerin yaratacael onlarca, yüzlerce. binlerce, nilyonlarca kerltimiz... Kan, göz yaqt ve iilüme rneydan okilyan, qenliklerin, qölenlerin hie eksilnedi i, mrzlkajann, czgilerin, iriirjerin hig sr.rsrraclr t güzel kentlerimizle bo aca!rz on1ar... Uzun, incc bir yoldan yorgun geldiler. UrnrLl getirdiler. Qantalarrnda kitaplar, qizgiler', ezgiler, ba larnalar, mrzrkalar, giinüllcrindc sevgi vardr. Yü rekleri tertemiz, karalarba lamanrtqtr. Kalcmlerini Smeb0n 3, pay z 199/ 5J

54 sivriltip, dcnklanqilrlerini bastrlar. Umutlan, yaflnlaü qizecek, resrnedeceklerdi- Kr)rcr, kibriti, qakmagr tann'r'rarr - lardr, Hoggörüyü de unutmamrslardr- -VI Artrk kin tutacaerm. Kendime yakrstrramazdln'r kini..-!t hig bir insana. Ancak, art:k kin lutacagun. Ilaska türlü ayakta kalmaya imkar yok. Kuduran ruhhrr... ünlü. onlrr yrqrrnrn rc yenr yagamlar kunranrn bilgisini inkar ettiler. Onlar cehenneni buraya tagrdrlar. Yaqadr rmrz dünyada cenneti var etmek ise bize dü9er, O, bizirn i6irniz... Qiinkü biz insanrz... Kalbimdcki kcdcr bo[azrmda dügümleniyor. Gözlerim rslak. kalbirr krnk. Bir onursuzluk damgasr daha yedik, atesle ve durnanla. Karanlrklara karqr q:kmarnrz iqin her evden birisinin ateqe atrlmasr dumanla bo!ulmasr mr gcrckir? AkLmrz ve yüregimiz bize bu kadar mr yabancr)agtr? Ölürn sahnelerine ah5trnjan beynimiz artrk,,tcpki,, bilc duyrauyor. Canlann diri diri yakrhnasrna, bo ulmasrna öfl,e bile duyarnaz lrale getirildil. Sessizce srranrn bize gelnresini bek Iiyoruz.,, airlerin",,,yazarlann",.,politikacllann" cellatla;trgr yerjerde önüne gegemrzsiniz yakrlmanrn, bo ulmanrn.-. Qünkü, kendi ölümürnü, ö1ümlerirnizi görüyorum. Garip bir bo;luk igimi kaplamrq. Dü9lerirne giriyorsun. "Protez" sakallarrn. bem beyaz dj5lerinle... Krzgrn. ötteli vc küskün.-. Yollan aynlmrqlann terkedilmiqli!ini yaqryorsun,,. Yalnrz. yok;ul yagamrnrn unutulmasr ndan ürküyorsun... Seninle bütün konuqrna gabalarrmr kayrtsrzca gcri qeviriyorsun- Oradada mutlu de ilsin, engel oluyorlar... "Deve ku5larrnr" bitirmene, mrzrkanr galrnana... Sanatta ycni arayrglann pcrsindcydin. Var olanla yetinrnek, senin anlayrqrna aykrrrydr. (izgileri ti.vatrol bir gösteriyle sunmanrn düqünü kuruyordun. Böylelikle mutsuzluklannr gidemrek, yalnrzirklaflnr paylagrnak amacrndaydrn. Hiq bir zaman seni mutlu ve huzullu görrnedim. Hep kaygrh ve srkrntrlrydrn. AcrJar iginde krvranan bedcnin sürek li yalnrzdt,.,imarnlarla, rnüdii erle basrn hep belada oldu. Kanun)an, tüzükleri, yönetrnenlikleri, dersprogramlannr, mülredallarr, nrüfettislerin sorgulayrcr bakrelarrnr, zil scs lerr n: hrg sevmcztlin.' (tzgürce dolaqmak, krr gigekleriyle konu;nak, gizgilerinle dertlegmek en büyük özlemindi. Bu özlernini sonsuza dek göreceksin. Ancak, onlar,,deve kuelarrnrn" sonuru görmeye dayanamayacaklar. Montunun cebinde taqrdr rn mr zrkanla Ankara Caddelerinin kalabalr!rna aldrmaksrzrn dertlegirdin. Umurunda mr dünya?.. "Büyük Sirnbad" adh krsa rnetraj h fihndeki yarrm dakikalrk rolünü ne qok ser rrri;tin. sevinmiqtin, Bu rolde kendini-rni, ülkedeki delileri mi oynadrn, anlatma-na frrsat vermediler Belkide krsacrk ömrünün sorulannr kendinde anyordun. Deli dolu vasadrlnln sorulalrna yayrnlanrnarnr5,,frrtrna" isimli yazrnda sende yanltlar anyordun. Boynunu egen hakrqlan neden hu kadar hüzüllü? Neden bu kadar güzel bir dili var? Neden bu kadar candan konuquyor iimrü krsa kelebeklerle? Neden bu kadar delidolu. sevimli? \eden bu ladcr sevgrye gagrran bir gülürnscyr5r r.rr.' Ncdcn birilerinin dizinde uyumayr, aglamayr istiyor? Neden küstügünde güzelligine bir o kadar güzejiik katryor? Neden herkes gibi olnruyor? Neden bazen rssrz kögelerde acr qekiyor?.. Bu bir son söz delil...yazryr. seninle birlikte yakrlan Metin in dizeleriyle kapatryorum.,,gö«lün yasarken vadesiz öhininü iirdintde ihnek ilnek strttna giyenrc<litn öd1riin1ü-" El,tx Snr.rulaN /KrR EHiR 54 hfrneb0n 3, pay z I 997

55 YABANCI BiR ARA TIRMACININ KALEM YLE CiHANBEYL, YUNAK VE HAYMANA KÜRTLER Alnan astllr Hemann Wenzel bundal vaklryrk ö0 )rl önce A nadolunun i kesimlerine bizzat gitmis ve o bölgenin bozkrr errgraflrst ve nüfus lerlelinri hakkrnda arastrrma yapmr;. Wenzel'in amthrmasr, "Forschungen in inneranato- Lien 2. Die Steppc als Lebensraum,, adtyla, l937 de Kiel Universitesi Co!rafya Fakrliltesinin yaytnt olarak bastltr Wenzel, bu eserircle. di er etnik topluluklar:n (Türkmcn. Yörük, Tatar vs.) yanrstra, bölgede yagayan Kürtlerin durumuna iligkin olarakta gözlerrl ve tesbitlerdc bulunmuq ve kitabrn 5-6 sayl'ahk bir bölümünü buna aylnnl. Orta Anadolu Kürt toplulu unun tarihini, sosyal ve kültürcl yasamlannr aydtnlat rnaya yönelik kaynak birikimi yaratmaya olan gereksinim biliniyor Bubirikime katkr olmasr diisüncesiylc agaprda Wenzel'in adt gegen eserinden bölge künlerine (Konya ve Ankara) iliqkin Türkge gevirisini sunuyo rum. Burada, sözii \Ärenzel'c btrakmadan önce, bir kaq noktaya de!inmekte yarar görüyorurt. Bir kerc, ilke olarak, yazar kiln olursa olsun, bu ve benzeri ara5trnrta, inceletne ve gözlem temelindeki ürünleri irdelerken, kugkulu bakrrayr temel almak en iyi bir yakla; r rn bigirnidir'. Gerek gegmiste, gerekse günümüzdc bu tür ürünlerin. he)n ür-ün sahibinin mensup oldugu di:vletin, hen de sözkonusu arastlrma baqka bir illlede ) frlrnr:is..r. o iille dcr lctinin yönlendiricili!inde olabilccegini ve de yazarrr suhjektil re trraflr ollbilecepini hesaba katmak gerekiyor Yabanct bir arastrmacrnln herhangi bir iilke veya halk üzerine ilginq tesbitlerde Nuu Arps!.chr & 4.tJ!;$ 1'"!a.:ct{- {j :l!. lr}ta!" r $r -.i -.i 6 s++.1 ljl-li tläri t! Yrt irii: Fr:rldrun.*en ln lnrrrr,lr r,*l,lrlien I L,ie _\lcplli. dl. LELrefiSrdUm < r;. Itrl. bulundu u, hatta o iilkeye mensup arastrnracllann güzünden kaqan yanlart ortaya grkardrgl srkca görü1ür- Ama, aynt arillllrrnac,rlrn yahancr ojlrpu. dil biltneyi5i gibi nedenlerden dolayr, bazcn de abartrlt, yanlr; ve yüzcysel tesbil ve gözlemlerde bulundugu da görülcn btr,lurumdur. Yaph rm bu ar;rklamalarla baglantrll olarak ve ömek teskil etsin diye. Wenzet'in bölge kürtlerine ili5kin bazt tesbit ve gözlemlerine de inmck istiyorum. ÖR-*r:r ein: Wenzel. bundan 60 yr1 önccsi igin, bölge küfilerinden crkeklerin tümüniin Tül'kqe tlilinc hal'im old'rllarrnr ileri sr.irüy,-rr. Verilere dayanmayan bu iddia do!ru de il. Örnc in benirn gözlemlerime göre (KuJu, Cihanbeyli yöreleri igin) ' li bfur:iür 3, payiz

56 - Yunak, 1930'lu yrllar yrllara kadar 'lürkgc diline hakim olan erkekler azrnlk tegkil ediyordu. 1ürkqe bilen kadtn sayrsr ise pannakla giisterilecek kadar azdr. Wenzel'in gözlerni, o clönern igin rl,r ru rlegrldr. rncrl güniirnüz rlirr dogru sayrlabilir örrrx rrr: We zel in PeDot'tan aktardtgl, Haynlana Kürtlcrini "soyguncu qete' biginitdeki tatltollatnast. geneli igedigi iqin do!ru de il. Osnanlt döncntindc ve Cunhuri yctin ilk yllannda gör'iile ;etecilik satlece Ilaynlana),a özgti delildi. Diger yandan, Qetecilil o tlönt'ndc. -gününtüzdeki -qibi negatif igerikli yiiklü oltnayry. devletin basktsna, yoksulht a, agrvergi vc askcrlik Aü/l'et/erinc AarSr ;,t.:yal hir repkiyi te bas ka kl n.vr i fade edtyottlu. Ömek ü9: Ilbnze/'in yine Perrot'a ahlta bulunarak,,, i,.jrgi Kürr tiplenel?ride gerce!i yaosfituyot. Weozel de dönetnindeki pek Qok arasttna gihi. trklan biyolojik liziksel tenelde tit tnla_van ve tek tipc indirgeyen bilint dtst hir yaklasrntda Ituluouyor. Bit kere ne Kirtlerde, ne de basa.t tntlletltjt lt.,nnlcn t c re rip itstrr loattr. 14cDtel in qrztltgt tat Aürt ttpr arastnda vc üyrnda kalan daha yüzlerce, bi erce kiitt tipt buluouy.tr. isin gcr,rcgi Su ki htr toplutnda her bit.ey, kendi basna bi tip oht$tu r,vor imdi sözü \fu'enzel'e brrakryolum. HEnveNN WnNznt- Kürtler bu bölgcdc toplu bil halcle yaqryorlar. Bu bölge ikonl,a bqzkrrlannrn kuzey ve batr kenallarr. IJmirda r eteklcri, llaymana ile srnrr tc;ki) eden da 1rk alanlardan olusuyor. Kür'tler blrgün Akqehire baglr Yunak. inevi vc ona haglr Sülüklü, Yeniccoba, Reqadiye halkrnrn qogunlufunu olustut-uyor. Yunak ve Siilüklü Cibanbeyli (Canbegan) aqiretinc ait olup, daha önce Cihanbcyli Hatrrlrda toplanmr bulunuyoriardl. Do u grubuntr. Espikeqan a;iretine mensr.rp alanlar olustu,-uyor. Bit ara Cihanbeyli ye sonra Kadrnhant'na ballr olan inevi idali merkezle ydi. Cilrrnbcy li olarak da adlrrr,lrrrlan ineri, Yunak Küd yerlesjmleri harig tüm Korya Kürtlerini kapsryordu. Bu bölgenin drernda kalan Kürtler,,{nkara nrn güncyindeki Haymana ve Krzrlrrmlrk i1e Tuzgölü arasrnda kalan Koqhisar ( erefli Koqbisar Qn.)da oeunlugu olusturuyorlar. l8 80 yrlrnu k:lhr Künler bu bülgclje bugunsru bir korrlrrndal.lrlar. Hükürnere r ergr 56 lffin 3, payiz 1997 vcnniyorlardr.( I ) Perrot'a göre Haynrana Kü r'tieri, k(']]rlulrfl ol" frrrklrri. Lrrrrcnilcri rs. Baskr ve korku altrnda tuta[ soyguncu geteydiler. llilkürrret bilc onlara yaklasmaktan gekiniyordu (2). Onlarrn vatanlannr batr Persya da aramalr. Oradan, belki daha Pcrsler zamantnda Kürdislan'a

57 da!r1mrq olabilirler'(3). Kiirdistan' dan Türk gösü esnasrnda ve akabindcki süree ieinde Krzrhmak'r gcqcrek bahya gelmisler Batr grubu, Konya vilayetinin kuzeybausrndrli ve Hayrnana nrn Kün alirellerinden oluguyor. Perrot, Hayn'tana'da sordu[u kir;ilerden, babalannrn, atababalarrnrn bu bölgede oturduk!an bigirninde cevaplar alrr(4). Bu Küfller arastnda stk srk, Penot'un (5) Kamönrerli Kürtler hakkrnda talif ettigi, soylu tiplerc rastlarnak mürl]kün. Perlot bu tipi qöyle tarif ediyor; Büyürk, kara, carrh iinc qrkrk gö21ü kibar ve uzun burunlu, güzel ve ince dudakh, kibaryüzlü, 1ay ka5lr. karu re dik srkallr. Bu tipin yanrsrra, di er yer)i halk gruplanyla kar;ermln sonucu, srkea gu tipe de rastlarnak mümkün: Kaba ve genig yü21ü, büyük burunlu, kahn dudaklt.. Kütler', agrkca giirüldügü gibj, üstün ve ),üksek kültürleri sayesinde yanrbaernda bozkrrlarda yasayao gö9ebe goban topluluklarr, öme in Türkmen ve Yöriikle asiurile etmigler: Kü*leri, ke-sinlikle gögebe oban toplulugu olarak tanrrrrlamak dogru de il. iqlerinden bazr gruplartn buna yönelmis ohnasl bunu degistinnez- Her - eye raglnen, Haymana, Yunak, ve Cihanbeyli Kiirtl eri yerleqik hayvan yetiqtiricisidirler. Onlar ilk ga dan bu yana geqerli Angora keeisini yetistirme sanatlnl devra)mr; bulunuyor. Ve bunu, bagka goban u!raqrlr halklara ögretiyorlar. Keqi yeti stirme sanatl hisbir toplulukta kürrlerdeki gibi yüksek bir yere sahip de ildir Türkrr.renlerin bu sanatt gelistirdi i ya da devraldr t savrna kasl en gü 1ü kantt budur. Bu satlrlann yazarl, bu konuda Ramsay'rn Angora kegisinin köken i konusundaki gürüqlerini paylagtyor.(6) Kürtler dillerini, ahlak ve adetlerini yaktn geqmise kadar inatla korutnuslar. Ailelcr, gocuklar evlendiktcn sonra da dagrlmamrs, birtek olmuglar. Büyük hayvan sür'iilerinin bakrmt oldukqa kalabaltk bir yardimcr ie gücünü gcrcktiriyordu. Erkek qocu k la r. hiurnctcilelle bitlikre. c in.. cinsiyct ve 1,aE gluplanna gijrc bölünmü olan sürülerin bakrmrnr üstleniyor. Aile reisi, tünl ir;lerin denetiminde sorumluluk H. Wensel: Kün evi'nin temel yaptst ahyor ve büyük gehirlerde yün ve halwan satl lnr yürütüyor. Tarrtnrn geliqmesivle brrlilte re :iirü sayrsrndaki düsüs olrnasl sonucu büyük ailelerde qözülme baglamrq, evli erkek gocuklar ailcden ayrrlrp, artrk kcndi baslartna is güq sahibi ohnal,a yönelmig. Eskiden, dr5a kapalr bir yaganl hiqimi sürdüren Kürtlet sirrdi dtga agrlmrq, onlarla Türkrren ve (.erkezler arasrnda evliliklerde normal bir durum haline gelmis bulunuyor Var)rkL aileler, erkek gocukjannt Konya ve diler gehirlerdeki yüksek okujlara gönderiyor ve mcrrur olmaya. askeriyede görev yapmaya yöneliyorlar Tüm erkekler Türkqc diline hakirn bulunuyor, kadrnlarda ise durum krsmen böyle. Yakrn geqrniqe kadar Kürtlerin ekonontik u raelarr, 19. Yüzyr)da selyah)arrn tasvir ettigi bigiudeydi. P(rrrot (7) llaymana Kürtlerinin yerleeik oldu unu, ev ve qachrlara sahip blrllrnduklartnt belidiyor. Onlar daglrk yellalrra arttk gitrniyor'. Haziran ortalartyla Ey)ü) ayrna kadar qadrrlannr krqhk köylerinin yantbaqlaunda kuruyorlar. Tarun ugra r ikinci srrada yer alryor, üretilcn arpa ve bulday ailenin ihtiyacrnr ancak karsrhyor, Onlar, at, deve, koyun ve kcqi gibi hayvanlara sahip bulunuyordu. Büyük koyun sürüleri, o diincrnde kesirn igin isranbui. izmir re lrabzona kadar gütürü1üyordu. Gelirleri hayvan satuntndan, yün satln'lt vc yük taermada kullanrlan devclerden oluguyoldu. Hamilton un (E) onlartn, köylerdc otunnadrklar iddiasr. en azrndan Haymana ve Konya Künleri i9in, Perot Tqihat;efve digcrlerinin gözlemlerine gi)rc do ru de ildir Büyük sürülerle, köyün arazisi drgrna yiinelik dolaprurlar genelde yaprlmryordu.

58 - Köyümüzün bir delisi, Xal6 Külo (1970) Tqihat;efin (9) verdi i bilgilere giire sadece Qeltik( akgöj'ün batrsr) yöres indeki Kürtlerir:. Frn ird agrna qrkmadcn önce köyün gevresinde qadrr kuruyorlarmrg, Kün kiilleli.;elleprrn biqirni vc mrmari aqtdan ilk bakrgta Türk köylerinden larkh hklar giisteriyo r. Evler birbirinden farkl ve oldukga uzak mesafcde aralannda hay.van siirülerinin gegiqini sa hyacak bir bigirnde duruyor Kül1 evi, genelde, ii;iode insan ve hayvanrn aynr qatl altrnda baflndr!r bir bütünlük sergiliyor Bir baqka deyi5le, at vc sr rr cinsinden hayvanlarla, insanlar arasrnda paylaqrjmrq oluyor Koyun ve keqi sürüleri ise, onlara has ve köyün drqrnda bulunan balr naklarda lutuluyor. Dcveler ise. genrlde dr5 Lrlalrmda kullanrldrklarr igin, v.r yo)dadrrjar. ya da otlakta bulunuyorlar. Evlerin ternel itibariylc n.rimarisi kare veya geniq dikdörtgen bigimindedir. tsuna kcr5rn. I iiil er leri '.lar Jikdörrgen b iqimindedir. Drq duvarlar, kesilrniqyontulmut taslardan olusuyor. Ön cephe duvarrnda, iqinden bir atrn zor gegebilece i büyüklüktc bir kapr bulunuyor Pencereler hem sct r ollrrk az. hern dc cvin ig bölümlerini gü9jükle aydrnlatabilecek küqük1ükredir. Lr irr ig bülümlindc bir ara duvrr. oturma )crr rlc ahrrlrk olln böliirrrüuü hirbirinden ayrrrlor. Yayla evleridc rlyni modele görc yaprlmrq. ig bölümler ara kaprlarla aylrlurarrr5. Krghk evler daba donanlnlr. Oturma bölürründe divan bulunuyor, pencereler camlr, ara sajon ve odalarrn kaptlarr bulunuyor (latr /darn, kiri, üstü kalrl ve toprakla örtü]ü ve arkaya dolru hafif e!ik bir vaziyettedir Damrn üstünde krqhk igin gerekli olan ot ve sap ygrnaklal bulunu-yor Evin yan taral'rna hitisik, a)gak havlu ile qevrili ahrr bulunuyor. Krqrn hayvanlar burada barrndnlyor. Varlrkh olan ailclcrin otumta evleri ile ambar ve ahlrllklarr birbirinrlcn ayll olat ak bulunuyor. Yine, misafirlerine (rnisafir odaslna) stkca rastlamak mülnkün, Bura da evin zenginli ini olusturan eqyalar bulunduruluyor. Kapt esiei, kapt ve pencere qerqeveleri ve kögc ta lan Enreni nteriner ustalarrnrn elledyle yaprlnu. -laban degerli hallarla dö9enmiq. Yatak yüzleri en kaliteli.br.lrsa ipc inden yapt1m15. Kahve mulva!r misafir odasrndan ayn bulunul,or. Her ev kendi ba:;rna. soygunculara ve krqrn sürü halinde ziyarete gelen kurtlara karsr urükemrnel korunabilen bir satoyu andrnyor. Köylerin biqimsiz ve virane olan drg görilnüsü, bahse ve a aglarn olmaurayrgryja daha da bclirginlesiyor Sulama olanagr bulunan yerlerde bahgeler var- Mesela, Ortakr;la ve Hacrörnero 1u yerleqirnlerinde eski vc güzel dut, kayrsl, kiraz ve büyük lnese agaqlaflna sahip bahccler kurulmuq. Yeiceobanrn l3 bahqesinden hemen hepsi dairni olarak köyde kalan memur ve zenaatla uerasan kiqilere ait. Sülüklü. Hatrrlr, Hacrömero Iu ve di er yöreler sularna ol;rnrgr bujlrnrnadrgr halde. üzüm ba!jarrna sahiplcr- I)ipnodar / Ka\auk (1) W Ra[rsay : Intcnnlsture of]laces..s. 393 (2) G. Pcmt : Les Kouerdes... S.630 (3) Enryklpodic dcs Islarr. S.1212 (4) N'faltke jn Kiepcm N.lcn1oir'. S.54 (5) Moltke: Briefc iibcr Zustsnde..., S.232 (6) (;. I'crrot: Ies kourdes. S.613 (7) C Penot :Lcs Kourdes (3) \V-N.1- RarLrvry :Asriulro Elüncrts, S:9d 97 (9) C. Pc'rrot: Lcs koudes... S. 6 I 3- I 7 ( l0) W. Hanilton:Relsen irr klernasren 2. S 213/14 (l L) Pct. Mrtterl. tsrgenz. Heli 20, ron 3, pay z 19s7

59 BiR TÜRK MEMURUN GÖZÜYLE HAYMANA KURTLERI Kendi gcanrigleri; tarihleri, sözlü veya yazrlr edebiyatlarr vs. hakrnda bilgi sajribi olrraya kalkrsrldr rnda, zorluklarla karerlagurak bir nevi Kürtlcrin,lfarler.r ol:rug. Bunu, KütleIi boyundurueu altrna alp eritmek, asimile etmek isteyen ülkeler, ki özcllikle de fürk devleti tarafmdan bilfil sistematik bir devlet politikasr o)arak uygulandt rnt, yasaklanan Kürtqe dilinden, degistirilen küdqe köy isimlerinden ve en önenrlisi de türndcn varlt r inkar edilen halk; Kürllerdenanlryoruz.., OftaAnadolu Kürtleri haktnda amstrnna yapn'raya kalkr5h rmrzda kaynak bultnada bir Eok zorlukla karqrlaqmaktayrz. Bu zorluklann nerden kaynakjandt tnt tekrar etmeye gerek yok. Ancak, buldu uuruz kaynaklar ise bu zorluklarla kar;tlasmatmztn gerekqelerini de berabe nde getimlektcdir Ömegin t yrllart atastnda Haymana ovasrnda sa hk memuru olarak qalqan Adem Gürdere isimli bir'iürk, bu zarnan zarftndaki hattralannt Tez,ek Koku-;u rsimli küqük bir el brö5iir'ünü andtran kitapgrkta toplarnrg. Bu kitapqrkta Haymana köylerinde gegirdifi günlerini anlat]r*en, qok ilging bilgileri bizlere aktarmaktadlr'. Öme in a ahk sisterninin daha i levsel ojarak yiir'üdü!ü, kadrnlarn tümünün ve crkcklerinin yüzde doksantntn okuma yazmalartnrn olmadr r köylerin varh rnda söz edilmesi ve insanlarrn kendi kökenleri ile ilgili bilgi sairibi olmalart belirlcrresini yapmrq olmasr bizler igin önetr arz ctmektedir Aynca, yine bu kitapqtkta Ona Anadolu Künlerinin Türklegtirilmesi iqin,,misyoner" olarak bu bölge köylerine gönderilen öeretmenler, sa hk memurlan ve imamlar hakrnda cla bilgi verilmektedir Asimile yani Türklegitnnenin nasrl yaprldr r ve bir nevi burda Kürdislandaki Kür1lerin asimile edilnesine de tecürbe kazanrldr r seziniltnektedir. Bu kitapgrkta Burnsuz (Burunsuz) köyünde öeretmenlik yapan Erzururrlu Celäl bey iqin söylenenler bir nevi dönelnin N4ustafa Ker.nal Türkiyesinin Kür't politakaslnl qok agtkga bizlere aktanraktadrr, :"Bur.r'rsuz (Burunsrtz) Köyür'niin sanst olsa gerek, encrjik, qalrqkan Iirzurutnlu Celä1bey adlnda birde ö retrrenlcri vardr. Köylülerle kaynagmtg, dedikodudan uzak, rnilli hikayeler, tarih, tarihi konulu kaluamanlrklan her 1'rrsatta köylüye anlatmt, köylüye iyiden iyiye nü1üz etrri, harrur gibi jstedigi gibj onlafl yogunrasrnr bilmiqti." deniliyor. Söylenenler ilginc de il rri? Bu ncdenle eldeki kitapsrgr oldu u gibi yayrnlatnayt do ru buldu ur:r igin, miirttkün oldueunca diline, cüm1e kuruluqlanna ve imlä kulallalna dokunmamaya özen gösterdim- Dizi halindc yayrnlanacak olan bu kitapgrgrrl yrljan arasrnda I I8 köye sahip olan Ilayrrana Kürllerini ve en ijnerrliside o dötretnin Ona Anadolu Küt1lerinin sosyal, kültürel ve iktisadi konu:nlartnl dalra iyi tanllllarnrza yardtrn edecegi dü5üncesiyle siz okullara sunarken, bu kaynak kitapgr r amcast AYukat Ahmet Fevzi beyin Salrsi kitapl rndan tedarik edip bizlere ulaqttran Bulduk köylü saym Avukat Lcvent Kanat'a tesekkür ediyorulrl. Hacr ERDoöAN h'inebfr 3, payiz 1gg7 59

60 TEZEK KOKUSU Tczek kokusu admr vcrdilim bu kitap nc bir rolnan vc ncdc bir hikaycdir I918 - L9:10 yrllan atasrnda sa!)rk iqlerindc qah5trlrm zamana ait hätrralarrmdan rrcyclana gelmiqtir Nc kimscyi yi[irdirn vc nc dc bir kirnsenin methini ettim. BunläRlan urnamer qekinilcrek yazrlmrgtrr Bu yalnrz kdyün hikayesiciir. i,, inde yasirdrll.rrrrr rn r r gtirdüt,lerirnin nakjinden ibarcttir BazL köylcrdcn bahscderken kiqi isirnlerinde degisiklik olmlrstur. Küy ve köylü deyince: onun gizliliklerinin iqine bir parqacrk girdiniz rni'l Nice nice gergekler vir yazrlacäk- Bcnim yazdrklarrrn, HAYMANA yaylesrna ait küqük bir hatrracrktlr. Cl.lR DFR F ^dern TEZEK KOKUSU I.-,1 enis ve uzun bir varli.!özünün f f alabil-dret yerler yernleqildi. ll-/vo.tinin üsrü ki,skoco'mangaldag. Yarr yiiksel,liginderr dolugunr Lldar sis ve duman, da rn dorulunu göreb ilnek rrümkün de[ildi dumandan. Bu dagrn küqük bir girintisine srkrqmrq köycük l5 20 hane banndrnyordu. Dagln dumanlanyla tam tezat mazgal deli i gibi kovuklardan ince-ince tütsü gibi dumanlar grkryordu. Havada hig esinti de yoktlr. Köye geldieirnit Tanran Mehnret Agrnrn er inin yanrnda bulunan köy odasrna gelnistik. Kapr pencere srkr-srkrya kapal rydr. igerideki acr re/ek kokusu rrbili caizse buln u muzr.rn diregini krrrrcasrnr igirre doluverdi. l)üz vadinin yüzündc tabiahn özenerek bezedi i krr qigeklerinirt buratn buram ho; kokulannrn iginden grkrp, acr tezek kokusu, dayanrlacak qey de ildi. Ev sahibi:.lfendi tezek yakrnazsak sinekler yer bizi burada, küyc gc)irkcn görmüssünüzdür. Mangalda rndan grkan ufik ufak sular birikerek küqük hir qay olul ot gelqi rnr llalrnrrza yarryol rnrr. sivri sincklcrde canrmrza okr.lyor do rusr.r. O geceyi Kirazollu köyünde geqirdik, köylülcrdcn hatrn sayrlrr ü9-be9 köyjüde l,aninrza gelnigti. Kör petrol lambasrntn isli carnrndarr srzan r5rk hir birirrrrzi gönnemize yetrniyordu. Esasen oda kara srvaydr bina yaprlrrken vurulan qamurla yetinihnig, toprak yr rnr igerisinde gibiydik, Sabahrn erkerl saatnrda ev sahibi orlaya geldi. Elinde kahve cezvesi vesaire. Yemek 60 Enebon 3, payiz 1997 altr kahveyi iqtik, hayli dert döktük birbirirnize; iislü basr perigan yaqlannda telaqlr bir adam igeri girdi.,'19a... Atlann kulaklan,(e.sr7zrz; deyince hernen firladrlar dr,san. beode peq)erinden koqtum. Atlaln bulundu u ahrra girdik. Hayvanlar lorl,ak Lorkak bize bulrrur biz.ie isimiz srzlayarak onlara baklyorduk. l!{ehrnet Aga ellerini bö rüne dayarnre. a lansrlr bir sesle; iste bizim köylerinizin hali diyolju. Odaya diindük adam diz qiikerek yere oturdu. Taylara qocuk gibi baktrrn beylik atlanndan Arap cinsi kendi krsraklarrmclan yetittirdim. Konu;rne srrasrnrlc hu cirltl cti kim iqle.vebilmi5tir d iye sordurn. Qekememezlik, bende yok, ba;;kasrnda da olmaslnl istemeyen birisinin iqidir, diyerek iqini derin derin qekti. Bcy, hükümctc sidip sikayet etsenr bundan da bir gey qrkmayacak. Üstelik düqmanlarr m: qogaltacaglnr. Zatcn köyür)rüz hane kadar, kimi gösterebilirim. Kulaklan kesilen atlanmrn yarrnda kaunlar yarrhr, veyahut ahrrlarr yakrl:r Gergi gece bekgjm var canuna bir ;cy yapamazlar arna nede olsa huzutum kagaq diye acr acr jejni döktü. O srrada alhrr;rn üstünde. yasll elinirl brrrsini Milli MücadeleJe kavbctrniy. yüz hatlar'1 orak toprak yarrntrlarr gibi derinleqmis, elinde birmektupla geldi. Evlat kusr:ra sayna, gücenrnede qu rnektubu okuyuver- iki gün önce askcrdcki o lurrdan geldi okutacak kirnseyi bulamadrm. Bizirndc ahn yazrmrzbuymus diyerek kendi kendini teselli etti.

61 Dcrt bir de ildi, canavarca hayvanlarrn kulaklarr kesilen köydeydik. Burada mektup okuyacak ve yazacak tek bir kiei bulabilrnck mümkün degildi. Mektubu okudum, ihtiyarrn sevinci sonsuzdu. Kiurbilircevap yazdtrmak igin o köye yazrp okuyan bir kigiyi kaq gün bekleyecekti o baba. ihtiyann deyimiyle bu alrn yazrsr acaba ne zamana kadar devam cdccckti'l Her yanrndan yaph gözlerden akan su misali dorugu dumandan görükrneyen da[dan srzan sular düz ovaya yaylrma brrakrlan hayvanlann sabahlan yalr bellerine kadar gi den rslanryordu. Yaz günlerrnrn lravasrna. degrne insun örnrüne günler ilave edecek kadar güzel oluyordu burast. Sonbahar ya lnurlarl baqladrrrr artrk kasabalarla irtibatlan kesiliyordu bu köylerin. Onlarrn dertlerini din lcmekten saglrk bahsjnden hi bahsetmemistik. Kulaklan kesilen hayvan)ara sahibi kadar bende actdtm. Yalnrz acmak de il igirn yanrnrttr- Ama elimizden ne gelirdi? O köyde gördü üm kadtnlartn hiq birisi [ürkqe b ilrr iyorju. Yalnrr Kilrtc( konuguyorlardr. O günü Kirazoglu Kiryündcn ögle üzcrr ayoldrm. Hemen benim yasrtnn olan erneltar krslcgrrna bindiiinr gibi o cir.rra yakrr Baggecik Köyürün yolunr tuttum. GeEtigim düz ovada galagan (e5ek) tikenlerinin gö)gelerinden frrlayan üveyk)erin kanat laprftlslna krr atln l'risde aldrrdr r yoktu. Köylerin aralan pek de yakrn sayrlamazdr- GegtiEim bakir topraklarrn iginde yaban otlan ve klr giecklcri igirni biraz olsun agmr5tr. Uzanan koskoca vadide yapayalnrz, ne gelene rastladrk ne de gidene rastlanudrk. Benim gibi gclip geqcnlerin atlannrn lislcrini cscn bazl kuslar at boyunca yükselmig galagan dikenlerinin altrna sinip kalrrlard:. Bagqecik Köyüne geldi irn zaman bekgi benj ta uzaktan görrnü9 olacak ki köye girerken kar5:latir. Dolruca rnuhtarrn crinc götürdü. Beriln ernektar hayvanr ahrra yerle5tirdikten sonra yanrma geldi. Kim oldu umu ilk i5 oluak somak oldu. Sa Lk memuru oldugurnu söyjedirn ve köyde hasta bulunup bulunlnadrelnl sordurn. Kendisine rrahsus givesiyle; bir arnan gekti... hasta bulunsa sanki ne yapacaksrnrz? Burada ilag vennezslniz, kasabaya gitsek yüzümüze bakmatsrnrz... Yazrk krr krsrlgr buraya kadar yormr-l5s un uz. Bizde aldanmakla kalrnz, Diye yarr Eaka yan gerqek iyice ha;ladr hcni- Krr krsra!a verdi!i ehernmiyeti bana vermedilini görünce: gok sakacrsrn beksi dayr diye kendisine takrldrm. bfuiebfn 3, payrz 19q7 61

62 Bey sen köyümüze i1k geliyorsr.m. eski rnemurlar bcni t.rnrr. hayli cski bekqiyim. Benim söylediklerirne sakrn gönill koyma. Memurlar bizi her zarnan aldatrrlar, ölen ölür kalan kalrr. imdiyc kadar hiq birisinden fayda da görmedik. Ondan söyledim sakrn sen yine danlna, diye memur'larrn yalancrllglrr ytizüme tokat gibi garptr. Üzülmemek elde de ildi. Dernck ki devlet hesabrna ie görmek iqin giden uremurlar yalan siiylcycr-ek zavall r kiiylülere itilrrat telkin edeniyorlard r. Bende yapamal,acagrur bir qeyi yaparrm dersem evvel gelen memudar gibi benim de ardrmdan aynr gey söylenecekti, Bekgi ile qargabuk ahbap olduk. Okuyup yazmast yoktu ama uzun senelerjn bekgilik tecrübesi ona hayli qey ögretnri. Biraz sonra muhtarrn nerede oldu unu sordurn. Bekqinin vüzü birden ek5idi. Yeni bir karakol komandanr gelrniq nahiyeye onu görrneye gitti. Birazda bir seyler götürdü aksalndan evvel gelir dsyince: Anlamazdan gelerek nedir o, ben anlayamaclm, demern iizerine ; aman doktor sen bu i lerde galiba qok acernisin. Ama ilerije ii!renir.in. Cerqi size pek i9 dü5rnez ya, yanltq meslek seqrnissin. Ilir jandarma onbasrsl olsaydrn o sana yeterdi. Bizim nahiyeye gelen l'rer karakol kon'rutanl dünyalr rnr toplar buradan öyle gider memlekctine. Bizim rnul'rtar hem hog geldine gitti hemcle bir duvar ha[sr. biraz da yiyecek vesairc giitürdü. istelse ßötürnresin. Fline bir dela dü5rürnü rrrv haline. Brakrn böyle 5eyleli bunlar saguralk-trr. Siz uyduruyorsunuz olraz hem de olmaz deyince: Sen gok gcngsin. qocuklara a5r yrpn'rik. birr/ i!ne-rrrigrre. kinirr r,<rrner i bir de lal ojsun diye kenef gukurlatrnt kaztytn dersin, Bildi inizde bu de il rnil Hcy yavrum hey... Sen kö1,1ülerc kenef gukurlalr kazdrnrana bak. anlastldr nene lazrm scnin. ileride sende ö renirsin <live benimle iyice ajay etu'risti adarr. Bil bckqrnrn hu lallarr genl dirnagrrnc ; rrrnlukla vurulur grbr :a15rlllrl. O gecjyr dc Bafgccik Köyünde gegirdirr. Binbir emekle nleydana gctirilcn yüzlerce fidanr, o gece namefi bir elin luttugu balta ile yüzlcrce fidan kesilmjg oldu unu gördürn. KirazogJu Köyündc atiarrn kulaklarrnrn acrsr iqiurden daha qrkrnadan bu gibi bahgc katliamrna Sahit olnram cidden acrydr. Bundan daha da acr olanr bu dertli insanlann dcrtlcrini dinletecek kapr bulamarnalar':ydr. I lizmet edebilmek iqin gcccli gündüzlü, ya[r'»uriu gamurlu giillercle durma köy-köy dolaq hcpsi nafilcydi- Umutsuzluk bütün benli!inti lrpsayr r,erdi. Cüzcl y..rine vaktiyle oturmu; kiiye umutsuzlukla bakmaktan ba;ka elimizder ne.qelirdi'l Bazr ya lrlara sordlrrn, köyün kuruldufu tarihi bilen de yoktu. Etrafirrda avlusu olmayan bakunsrz bir camileri vardr. Oi)u bil de köy irnamlan valdr. Arla yalnlz vakit zanlanlannda ezaü okuyor. 1 cmbcjliginden caminin isirli bilc hekgiye süpür1üvornu5, o küyde okuyup yazan yalnrz iruamdr. KÖPEK VE QOCUK Bir gün Cihan5ah Köyüne maliyc tahsildarr ugrarnrg. Köyün gocuklalrnda Qigck oldugunu görmüq, merkeze ihbar etmi. oraya gönclerdiler beni. Görülincye deler bir köy burasr. Ü9 bel qocukta gigek vardr. Gezdi im evlerin birinde sekiz-on yaqlartnda bir qocugun yatakta vatnrakta oldugunu gördlirn. (iqek filin dl qrlrrrnrp dcgildi neden ) alrgrnt sordugltrnja: Hiq hiq dediler. iglerindcn birisi Türkse biliyoriiu. Yarrrn Türkqesiyle agalann köpe i rsrldr, diyebildi. Kaldrracak oldunr. gocu un kalkmasrna irukan yoktu. Zavalh ocugun kaba etlerini koparmrs qohan köpekleri. Ne doktora giitünnü 1er ne de bir yere hahcr vcrmi;ler Hükürnet duyarsa köpek Ierirr alrornl:r lorku.undan srlrü sahibi mani olmug. ilk is olarak gocugu doktol? göndennek oldu. Sürü sahiple üq kardesti, ufak y.ollu beni tehdit etmektende geri kalntaclrlar. Br-Lrasr kiivdür-. her leve hiikiimet adamrnrn burnr.rntl sokmasr kcndisi iqin iyi olmaz, deyiverdiler ko_vunu bu kiipekler bekler, gözü kör dcgildi ya. Davarlann yanr ndcn gegnre,el d i di1 e kabuh:rr: qocuglr yüklediler Burada hcr köpek rsrranr doktora 62 h?reb0n 3, payiz 1997

63 habcr vcrccek olursak biz bu kiiyde yasayarrayrz. Onun yarasr günde gcqcr gidcr. iei gücü brrakrp t3-10 saatlik yere mi gidece iz diye iyice Erkrstrklan slrada: bereket ki rnuhtar anlayrglr bir adamdr, aqirct lisanryla bir ;eyjcr söylcycrck isj yatrstlrdr. Yoksa dayak yerrek hiqtendi benim igin. Odaya gekildi imiz zaman; doktor sen kusura kalma, onlarbiraz da sana krzmrqlar. Her gelen rnemur agalann odasrna gider, sen benim evinre geldi in iqin kannlan qiqti. Gerqi ben rnuhtanm arna onlar ne isterlerse ben onu yapar:m. Dediklerinden dr;arr grkarsam lal aramrzda burada bannarlatl. Cüzel ama bu yavruya yazrk dcfil rri'1 Köp<I., y<nr il bucrllllrnrn yrlrsrnr. de1ince: aman bcy onlarrn mallarr ve köpekleli rniilr irn. baikcsrlrr gocullrn geberrni5 unllrrn urnulun,la rnr.'dernr5t:. O crrlr köylerin mezarirklarnda hiq Lririnde duvar yoktu. Saglrk bakanlr rnrn srkr ernirleri geregince bunlar rrt etrjfl.rrnrr qe\ rilrnesini istiyorlardr. Ba!lr huluntiu!urn merkezde gal:qkan bir doktor olan Ali Rrza Bakal, türn ilrnitlerini bize baglamrg. galrgrralarmrzda daima ijncü ojuyordu, Ama semeresiz bir qahgrnaydr bu. Kirnseye söz geqirctrezdik. Ceza yazmak gibi zccri bir tedbirimiz de olamazil. Qünkü uruhtarlar köylüyle bir olup bizler yapayalnrz iq görerrezdik. I l8 parqa köyü olan Haymana kazasrnrn yalnrz yedi köyünde okul vardr. Askere gidenlerin bazrlan yazrp okurrayr ölrcnrrislcrdi ama oda devede kulak bile olamazdr. Sa[lrk igleri hakk:nda ne tenbih edärsek edelim onlarrn kcndi bildiklcrindcn sastrklarr yoktu. ilkokulu olan köyler her bakrmdan 9ok iyi idi. BLr gibi ternbihlerin karar deftcrlerine de yazdrgrmrz olmuetu. Alna Lendirnizi krndrrrnaltan bi)ka bir i)e yaradr : yoktu. QALINAN MEZAR TA I Düu bir rrdirrin yüzünde 5-ö zengrnr bulr.rnan yüz hancdcn lraylr läzla hir a5iret köyü olan Balqrkhisar Köyü nd eyiz. Mezarlrklarr köyün iqerisinde, gocuklar rnezarlrgrn igerisinde oynarlal her vakit- Köyün küqük ve büyük bag hayvanlarr mezarlafld üstünden gelip geqerler. Bu gün gömülen cenazenin rnezarl üq gün sonra yerle bir olur. NiSan o)arak konulan bir tastao baska bir 5cy ka]maz orada. Küydc kimse ölüsünün nerde yattr rnr bilmezdi. Bu acrkh manzara her gestigim zalnan beni Eok üzüyordu. Ne olrlrsa olsun bu köyiin mezallrgl n r n etrafrna cluvar gektinnek ijk ieim i-rlacak diye i;c bagladrm. Köyün ileri gelenleriyle anlaquradan bu igin altrndan srkmakda mürrkün degildi. Köyün Srneb0n 3, payiz I

64 drq tarafinda villa gibi bir evi bulunan ve istanbul'a tahsil gömrüg Nuri Bey ismindeki zatrn evinde misafir kaldrrr. O da acr acr dert yandr, mevsim de ilkbahardr. Onun er irrde 5eh ir ve Lrs.rb;rlllda ne r rrlsrr hepsirri bulmak mümkündü. Kendisiylc anla;trk, her eve üser bescr aruba las gelirlmeyi kararlaqtrrdrk. Yalnrz adarn bana sart kostu, en azrndan burada bir hafta kalman':r istiyordu. Bu teklifi kabul ettim. qünkü benim iqin aranrpta bulunmaz bir firsattr bu. Her eve on amba tag getinneyi köylüyede kabul etlirdik. Hemen iqe baslamrstrk. Yüzelli haneye yakrn köy ar gibi gahqryordu. Köylünün birisi kap: kadar büyüklükte bir tas getinnisti. Kaprnrn bir tarafina o taqrn yerle;tirilrnesini istedirn. Nuri Bey illa krralrm diye tutturdu. Krrmazsak blr tasr qalarlar buradan, diyordu. Bende krnln-ramasrnda rsrar cdince pekiyi demekle yetiodi. Mezarl r k tao Eahnacak taga bir türlü aklm yatmryordu. Benim dedi irn oldu büyük taqr kaprnrn kenanna diktik. Aradan ü9 diirt ay gegn.rieti, aynr köye yolum uemdr. Dogruca mezadrga giderek elimle diktirdilim kapr kadar taqrn yerinde yeller esn.rig, yerine bir kag moloz ta konnuq oldu unu gör'dürr, Nuri Beyle ev ev dolaqrp tagrn kirn tarafindan q'ahndrlrnr bulduk. Birisinirr ekin kuyusunun üzerinde kapak yaprlmrq oldu unu gördük. Köyünde hayata giizlerini yuman Nuri Bey rn belkide rne/annrn relede oldugunu bilen yoktur ;imdi. Bu ta5 grjma hilayesinl köyün irnarrrna taiz olarsk günah oldugunu söylemesini rica edecektik. Yan:rnrza qrkrnarlr. yukrn kdylertlcn Baltalin Kriviinc gitti.eini söyletti. Sonradan ö!,rendik ki me erse hig bir devlet memurunun yanlna Erkurazrnrq. IIer devlet rnclnuru onun nazarnda yalnrz adr müsjümanmr5, o kadar Cr.rmhuriyet devrinde bir gün olsun bagrna 5apka giymeyen bu hocavr bir nralil,e tahsildarr inkrlap aleyhtan diye sikayelte bulunclu undan, oda sorgu sual karqrsrncla kalmrq olan bu zat Arap hoca adryla da maruftu. Kendisini yetistlris ki5i olarak göstcriyordu. iki kansr olan u0'lik adamrn karrsrnrn birisi o zaman ancak yaglanndaydr. Bunlan da yine aynr köylüler anlatmlstr. Kendi qrkrrr rgin lrmsenin gözünün aqrlmasrnr istemiyor, CaIl']i baklmstz, toz topraktan iqinc girilecek gibi degildi. O civarda hayli 9öhret sahibiydi. Geng adan'rlan tarikatrna kaydettirnri5. hepsine sakal buaktlrmrsh. Okunmasr lazrm olan qeylerin Arapqa olmasrnr her firsatta telkin ctti!ini ölrenrri;tim- Hahrr sayrlr büyüklükte olan bu köyde okul da yoktu. Baqr a nyan, kamr burkulan, midesi bozulan, romatizmasl olan Arap hocay,a ba9 vurup muska ahyordu- Bir gün Yenicik Köyüne u radrm. Qocu un birisi qiqek q rkarmrstr, niqin doktora götünnediklerini sordugumda: Arap hocaya okuttuk, ondan bir fayda gönredik ki, doktor ne yapacakmrq ona, diye hastanln babasr grkrgrrcasrna cevap vennigti. C)kul giru.reyen yere ne doktor, ne de sa lrk rremurlarrnrn hiq bir gey yapamayacaklarrnr anlamrstrm, Sümer ve Elamlarrn batrl inanrelarr bu köylerde devam ediyordu. Bu köyler bir vadinin yüzüne srralanrnrq, isin.rleri de zaten öz köyleriydi. Her köyde üs bes a a vardr. Köylüler EahErr onlar da rahat rahat yagryorlardr. B azr lannln gocuklarr Avrupada tahsildeydi. Kendi yerlerini tutacak prensler yetigtiriyorlardr. Kcndi grkarlarrnrn drqrnda hig bir qeyle ilgilendikleri yoktu. Köye okul girecek diye adeta korkuyorlardr. Krqtan köylüleri borglandrrp, ilkbaharrn ellerinde bulunan koyunlanrtn yünlerini alrp, qoraplrk yün bile kalmryordu köylülerin elinde. l{arman zamanr grkan nrahsüllerini ambarlanna koymadan harrran yerinden borqlanna karqrhk ahnryordu- Fiat Talcn iorulmaz 3gaya. ne nünasip görürse o oluyordu. Bütün bir sene beklediei mahsül de bu Sekilde do ruca aganrn atnbartna dökülüyordu. Ellerinde kalan mahsül vemeklik de!il tohumluqa bile yetmiyordu. Alanrn ambarlarr silolar gibi tlkhm-trklrm dolmuq, dcvamlr nrüsteri lerini orada 64 mllebfn 3, pay z 1997

65 bekliyor ister isternez aganln kaplsr tekrar qalnacak, fiat hig tle mühimscnrriyor, Harrnan rerrnjc 1tsc5e alrnrn onbc;e gerisi gcriye veriliyordr.r) gelde kalkrndrrbu köyü bakalrrnl Köye gelen dcvlct rnelnur'lartnln Aganln tesirinde kal rnasr onlarrn cüretlerini büsbütün arttrnyordu. Fakir derdini tltnlctcrnryor. Drnlelcn rnernul olursa rga ne yaplp yaplp onu otadan uzakla:ittnla inrkanr buluy,rrdu. \y'crnleketine l:iztnet igin yüre i garpan idealistler de böylece sindirijiyordu. F'akir düz yolda ga5trmtq a a)ar arabalarrnt da lardan aqrrrp gidiyordu. BUMSUZ KÖYÜ O civar köyleri iqinde Bur.nsuz köyü n]üstesna bir mcvki taqrmaktadrr. Yüz haneden fazla lrayli kabank nüfusu bulunan bu köyc, gclen her yabancr kendisini eviude hiseder. Srcak bir kar;rlanma görür. En Eok güler yüzlü insanlart orada görmck mümkündür. Her evin ayr: urisafir odast bulunur. konuk seven insanlardrr Orada dögü, kavga, hatrr ytkrna hjqte ho karqrlannraz. Küft töreleri burada oldu u gibi muhafaza ediltrekte. Faizlc para allp vcrmek ayrp ve günahtlr. Yardlm yaprlacaksa korn;uluk hatrrt igin yaptltr. Aralannda para ahp vemeler herhangi bir senede dayanmaz. Gösteristen kaslnlllr. Onlal igin nliihim olan verilen söz senet yerine gegcrdi. Bu köyün birde tarih kütüphanesi vardt yaelannda bulunan, 190 kadar boyu bulunan, ding krr sagh herhaliyle itimat telkin eden bu zat o köyün ycrlisi Halit beyden bagkasr de[i]di. Bu Kütüphane köye yolu u ruyan Halit beyi görmeden yapamazdl. L)rn r< dirrlel trrihinden tutundu insan ogrrllrlrna ait hülün safahallarl siyrsi tarihlcrc Yannca zauranrnda srkmadan ve srkrlmadan ne güzel anlattrdt. Hemde ralrat - rahat... Kendi kii),üne ait bilgisi de taurdt t70 ylt kadar evvel Zile civarrnclan gelip oraya yerle5rniglcr, Zileye de kendi köylerini kurmadan l5-16 yrl evvel Gaziantcp c ivarlarrndan ge ldikle rini RiE van lr aqiretinden Bumsuz beyin öncü1iigünde oraya yerleetiklerini, onlarrda evket Üaqa adrnda hir zat simdiki kiiylcrine iskän ettigini, Dumsuz beyin urezarrnr da halen camilerinin yanlnda muh afaza ctliklerini söyliyerek onun rrezarrnr bile göstermisti. insadlan aydrn olan bu köyde okuyup yazrnayun tek kiqi yoktu. Basitle olsa Cumuhuriyetle yasrt bir de ilkokullan vadr. Köyün gansr olsa gcrck, cncrjik, gahgkan Erzurumlu Celäl bey adtnda bir de ögretrnenleri vardr. Köylülerle kaynaqmrq, dedikodudan uzak, milli hikayeler, tarih, tarih konul arr kahramanlrklar, her frrsatta köylüye anlahlu, köylüye iyiden iyiye nü1'uz edilmil;, hamur gibi istedi i gibi onlart yo unrasrnr bihri;ti. Nc yazrkki genq yaqrnda velimli bir' a da zatureden hayata giizlcrini yumdu.yeri nur olsun. Köyü kurtaracak Celäller lazun bize... Beraberce bir gün Sincnlr köyüne grtrnritik Celäl beyle. Brzi götüren vasltalanmlzda Bumsuz köyündcn tedarik ettigirniz iki esekti. O kahraman hayvanlar bizi rahatqa götürmü lerdi oraya. Diz Sinanl köyüne yaklastrg!mrz zaman ugultu gibi aglayanlarr gördürn. Kalabal rgtn yanrna vardrfrmrzda genq bir adamrn öldügünü ö rendik. Yrkarnak igin drgarr grkannrqlardr. Ak-raba ye hlslmlau saqlannr yoluyordu. Hoca hir yuntlan cenazeli yrkryor, di[er yandan da sevap olsun diye herkes bir tas su ölünün üstüne atryordu. Köy inamr da bir Karadenizliydi, sordu umuzda buranln adeti böyledir. Helkes sevap alnrak iqin cenazenrn üzcrinc su llar. Brz alryl rl afl rk bun lan ho5 gönrteye demigti. Daha l'azla kahnadan oradan ayrrld:k, Bumsuz köyüne cefakär merkeplelimizle dündük- Det,an edecek...

66 Orta Anadolu Kurtleri "Kimlik ve Aidiyet" uzerine krsa bir deneme -f],,,,"' irrrlik kavramr ve oluqumu lai..,.8, :ii*- eyler yazrldr ve söylendi. Özelikle Kürtler aqrsrnda 80'li yr)laq kimlik kavramrnrn aqrklanmasr vc olueumu üzcrinc yolunlasmanln yagandr r yrllar olmuetur. Bu yo unlagmanrn en önemli ve belkide en temel faktörü ise kuqkusuz, büyük bir ivrne kazanmrq olan Kürt Ulusal Kr.utuluE Mücadelesi omugtur, Tarjhi, kü1türü, sosyo-ekonomik konumu ile üzerinde azda olsa sosyolojik- toplum bilimsel arastrnna incelemeler yaprlmre Kürdistan Kürtlerinin; kin.rlik sorunlarr belli bir düzeyde dc oisa incelenme ola»agr bulmug ve sürekli oluean özgün Kürt bilin.r kummlarr tarafindan dahada dcrinlenme sine incelenme ye devam edilmcktedil'. Ancak konumuz olan Ofta Anadolu Kürtleri ise bugilne kadar' böyle bir arastlrma vc incelemcden yoksun kalmrglar drr. Birnebün dergisinin grkrslyla aftrk hu alanda da cüzi de o)sa bazr gahqmalann bag)andr r rc bu galr5ma)ann sürccegi izlcnimi do du bcndc. Umarrm bu nedcnlcdc Orta Anadolu Kürtlcrinin, baeta kimlik sorunu olmak üzer:e. tüm toplumsal sorunlannrn derinlennlesine irdelennresi ga)rqmalan dürtülenir. Kimlik nedir'? Kimlik kavramr tanun iki yönlü ele ahnabilir. Biri sosl,al bilimlerde yöntemc iliqkin bir tan r rn lama. bir digcri isc. siyasi vc ckonomik gücü tcmsil edecek HAcr ERooöAN qekilde bir ka rt yaratarak,,öteki"ne göre kimli i tanrmlama. Bcn bu dcncmcmdc N.Vergin'nin toplumsa) sülrckliliiinin bir ug sjmgesi olarak tanrmladrgr kimlik kavramrnda, sürcklilik anlayrgrnrn kendi tanrmunm genel gereevesini olugturacak bigimde kullanrp, intcrdrsipliner kimlik anlayrernrnda gercklili!i üzcrindc durarak kimlik tanrmrnr gcl jstirmcyc galgacagrm. Sosyal bilimlerde kirnlik kavramr cn gcnclde, indirgemeci olmayan yaklasrnlar gergevesinde. sosya) olgu)ann üst scviycdc sosyal p iskoloj ik kavramlarla desteklenerek ya da bae kurularak agrklanmasma dayanr Kirnlikler sabil vc de igmez de il, sürekli de iqim igindc olan kavmmsal oluqum)ardrr Kimlikler gogulcu ve dcliekcn-dir, onlarr incelemek igin tck bir yöntem yoktur. Kimlik ga)rema larr, ancak interdisipliner bir a)an dahilindc (sosyoloji ve sosya) piskoloji, tarih vc sosyoloji, ckonomi vcsosyoloji, kültürve sosyoloji, dilve sosyoloji gibi) agrklanabilir. Kimlik r;ahgmalan ampink realite ile tarih süresi arasrnda iliqki kurabilmelidir; böyle bir iliqki ayl zamanda kirnlilin, de iqme vc sürekliliei ile aqrk)anmasrdrr. Kimlik qalr qmalarr, bireyler ve kültürlcr arasrnda kurulan diyaloglar gcrgcvcsinde, etkilt:sim bigirnlerini ortaya grkarabilmelidir. Bu Eckliyle kimlik qahqmalan, sosyal bilimlerde cari olan rclativizim ilkesinin yeniden yorumlanmasrnr gündcme eetirmek tedir. Relativizim ilkesinin zaman ve 66 mn bim 3, payiz 1997

67 mekana göre tanrmlayrcr ve ayrrd edici özclli inc karqrn, ilctieim vc etkilcqim relativizim ilkesinin özelliklerini deligime ugratmaktadrr. iletigim ve crkilcaim boyutlanmn dahil cdilmcsiylc, farkh colrafyalarda ortaya grkan olay ve olgular, mekana iligkin srnrrlan ortadan kaldrrmakta, özclliklc de tarihten gclen paylagrlmrg kimliklcrin yorumlanmasrna yol agn.raktadrr, tsugün Orta Anadolu Kürtlerinin, Kürdistandaki Kürtlerle birlikte kendi ortak kimliklerini yorumlamannr, yani Kürt kimliklcrini öne qlkararak ortak yanlarrnr vurgulamalarmr buna ömck olarak gösterebiliriz. Kimlik nasll olusur? Kirnlik Erikson'a göre özdeqimlerin bittili yerde ba;lar. (locuk geliqirken geqitli özdeqimler kurar. Yani gevresindeki yetigkin insanlarr dar anlamryla da ana babayr model alrr, onlarrn davranrslar;lr taklit eder. iqine sindirerek kendi özellikleri haline getirir. Qocukluktaki bu özdeqimlerin birbiriyle büttinlegtirilmesi ve genglik dönemindeki arkadag gruplarrnrn degerlerinin alrnmasryla kimlik olugur Örnesin Orta Anadolulu bir Kürt qocugu anne ve babasrndan kendi örf vc ananclcrini ahyor, onlardan kendiana dilini konugmayr ögreniyor ve daha sonralanda ölrcncilik dönemlerinde de kendisinc bu yönlü yakrn olam kiqiyi arkadae veya gevre olarak scgiyor. iiniversitelerde Orta Anadolulu Kürt gcnqlcrinin Kürdistanh ö rencileri kendilcrinc qevrc olarak seqme)eri ve hatta Kürdistani öryütlcnmclcr iginc ycr almalarrnr bu Eekillenen özdeqimlerle aqrklayabiliriz. Yani kin.rlik tümüylc Aocuklukta ailc ve gevredeki kiqilerden kazantlan özelliklerin bütünleserek benlige ycrlcamesiyle olugur Hatta Helinger gibi Analütik Psikologlar ise kimli in olugmasrnda ailc vc dar gcvrcnin kuqaklarla aktarrlan subjektiv kültürcl normlarrn etkisni vurgulamakta ve gocu un ana karrnrda ikcn kimlik olu;umuna baeladrgrnr öne sürmektedir. Kimlik duygusu isc bu bütünlegmenin yagannasr ve buna ba h güven duygusudur. Kirnlik dugusu saglam bir bireyin ben neyim, kimim sorularr karqrsrnda duraksamadan verecegi cevabl muhakak vardrr- Bunun rahat lrk la yap:labilmcsi iqin ki:inin kendi bireysel benli!inc ycrlcqmig olan sürekli ve aynrhk dugusuna gereksinim vardrr. Kimlik duygusu oluqmamrg kimselerin yagamla ilgili segimleri amaglarr sa hksrz seyredecektir. Sonugta ortaya grkan durum ise kimlik karmagasr ve kigilik buhranr olacaktrr Kirnlik krizi denilen durum ise aynrhk ve tarihsel süreklilik dugusunun yitinri, toplurn tarafindan kieiden beklenilen rölü ka bü llenememe veya yerine getirerneme durumudur. Bunun sonucu ise sosyal yalrtrm ve geriye qekihne, aqrrrlrklar, isyankarhk veya her5eyi reddetme gibi tutumlardrr. Diyatektik eleqtirel psi ko I ij ide sistcmatik ailc qözürnlemesi yaprla-rak psikolojik terapi yapllmaktadrr. Yani aile ve bircyin kcndisi gözüm lcnmcdc terapide baeanh olma gansr yok denecek kadar az olarak gösterilmektedir. Burda örnek olarak, genelde avrupada ve özcldc isc Almanyada ya sayan gögmenlerin ikinci ve üqüncü kuqak gocuklannda qiddete ve u).ustumcuya yönclmcnin ncdcnleri arastlrlllrken dahi, kimlik bunahmrndan yo la grkrlarak tedavi yönten.rleri mn:*rül 3, payi?

68 aranrnaktadlr. Aqalrdaki qekille bunu daha da basrtlc5tilmek istiyorum: '[ez Antilcz (quandaki dumm) (karqr isyan) Ben o degil, buyum sürek)r Eiddet. Sentez (ikisinin onak sonucu) Tcz vc antitczde ortak nüvelcrde anlaqma. Scn o olabilirsin. Tckrar ycnidcn tcz olup, antitcz yaratma.bu yukar:daki verilerden hareketle Ortaanadolu Kürt genqlerinin gerillaya katrlrmlnrda Eok basit bir qekilde aqrklayabililiz. Onlardaki geliqen Kürl kimli i özünde bir diyalektik tarihsel sürecin ig deviniminden kayraklarulaktadrr. Bu iq devinim (qatrgma)'in en u9 belirtisi ise, tüm sistem igi kurallan gilneyerek gerillaya katrlmaktrr, Bunu dahada aqmak mürnkündür. Ancak bunlrn birde..vatan" kimli!i oldugunlr söylemek gügtür. Kendisini Kürt kabul etmek, yada Kürt toplumuna ait oklu unu (Aidiyetlik) idrla etmek herzaman o Vatana da ait oldugu anlamrna gehnez. Bence bu bilincinde bizim gibi ezileir lralklarda geligtirilmesi gerekir'. Qünkü vatan bilinci yada vatan kimli i oturmamrq halklarda, kölelikten kurtulmanrn pck qansl yoktur. Läkin dünyada böyle bir ömekte yoktur. Sosyal kimlik, Tarihsel Kültürel kimlik ve Bireysel (individuel) kimlik: Bcn burda yukarrdaki baeh r alt baghklara bölmcktensc bcraber almayr doirlr buldurn. \'ünkli benim iqrn vrrkrrrdaki hr5)rl )arrn türnü iq igc gcr;rnckte vc birbjrlerjni tamamla maktadrrlar. Kimlikhaklundayuka-rrda krsaca bazr tespitlerirniz oldu. Ancak bircyscl kinrlik ilc toplum ölqckli. yeni grup kimli ini ayrrirr) en lcmel olgu ise 68 ffirffn 3, pay* 1997 kollektif tarihi Süreg iginde oluqmuq külttirel kimliktir. Kültürel kimlikte, tarihi süreg iginde sürekli sosyal kimlikteki galkalanmalarla de!ieiklik arz eder. Ama bu hig bir zaman köktcn bir degiqikligi bcrrbcrindc gct irme z. Örncgin: iq Anadoln Kürtlerinin yrllarr arasrndaki toplurnsal-sosyal, kültürel kirnlikleri ile günümüzdc hem gcligcn kapitalizmin vc hcm de toplumsal cntcllcktücl düzeyin (yani e itim, sahip olunan üretim gügleri ve araqlafl ile) verdi!i sosyal-kültürel kimlikle kargrlaqtrrdrlrrnrzda 9ok yo un bir deliqim gegirdikleri görülecektir Ancak bu de i9im; bir yandan pop dinleyen bu toplumun gengleri diler yandan kendi ana dillerinde girok ve krlam dinlerken de zevk almaktadrrlar. Bunun farklr tarihsel-sosyal-psikoloj ik olgularla agrklanabilirli i mümkündür. Burada bireysel benlik ön plana grkar. Benlik kavramr gahsi ve sosyal kimlik olmak üzere iki alt bölümü kapsar. Sosf,al Kiln, akadcmikcr, psikolog vs. Sahsi (individuel) mcmu! aea gocueu onun dostu, scvcccn vs- Yalanan ortamdan gclcn uyaran dürtülerin özelliklerinc görc bcnlik kavramrnrn lukarrda tcspit ctti imiz bu farkh bölümlcri ön plana grkar,bu ön plana qrkma, algrlayrcrnrn özellikleri ile ortam arasrndaki etkilegir.n sonucu meydana gelir ve orlaya bir benlik imalr (self-image) grkanrr Bu imaj davrantqt kontrol etmeye baelar Burda 68 kuqagr ilc geli5cn.70 klr;agr ilc oturan Kürt olma bilinci salt,.benlik irnajr" ger'gcvcsinde olurken- günümü,,- de intbrmasyon ve i)etiqimdc katedilcn yolun düzeyi ilc farkh bir gekil arz ctmcktcdir. ilk baglarda üniversiteli

69 ö renciler arasrnda gelisen ve taftrsllan bcn kimim? kavramr 84'lü yrllardan itibaren de igik halk katmanlarrna da yayrlmaya baeladr. Özellikle dc ülkede süren kirlr srr l5rn deri:rlemesirre geligerek salt askeri kurumlarr delil, aksinc tüm sosyal vc siyasai kurumlarr ve böylcoede kenclilerini ctkilemcsi ki, bununda bu geliqen cntbrmasyonileti;irn araglarryla anrnda dünyaya ve kcndi odalarrna kadar yayr Imasr "bcnlik"in oluemasrnda büyük bir h:z kazanmaktadrr. Ancak burda "kimlik vc benlik" kavramlarrnrn in sanlard a oluqmasl sürecinde,,vatan" kavramrnrn bir bilmece olarak öne grktrgr görülmektedir. J. Jurncr, 1982'de benlik kavramr üzcrindeki galrqmasrnda; Ben lik kavramrnrn iki alt bölümünden biri qahsi k imlik tir llndir iduel ldcntiter ). KiSin in psikolojik özellikleri, bedensel ve zihinsel kapasite ve özellikleri gibi özel vasrflanna i5aret eder. Sosyal kimlik ise kieinin resmi veya resmi olmayan geqitli gruplardaki üyeliklerine isaret eder (cinsiycti, dini, milliyeti, meslegi, politik görüqü gibi.)" ahsrn bu grup)ardaki üyelikleri ile sosyal olarak özdeqleqmesi (sozial identifikation) vc bu özde5)eqmelerin toplamr bizc o gahsrn sosyal kimli ini verir. Sosyal özdcqlcqmc bcn )ik kavrarnlarrnrn yönlcri olarak bcnim senmiq, sosyal olarak önernli kategorizasiyonlardr! Cinsiyet, r.r'reslek, mevki gibi sosyal kategor izasiyonlar da üycliklcri bulunan bir gahsrn bu gruplardaki üyclikleri ile özdeqleqmeleri vardrr. ahrs sosyal kimlilinr tarif edcrken bu sosyal özde; legrnclcrin hepsini birjikte kullanrr- Kültilrcl kimliktc isc 5rukarrde tespit ettigimiz gibi daha uygun bir tarihscl kavrayrqr vardrr. Burda, bu alanda qalrqmalan olan Stuart Hall vc l. Habcrmas'rn larkh yollarla kültürel kimlik üzerinde gahqtrklarr, ama her ikisininde ortak tespitlerinin Kür1ler ve özellikle de Orta Anadolu Kürtlcrinc uygunluk arz ettigi görülmektedir Stuart Ha11: t<tiltürel kimlik bu ikinci anlamrnda bir olma sor unu oldu[u kadar bir oluqma somnudur dzr. Geqmiqe ait oldugu kadal gcleccpc de aittir O zaten val olan, yeq zaman. tarih vc kültür dcliqtircn bir geydir. Kültürel kimlikler bir ycrlcrdcn gclirlcr, tarihleri vardrr, Ancak larihscl olan hcr qrcy gibi onlar da sürckli dönüqümc ufrarlar. Mutlak bir gegmigte ebecli olarak sabit kalan bir gey olmaktan uzakhrlar, tarihin sürekli oyununa, kültüre ve iktidara tabidirler. Bulunmayr bekleyen bir gegn.riqin keetine ba h, bulundu uncla kendimize iliqkin yaklaqrn.rrrr- rzr sonsuza dek saklayacak bir qcy olmaktan uzak bulunan kimlikler. aldr rmrz de!igik konumlara verdiiimiz isimlerdir ve bizi gegmiein hikayeleri iginde yeniden konumlandrnr lar." Yukarrda belirledi!imiz gibi sürckli de i9im iqindc olan kirnlik. yacla kültilrel kimlik, bazr diler unsurlara göre önemlerini kaybedcrlerde. Ancak bu bir yabancr Iaqrradan ziyade, kimli in de i gkenli i sonucundadu. Kültürel kimliklerin aqrk olmadr r ve cski bir ulus da olrnasa, helirli bir toprak pargasrnda yasaylp ortak bir kültürü paylaean insanlartn do[al clilimlcri vardrr. Burda. OfiaAnadolu Kürtlcrindc geli5en Kürl olma ve bunuda ncye :nal olursa ojsun sahiplenme, qu anda geliqcn r.:rtak bir cgilinrdir. Diger'yrrrd.rrr i'r Birnebün dergisi isc oluqan bu ortak e ilimin sonucu olarak yayrna baeladr. Kirnli jlin tarihjnde bazr evrelerin birbirinden ötekinc basitcc mantrkh. hfuffn 3, payiz

70 tekdüze bir sürcklilikle aktrgrna veya üretilen kütürel kimlilin hcp aynr Eey)eri ifadc cttiginc, yada belirli bir halkrn veya ulusun gözülmüq bir kimlikle övünece ine inanmak yanhqtrr Ig Anadolu Kürt toplumu Anavatanrndan kopup gcldiginde ne Kürt kavramrndan yola glklyordu ve ncde bunun iqin feda edecek bir qeyi vardr. Onlar igin o dönem agirctlcri, yasatrlmasl gereken aeirct sistcmi ki huda a5irct huk uku. siyascti. ckonomisi ve kültürü gibi tüm alanlan kapsryordu. Bunu kaybctmcmck igintle verilecek canlarr vardr. Osmanh ile qeligkileri burada baqhyordu. Günümüzde yagh kuea rn Türkge bilmemelerine kar'9rn (Ki kadurlarrn konur.nu yine bir farkhhk arz etmektedir) Ulusal KurtuIug Müoatlelesine genglerden daha az yakia5malarr yukalrdaki aqiret olgusundan hareketle kendilerinde oluqmuq benlikten kaynaklann.raktadrr. Yine burda yaphgrmlz tespitle gunu söylemek istiyoruz: Kültürel kimlik uygun deneyirnler, iliekiler, mcvcut scmboller ve fikirler do!rr.rltusunda sürekli yaprlanmakta ve yeniden yaprlmaktadrr. Bir kültürel kirnlilin tanrmlanmasrnda kulianrlan sembol ve fikirlerin kendini tekrar etmesi bunlann anlarnlalrnrn her zrrnan aynr olrcagrnr veya yeni pratiklerin igi n de degiqmeyeceklerin i i1äde etmez. Ancak, tarihsel, kültürel kimlik kavramrnr söylemek vc onaylamak yetmez.,,kimlik' kavramrnrn kcndisi onun tek bir gcncl yorurnunlln oldugunu dü5iind ürebilir. lster dcgiqmez hir öz olarak algrlansrn, ister tarihscl bir yapr, kimilcri biraz objcktiv payll neyin on:r ait oln.radr rnr herhangi bir bigimde belirleyebilir. Özünde belirli bir halkrn toplumsal deneyimi ve kü ltürcl biqimlerinin mtlazzam karmaerkhlr vc gcqitlilifii, toplum tarahndan kcndi kimligine özgü oldulu düqünülen qevlerin tärkhlagmasrna yol aqar. Burda Richard Johlson'a görc. kimligin tr.:plumsal ifadesi ve bir ülke yada bölgedeki yagam tarzlannrn rn:uazzam geqitlili i kimlik akrmrnrn iki anrdrr. Ve bunlar hem birbirlcrindcn farkhdrr, hcm dc birbirlcrini beslerler, Bu görüqlerir.ri aqalrdaki gekille de besler.nckte dir Johnson, Toplumsal yommlar kültürel ür'etim yasam tarzr i okumalar Ben Otta Anadolu Kürtlcrindc gclieen kütürel-etnik kimli in (ki bu fatklt senboller, oyunlar, dil vs. stirckli be.slenmektcdir./ 8.1' c gcli qen, Kürdistan daki Ulusal Kurtuluq Mücadelesiyle birliktc yukarrya dogm hrzla bir Ilrmanl a gcatigi tcspitini yaparkcn, ilctigimin de etkisiyle Eu andaki sürcgtc, hrzla q:eqitlenen bir kültür, yasam (Orta Anadolu Kürtleri) tarzryla kar;r kargryadrrlar. Bu da karmagrk bir toplum yaratmaktadrr. Bu karn.ragrk toplumsal yaprdan nctlcqip ortaya grkamal,anda,,v atan" kavramrdrr. Bilindigi gibr tsirnebün nun birinci \syrsrrdil dr ()na.anedolu K ün lcrinin katälannda, bil inqlcrindc nctlcqmeyen ülke kavramr. Kürt kimliki rni? Yada ü1kc mi? Diye surular tespit etrnigrim. u errdaki sorunda odur. Ancak bireyscl 70 mnebün 3, payiz 1997

71 kimlik, toplumsal kimlik, kültürel tarihscl kimlik qözülcmeden,,vatankimlik" arasrndaki ikilemi gözmck bence olanaksrzdrr. Yalnrz tüm bunlann yanrnda; kültürei kimli in söylcme dayalr oluen.ra sürecinin, e cl toplun.rdaki gcrgck gcqitliliii vc uzlaqmastzhklan gizlemcyc yöncliksc idcolojiklegir ve red edilmelidir. Bunun sonucu isc uzun vadede rrkgrhk ve fagizirndir. Ancak hizim gibi ana dillerinden tutunda tüm her qeyleri ellerinden ahnmrg, yasaklanmrq, ezilen, sömürülen halklar tarahndan gelistirilen ve hatta sembollerle, söylcmlcrle abarttlan kültürel kimlik, egcmcn basktya kargt bir dlreniq uracr rei)ünü oynayaca!,r igin ideolojik ve garprk olarak dc crlendirilcmez. J. Habermas, iki Almanya'nrn birleqmesinden sonra geli;tirilcn bu tür kültürel-kimlik kavramrnrn sonuqlart olarak burda yaqa.van yabanctlara kargt geliqtirilen rrkgr-qoven harekctlcri ömck göstererek sert elegtirirkcn, dilcr yandan ise Krirdistrn gibi sömürgc ülkclerdeki kültürel kimli i örncklcr vcrcrck, özgürlüpe gidecek yolda bir dircniq aracr olarak görn.rektedir. Sonug olarak, Orta Anadolu Kürtlerindc tarihsel olarak sürekli de igim vc qatrsma iginde oluqmug bir Kürt-kültürel, sosyai kimlifii ortaya grkmrgtrr. Bunun dc!iqik olgular sonucu oluetuluda bir gcrqckliktir'. Ancak bu kirnli in tün.r Orla Anadolu Kürtlerjnde tam yerleitigini söylen.rek gü9tür. Bu nedcnlc Kürdistan'daki Ulusal Kurtulu; Mücaclclcsinin olu;an Kürt kimli ittde esasr te Ekil etti i, Mcd TV ve diler günlük, haftahk Kürt basrnrnrn ise esas olanr bcslcdi i gözlemir.ni aktarabilinm. Ancak, Habcrmas'rn da dcdi[i gibi, bizim gibi halklar kirnlik sorunlannrn farkrnda olmahdrrlar. Qünkü kendilerinin drqlandr r, emperyalizmin hrzla böldügü dünlada yol alrnrk. özgürcc yaqamak yalnrzca zor de il, aynr zamanda belirsizlikdc igcrmcktcdir. Qevremiz; tümden mutlakgr, tarihsici hczcyanlarla kueatrlmtgtrr. Yararlaü1lan kavnäklad4! btutkl! l. R.H. Tunrer, Anrcrican Sosyologi 2.Habermas. J. StruklurwandcI dcr Offcn(lichkeit. t nter.u(hun!(o ru eler.1.halr,'rnra'. J. KalcPoric dcr burgerlichen Ces tlschafi. Theroic und Praxis- Soszi.rlphilosophische Studien. 4. Slual1 He]1, G.scllschail 5. I lellinger, Syslanlalischc Familicn und \trhallens Thrapie o. Hdn,lvgo.lr K lrl d.r l\leiosirl'än) Yar Zalimö Pez mexel bü li bin dar Rinda min li Anbare Li vi derdi lune qare Oy 1 yar yar6 yare Yar mir)a te zalim nabin Llaran bari 1i ser holan Ket govende bi gi halan Kilamek bi egq naland Oy 1 yar6 1,ar yar Yar mina te zalirn nabin Ev delav rvek evin e Qiyay NürhaqE bir tine Tirsa 5ivalran 5evin e Oy 1ö yar6 yar yar6 Yar rnina ts zaiim nabin Tebax 96. Pade.bom. SAI,MAN Ux-LIJ(]AY bfur:ffm 3, payi? 1 997

72 giin vr ToPLUMSRI erxilrri iiri taril' etmek. gerqevelendiirnek "i"'.'.. ' ^zorjur. iir y:rzrlrlrl tllrküdrir L ( rer egll1. 1,,/B.trlUl Il bllrn(yen Jrt\ rtrjll. l)ust vc lrj::xi hir diinyantn yar-atrlma gabasrdrr. iirin toplurnsal etkileri küqümsenemez. iir gczcgenimizde kader kavgalarrna, hak arama mücadelelerine, de!igim qabalarrna devrimci dcgi;imjere, rumul- nllr. r rirck vc cun r emrekre. her'; üre e güneq r5r r gibi ulaqmaktadrr. iirin öpmeciili gö2. gimredigigönül yoktrlr, Dünyamrzda lrer insan ;iirin etkisi altrndadrr, iir kalpleri, ruhlarr. dü;ünceleri sevgi ile beslemekte, ln5jnlxn hjrrsir. kcrde;lige dosrü perqinlenrektedir. I{ertoplum, Jrcr srnrfkendi saitilti yamtula ve yasatma gabasr iqerisindedir Bu gaba topllmsa] mücadclclerin doeastnda varrltr. Sosyal ve siyasal olavjarda Sair dünva.jlizcninin ezilenlerden y.rrra degr;irni i,,in tavrr belirlernelidir Kölclikten karanlkt..rn kurtulmanrn bundan ba5ka bir grkrq kaprsr yoktur air bigbir fikir akrrnrnrn esiri, basit bir aleti durumuna dü5merneli vc H. K,rr.avcr düqürülmcmelidir. Kendi toplurnsal gergekliginr ve rnsanlrgrn crrrmini iyi gözlcrnjiyebilmelidir iil topluirrun derdinj daviurnr, dii gilnü, düqüncesini sürekli yansrtr. tolumun özlemarnaslannr, toplubekliyen tehlikeleri grjayabildipi ö19üde getilrneli, uyancr Birgok qairirriz- özellikle de Ehmed6 bu toplurnsal görei Eiirle yerine getimiqtir airacrlan hala, unruturnuda. korkr cesarete dilnüstür- bilen kigidir. güzele, do[ruözgürlüge baglanmasanatrvla katk rda bulunur, hrrslaln. kinlerin, savaqlann aqrllasrnl tesvik eder, iifini insani de erlerle dokur iir1e yüreklerin ta5laqmasrna, insanlann robotlagmasrna engej olmaya qalrgrr. air iqindc yaqadr r ve düeledi i dlinyanrn yorumcusudur. Gördügü her nesneyi, yasadrer her olayr. duydusu her haberi yorumlarken olgulara yeni ve derin anlamlar verir, canlrlrk ve hareketlilik kazandrnr. iirlerdcki sözlerin yakrcr olmasr, yüreklerde titregim l,aratmasr, insanlarr dr.r_vgu landr rrnasr. harekete geqlrmcsr kayrafrnr buradan alnraktadrr. Dil hal,atr yorumlamanrn anahtandr airin dünyaya bakr;r, sosyal konumu diline yansrr ve ona etki eden olaylar giirle el elc, gönül gönül bir bütün1ük olustururlar. gair qiirlerinde serrbollerle, benzctilnlerle karerlaqtrnnalaryapar. iirin iqeli i yazrldrsr 72 fufm 3, pay z 1997

73 oftama göre de iqir. Konu a;k ya da dola güzelligi olsa da özgürlük kaprsrnrn amhtan yririn elirrden düynemelidir Dri5ünmcnin ebedi dü5nanlan qairi ve giiri yasaklarla. zindan vc silahlarla karqtlar- Oysa zulmün egerren oldulu toplumlarda yani duygunun inancrn, aqkrn ö1dürilldü ii toplumlarda geriye kah ve anlatrsu ili5kilcr yrglnr kallr Bu iliqkiler varatrcrhgl önler, toplurrsal ilerlemeyi engeller. Aynt qekildc kendisini hergün yenileyerek eser veremeyen sanat llarda geriler, saflatsal anlarnda ölür airin ve giilin yargstnr zaman ve topluur yapar, egemen güqlerir elegtirisi yada destegi belirleyici de!ildir $airin dü9ünce kökleri derin o!malr, sürekli tutunacak birdal, yaslanacak bir da! aramamaldrr, hep sevilmek, ltep övülmck kaygrsryla hareket etrnemclidir. Belli düsünce kahplan igerisinde dü5ümnekten kendisini kurtamalt, ulku stntntz olnrahdtr. Büyük adrrnlar atmaktan korkmamall, kü9ük adunlan gözünde büyütn.remeli, pireyi deve yapmarnalrdtr. Orgütsel yaprlardan kaqrnamalt fakat örgütlerin düsünce penceresinden dülyaya bakrnayr alekanhk haline getjruemelidir iinoe BiCiM ve iqerik iiri düzyaztdan ayrran igerik vcbiqimdir Kafiye kuralt qiirin igcrilini etkileyebilir, serbest vezinle yaztlan Siiderin bclli bir kaltbr oln.radr rndan igerik daha da zenginlc ebilmektedir. Bu tarzda yazrlan ;iirlerin kendine özgü bit iq uyumuvardtr' Kullantlan sözlerde uyum ve bütünsellik olmalt ve biqimle iqelik birbirini tanamlamahdtr. Vel ih'nek istenen lnesaj mümkün nertebe agrk olmaldrt. iirdcneyin söylendigi kadar, nasrl söylendifide önerrlidir Ne anlan']a geldigr bell olmayan lal kahbrlrgr liiri piir ohlaktan qtkaot Bölgesel veevrcnsel o)aylar bir bütünlük ieerisinde iglenmeli, sözler -vcrli yerine otuttulnah, stntrstzltk, sonsuzluk ve sevgi yanstmastnr bulmalt, zorlatnalar olmamalrdtr. iirde bigirn Ye igerik ay barda[rndaki gckerlesu gibibirbiri i erisinde erimeli. estetik abenk bozullnantalldlr Kalile kurah i1c l,azrlan Eiirlerde dr5 bigir:r belirleyiciyken, serbesl vezinle yazllanlarda drl bigin.r kalkar ve hu durlrm ig biqime dalra yo unluklu yansrr iq doku dalia ahcnkli ve srkr dokunmak zorundadtr iirimiz htrrnlnist. elc;tirrct. egitici rc mücadeleciolmalrdrr. -fophunlar etkisi alltna a)an rft 9:Lktan, kinclen, fanatizrnrlen beslenen qiir)cr az delildir. Amag haksrz tlüzenlcri ayakta tutnraya sanat cephc inden destek sunmaktrr Sava5 ve kahramadhk tüüülerindc bu,vör1 agu bastnaktadrr Biz ise ilsanlan birbirini falklan ile kabul etmeye qagrran. ban;r ve kardegli[i öne g rkaran Siirlere a rrhk yelmek zorundaylz. Öln.,ey",. öldürmeye azr1letliren, ölümü kügümseyen ve ona gcrqek anlarnrnr kaybeftiren, askeri uslupla yazllan qiirler loplutrsal banqa katklda bu)unarnazlar irr düqüncc1c dulgu. duygula Jü5ünce katar kalple kafäy1 bütünlestirir Ne kuru dü5ünce, nc de han duygusalhk Siirle;ebilir Hissc fikrin. fikre hissin kattlqr herlt fikrihcm de hissi rqrklandrrtr iirdeki siiz qekij ve anlanr dalgalantqlarr insanlartn ruhjanyla rlctrlim ku13r Stir hct ttrekanl. Itcr insanr ulaqma r,'abasr iqerisirrde olrralldtr

74 Sevcilvriz Temiz tertemiz Yakhk karanh r aydrnlatan rgrklar_ Bunlarla uyardrk can can iilüme yatrnlan uykulan. Krzgrn ve dolu Sablßrz ve örgütsüz ko;amayrz bu tuzaklr bu uzrm bu engebeli yolu. Sabrr sabrr adrm adrm sevda sevda yürünmeli. Yine can cana küsmemeli Yine sabrrsrz rüzgar olup Zamatrsrz esmemeli. Adrnr verirken do an bebese rengini verirken aqan giqese Yine dost dostu aldatrnamah Yine hain korkak, karanlk Ölürnün koynuna yatmamalt. lsmrnr kokusunu rengini de iqtirir yalan zchirli digleriyle bize yaklaqrr derlsini de!iqtiren yrlan utangag, hileli, bezirgan elin srcaklrglnl ele gözün srcakh inr göze vcmrekten korkan köle ruhlu insan. Kendi kaderiyle bagbaqa brrak özgür1ü ün do un]una ebelik özgürlüee annelik yapacak bu halk. Yeter! Ölümün kolunda uykuya dalmarnrz yoksuj gecejerde cahil uykularda hig uyanmamalnrz. Yaprak yaprak krprrdar yüre imizde barrg ve incir dalr Temiz tertemiz aklttrk denize akan sularr Önünde kogrrah akan zantantn igirrde olmal haklt kavganrn dr;rmrzdaki dünya benzesin diye iqimizdcki sevdaya ölüln srntrrnda goook yol yüründü. Vicdansrz yüresin gözleri görmedi Gözleri unuttu gördüklerini. iginde yandrk kara gözledn iginde yandrk acr sözlerin. Ne saf Ne temiz SevmiSiz insanr hilesiz ihanetsiz. Bir selarrr bir dostlusa Bir rgr!r bir sabaha Bil rrrna : bir denize Bir gülütrserneyi bir yüze Ulaqtrran sevgimiz Ne sai ne terniz. HÜSEYIN K^LA\CI

75 Newnoz 9isexlsnl Erimiq nraden rrmaklarrndan geliyoruz güne9in cocuklaryrz ates srnavlnda gestik, gunahsrstz Bak!! Alnlmrz terten'riz bryrklartnttz birer gelik qubuk ve kollarrmrz kartal kanatlafl. Tev tevl uel uirr' basrmlz göklerde alnrmrz ar;rk karanlrklarda vuruqarak akan sulara vurulmus derbentleri tek tek yrkarak ocaklar atesledik san öküz trmaklarr ile toprak estik halay gektik kundak topralrmrzrn mitolojisini ve co rafyasrnt djlberlerimiz hahlara dokudular. Gel görl Kawa gibi düqünen baglarr Cüdiye de en süt heyazr ahnlannda kundak bezini namus gibi taqtyan bil genelik yetistirdik kaygrmrz yok Direndik. direndik ve yine direndik öliimüne direndik bel bele asiret irsirete. Bozk:r gigepi gibi bir hasrna doganrn merhametine teslim vaktinden önce bir ikindi vakti boynu kurlmtg kanatlalr ayaklartntn ucuna dü!smü! yaqantaya veda etmedik Yuzytllardrr kesmedik göbelinizi yuzyrllardtr koparmadlk ba lmtzl aynl anda aynt htzda yanaklaltrnlzt yaladt tuzlu sular, aynt anda aynt zamanda ak anne sütü ile ytkannttl al:nlartmtzda yankrlandr ag bahar kurtlaflnrn ulumalalt, aytrt anda dalgalandr Newloz ateglerinin dumanlat'r Anadolu ve cennet lrmaklannln ülkesrnde' Unutmadrk Usta denilcitlin,sim;ek kesilen gekicini ve taze beyinlerle acrlarl susturulan kötü adamr. Unutmadtk! klnk dallarrn hazin Lürkirsiinü mercan da tnr ve kanh diglerini Ftrattn suyunda ytktyan hindiku daglannrn gözü kanl kurtlannr unutmadrk! "Evladr Kerbelayih bihatayih aylptll zulumdur cinayettir'" diyen sakalnrn hel teli Newroz ate i ve bahar gimqeli ihtiyar genci' Unutmaytz ve unutlulmayacaerz zeytin dah slelarrnr ale li)'erek hindikug kurduntrn ininde Yangtn clkaran ve heyacan yaratan Newroz Eigeklel ini. 'Vzni/nn

76 HELBEST BiRNEBÜN Em bahoz6ji agir bün Em bahoz ji agir in Em de bahoz6 ji agir bin Ma istaha kesi rarabe Bi hezaran sal in Mirin Wek gur6 dev bi xwün Wek mar6 tazi Li pey me ye Qav berdaye can6 me Cav berdaye xort ü keq6n me L6, me stüy xwe xwar nekir Em d stüy xwe xwar nekin Em war6n xwe xopan nakin Bi hezaran war vddikevin! Bi hezaran xort ü keq di govend6 da ne! Bi sedan sal derbas bün Bimebün Ü bimekirin Ne tü gir diya xwe kirin Neji axa welat6 kuj6 hatine, dan ber lingan. Wiqas demsal derbas bün Roj hilatin Roj qün ava Heyi ü tuneyi din Xizan ü belengaz bün L6, meriv rast deng ke Mär bün Pigta xwe li ber kesi xwar nekirin Xerac nedan Heremzade nebün. FERID0N Günes srcagl düslerim yrllardrr seni düsünürüm yrldrzlarr bol gecelerini Mayrs ayrnda baqak sütü kokan qafak rüzgarlarrnt yagmur sonrast taze ekmek kokan san topragrnr sin sin ateq danslannl saglan alev dalgalarr gibi örülmü bereket tanneala nl üniversitelerinkinden daha özgür ve bilimsel bakkal ve oda sohbetlerini velhasrl kederli kedersiz günlerini Xalikanrm Qok özledim 9()k yalnayak gezdi im topraklann! delilerini sanki bir adrm ötede do uyormu; gibi ba lar tepesinde yükselen kutsal günesini beyaz magäral dabr sürülerin banna r beqa :lr kavaln sesini camurlu sulannda yrkandr!rm üzüm ba!lanna hrrsrzlrk iqin girdi[im beygir özünü Oy anam oy öyle göresirn geldiki kundak topra rmr FERiDÜN 76 &neb&t 3, payiz 1s97

77 Fenvno ü lsvnu Err,rercQi Mem nelere garkohnadr Zin'in ate;i iqin Ferhad daflar deluredi mi irin in düiü igin'l Kusur i5e lrer saniye her yerde seni ant:nl Mecuun az mr yemin etti Leyla nrn baqr igin'i Seii yorgun gözlerirrden uykusuzluk scgilir Uör'keminin zenesindcn A,g,n ddgr lücülür Gccelsrin kollannda, leblerinin bal suyu Aydan dökrilürcesine kana kana jqilir Uykulanndan kopardrm ho; geldin mihnanrnrsln Artrk geri dönü9ü yok, ahtmstn eyvahtmstn Elalem ne derse desin hiq umururda degil Akibetine razrym scvabrmstn günahtmsm Sana, yine sana yandrm Nesimi'ye dün gece Cözlerinle yüzüleyim bend olayrm Hallac'a Öyle hüküm buyunnullar tannlar divanuda Ha ben sana yol)anmqrm, ha Muhammed mimc'a Cümle cihan güzelleri yüzlerine ben drsün Gözlerin, balyozu oldu igerimdeki örcün Ruhumdaki frrtmalar Merih'i usandtrdt Nuh'a haber eyjeyin de gelsin de Turän gürsün Yokluguna dayanamam ahm asl boyladr Cölgeni Nil'e göunüsler Piramidler söyledi Bak hele qu scvdaya, kimler yarunt; ben gibi Dedigi gibi Yunus'un ' gör bcni agk neyledi ' Son durakhda beklerdim. sonun ol5aljr.,er)in \e1er rcriinez ki: yeritn yantn olsaydt scnin (rkar kmtndan ne olur kirpiklerinle bile Qal sinene gözlerini gözlerini, a5k:na $ah Hüseyn'in Hankal:rrdan biriyrnrs diyorlrr Crn Seddi ne Seni görmeden hükmermek kimin dü9mü5 haddine Ulu Divan a ba; vurdum. dönsün diye Bagdat'tan OI sehebten xhvalirni azenrm Bedreddrn e Ya!,rnu yük1ü bulutlardan nlhunu koklaytqtm Qaglan tedirgin etmi, önrrünü szlkjayrgrm Eyyub un sabn tükendi, tükeruniyor nedense Ne senin gelmeyislerin. nc bcnim bekleyilirn. Seni Dicle beri Frut resmetniq Cüneg yärab Cünei;in vekili aya. yrldtzlar olmug turäb Bizleri nrerak cdenler aydan izin alslnlar Bir baqkadu ylidrz)ardan görülse adülamb imamm rarca ka;lann, kirpiklerinse dinim Vuhaurmed Läbe ye dönet'benintse sensin yününt Nlusa meqhut äsäsryla, garmrhr ile isa Bütün hcpsi senin ol:un.5e[in 8öTlerin benim.

78 KURDE N SEXB Z Nt Menuüu LrwtNoi (Di uö rtil,tsö de bi kurti ctnö li scr dct,oka Axbizni rataestit\ le bi lklrlasthcte ui deuokö her u,eba gelek cdran enö behsa leb(),ön dh ii biki i gelek fontön;imiu ü Eotindlt ji ctn bidit bcrheu, Tekst n ku di ta neqaleyä de hatirc bikarunin henfi di uatbeta salin 198.j 1990'i de ji deut Kunltu gixbizitti "-An kt li tt,clatön cür bi ctu in Ettripayi diüntu batiut: gitli», l'iratiya *art ji milttiqd Haynnna(Ankara) ü Kulu(Ko a,a)ti rc,) Li derveyi Kurdistan6, li gelek her m6n ku ciran n KLrrdjstan ne ji Kurd herre. Kurdön van deran dj dem n ciht cih de ji ali karbidest6n \yan \r,elat ü deu Ler n ciran ve bi darö zor0 li van her m n dirri Kurdistani harine bj cih kirin (1). IIcr gendi ji wan hinek dibe ku ji ber hin sedem6n din (rvek gcrt nav e5iran, rela, talan [i hwd.) ji Kurdistan8 bar kiribin ji, 16 bi raybeti di dervra C)smani ü Safervi;.an de ü pigt re di dema Kemalistan de, karbidestölr van dewletan gelek Kurd 1i her serihjldan an ii ji bo rrrenfeet n clervlcta xrve, ji Kurdistan8 dcrxistine, li dereki din, her m an ciheki düri Kurdistan bi clih kirirle. Iro rveki t zanin li deweyi Kurciistana Bakur (Kurclistana Tirkly ), her rveha Ji Tirkiy ; li Anad<.:liya Navin ji Kurd hene. Ji rvan ji bi tayberi Kurd n der-dor6n bajar n Konya, Ankara ü Kirgehirö li ser hcv in, yano hemi li her6mek6 dijin, ji hev ne belav itr. LB Kurd n li derveyi Ar.radoliva Navin hemi belav belav in. l-i her bajar an qezayek gend gund, an ji li hin gundan qend mal n Kurdan hene (2). Li ser ziman, folklor ü jiyana civaki ya Kur.d n van deran heta nuka xebateke berbiqav nehatiye kirin (3 ). Li v0 der6 emö li ser Kurd n Anadoliya Navin, bitaybeti Kun16n der-dora Konya, Ankara, Kirgchir i Haymanay bisekinin. ^ Kurd rr van hertman kengi ir ji bcr gi sebeban hatinc van derana bae nay zanin. Ü disa ji kijan mintiqcydn Kurdistan bar kirine ov ji ji bo lne ne d?yar ir zelal e. Lö bi qasi ku n.re ji dev Kurd0n van her man bihistiye, sal berö ji her rriu cil.r6 cih y n Kurdistanö bi zo16 an ji ji ber hin sedem6n din bar kirine (4). Kurd8n der-dora Ankara ü Konyay bi tevay'i ji sö e;ir n nezin p k t6n: A-Regoyi (R igrva ni/reqrvani): hemi bi Kurnranci qise dikin. B-Canbegi: hemi bi Kurmarrci qise dikin. Perrot, Ccorgc; 'Les /(urdcs l)e l,hdi»t,ntl.. Rrvuc de dcux nrond(, taris, ISDj, VoL. j, r_ 607-6jl Cuinct. Vir:l: I a 1 tt4ut.,l A:i., )'rns, J 1to0 1n..mu c l,lcn s. 1, 5ykrs,-Mrrk; Ti:r - iut,1t,l T11b,, -1 rhe Oionan F_»tp;rdt, Tlt Roi.il Anrhropolos,il In!rinrrc, lanurr\ 28 rh, lqnr, vn: X \ XIlli.!.cr(lxancßcdx.i:),,.r/./',".r(r\i,(,.:r1.E.Boz.rntrn,,..L,rJ.Ha.aryryr t;n, l:r.,too0,r: t{\ Krrzror:lu. M. frhrcrrir: A,'1r,,,., Ä..rn. Lllolum,ttrrrr'.rL.rr f.rrr.radc:nc,:r \,1).,rit.rr. \,i.,,.,, 196i. r.29 Ormanh Tahrir Dcftcri, er. kitäbekr dcstnivis e ku di 947 Hisri/lji9 Mitadi de h:rtirc nivisin. Li uor M. h Krrzrollu, ri dc tchsä.rirön a\t,irinivxn ii dike (b. Krr z,oglu, ki!öba li iori t,,,,i, t,i,., :t1i' Ueak, Halil Ibrahim i Tru.ih iqinde Hat.,»1tuR, Hey,nana lrtar Yaid,mhqnle vc I :ursnlit Der negi, yayul no: l. Ankarr 1985 Yurt Ansikkrpedisi, lsranbul. l9ll1(tritaybcriqismön li scr Ankara, Kony: ü KLrlehirö) CcJil, Dr. Celilö; 19. Yüztlda Ostnonlt l»lpardtorlugltndd Kiu.t 1er, öz Ce Yavrnlan, ;\nkir.r, 1992, r. 24. l9rf, oc qali!, \I',/,.,:\ i,, J(-Jurä,\lü. u Lrc,.trrc drll.r 78 ffinebün 3, payz 1997

79 C xbizini, erv ji bi dcvoka xbizini qise dikin. Vital Cuinct di kitöba xr've ya bi nav "La 1ürquie d'asie" de derheq6 Kurd n derdora AnkarayE c1e rveha dib je: "...Di nau sinorön w'ilayeta Arkaral,A de KurdAn hoger ji bene. Bi teuayi ji neb 'csirutt pek hatirrt, naui t;irin wdn eu in: 1-Rigwan (Reso1,i): Egirek e ku ji gend bauikan pah hatiye ü nauö wan bauikan ji ji nau seroh an nintiqa ku bauih bi xwe la ne, hatiye. Ji udfl baxikan hineh eu in: Misirli, Qwararli, Halikiyanli, ilik\,anli ü hwd. 2- öxbizinli ( öxbiziü): F.u esir ji ji uan bauikan pök ta; Horasanlt, Heyuedanli, LAr a nli, J ir di kl, an li, N osa I ar li. 3 - Bddi I li, I - l'öri kiy auli, 5 - Mik ai li 6-Yambekli: (Re1<tyi rc) Ji uan bauikan p k ta: Curekli, DerwAEanli, Tuzonanli, Tctpisaxi (an ji TopüSaxi-M.L),'l oikiyanli (an ii Toyikanli-M.L). 7- Koyibanli(ReSoyi ne): Esirek e hu ji gelek bauikan p1k hatiye, hinek jö eu in: A Ii k i1,an li, N a I kiyan ti. 8-seifanli (Seyfanli): Ji sö bauikän ku z?de nu[üza wdn t fl4te pak hatiye. 9-Atinanli: Ji gelek bauikan pöbhatiye, hin ii eu h: Gözeranli, Jölikiyanli, Dawudan, Eliasanli,i hu,d. Bö guman eu kog:erön KurdistanA hetni ji welatö xwe; ji KurdistanA hatine uan derana....gelek ji uan esiran li höla Ankaray, li heräna Hayrnana, Kasaba-i Bala, Mccidil'e ü Keskin'A ciuat itl- Hinek ii li mintiqa Kayseriyö li Deuellu'y ciuar in...kurdan utn derana bi teuayi xwedt erd ü zeui ne. LA gebk n u,an deue ftastir), hastir, bizin, deutar ü pez jt xwedi dikin...kudan $öxbizint ji bi teuayi hasürar(deue1,an) xued'i dikin...eu es'ir?n Kurdan hetni bi zimanö xwe bi Kurdt qise dikin... Ili Tirki ji zanin, le pieeki zehnet e ku meriu bikaribe ji'lirkiya wan fam bikc- KurdAn ua ber mö hetni Surnl-Musubnan in. (5 )" (ii G. Perrot, 9i V. Cuinet ir 9i ji M. Sykes be, hers yan her gendi behsa Kurl8n van her0man kiribin ji, l hiq behsa devok an ji zaravay n wan nekirine. Piraniya Kurd n van mintiqeyan, Kurd8n Kurmanc in, hinek ji wan Kurd8n Dimili \Zaza) ne (Kurd n Aksarayö pirani Zaza ne), y6n mayi ji Kurdön Exbizini ne. Kurcl6n -xbizini li derveyi derdor6n Ankara ü Konyay, li Kurdistan6 jl li derdor n Kexta, Di1'arbekir, lwan, Kerkük, Xaniqin (6)ü Elar.» (Kurdistana iran6) ji hene. Devoka xbizini bi qasi ku me da hcmber hemü lehqeyön Kurdi, her qendi n zi Atel, Nuh; Ir,{rralo/r Riirtlen, Kat\'!1-A kara'(rr5e,6ir. Komkar Yayrnlarr, Köln (Niviskar di vö ku b6 de bi revayi qala KurrJön Anadoliya Navh dikc. Lä bi t'rybeti ii behsa Kurmancan dike. Gelek kiur cih daye Kurdin äxbizini. L bi qasi ku tt zarin yckco kitib e ku li scr Kurdön Anadoliya Navin (.iyan,cabbar;taalr, Kt,"tsneu, qrrplr,,r'a,iitünn'tt.aun(tü1u,a'krl.a.ä'tt.attu't.):u'4r'r edricrr Kt'rrlßraull-'rn sürpü, t \-\dtta!. \o'*l'nrerlsvc',. lonl Lc*endi, M.j "lt ] lila Liättnanat' Qe d5;t'?n tit\br ti'a,,qx(ir.t(kovrr),no:.l'(tcbrx.1936), Stockholm, r.l 4, 24-1"r)ir,:hth Bi DevaL ;iabizini, Berbang (Kovara Iederasyona Komelin KurdisranF), no: 6 (198 ' 8 ), ' Sro.kholnr, r. 2l - Du Sitran n -; Qirclvh Bi Du,oka If,b/äi,Ii ', Berhcm, n o:9 (ilon 1990), Srockholm, r:42-45 'Deuoha Kurdin -; $tx Biziti l" wj,, (ho!rr.r Yck rry; Nilrskaren Kurd Li Srvöd6), Stoekholm, nc,r4, 1992, r: : Deuoka Kurdin $bx lli:iti 2" 'an (Kovara Yekitiya Niv'iskarön KLrrd Li Srvödä), Stock hc,lm. nor 7, 199,+, t,-'19 (dr l i.(r ri \(L( I..r tr^crr \crrizrr schrd.h(.trn:...ßi q,r.i luczdz.rr r1..\ 'ri/. in4..,r.1,, c,r h.rrrrreiirm.r.arr.lr"prrrir r'irr qrldrl..rrjigor:hrrrba\i(c(r(,ajic,nrnilr h,'1rarr r.'hrrrrrar.rtt büne..."(li hcvpcyivnra bi crvqi rc- 21..i.1936, Paris lt't.l) ''...1 iiorkumezin6nmcdigotin,enr500salbcraii höla Si rtö (Siirt) ü ßedlisa hatinc van dera. Berä rm nr k;qer hün, li nuka cl, ra, me dt ko,;cr ncnr:rne-.." [i devä Demir' , Paris M.L). ( r)- Luincr, viral; I Turquit d " A,i., l'.rr.<, rrld. l. r. l5l l5.r (6). Mehnrüd 'llziz Hesen; Kttrteyek Lc Miin1 Hu"i Crf u Br,\i Holdat r-. Treldri, qapxaney New res, Silamani, 1935, r: 7, (Niviskar bcri ku bch:a e:rra Caf b,kc, dr dc'rpeke de q.rir hemü elirön Kurdistana IraqE dikc klr di nav rvan de behsa 6xbizirrr; an 1l dlke i, <1rbi;c!tvh zin r li Kerkuk ü Xaniqinö ni5teci ne ü diminin.) birnbim3, payr

80 hemüyan e jl, l0 ji Kurmanci, Hewrami ü Dimili b6ti4 bi tevayi mirov dikare bib je ku devokek e ku n ziki lehqey n din n Kurdi -Sorani/Mukri, Erdelani, I-urri Beyreyi (an ji Feyli)-,vc. I'Icr gendi ji ali tervandina fälan (verb) ü bi karanina hin zamiran (pronom personel enclitique) ve n6ziki Sorani ye, iä ji ali pirejimara(pluralis) navan ve ji n zikl Erdelani ü Lurri Beyreyi/Feyli ye. Wek nimüne: xbizini Sorani Kurmanci S xbizini Erdelani min gewrem mln gewlem ez mezin im jinegel lingel min vitim min rvitim/*,ut min got le malenan le malman ime xuman me xoman li mala me em bi xrve,.-' Ciyön ku Kurd6n göxbizini lö hene insangeliman piyarvgejman "'*...- iraq ( \ xo.o9r^-> a'\ ')--.". 'l r' i.tt\ (Di vö xeritey6 de tenö navö bajar ü hin qezayan hene, min navö gundan lö zede nekirin, ji ber ku navä gundan hemüyan di xeriteye de hilnayän.) 80 hinebün 3, payiz 1s97

81 Ciy6n ku Kurd6n 6xbizini 16 hene Xaniclin Kcrkuk Xorasan Reqqa {Süriye) Müg (di seclsala 18. de egireke bi navs xbizini hebüye) (1) Erzcrünr ( öxbizini) (450 rnal) (2) Arn in (M. S.vkes) Samsirn (Ecnd gund6n n zi merkez ) (lezay n Samsün : Bafra (Dedcdag mahallesi) AIaEam (Kurmanc- xbizini) Derekoy Havza (se gund) Kars; Qildir 'Iiabzon (gend gund) Qankrn ( Sxbizini- elewi ne) Ilayabat ( äxbizini-clervi ne) QorLrrn (Näzi iskilip, gund6 Cebse) Cumughane (Bedrettin Dalan ji 6xbiziniy n wir e) Krrgehir (Mecidiye) Kutahya Amasya- \{erzifon.,\c1ana - Ceyhan Diyarhckir - Baglar Adapazarr (l -5 gund) Izmit (gend gund), Kocaeli; gundö Geyve Yozgat Bozok Sinop Kastarlonu Kengiiri Ka ranran Konya-Kulu (ev gundön j6rin) Dipdcde Cirniman Karadere Qerekilis (Kar:acadere) öxcfcndi Soguk köyü ( äxbizini-kurmanc) Hcsar rl Ii:ar küril)(tixbizrni Kurnanc) Ankara-Polath-Yeni memmetli KayabaSr Ankara- HAYMANA Atkafasi Bacihesar/Balgikhisar Baltelin/Baltalin Bostanigi/Bostani/Bostanhüyük Dereköy Gozgoz/Sindiran(Yenice) nave kcvn 6xbizinli Nahiyesi Kugburunlu KuseLdeli Kutluhan Sinanli Saz (Sazagasi) Sigircige avli/ aylu/sebilibala/yukarisebil Y rgurn/yärgom Yaprakbayli/Yaprakbayiri Qaltaxgi Xurxut Türin/Yenicik 'Iirqülax Yamak Silenfiegilkriy Gunde kose/yurtbeyli.{rakoy Karasuleymanli Durutlar Eskikigla Evci Evliyafaki Gedik Gedikli Incirli Kara Omerli Kavakköy Sarigii) Sögüttepe Taba kli Yayiabeyi Kose'ehdal (1) CeLil, Dr. Cclil0; 19. Yrizlrlda Osnatü lnparatorlu untld Kurtlcr, Oz Gc Yaytnlarr, Ankara, 1992, r (2) Sykcs, Mark; "The Kutdish Tribes of tbe Ottc,na E lpire.thc Royal Anthropologial lnsritr.rtc, Januar! 28 tl. 1908, vol: XXXVIII. hinebün3, payiz

82 Gotina 6xbizini Pir bag naye zanin ku ey nav ji ku liatiye. L gelek teoriy n di v0 derheq0 de hene ku ji hev pir cihä ne. Gava ku mirov ji xbiziniyan bi xr.ve dipirse, ev dib6jin ku goya ji ber "bizin xrvcdikirin6" cv gotin hatiyc. Kurmancön derdora rvan ü heta y6n Kurdistan ji her bi v maney6 vi navi li wan dikin. L gava ku mirov li belgey n nivisandi din6re, ji gotina "bizinä" b6tir li ser hin maney n din tö rawestan. Mesela, di "Osmanli Tahrir Deftcri1539" de hatiye nivisin ku ji Kastar.r.ronuy heta Otluy6 bela u,ela wek kogeran dijin. Ji ber ku adet0n kevn 6n Yzidiyan di nav wan de hene, Sunniy n derdora rvan heqaret li war.r dikirin. L di esl6 xwe de nav wan ji " ah Basni"y te. Her rveha di erefnamey de ji nav wan wek 6x Bizini/ x Bizeyni hatiye nivisin ü erefname wan digihine Kurd0n Leki. Kurd6n I-ürriy n Beyreyi (F6yli) ji rvan re dibäjin ex Biz8ni. Li Kurdistana iran ji bi pirani ji r.van re dibeiin" ex Bizeni", Bizeni (inf. zeden)ji di Farisi de te naneya "l6xe, löde". Ji xrve gava ku nrirov li ditin6n Mark Sykes ji dinih re ku rvi bi xwe di destp ka sedsala 19'an de di kit ba xrve de nivisiye ü rvexra qala wan dike dib le "siwariyön gelek bag ü zirek in, bemo henta hentü bi tifingön nurt?ni ne, Serkar it, xelkö di5alitin, Eausoriya dikin" t1)\2) icar ev xbizini kengi hatine van derana erv ji bi cemami ne kjfq e, l0 r.veki min got di Osmanli Tährir Defteri ya sala 1539'ande nav wan derbas dibc, ü ji v6 tarix6 ü her weha ji dev hinek x Biziniyan ku wan ji li bav ü kal n xwe bihistine, (Demigi htla Haymanay ;"530 sal ber0 em ji h6la Bedlis hatine") t fom kirin ku di dema er6 Osmani ü Safewiyan de, di 1514'yan de, ev Kurd n x Bizini ji Kurdistana iran ü Iraq hatine Ii van derana bi cih büne. erefname (1597); Di erefnameyo de nav6 wan derbas dibe ir erefxan rvan digihine Kurdän I.eki. Vital Quineg di kit ba xrve "La lurqui D'Asie" (1890, cilt: 1, r 252) de gava ku behsa Kurd n derclora Anqerey dike, bi dür ir dir ji behsa Rigwan/Regoyi ü 6xbiziniyan ü e5ir6n rvan dike ü dibäje bi pirani pes ü deveyan xwedi dikin. George Perrot, di nivisa xwe " [.es Kurdes de l,'haimaneh " (Revue de deux Monde, Paris, 1865, volume: 5, r ,) de qala Kurd n xbizini ji dike, hin adet ü kultura wan, nav ciyö wan dike, ku ew hi xwe di sal6n 1840'i de ü pigt re di 'an de 9üye rvan deran: (Dedor n Anqere, Yozgat, Kalecik, Nallihan, Kayser'i, Samsün ü hwd.) E9ir6n 6x Biziniyan: Heseni, Sil ni (Haymana), Xorasani, Hevedani, Herfodani,.lirdJkiyan, LBrani, Nosalani. (I) Sykes, Mark; "The Rurdi:h Tribes ofl)e Ottolla,t Enpire, The Royal ArthropoloBial Insritute, lanuarv 28 th, vol: XXXVIII. (2) Di srrineke Kurnranc-i ya lolklorik dc, ku li her6ma Kurdistana lranä rä gotin, navö NadiL Begi ix tsiziniyin dcrbas dibc. (E7 bi r\\,c nizrnim cv N rdrr Beg ki ye._lä rvekr r,: u.r nirr L iranö dcmckö kcseki bi nari Nadir ;h heh'l Lu dr n.rrbcr,r.:rl.nl7io-l74l,rndcli Ir.rrri hlrkrrnr krrrbi.): Lor bir:rno, lor hir:rno Hcvlo hir'rno czi Ir Ko.öd,rxi dinörrnr miri \iy.rn e. tsira o czi vi sibö 1i halö dili xrvc ra li Kosadaxe dinerim nrirö Ciyinc. De w eza gulibire mxr pala xwe daye V ezä v3 sibi rabim dilt xrve yi kul i kovan qaseki herima li beri...(l) De w ezä bäiim eeli birano de hün rabin Torin. m.la N.dir Be.e äxbizin;yr rrrlani we da1,e lo birarro, Io birrrnol l.li kdscta Nlusikb,a Geliri ya Kurdistan 11", o: 6, qi!'n B, Instituk,Rurcle De Piris) 82 bimbün 3, payz t997

83 DENGE,N DEVOKA E,XBIZINI Di devoka -.<bizini de 34 deng hcne. Ji wan 24 b8deng (consonne), 10 ji dengdar (voyellc) in. YEN DENGDAR (voyelles) A aw. lrig,.rxir, lzew, irstar, emüze. E ew, ewi, egyar, elistin, egyarwin E ke, sc., E w, m wan T iznaq. ingirandin, qiq, mirdin, vige i ide, iwe, ime, iwarig, mi, vine, ewi O ok, oxe, oxistin, omirandin Ö gö, qöl, döt, g<ih (telafüza w wek "ö" ya 'Iirki ye) Ü güs,, rügi, pirz, xürt, türin Ll gup, qul, kuq qut Ü gü, rüy, slin. üne, düya, nüyr (telafüza wö n zi "ü"ya Tirki ye) YEN BEDENG (consonnes) B hi, bist, bale, boro, birdin, birang C ca, can, cift, cacik, cayin, ciwane Q Ei, 9u, gwar, g w,gare, qiyin, qenge D <la, d6, din, d\in, d rin, düye, dirij F fir6, keftin, xeftin, heft, hefta, cifr G göh, gam, gigt, girin, girtige, gewre H hak, hurg, hezaq he5t, hegta, hewa J ie, ji, jin, dirii, ijniyc K ko, ke, ktrd, kirdin, kemgik, kilik L le, löxerük, pil, elginin, elistin M min, m rd, mimik, mirdin, mayin N niih. nüya. nawge, ni;trn. nimerit, P pa, pirl, payiz. pcs. pü2, pil. Pirq Q q., qry, qul, qut, qap, qig R ra, rig, rüj, rind, rindi, riya, rüjne S si, sed, seg, süke, sinig, siwil y5.1fsta, 5iwar. 9.rmi. girin, linrsir T rik. tij. re1r, türin, ratrin, ten istrn V varig, vihar, vitin, verk, veratr, vevi 'W we, wi, rvln, wig, rvinig, wigirn X xrver, xwe. xanig, xwesi, xün X telafüza wö näziki " " (xeyn) a Er:ebi ye; xardan, orirx, culux, löxerük Y yek, yazde, ray, rüy, nüya, düya Z zaa, zir, ztk, zimistan, zend, zemi HEJMAR Hejmarän devoka xbizini pirtir näziki Sorani ü Lurri/Feyli ye. Li j6r em hejmar n bingehin bi hernü zatavay n Kurdi dinivisin (1) S xbizini Kurmanci Sorani Hewrami Dimili LurriBeyrevi/Fevli yek yek yek yuwe yew yek du du dü dirvä di du SI qwar Pene heft hqt nöh deh bist si Eil p6nca ;ästa hefta hegta nod sed hezar s6 ar pönc heft heqt neh deh b'ist siih] i1 pönce gest h eft6 h.$ nod sed hez.ar s yer gwai Ewar p6nc penc hervt heft h.$ h. t no no de deh bist birttl si si il penca est hefta hcsta Eil penca qes[t] hefta he5ta newed newe[di sed se[d] hezar hirä Eihar Panc hewt he5t new dcs vist hiris ewres pancas eygt hewtay hegta.v neway se hinzar sä war penc E heft heqt nuye diye bist si il penca hezar cst hefta hesta newed sed hezar ( I r-fii ni\ i\;ni d( mc renä rwa\el; rel[üza heimaran nivi:i, I ani wchr; nrerela rli Kurnanr r dc het- -.'i'it,",rrasarant"rclafüziirin: dlr dtrdo, dudu, drdo, dü, me tcnö "du nrvni An ii li rirra rir. i(s, yc\v i Lrrmili Je n c rcnä "yerv ni. isi birrbfin3, payiz 1 esz 83

84 CUMLEYEN CÜR BI CÜR Qelen.r min: MErkö min: Qelema min MärA uin Mal Ahnred: Mala Ahned Jin Ahmed: Jina Ahmed Mörd6 Bcs : KerB ime: MArö BesA Kerö me Xanigö gervre: Xaniyö meein N1a16 bigike: Mala bigük Mesay nrin: Masa min Oday gervre: Oda rnezin IJeftey verjeye: Heftel'a berö Min xar dirim: Ez xar didim/ direurm Qayem dixwim: Q,ayö ucdixuim Diyin ü r'irrn nöwe yek: Ditit ü gotin tabin yeh Le rvi wingir: Li wi bin?re. Tu Je telervizyone dingir : Trz /i tclcwizyone diniri. Min je krvöyo (köyo) tol dirvim: Ea ll qryi dol dibimlt z ji qiyi digintlirirn. Eye r:ind e: Eu rind e/eue rind e Eye ji eye rrntir e:eu ji ua rirdtir e Erve jin e: Ew jin e/eute jine Erve nr rd e: Eu-, mär e- Ewi dw t e: Ew keq e- Ervi kur a: Eut kur e. Fwikurey brge: Ea, kurcki bap e- I kure b.r1 e: Eu kura ba5 e- Xanige tike diki: Xani dilopin ttike. Bag : BaS i! Bag im.: BaS in Ciwane oxe: Ci raxe Niuhtan raxe. Cirvangel oxer Ciyan raxe, Niuinan raxe. Qi'ecayib gew-ra hestin: Qi ecayib mezin bene. llrn drkere, baf c? \,t dtki, bas i! Qun 6? Q.awan i? Deng n6kerim dengsiz in, ke deng ji kirdim 'arsiz inr: Deng nakim bädeng im, ku dcng bikim bä'ar im Delenr.rnr Cun,:lö mc. Elv'i Erew, c: Eu Ereb e. Heftay dike sime Paris, parq nedim, je bi parqi dam le 'erewey ü vayim.: Hefta din qüm Parisi, nin parq nedi, ji pö parqiyi ntin li erebeyeha da ü reuydm. Hugtire heman delisti we dide r6ga.: Hestir hema radibe ü dide rö. i iine biveiin mt6e:lu iina, jincbi uale I nrärde bivemird magc: Eu mära, mare bi maye- Je mrldlyam. Ji mali timldäu. Le her.rdin.r winig: Li hinda mfu rüne. Le maiey iwe qend o raxhestin? Li mala we gend zarok hene! Le maley me du mirg hestir Li ntala me du mitisk hene. Le qargiyo yolcigel diyan:.li ui hemberi röwi tan. -Vegersem kugik nervige. huqrir wige.: Megersem kugik(keuir) nebüye, hösti büye. Min dieime nal: Ez dieime malö. Min Kurd im: Ez Kurd in. Min rat vitimr Min ii te re got. Min ray vitim: Min jö re got. Naberman bag nry-e Naubera me bas fiu7e Narvit Ea? Nauä te gi ye? Nawi oraxe Heso wige: Nar, zaroai Heso büye Nawit rve x r? Ndue tu bi xö/? Tervax xw je girfani xw derdixik : Tcbax(quti)a xu,e ji biriya xwe deldixe. Pirgi serim: Pirga serö mit Porö serö nin. Se16sal hatime deri mal : Serisal6 hatime der1 maß. Ra m rdi neqar dimini:/i rzarö negar rc diminc. Qay min desti tu n xwerim: Q4r ez dcsti tc fiaxu)it4 Ke je germi qule newu: Ku ji germa qula(insanan) nebe. Xwar d6yeman dar t vi y e: Xwara ( i öra) gunda me d.ara bi 1,e Maletan: Mala we D veman: Gundö tne Ki cigeri ki xwardige Kö cigcra kö xwariyc Pay gertele.' Piyä (nigi) qertelö 'Iemim ad6 ye: Dilä min t de ye, dila min dibija. 84 *nebrin 3, payiz 1 997

85 -EK,/YEK win-i rind e: $ünek Purt-i: Pindik-i: rind rind e. pürtek pigek, pigeki, hinek Qerciyc tudig-i cliriye cucige: QerEi (Qerq\,'i) didukek da1'e qüeikö. -l! tudig-i rvide min: Tu düdikek? bde nin. Cucige digü diqü ke giwan-i patul-i gir a lc vcr8 ye: QüEik diqe diqe ku Siuarck satilekllt,,sak t 5ir lt bcrä'tt. Dirrk ijigü de p.r1:.dirllek di pita rl,i re dieü Diqü ke pirejin-i nar drki: Digü ku pirejinek ran l dixe. PLURALIS/PIREJIMAR Di v devokö dc pirejimar bi tevayi bi suffiksa sel t c kirin. L6 di hin halan de an, in j\ rt bikaranin. Jinegel: jinan Qujgel: gügikdn/eüeikin/qügikön Teyrgcl: teyrdn/te )-rin/teyr4fl insangel: insanit/insanan Insangelman karker in: Insantt me karker in. Cucige verangel diweri Qüqik beranan dibe. Cucige lc naw qezangel dil,giri: QüEik li nau qtzanan(bero6al) dinöre. Verrngel xwrrdin: Me beran xcuarin (Me beranan xwar.) Kuregellt sen sal ir? Kur n te gend ;ali nei Hz. Suleyman emir da lve teyrgel gi t: Hz- Suleyman entir da henfi teynn. O teyrgele ke rnan: Erz teyr t ku man Eu teyrata hu man. Sazcigel rrrvirdin, dan le saz: Sazc? (sazciyan) anin, li saz dan (xistin). Gu, dirine seri guranigeli öxbizini: Fn gub didin ser sttdrz n äx b iziti Gurani j dilgel: Stranek ji ya fiö) dilar. Gurani dilgcle dögeli xuman wi;: Straneke dilan ya gund n me biböie. Pezgeliman: Peztn me. Guraniy rnirdigcl: Strantt li ser miriyan. Guraniy dilgel Stranön dilan. DCgeliKurmanc: Gundtn(dih n) Kurmanc- Dögeli xuman: GundE» me/gundin mc bi xwe. Dw- tgeli Tirkgel: KeE n 'I lräan. Drv tgeli Kun.nancgel: KeE n Kutmancan- Pageli qertele: Pilt n(nigön) qertele Yerkel: berxan, berxin, berxan lgava ku K ü G werin ba hev dibe kel, wek: verk+gcl : verkei) heuröyan Hamriyel: Oraxeyelinr; Zarokirmin, Gal: gayan (mumkune ku gagel be ü bübe gayel ü pag gal) Serv xatir du, dilanl. Setta xatirö dun. Ev suffiksa (paipirtik) pjuraiise ku di,rbizini ü Erdelani de bi "GEL" diqede, di lehgey8n din y n Kurdi de, di hin gotinan de maye: Erdelanl jir.gell. kadmlar ptyawgell- erkekler Helvrami: pezgcll. sürüler meygel: koyunlar gawgel: öküzler Soranir gagel öküz sürüsii mögcl; koyun sürüsü kurgel: Eocuhlar Kurmancir gejgel kan 9 t k I fi, ka laba I tk hevgel (Pez heugel kirin) gelek (gelea.&cs) gcli birano izlpe, Di devoka exbizini dc izafe bi dr'r awayan tc g kirin. LE ev du irrva ne ku rvek Kurmanci an;i Drrrrili 1r gor mi ü n6rtiya gotinan e. Ll ji bo izafey8 ji deng6n I 0 E dikeyin navbera herdu gotinan. hin$ün3, payiz r

86 -l- Purt-i qertele: Pürtd qertelö/i Pirg-i min: Porö/Pirqa min Pirg-i serirn; PirEa sera nin Pagel-iqertele Piyän/NigAnqartclö Ra m0rd-i neqar dimini. Qay min dest-i tu n8xwerim. Ke je germ- i qule ncwu. Ki ciger-i ki xrvardige. Xrvar döyeman dar-i vi ye. Dor ü legel-i ime d yik-i Kuservdeli hest, Ero we mal-i Remzi Topale. De rtr boro, narv-i kure He<o rvige. I'lcso xw le kefel-i huqtire dipieikini ü diqiri o m rde. Deng-i Pak de diyay nale-nale. Tewax xrv je glrfan-i xw6 derdixik. We bani birin-ö min d6 De bira awirdan le desr- min dan kelepgeyk-ä zefriyan o. Axir- pes ü gal De birc lc vcr-ä min wrvisran we guw-i qiwan ü gawan o. Ew ji serv xatir-6 du dilan o. D6y-6 ime le qwini rind e. Nawg- ime ü ervane qe bag niye. Ra Heciy bi diran c. Pirejine cay av dirik- pame derxe. Pirejine dirik- pa cucige derdixi. Cucige Eeq verane diriye nrai- feqire. Iea cucrgc 5eq veran-i rrvö dixwazi. Na, yan da ses veranem r.v m din, yan da birk-6 rvdm din. Mal-ä feqire bük-i dirine cucigc. Dil- mi je Caniman e. ewgewanok pirt-o xw oritikand ü 9i. Heftey verjcye sur hewi, sure-y- drv6t- Seyda wi. Qelem-6 min Qelema min Jin- min. tina min M rk-0 min. Mör min Mal-8 Ahmed. Molo Ahmcd Jin-6 Ahmed.!ina Ahmed M6rd- Bes. Mörö Besö r\liy6 ime Lltye lne MSrd-6 ger.vre we hüg diw. Ker-ö ime. Kerö me Xanig-E gewre. Xaniyi mczin Dar- geu,re, Dara rnezin M6rd- gew-re. M ra mezin Jin-E gewre. Jina mezin Xwer-a rd\ri5ran-ä narv;.ö nrrrerü ü diyer: Taua hauini ya rnubaru niuro i csir, Mal-8 biqike Mala biqük Xanig-ö hieike XaniyA bigilk -v' Mesa-y min. Masa nin Mesa-y biqike Masa bieüh Pa-y qertele Piltö/Nig? qertelö Oda-y bisgeibigike Oda bi1ük Oda-y gewre Oda mezin Hefte-y verjeye. Hefteya berö Dlsa dilim qisa-y Pak6 dixwezil. Dilä min disa qiseyö PakA dixwaze. RENGDER (Sifat) Rengd r6n besit En Devoka 6xbizini hema hema n6zi hemü dcvokan e. Her rveha weki di hemü lehgeyan de ji heye, cli v6 devok6 de ji hin rengd r bi alikariya hin pa5pirrik ü pi;pirrikan rin Eckirin: we: rve l.ru5: bi heg/bi bis ti: birangiti: birati i: p6ki: pak:i tir: rintir: rildrir tirin: rintirinr ri dtirin xürt: rart, göflc azew: azeb, bökar xlve : xttlc tüj, twij tij: girin: dirij: teng: te'elr tir : pij, qut: qöl: gewre: rind: düye: bive; bivejin: bivem rd: Sirin diröj leng tdhl, td'l tirs tnj, pii kurt, hin, qut kür, (Sorani: qül) 1nezfi, gtf rhd, bas dau'i, pas bi jinebi nörclti 86 *neb0n 3, payz ts97

87 ZAMIR (Pronom) Di devoka Sxbizini de weki zarava Sorani lere grübek z.tnrircn pexsi (pronom personcl) hene ku erv ji li gor ya Kurmanci zamir n tervandi ne: Säxbiziui Kurmanci i\.{ in Ez, Min (1) Tr.r Tu, lt Ervi Err,', \X/i/\X/0, Ewi/Erv0 in," Em, Me i-e Hi.rn (lngo,\win), fle Ervane Ew, lfan(ervan) (2) Di v6 devoko de, di hemü rvexc n hemü l8keran (fiil) de ev zemir8n qe-xsi (pronom personel) t n bikaranin. Yani Ei di dem6n bori de be, qi di dcm6n nuha de be: xbizini Kurmanci Min diqim Ez dibojim I4in virim N4 in got Min da u,iqim Ez d6 bib jim Min divitim Min digot (1)t'."."-C, l,,1 I'I"'.lt Kurdi de rcnö di zaravayen Kurnranci, ))imili de hene, di y6n din dc hema hema nemanc,2lcr mabin li ten6 di gorinekc pn5iyan an ji carna di helbesreke klasiki dc manc, rvck fn N'rli ( ): Xawi [,i xatoi du zulfi taa it ez Qawe qatui yek xtzale qatu it et i1' refi,1a,, s,nthzti Nati meken Doc kc»h lttla wtlrt t'cd»a* tt tt. I.,fi hin u imrni n ir:nr vi:n "c\ n ü nr de ev herdu iorm6n pronorlan hene, rvek: MIN IZ Avestayi ezem Belü.i Iarisi Ijsrisila kevn edcm i5krqimi Orn,üti Oseti el zt Pqd Rüsini e7. SakXorani ezl/esu/cysu Sarikoli Semnani c Sogdi ahrndi luxni Talcgi o/. \tt) Iari Xorasmi 'z/n'z minlil Yazgulami (Ji bo zedetir agahdari binire: losif \4. Or.nskii, Lcs Largucs Iftrniennes, 1977, Paris, r.9) 12) I.u.ri Bcyrc\i: mi, to, ya (c!), cw (e1v), ime, Zamira pirsä;i "ki" ye ku 1i bo herdü halarr ji tf bi krranin. Yrnä di püne "ki" ü "k " va Kurmanci de her ten "ki" t6 bikaranin: Kl disi Ki xrvardigc Pronorn personel enlitique her rveki lehgela Sor:ni ü Lurri Beyrevi ye. -im/m-/em -itlclet 'ilv -marl -tan -yai hin: qik, ewk, ti5t, filan, filankes, hin hin digi: filanlkes dib je, ervko diböje, Eiko dibsie, hin dib je FiiL (verb) Weki gelek lehgeyön Kurdi di devoka xbizini de ji halä infin'itif a fi)an hi "in", an u rn e drqeorn, (ur ler) eyen urmlu ü Hervrami de bi away diqedin): awirdan birdin cift kirdin diyin eiisrin elatin e5yarwin girin girtir.r garn kirdin keftin kenin kirdin kenandil kiqandin mirdin nigtin obirandin ogardin omirandin Ki dib je K xrvariye oritikandin oxistin okugtin oxwardin obirandin süzandin scr kirdin sax win fadin vayandin vayin verdan vitin vindirin winandin w'irrin lvin xeftin x\,vardin xr.,,en din hiret,ün3, payiz

88 awirdan birdin cift kirdin Kurm an c? Dimili" Sorani ;,ll I n hänan birdin kenandin omirandin tanln vavan wrnln xeftin keft- xuane- ketin cnll'l herden/kerdcy saxhün twantn clestin dcratin bün ra5kircln 88 hin*ün 3, paylz t 997

89 Nuha ji li j0re errr n zi 60 peyvik6n besit n devoka öxbizini ligel zaravay n Kurdi (Sorani, Feyli/Lurri Beyreyi, Dimili, Hewrami, Kurmanci) dinivisin. Ji v6 listeya jerin te xuya kirin ku devoka 6xbizini b6tir n ziki FeylVlurri ve. pigt re n ziki Sorani ü DimjJi ye. Di list de, Ei bigre me hemfi varyanc r gotin n lehgeyön din nivisin daku meriv baetir bikaribe hem lehgeyan Ii gel hev muqayese bike ü hcm ji hemü,van bide ber devoka xbizini. txßrzrnl sorani FEYLi arlarig,rgir/an,ir agir asrar estäre asire aw citikrr/cotkar cotyar xutkar eü zal en/rübxr eem qoqik cskn qelirx dalik d engur firi 8am 8e\vfc gurani gurs go/gwt hak heir,r hcsp besta hu rq inar i,,1 kemqik kirdin mang mirdin mird nistin ok/apik payiz Pir ptnca, sed siwil dayik/dak dest dalig dem DIMILI adir HEWRA\,11 KUR]\,1ANCi c-vir/cyr estare/astare hesare aw/o$,/awk atv/atvi citer hityar rü,trolla1/dere dere qemqik/kondaz ko\{ciz Cinr/{em ma)/mar/dä cdda fek dem de diyeke/qurn derüdervc/do dega hcrnri ermid/emud miro,v miro/hemro rire engür eflgur hcngirr'i qirok/metelok metel estanek/sanik ) lic/zor fire/firiyc z.v/gcleki/pir fire hengarv gam garr/gami hcngame gewre/pir gep/gervre piugird/girs s wr< gor,i,r gu..,,ri/mir/bir dc) i,, enrrn, surc swe/gö hilke gurg g, hervta/hcka hefta verg sli hak hervtay were g<_,;/gc,s hele hcfra agrr/ar sr r/histar/sr rk qo,;ik/hcsk dayik/di/dadi gund/dih 1,iini/hermi/h.rmo tiri girok/rebrogk pir/ge1ek/zai gar,/hcngav mezin/gir sitran/dürik 3ur go/guh hak hcfre helta hc5ta hc5ray het hegtö./}ey5tö rvurq/hers/hirs xirs he{hes hey hirq/hl,rglhc19 hcn:r hnrri/hen'rr henar hinar/henar )rn kc.-gik In kemqik/qaqux kervqik/koqik rem(e jin/pirck kevqi/kevsik k;rdin kirdin kcrdcnc/kcrdil kerdey kirilr käw/9iya küya,/qiga kc,/kuc kq iva mag mang mangmeng mäng hiv/hey.v/meh mirdin mirdin m.rdene/mrrd\ n (1c'/'f(düt mirin m8rd/piyaw piy;rg narddpeyc piya/mirdeki m r/peya danigtin niqtin nnnniyrotr»rcn ereni tey rüirttt;l nervry nelve(d) nod/nor Pr)'Dpirq/qij barvg barv/pr' pe ra pa/litrs Pn payizlserdurva payiz gis por/pir i pe'1ca pan.is Penc:r riy'ridön r! eriy'erdiy'eygi " sed se se(d) simbel/simäl s6rvivse*ul zinb l pcyiz/pciz ba'/bal: p6/pi/ling/nie pav'tz porpire/gij p nci/ptrnceh rih/ri/rihd6n sed simeusnnl, l Frcbün3, payiz

90 Sdxbizini Kurmanci Sorani Viti4b/uit) Cotir(böj(got) \Yutity'lilwut) N'tin disim Ez dibäjim Min del6m Tu dig6 Tu dih6ji To dej y Ewi di5i trv dibije Ew delö lme diqin Em dib6jin F.me del yn irve diqin Hiin dib tin Ewe del n Ewana di5in Ew djb8tin Ew'an del n Min vitim Min got Tu vito Te got [,wi vit rüfifw6 got lme vitin Me got '!üe Lve vitin got Ewana vitin Wan got S xbizini Minwigim Tu wigä Ewiwigi Ime wrlrn iwe wigin Ewana wiein Min wutim To wutit Erv rvuti Eme *utman Ewe rvuttan Ewan wutyan Kurmanci Min da wiqim Ez d8 bih6jim Tu d bib8ji Tu da wig6!ü {, *jsl lme da wlsln!*,1! ilifi: lrve da wipin Lm de brbelrn Hün d biböjin lirvana da wigin Ew d bib6jin Min vitiwim Min gotib0 Tu vitiwiy Te gotibü Ervi vitirvi ime viti',vin Ve gotibü l\r e vr wtn We g(,trbu Ervana vitiwin Wan gotibü Min divitim Min digot Tu divitä Te digot Ewi divit lr)re drvrrln Me drgot irve divitin!üe digot Ewana divitin Wan digot -N1in vitigim Tu vitig Ewi vitige lme vrugrn irve vitigin Ervana vitigin TEWANGA FiiLEN EXBrZrNi Ez biböjin.r Tu bib ji Ew bibdje Em bib jin Hin bib jin Ew bib0jin Wi,nX/ gotibü \[i/ 76 digot ir4in gotiye Te gotiye Wi/ (r gotiye Me gotiye n7e gotiye Van gotiye S xbizini Kurmanci N4in näwigim Ez- nab jim Min da newigim Ez d6 neb6jim Min newigim Ez neb jim Min nevitim Min negot Min nevitirvim Min negotibü Min nedivitim Min nedjgor Min nevitigim Min negotiye Mewir Mebdie Mew in Meb jin Emir:(Fermani) \X4 bib6ie/b 1e bib jin/b0jin \Itsin S xbizini lhatin: a/ha Kurmanci lhatin: ölhat) Ez t m(d6m) Tu t (d6y) Ew t (d6r) Min diyam Tu diyay Ewi diyay ime divavn Em t6n (dön ) i*e d iyai Ewana diyan Min da wsm Hün rin(<]ön) Erv t8n(dön) Ez dc b6m '1-u dc bäy Tu da way Ervi da way Ew dä b i,ne da wayn iwe da wan Ewana da wan Min wam Tu way Ervi rvay l.r-r" -"n/*run irre.rnn Ewana rvan Min hatir.n Tu hat6 Ewi hat lrlre lratin iwe hatin Ewana hatin trlin hatiwim Tu hatirviy6 Ewi hatirvi ime hatiwin iwe hatiwin Ewana hatiwin Em d b n Hün d b n Erv d b n Ez b m Tu bäy Ew b6 Ern hän Hün b6n Erv b6n Ez harim Tu hati Erv hat h.m hatrn Hi.in hatin Ew hatin 90 EnSün 3, payiz 1997 Ez hatibüm Tu hatibüy Ew hatibü Em hatibün Hün hatibirn Ew haribün

91 xbizini Min dihatin Tu dihat Ewi dihat ime diharin iwe dihatin Ervana dihatin Min hatigirn Tu hatig8 Ewi hatige irne hatigin irve hatigin Ervana hatigin Kurmanci Ez dihatim Tu dihati Erv dihat Em dihatil Hün dihatin Eu,dihatin Ez hatime Tu hatiy(i) Erv hatiye Em hatir.re Hün hatine Ew hatine S xbizini Kurmanci Sorani Fe)'li Bo/horo B6/rvere Were B re Borin \W'erin/b0n TEKSTTN CÜR BI CÜR BI DEVOKA E,XBIZINi DiYALOCEK - Nawit we x6r? - Bigar. - Tu qen sal e a(1) liray? - Sali nimik e a lirem. - Tu qi kari dik? - Qe kari n kerim/n kim. - Ra ge kar n k? - Le kar digerdim, n rvinim, kar ijniye. - Qen oraxit hestin?/qen orax tu hest? - Penc oraxim hestin/hest(?) - en döt e, Een kur a? - Du döt e, si kur a, yekik mirdige. - E ke mirdige döt e yan kur a? - Döt e. - K6 qax nird? - Par mird. - Tu vit6 du kltrem hest, kuregelit qen sal in? - Yekik heft sal e, 6dik6 1i sizde sal e. - Dötgelit Een sal in? - E r*r bigke du sal e. ö n3r.vgeyitre penc sal e, 6 gervray ji nö sal e- - Le mali irve telervizyon hest yan ijni? - Ijnive. (Diyaloe bi 1]i5ar rc, ji gundi GozgozS' llaymane, ä0.0.i. I 9S7 Paris) { I r- tl<r r. fornr J, Fevli Jc ii Lreyc, -A le ir'ty/ ha le.rry'(l) (l-cvll: Qeri)cqi mr ha ri rehin ö = ha: li) Di devoka xbizini de fiil0n ku bi prefiksan(pä5pirtik) 9 dibin rveha ne. Prefiksa qdi Kurmanci de piraniya caran hember r.l'an yg ü 14 ne. Sdxbizini Kurmanci Omirar.rdin Vemirandin Orütikandin Verütikandin. rütikandin Ogardin Vegar tin Oku5tin Vekuqtin,vcmirandin Obirandin Vcbirandin,kurkirin Oxistin Raxistin,vexistin Oxwardin (di listike de) qezenc kirin Elgirtin Helgirtin/Hilgirtin Elatin Helatin/I-Iilhatin Elistin Rabün/Helistin Elxericandin Xcricandin/derbask i rin llir.li i\hiitridiiürr "Elsnti "de D.Lg;iin'' dihailn TEKST JI DEVI BI AR ime iwarige le mali Mendo nigtigin. Gigrn.ran rve yekü nan xwardin. ireme Ie bendi qayayn le rvay ke 1ry wixin. ime dt (10) märdan lire niqtigin. Crv6(gö) dirine seri guranigeli xbizini. Yeki ie Gozgoz diri le saze ü gurani diqiri. Deng qi qer xrveq e. Xwezikay iwarige le Iaman wr, l:ervi le saze de, hervi ji gurani iä dilgel u,ivita ke elg,irraynf wc batrte rim ü tim gwe(gö) rvc seri dayn. De cay tu ji ra man hewi je gurani dilgele d6geli xu man rvig, ke tu nözan, bira Mendo hewi ra man je guranigeli dwet (dötä) hamcti Memiliwi5i,6 Pakö ke le Caniman e. (Jidev6 Bisar, i0.0i.1987, Pa s) TEKST JI DEVE BEKIR Min deh sal e ke a le Danimarqem. lv{in ilqi olrraq h.rtime Danimarqe. qeli5mil dilvim. Her sal diqime izine, eqrebam le üre ji hest, le 8re ji hest. I leftey verjeye sur hervi. Sr.rrey dw t6 (döri) Sevd-r wi. Mi ii qinre wi. IrrE;en wi. Covend k6qavln, bazdayin. Sazcigel alvirdin dan le saz. FirE xrveg wi- Curani girin, govend k qan. Dw8ti je Meletiye du-si gurani xwes raman vit. Seet Serv heta dwanzdiyane vazi kirdin, gurani qirin, xwardin, giy serxog win. (Bekir. -50 sali,yärgom, I8.6 90, Kopenhag) ffine{0n3, payiz

92 IJESO Dor ü legeliime döyiki Kuservdeli hest. O zemarre yeki jc Kuservdeli mrl rirrige we yekike arvlü, rve kur6 xr.r,ey disi: - Ero rve mali Remzi Töpale qerteman jä rvistine. Kure ji de'umir xw y qe hugtir nedigestin, Kureke qeri dir-si seeti digü divindiri a Eü xw y cliriya ban i kugiki djnigi. Ti5teke 1e bani niqtige destiyela ü djgü. De to boro, narvi kure Heso rvige, Heso di5i: - C) Xud6 cye ga? Je qargiyo yeki diyay. IIeso xrv6 le keteli huqtire dipiqikirri ü digiri o msrde: XaJo, ke qiy d y ime, wige apikim; - rleso or(u u \vr l leso ttwdrlgr 'elamete. Lambir lumbir dieü rve qil arlere" \(,e wire apikim I leso si quri5 kirdige de bin6 kueik6 ser kcniye, bira raman xör widik!",li.lrvi l\irhcmmcj. i gunda Ycrgonr; , Kcrpcnhag) Digitr k6qax ke Hezreti Sr-rl6man ßelqise ra xw6 awirdiwi, Belqise je Hezreti Sul6man xwest ke ervi je pürt qujgel clrvani ray rvikin (ra,v rviki) (xrvas wiker:i: q6bike). Hezreri Suleman emir da we teyrgel gist ü wäyan vit: * iwe xrvetan oritikinin heta ke ra Belqise cir.vani rvikin. O gave Sewgewanok xrv we rruyo awit, zu-zu pürt6 xw oritikand ü 9i. O teyrgele ke man, o fermane (ernire) nehec; din ü vitin: -Ya Hz. Sulcman. gune niveke ra jiner ru inre gilriman rvide oririkandin. inte un da i zimistanc hi pür:t rvidine pigt? O pürte caniman je serma dr.rgarc (mehefeze diki). Hz. Sul man qisay ervane rast di ir hi5tiyan (serbestiyan kird). Cay ge*'gervanoke rw6 oritikandiu,ü. Je o rüjo ycrm diki ke wige derk*i we narv birr k ü hamril cli xrvi. Je ruy ewe ji teyna rve gcw derdikefi. (Wcrgera ii Kurmanci: ewqi 21.0i.198a,, faris) HESO (Kurmanciya wä) Li dor-häla rne gundika Kuseadeli hcyc. i'j/i. zemani tteki ji Kwscwdclt mal firotiye yeki $atul, ü ii kurä xwe re dibaje: - HL'rc ryald Rcrttzi fopal Jcync rne jö bistine. Kurihi di 'umr1 xwe de qet bögtir(deue) nedititte. Kurik bi qasi dusö sactan dige disektne ü ji xwe re li ser kuqikeki (keuireki) rüdine. TiStö ku kurik li ser rünigtiye, radibc ü dige. De were icar ndt,ö kurik ji Heso hüyc- Heso dibaje: O Xuedö eue qi yei EW EWANOK Ü HEZRETT SULEMAN - Ji ui hemberi yek tö- Heso x*e li hustuyö bastir (deue) dipiqikine ü bi qirin ji m rik re dibaie: - Xalo, heke tu 1üyi gutdt rue, ji bau tnin re biböie "Heso diqü" ü biböje "Ileso siwar biye li elaneta. Lambir lu,trbur cli!: qd,dtltctc- ü ji baui utn re biböje "Heso sä qurig kiril,e bin kuqikc (keuiti) scr kaniri, hila jibo mc xcr[ L»de: evgevok ü I-Iezreti Sultman DibAjin eaxa ku Hezreti Subman Bclqisc ji xu e rc attibü. Bctqiscyi jö xu.,est ku jö re ii püfid teyrat ciyehi/ niuinekö EAhe. Hezreti Sulöman emir da hemü teyrat ü ji wan re got: -Cerek hf.m xwe biritikinin ji bo ku ii belqiseya re niuineka Eökin! 'Wö gau? geuseu<*a hema xue auöt pös ü zü zü pürta xue rütikand ü Eü. T4'r0n dir ön ku,nafl eu fen?rana ueheq tlfu ü Sotin: -Ya Hx. Sulänar, ma me ne guneh e hu tu ji bo iina xtoe rne hemüyan bidt rütikaudin. Ma emö Eau.'a ut ziuistanö ba 92 Freb0n 3, payiz 1ssi pürt Jcrl'askin. tu pütta canc ryc jt seunayö dipar1ee!? Hz. Sulötnan qisettön wan rast dit ü ew serhest berda. Li carehö getseuoka xue rfitikandibü. li ber wa ji ii wö roji de ye ku germ dihe derkeue nau heual ü hogirön xue. Ji ber wö ji tuna bi Seu derdikeue.

93 Cucige u, Pirejine Ervsanikä sunete Axa!iyc ccncre D:rr emri inarc \4imi bo qin i xrvsrc W,kurirr asi dane QiRoKEK BI DEVOKA ExBIZINI Ra hcciv6 bi diran e. Dirvu n6wu, clrcigi diwu. Cucige digü ba:r.1are, dirikl diqü de pa1,, DiqiL diqü ke pirejini nan dik'i, digi: -Pirejine cay ay dirik6 pame derxc'. Pirejine dirikä pa cllcige derdixi dirvayjik de tendure. Cucige di5i: -Ka dirikem? Pireiine disi: -Au,'itime de tcnclüre! Cucige diqi: -Na, yan da dirikem rvänr d, yan d6 geqi nan w m d6...! Pirejine gegi nan diriye cucige. Cucige d iqü digü ke qirvan i patuli 5ir a Ie verf ye. bi nan dixwik. Cucige 9e58 nane diriye girvane- iwanc Ae56 nane rve qiro dixrviica cucige digi, -Ka 5eq6 naneml iwane digi: -Xrvardime! Cucige digi: -Na, yan cla qeg nanem,'v m d, yan da 5eq veran w6m d! iwane geg veran diriye cucige. Cucige verangel diweri rv digü digü. DiEü ke mali feqir gerwet dixrvin. Cucige le naw qezangel dingiri ke gi bulxur e, gü;t d6 niye. Cucige qeg verane diriye mal feqire. Malä feqire let \erane kirj Jcnin, rre 6nayi ter\vcti xuyan dirrr in- lc,r cucigc 9eq veran xw dixwazi. Ewane digin: -Verangel xwardin! Cucige digi: -Na, yan da ses veranerl wäm din, yan da bükö rv8m din! Mal feqire bük0 dirine cucige. Cucige hüle Jiwe ri rv drqü. Digü. 13sri qe'ci)'i diyay. Digi gerciye: -Tu tudigi wide min ke min büko rvidime tu. Qer:ciye tudigi diriye cucige w bükö jö diseni. Cucige tudig xu,ö hcldigiri rv diqü ban dare, diqi: -Tü rü rü rü rii rir Diriki dame sesi nxn csi na danr ses reran e9 veran darn büki I'iüki dame tüki Tudige diri le kuqike w digki. Xum de mal, ervsanikem de gal. {i dt'i l}qa rö Haynrn'rli.40 s:rli, i987 Pärl!) Qügik 0 Pirejin Iqük ü Pir6] {,irokö, surnteti Axo tü),t ccnlteli Dati henri n hnnra Müi bi(i ui xtudr, Bikuti nsi din e.li ba heciyi bi cliran e, Hebü nurcbü qiqikek hcbü. Q,iEih dige ser d.afi, dn ike k tii pi.t,t wi t c di;c. D i6e diee h u pirejinek uu lidixe. Dibiie: -Pirö, ca ut dirika pi1't nrin derxe! Pieitu diika pit'a cüqikö derdixe ü dauäje tettditraclibaie:-ra diriha mitt? QüEik Pireiit dibije:mtu auat tau teudirä! QnEik dibije:'na,!,tn tq'a t{irrtika mh bi ntu di, t'ar ii tura ses nan? bi mtu di! Pirejin ges nani dide güqihi. Qngik dige dige[dinörej ku Siuanek satilek Sir li ber e ü bö nart dixwe. QüEik Sa1 nani clide Siuaü. iuax ge5 mni bi Sit re tlixwe. icar girgik dibäje:- Ka SeS rruna m.irt? $iuan dibije:-min xwarirt! Q,n1ik dibaje: -Na, yan dt scs nana mirt bi mh di, yan ji tu 1i ses beranan bi nh di! $iuan 5eS beranan clide ElgikA. Qnqik beranan dibe n diqc, diec- DiEe [dinare] ku nalekc leqi Serbeti dix*it lserheta dawetö. Qiqik li nou qaumn [beros/sitil] ditare ku gis bulxur e, gost fide tune. Qügik her 1eS berdnat dide mdla feqi. Mala feqir beranan ;crji di\itt, bi Sfuuyt Serl,cla xwe dixwh ica güsih Se1 beran?n xrte dixwdze. Ew ji dib?jh: -Me berart xwarit! Qügik dibaje: -Na 1'ar di SeS beranär mit bi nin din, yan ii [hüni] bikö bi ntu dir! Mal feqh birha didh 9ü9iki. QüEik bika dibe i cli1e. Dige rasti qergi r-eki tä. Ji gerei re dihiie=fu tntik(düdik)ekö bide min ku ez ii büka bidint te! Qrrli titil:chi dide qi"ki u biki i disrixe. Q.ügik tütika nue hildigre i diqe ser d.art ü Lliböie: Tü tü ti) tü tü Mit dirikek da bi ses runan Mi, cs ndn id U ys bctul dlt Min ret bckut.!,1n bihüheha Min bült da bi tütihekt. Tütilt ]i künehi dituue ü diskt. Ez li )tldlt, (inka t in lt $la (1:z di nulö de, giroha tnit ii SefA de)

94 TEKSI'EK BI QEND DEVOK U LEHqEYAN Li jöra me tukstcke bi deuoka ix Bizini u'ergerand Qend. leh9c1,ön ajin yqn KurdL Caua ku mirou uan tekstan dide bcr bcu, ji ali at ahil'a cutnlcyan ut tnir,u dibine ku dcuoka öxbizini batir näzi Sorari ye. TEKS'1' EXBrZrNi D y ime le qwini rind c. winay dwizlix e. Girdiverö qayir ü qimen e. Heway temiz e. Insangeliman karker in, Henik recweri dikin, le pes ü mange dingirin, henikyan ji baxqewancilixi dikin. Mi ji girvani dikm, Birangem gawan e. Ime xuman xbizinli yin. Le hölman döyi Tirk hest, nawq ime ü ewane qe bag niye. Qunke ime Kurd in, ewane ii Tirk in. 1Ji d,'ui t'bdullll,. t8'.tli. ii st,,rdi Ca'rinaui. 30/3/1987, Paris) TEKS-I'DIMIL1 Dewa ma yew cawo rind da. Cay ja raste rvo. Qarqirni ja gayir ü gir.»an o. Hervay ja pank o. ar ma rind xeft0no. Tani rencberey keni, pes i mange hewn6no, tani zi baxgiwaney keni. Ez zi ganeyey keno, Biray0 min gawan o. Ma bi xwi Dimili yi. Ma heti dew0 Tirkan esti. Meyan6 ma ü jini"qe rind niyo. Qimka ma Kurd i, zi Tirk i. (Ji dett Yus{ Ka1't,tlrk, ji guudi 1 Q elbiu ö(d iyarbe kit), 8/1/ P d/i s) Hervaman gi gemgitari Yan.r gitige qe nevari Cav ttli je pirqit w6m de \Yella n dm hezali 2 Cay le riya 9i duz digü Payiz r.ver di payiz digü O sir.rige rv o n're[']ike Axinim le duyav digü TEKST HEWRAMI Dega 8me neyagey wese ne. Degtayi yen. Qwardervriq servze ir gimen en. Arv ü hu*,ag wese ne. Piyak man gird hermanker n6. Bireygan hityar6 n6, bireqian haxervani rrf. Emlnig liw.rne nan, Birakem gawan en. Eme wäman Hervramiy nir.n, belam gilvar dervrman degey TurkS n6. Be,vnman rveg niyen. Qon 6nre Kurdt n im, u e ade Turkl nö. (li dc:,a A. Rrhllan, ji tlaurc )'i, Kwdista d haut..l0b/1987 Paris) TF,KST SORANi D6yekey 6me lc 5rv6nöki xog e. wtnekey degt e. Dervr ü beri ginarver e. Aw ü hervay xawen e. Xelki äme be kar in. Begekiyan cütyar in, trer i malar be x6w deken. tseieli Liriyrn barerrani deken. Minig Sirvan inr, Birakem gawarr e. Eme xontan N{ukrin. Le der,vr ir berman d6hari Türk hen. N6rvanman qet baq niye. Qun 6me Kurd in ü eu'ane lurk in. ui deü ibrdbn, ii L,tchabadi, 15/4/1987, TEKST KURN4ANCI Gund6 me 1i cihek6 xweg e. Cihö w6 desr e. Dor ü bere rr e m6rg ü gimcn in- Herva w temiz e. N,lirofdt me 5uxul dikin. Hindek r ncberiy dikin, hindek jl par ziy dikin. Ez xwe givanetiyö dikem. Biray0 min ji gavan e. Em bi x»'e Kurd in. Der ü dor8 ne gund n Tirkan (Ronriyan) hene, N:bönivc mc ü w.rn xrveg nine. Qimki cm Kurd in, eu, ji Tirk in. (li dcut izzet Durun, ii Culenirgt, 12/7/19!J8, QEND STRANEN T,XBIZINiYAN Kurmanci'o wa Herva me giq tev de tari Eyam girtiye qe nabare Ca t6lek8 ji por0 xrve bi mio dc \Velleh nadimc hczrri Ca li riya gi düz digü Payiz di ser payizt re dieir Erv singa ü ew menrika Axina min li dü rv digir 94 himb0n 3, payd 1997

95 D rin bo«r dw te hini Qerteli Je canit xrvini O rindiye rv o p6kiye Ra m6rdi neear dimini K.ta:manct:,a w! _ -... tdr uere kesir hrne (Erke) Qerctel li canä te bixrvine Ew rindiya rv ew pakiya Ji r.r.rä16 negar ra dit'uine Dw,e t6 rind6, dwätä rindö Destit je kuno we min d Qay min desti tu n6xrverim We bani bir:ind min de Ko cligiyay, ko digiyay? 7e motiro xericiyay Ke je 5ermi qule nervu Serim elgirim rvigim ie duyay. 3 AZi AZi NEC,\TIN AZi Azi azi Necatin azi Disa dilim qisay Pak dixrvazi 'Wizanistam dil giran e Qe werdit nedikirdim henek ü vazi Kep'iri Caniman dc ncrvalc Dengi Pak d diyay nale-nale Keq rind, kee rind Destö xrve ji pencer: bi min de Qey ez dest te naxrvim Bi ser birina nrin de Kuda diqüy, kuda diqüy? Bi motor6 (tu) xurici (bori) Ku jigerma qula nebe SerC xrve helgirim biqim li dü wö. Azi az? Necatin azi Disa dil6 min qisey6 Pakö dixwaze Min bizaniba dil giran e Min qet bi te ra nedikir henek ü bazi Kepir Canirnan di nerval de Deng Pak tö ji hunder de nale-nale Herke deng0 diyaye w6m Herke deng wc t min a5 dikerem riy6 male. a9 dikim riya mal. 4 PALE DUZE (/ PALE CIRO Pale duze rv pale giro Pala düz ü pala giro Xrvcra tarvistanö narve6 nimerü w diyer Tava havinö ya nava nivro ü'esir le nazli yar kir züro li nazli yar6 kiriye zoro Ke je germi qule nervu Ku ji germa qüla nebe Da rviqim kitasen ray rvikim D biqim kiras0 xwe j8 re bikim \ve parsey qeregadiro. bi parg qereqadiro. Dilo dilo dil yemano De bira arvjrdan le dest n.rin dan kelepgeyks zeftiyano De bira li pa min dan sindirikii je hespano f)e bira nrin rvikirdan de axir pcs ü galo De bira le yer min rvivistan rve gurv6 5irvan ü garvano De Erv ji serv ratir du dilano Dilo dik> dil ye mano l)e bira bianiyana li dest min dana kclcpqcycke zeftiyano De bira li piy min dana qeyda ji hespano De bira min bikirana di axir pez- ü gano (dervarano) De hira li min bixistana bi guy (goy ) qivan ü girvanano De 16 le lö Ew ji seba xatir8 du dilano. Ii devö Apo, ji gundä Cozgozö-Ilaymana,.36 sali, 1986 Pxris) *rcb0n3, payiz

96 .fenik UMI\48 Umme Umme tenik Ummme Ray süzandim nice müme Qay dilim fir a l6te Je 96 min diker l0me Kunndnc4ta u,a: I lnrme IImme tenik Ilmnrme Min ji bo te vsxist giqas müme Dil min hewqas li te ye fi qiyi min diki lome Xrvera elat t8n8 nlye Pirtal 5üre Ieqi gem e \Vikirdam ki rvivaynandam t Vitin sed qirem je aqil kem e Tenik gordim dey näkeri.le gi min lüme dikeri Finay piqtig rve perdige Pencera pigt(pagi) bi perde ye Us u oqllrm blrdrge Hi9 ü aqil6 min biriye Cay dem deni den.ri mi ker De dev xrve di dev6 min ke Ki cigeri ki xrvardige KE cigera kc xwariye. (li devö Mihemmed, ii gundä Y6rgomö, ) DII- MEGIRIN Dil megirin dil girane Dil0 min je Caniman e E ke dil mi nenasi Drv8t6 naz Neriman e Xrvar d yeman dari vi ye J.in cskerc ca vevi y^e l_ ke vnre mr nen;l\t DwEiä naz Neriman e Maletan le I)axlerbagi Dagin6 we QiziLbagi Ki Ee digi bila w\i Nar.v i.i zikim ray dixagi DiJ mcgirin dil aci ye S vdayi dile lve sanci ye Min qime endi sarvciye Ve dil girtandin qay süc niye (Ji dcv6 Osman, ji guudä Yergomö, ) EM EMANOI{F, I-istikeke Ji ser qirovc ü gcrhkirina ri5tan e. Zerokcki di;inin derve. larok gavr ku diqe Jerve denge piyi yö ku li derve dibihize, t ji civar re dibeje. Civat ji w6 gotina wi qerh drkin, li scr dirxifrn. Ji vi rc Jrhijin "Da qemgemanike rvikin". ( , Paris, ii devö Drmir) Roj helat tin tö da nine Cila digo )i ber Ecm c N{in dikira birevanda Gorin sed gir;rm ji aqilä rvi k m e 'Ienik Ii ber nrin deng naki Ji Eiyi min lome diki Dil megirin dil giran e Dil min ii Caniman e E. t" aitc min nas nake Kega nazik Neriman e JSra gundö mc dara biyö yc Jin-esker e ca hin bük e E k,, yara min nas nake Keqa nazik Neriman e Mala we li Daxlerbagi Dane (bi) Qizilbageki Ki qi diboje bila bib je Nav ü zik min ji bo w (j6 ra) dixage Dil megirin dil aci ( 9) ye Sewda dila bi sanci (tajan/jan) ye F.z qüme hinda sawci ye Dii girtin qcy süc nine. 96 hinebün 3, payrz 1997 SER6SALE Di serssal6 dc zarok cyni rrrina Ii Kurdistan6, diein li nav malan li gcat6 diqe"in. Gar.r krr drterrrr ji ri srr.rrrö diböjin: Ser:ä sal I Iatime dcri n.ralö E ke hewi ard ü perc u,ey me nedi Da wikin pindiki gü le deri n.ralä! pindiki: pisck

97 QEND ROPORTAJ (Dema ku nfu vuest et. li ser deuok i adet i toreln $öxbizi»iyon bixebitin1 wi deml nitt bi gelek kesin Atbcn Rwnanc ii Sorat re ii diui defueqi de hel,leyiui qikiru. Hiuck jiwau roportaidn em p Ashi si xwendeuand dikin- [,iuittefii hersiufu aau diniuisitn M.1..,) Br r!üqi RE, Hayma:ra ir gundän dor li -"/' 70-80'6 KurdEn xbizini Li ne. Diyarbekir [i Baxleran ji Kurdän 6xbizini hene, i bi qasi ku min bihisti,ve zrmani rvan hinckr hatiye guhertin. rani zimaneki Kurmanci' öxbizini ye. Li Ceyhan ji (qeza Adanay ) Kurdöo )Fxbrzini hene. Li Merzifun-Amasrayä ii ti gotin hene le ez bi xwe baq nizanim hene yan na. Li Adapazariri bi qasi l5 gund hene, li Izmitö ii cend qrrnd hene. Li kaqa li de;dora Kerktk ji xbizini hene Iö ez hi bagi nizanim, par (1985) Dr. Kemal Füad hatihir r, der, rvi digot hene. Bi ilasi ku ez dizanim, ev n zi 300 sal in ku em hatioe Haymanay. Pirika mio timi qal dikir ü digot ku hera bavik (generation) heftan ji li Haymanay b0ne. Cava ku em bi keseki biyani, xerib re (wek Tirk, Ereb) qise dikin, w gavö em ji xrve rc dib0jin Kurd ü ji ziman xwe re ji diböjin Kurdi. Lö li gel Kurmanceki em ji x'ive re drhäjin ixbizini ü ji zimanä xwe re ji em diböjin zimant xbizini. l.i derd,'ra me Klrrminc hene Iä ne pir in- L rveki tu j'i dizani Kurd n h la Konyavö pir io ü cm ji wan re diböjin ReE ovi (Req wani), ji zimani wao re ji em dib0jin zimat Reg oyi. Yane en jr rvan re nabiiin Kurmanc ü 1r ziman rvan re ji naböjin Kurmanci. Lö bi tevayi em dizanin ku erv ji Kurd in. Täkiiiya me ü wan (Re9 oyiyan) pir bi hev re tuleye, ten car-car di ticaretö de heye. Ziman ticaretö ji heta ku ez geh\timö ji bi pirrani bi Kurmanci bü, carna ji bi Tirki hir. Pirraniva mezinen me bi Kurmanci dizanin. Gelek Kurd ji Kurdistan tcn cem me kar dikin. Bi taybeti Kurd n h la Müq ü Erzerüm t n ü bi tevayi qirimqi ü pale ne. Cenim ir gilm 1r ko me drnvänc Jikin ü itar.tn ji ji me re bi Kurmanci klam ü stranan diböjin. Em geleki 1i stran o Kurmanci hez dikin. Lj derve,vi srran n xrve, di dalvetan de car-car em straner Kurmanci ji dibejin, Dengb i n me piraniya wan henr bi äxbizini hem ji bi Kurmanci distir6n. Li ba me eqir k m in. Bi tevayi em ji ü xelk n derdora me ji ji me re dibäjin elira äxbiziniyan. L6 di nav me de bavik hene. Vek mala filankes ü malbata hövankes. Li ba me serokegir ji trlnene. 9 x ji tunene, lä mclle ü axa heoe. Em hemi N,lusulmao n sunni ne, mezheba me ji afii y'e. Li ba me cil ü berg6n märan q alwar ü gak t io, alwar n wan delingfire ne. Cil ü bergön jinan ji rvek,vin Kurdistan ne, jin bi kofi ne, bük ü ciwan ji zäran hi xrve ve dikin. Di darvetan de govend t6 girtin, jin ir mir dikevrn rrrilin hev. 5tranän darvctan li hi Kurmln, i ir xbizini ne. Bi taybeti stranän $6xbizioi li cem me gelek bi qimet in. Nav o gend gund n ku li derdora Haymanyö nc ev in(y n xbiziniyan): Bacihesar, Go zgo z/sindiran, Baltelin, Bostanigi, Türin (Yenice), Saze, ayli (Sebilibala), Yörgom, Tuqulax, Qereki lis, Can im an, Kirseldcli. Gundön YErgom, luqulax ü Qerekilis hergcndi Sunni ne, lö carcar Dedey n ALervi,van t n vtder, gundi ji alikariyr san dilin. li rrrki min gor gundiy6n van gundan ne Alewi ne. (Ji devi ewqi, ji hih tlavmanayt,40 sall, , Prrh) BI DEMIR RE Ern 530 sal ber ji h6la Siirt ü Bedlisö hatine van derana. Di ve hatin de hinek li Adanay bicih birne. Hemir niv-koger bün. e5 mehan di konan dc. ye; mchan jidi xani ü baniyan de dijiyan. Piraniya wan heywan bi xwedi dikirin. L nuha di oav me de kogeri nemaye. Em wek 6xbizini ji xwe re dihöjin Kirmaoc, ji Kurdän drn rin ku li Jsrdorin mr nr re ii, em dihäjin Reyoyi. Ji Kur,Jin Ir.tqi r< ji em diböjin Baba Kurdi. Li Halmanly6 du e; irän mczrn en öxbiziniyan hener yek Heseni, yek ji SiJ6ni (Silädni) ye. Nufü5a wirn nezi sedhezari ye. Ii tlcv Demir, 2 8.i3.l98 7, lati$ BI TEMIRXAN RE l.i Samsüni livan qezavao 0xbizini heoe: Bafra (Dededa Mahallrsi, hemü Sxbizini ne), Alagam (Nivi Kurdän örbizini ne, nivi ji Kuldän Serhedi ne), Dereküy (IJcmü.xhrzrni.. Hrrza 1Li si gundirr llarz.rle xbrzini hene) Her u,eha li sözdeh gundän din y0n Samsün xbizini hene. Nufüsa äxbiziniyön van clerana teqriben 1.5 hezar e. txhizioiy n van derana nivi ji Si rt6. niv din ji ji häla üan6 hatine. Hena ffinffn3, payrz

98 caroa reqabet ii (di warc ticaret de) di nava xbiziniy n Vanö ir ytn Siänö de heye. Iv Serhrzrnit.in van derana li gor gotrna rvan, n zi sal jn ku [i van derana ne. Beri Rünr Ii li de.i hebüne. pilr re Osmanrl'an Kurdin xl,izini ll an mintiqcvan hi crh kirrne. Prrani hr heyrvanciri ü zireetö mijül in- Jin n wan wek ven Kurmancan xwe gir6 didin, mesela; wek Qerejdaxiyan. Di van 1-5 sal n darvin de ticareta Balray hema hema bi temami ketiye dest6 wan. Hemü Sunni-l{cnifi nc. Piraniya rvan nim0jö dikin. Xrvendevan n wan k m in. Qiz xrve nadin kesi (,van6 Tirk ü Laz ü hrvd.), tönä didin Kurdön Serhed. Ji Kurd n Serhede re dihijin'kurdin Qerr6,', lrr piiri ere Urrs harrne vrr. Di nav rvan de q x tunene, l axay n rvan hen. Otobos irkeri ya As Bafra, or 1, market Bibliyogralya (li ser ixbj2iriyan): Atel, Nuh; Iq Anadolr Kürtleri, Konla-Aüara- (nselrr, Komkar YayLnhn, Köln, 1992 Badrllr, Av. Kemat (Urfa I'lillewekili); Tiitk7 llahh KiineeCmücri (Ktot at ({d lrr(cr/), Änkrr:r Bl1rm vc Ciltevi, Ankara, 1965, r 5-7 ßatur, Rrhmi-Yrldz, Rau\ "A ddoluult Sütgi,1lari, tkrrsehrr ue qevrc',ndekr Kü,rlc, u/c,irc,. O/Bur Cündcnr, no: I04, 1t Xisrm 1992l'j^z.t,t. 6 Cclil. Dr. Celilei 19. Yii;yrlda.Orratlr lnpatatolu )dda (,idldl, Öz ce Ya)',nlan, Ankarä, 1992, r. 24,29 ltade qäla a-\biziniyan derdora Erzrrim ümn adike). Cclil, Celil -Ordixanö Celil; Zarsotiita futrda, ctld 1, Ncsi.xa ru NAÜKA. Moskora, 1978, r. 274 (Srrana "' i Xarziya") Qivan, Cabbarl Tatihte Kittt Siiryiilleri, li.eleite- "t stn ß-1), Aladalqd (Ko ra, AtÄard ul.) s;nghl eli e KiitdttdhhldruI rrl8rrü.'r so,rrsr, (lsrca), 1992 ^lorsborg CuiDer, Vitali Ld T,rrqxie d Asru, Paris, 1890, cild: l, r. 252'251 (Hrnveha di hcnrl ciklin rvi dc brhsa Kurdan heye) Dcngä Komk.rl Y-tl,tttlat D.:tuyua Mrr'1:v Ü;i., Scldhar l'taprakf ile Röpolrdl, Dcogi Komkar, no; 142, I 1992), r, 3 (SrLahattinToprak(r ji Qorunri ji gundö Gebsel't yr.crvdi li ropotaiaxrve de dib6je ku ligund nan rrn6 bi Kurdi qise dikin...) DL \ivani Kiirt Millet Hareletlctiuc lrdktn Kütdist.t ihtilnli, Äl'LC Ya,vr lar, Stockholm, 1997, r. 42 '' ixbzrnilrr" Erö2, Doq. Dr. Mehmet; Dogtl Anadolu Hakktda Sos}o Kiiltil/i! ßi At,tstitra, Ilavlan lr'la tl:aasl, Anka ra, Buha: 3 Liü, (li scr rxrir tlrr ve), r crekani Bedlisi; crrr,.rrrc, 3. ba skr, llasa t Yavrnhn, Ismnbul, 1990, r 138 lqeviren: \.1. Emin ßozrßlan) Hcsen, Ntchmüd 'Eziz; Kneyek Le Miiiy Ho:i üf n Basi Hentek Le Tirekati. apxane,r Nervres, 98 Fr bün 3, payiz 1997 ü gelek dikan ü mexazey6n mezin y n Bafray, dikan mobilya ü tiq t n sipi (makina cilg u9 tine, büzdolabi ü firin ü hwd.) di destä rvan de ne. exbiziniyin Dcrcköyä pirani masifrrol in. Her tim di navbera rvan ü firk n Bafray0 de (Tirkän Brfray goqmen in) reqabet ü neyarri heye. Li ba wan ger jinek mör8 rvö bimire ü xrvedi zar,rk hc, rvek ader nazervrce- Ger bizervice g erm ü eyb c. Li Trabzon ji gend gund n rvan hene. äxbiziniyän Canktl ü Ba1'abari Alervi ne. Bedrettjn Dalan öxbiziniy6 Gümü9 hanev ye. Kurdhünek rvan hcye, milli ne. Yanä renä xu,e Kurd dizanin,agir venamirinin, jiber ku Sune ye, {Ji dctä Tenrrrrrn, r'lc.i l.lc9l, 5rok\olm. lcnir\,tn teqriben 50 sali 1'e, Kurmanc e, dinavbera 'an de li Bafravä rvek memüreki dervlcre kar dikir. {.1.) Suleymini.ve (kiq), 198.5, r 7 ( ixbizrniy.6n xaneqin ir Kerkuke) Krrzro lu, M. Fahrctiii l(rrrlcri,r liölr- l. ßö]üm, Diyarbnkrr Tanunra Derne i YayLnlan, Ankara, 1963, t.29 Lcwcndi, Mahmid; Qirokck Bi Dcuola gttbi;iti ', Bcrbäng (Kovara Federas,vona Komelin Kurdistana ), Stockho r. no: 6 (1988), r. 21 Lewendi, Mahrnid;' Det,oka Rurdöu lrür;rril" Wen ikovara Yrkiti)x hlilhkadn Kurd Li Srvädö),Snrkholm, no: 4 (1992), r Lewendi, Mahmüd; Deuoka krrdit txbtitri-, Wan (KovaraYekitip )'{iviskrrin Kurd Li Swödö),Srock, holm, no: 7 (1994), r 39 Lewendi, Mrhmüd; 'D,r Sillani Qirohek Ei Delakd S.ti/:/ai'. Bcrhc r rl,ov.rr), \ro(lhdlm, nor 9 Lilon 1990\.t Lewcrdi, Mahmüd; "li Hö1.1 Hdy a a)-a Qe'd \ihdftr ttbiritir-a, Qarqira (kovar), no: 3 (Tebax 1986), Stockholm, r. 3 4, 24 Malmisanijl Ioll/ori Ma Ra Qead Narrr?rre1, V/c; anen lina \ü, Stcrkholnr, 1991,!r 226, {rcksrx " äxb;rini i' cyrtrn" ) Osnr:utr Tahrir Defterir Kit bckc dcstnivis c ku di947 Hicri/I-539 Miladi dr hati,ve nivisin. Li gor )\4. Fahrerrin Krrzro lu, tö de bthrrr e;n an sa\bizinivad iidikc (trinerel Krrzro lu, kirtba li jori bi nav kni, r: 29). Pcnor, Ccorgei 'I?s ( rtlls Dc L'Hannatreh",Revw De Deux tr{onde. Paris. 1865,\'o1.5.r Svkes, Marh The kidish Tribcs af tbe Otto,,rlt L'tlPirc ",'lhc I{ov.l Anrhropologiäl lnsrirutc, January 28 rh, 1908, r,ol: XXXVIII. Usak, Hatil Ibrahim; Iarii: ldt le Ha\ 1d»a, Havmanahlar Yardrmhgm a ve T.nrtm i Dcrrrcgi, y3y,n no: 1, Ankari I98 r, Yu«Ansikloprdrri;l'tanbul. l98l loirarbrtiqismön li ser,{nkara, Xonv:r ir lirrgrhi16)

99

100 ,\tra nc ke 5ix I t i: utiyon Pale duze w pale giro Xwera tawistan nawq6 nimerü w diycr Ke je germi qule newu le nazli yar kir züro Da wigim kirasem ray wikim. we parqey qeregadiro. Dilo dilo dil yemano De bira awirdin le dest min dan kelepgeykä zeftiyano De bira li pa min dan sindiriki je hespano De bira min wikirdan de axir6 pes ü galo De bira le vere mir wivistan we quw qiwan Cr gawano De lö Ew ji sew xatir6 du dilan<r Kurrtlttti it ta Pala düz ü pala giro Tava havin6 ya nava nivro ü 'esir li nazli yar8 kiriye zoro Ku ji germa qüla nebe D6 higim kiras xwe j6 re bikim bi parg qereqadiro. Dilo dilo dil yemano De bira bianiyana li dest min dana kelepqeyeke zeftiyan<r De bira li piy0 min dana q'eyda ji hcspano De bira min bikirana di axir pez ü gano (dewarano) De bira li min bixistana bi Euvö (goy ) qivan ü gavanano De 1 l 16 Ew ji seba xatir8 du dilano.