T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı NOKTASAL KAYNAKLI KİRLENMİŞ SAHALAR YÖNETİM SİSTEMİ TEKNİK DOKÜMANI

Transkript

1 T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı NOKTASAL KAYNAKLI KİRLENMİŞ SAHALAR YÖNETİM SİSTEMİ TEKNİK DOKÜMANI ANKARA, 2009 i

2 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ KİRLENMİŞ SAHALAR YÖNETİM SİSTEMİ ANA BİLEŞENLERİ Kirlenmiş Sahalar Teşhis ve Kayıt Sistemi Kirlenmiş Sahalar Değerlendirme Sistemi Birinci Aşama Değerlendirme Sistemi İkinci Aşama Değerlendirme Sistemi Saha ve Kirlilik Karakterizasynu Jenerik Risk Değerlendirme Sahaya Özgü Risk Analizi Kirlenmiş Sahalar Temizleme Sistemi TOPRAK KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ VE NOKTASAL KAYNAKLI KİRLENMİŞ SAHALARA DAİR YÖNETMELİK KAPSAMINDA KİRLENMİŞ SAHALAR YÖNETİM SİSTEMİ UYGULAMASI VE KİRLENMİŞ SAHALAR BİLGİ SİSTEMİ EK: TOPRAK KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ VE NOKTASAL KAYNAKLI KİRLENMİŞ SAHALARA DAİR YÖNETMELİK UYGULAMA KONTROL LİSTESİ...21 ii

3 1. GİRİŞ Sanayi tesislerinde üretilen, hammadde larak kullanılan çeşitli tehlikeli kimyasal maddelerin veya atıkların deplanmaları ve nakledilmeleri sırasında meydana gelebilecek kazalar snucunda luşan döküntü ve sızıntıların yanı sıra, kntrlsüz veya uygunsuz atık bertarafı gibi faaliyetler nedeniyle nktasal kaynaklı tprak ve yeraltı suyu kirliliği rtaya çıkmaktadır. Ülkemizde kirlenmiş sahaların sayısı günden güne artmakta lup, bu sahaların teşhis edilmesi, kayıt altına alınması, izlenmesi ve temizlenmesine yönelik bir yönetim sistemi bulunmamaktadır. Nktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar için Yönetim Sistemi Geliştirilmesi başlıklı TÜBİTAK Kamu prjesinin amacı nktasal kaynaklı kirlenmiş sahaların sistematik bir şekilde ele alınmasını sağlayacak ve Tprak Kirliliğinin Kntrlü ve Nktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik (TKKNKKSDY) kapsamında yer alacak bir Kirlenmiş Sahalar Yönetim Sistemi (KSYS) geliştirilmesidir. AB Tprak Çerçeve Direktifi mevcut ve gelecekteki muhtemel tprak (arazi) kullanımı dikkate alındığında, insan ve çevre sağlığı bakımından önemli ölçüde risk luşturan, insan faaliyetlerinden kaynaklanan, tehlikeli maddelerin bulunduğu teyit edilmiş sahaları kirlenmiş saha larak tanımlamaktadır. Bu tanım çerçevesinde KSYS, kirlendiğinden şüphe duyulan veya gerçekten kirlenmiş lan sahaların sistematik bir şekilde teşhis edilmesi, kayıt altına alınması ve izlenmesi; temizlenmesi gereken sahaların belirlenmesi ve bu sahaların hangi yöntemlerle, hangi kriterlere göre, nasıl temizlenmesi gerektiği hususlarının açık larak tanımlandığı bir süreç larak değerlendirilmektedir. Geliştirilen yönetim sistemi, Avrupa Birliği (AB) Tprak Çerçeve Direktifi nin gereklerini dikkate alan, ülkemiz kşullarında sürdürülebilir larak uygulanabilmesini sağlayan yaklaşım, yöntem ve teknik araçları içeren bir sistemdir. Yukarıda bahsi geçen bu knuları tanımlayan, teknik rehberlerle dnatılmış kapsamlı bir Nktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Yönetim Sisteminin (KSYS) ve bu sistemin değişik aşamalarında ihtiyaç duyulacak araçların geliştirilmesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın daha etkin faaliyet gösterebilmesi için temel bir ihtiyaç larak rtaya çıkmıştır. 2. KİRLENMİŞ SAHALAR YÖNETİM SİSTEMİ ANA BİLEŞENLERİ Nktasal kaynaklı kirlenmiş sahalar için yönetim sisteminin geliştirilmesi çalışmaları sırasında çeşitli ülkelerin kirlenmiş sahalar ile ilgili yaklaşımları ve kullanmakta ldukları yönetim sistemleri detaylı larak incelenmiştir. Ülke yaklaşımları karşılaştırmalı larak analiz edilmiş, bu yaklaşımların benzer ve farklı yönleri rtaya knulmuştur. İlgili uzman ve yetkili bakanlık persneli görüşlerine başvurularak, bu yaklaşımların Türkiye şartlarında uygulanabilirliği değerlendirilmiştir. Yapılan literatür taramasıyla edinilen bilgiler ışığında; Türkiye kşullarında uygulanabilir bir yönetim sistemi ana hatlarıyla luşturulmuştur. Prje kapsamındaki faaliyetler snucu geliştirilmiş lan KSYS; Kirlenmiş Sahalar Teşhis ve Kayıt Sistemi (KSTKS), Kirlenmiş Sahalar Değerlendirme Sistemi (KSDS) ve Kirlenmiş Sahalar Temizleme Sistemi (KSTS) lmak üzere üç ana bileşenden luşmaktadır. Yönetim sisteminin genel akım şeması Şekil 3.2 de verilmektedir. 1

4 Şekil 2.1. Kirlenmiş Sahalar Yönetim Sistemi Genel Akım Şeması 2

5 2.1 Kirlenmiş Sahalar Teşhis ve Kayıt Sistemi KSYS nin ilk aşamasını luşturan KSTKS temel larak kirlenmiş sahaların teşhis edilmesini ve bunların tanımlanmış kategriler altında sınıflanarak dinamik ve sürdürülebilir bir kirlenmiş sahalar envanterinin luşturulmasını amaçlamaktadır. Sistemde, mevcut idari yapımız bağlamında, teşhis mekanizmaları larak Denetim, Afet, Kaza ve Gerçek/Tüzel Bildirimler (Şikayetler) belirlenmiştir. KSTKS de ptansiyel, sahipsiz, şüpheli ve kirlilik kaynağı belirsiz sahalar lmak üzere 4 çeşit saha tanımlanmaktadır. Ptansiyel kirlenmiş saha TKKNKKSDY nin Ek-2 sinde listesi verilen herhangi bir Ptansiyel Kirletici Faaliyetin yürütüldüğü saha larak tanımlanmıştır. Ptansiyel kirlenmiş saha listesine dahil lan tesislerden, KSYS uygulamaları gereğince, Faaliyet Ön Bilgi Frmu dldurarak Bakanlığa iletmeleri talep edilmektedir. Sahipsiz saha, yasal lmayan atık bertarafı ve benzeri herhangi bir faaliyet snucu luşan ve srumlusu bilinmeyen bir kirlenmenin söz knusu lduğu sahayı tanımlamaktadır. Şüpheli saha, ptansiyel veya sahipsiz kirlenmiş sahalar arasında yer alan; afet, kaza, denetim veya bildirimler snucunda tprak kirliliğinin var lduğu şüphesini taşıyan sahayı temsil etmektedir. Diğer bir deyişle, herhangi bir ptansiyel veya belirsiz saha; bildirim, afet, kaza veya denetimler snucunda şüpheli kirlenmiş saha knumuna geçebilmektedir. Kirlilik kaynağı belirsiz saha ise kirlilik kaynağı bilinmeyen, ancak kirlenme şüphesinin lduğuna işaret eden belirtilerin (örneğin, iç veya dış mekanlarda zeminden kaynaklanan sızıntı gaz kkusu, yeraltı suyunda kku ve/veya tat bzukluğu ve benzeri belirtilerin) tespit edildiği ve kirlenmenin varlığının bu belirtilerin rtaya çıkmasıyla anlaşıldığı sahayı temsil etmektedir. Geliştirilen KSTKS işleyişini gösteren ayrıntılı akım şeması Şekil 2.2 de verilmiştir. Akım şemasında da görüldüğü üzere, ptansiyel kirletici faaliyetlerin yer aldığı sahalar iki farklı mekanizma ile şüpheli saha knumuna geçebilmektedir. Bunlardan ilki Faaliyet Ön Bilgi Frmu nun değerlendirilmesi snucundadır. Faaliyet Ön Bilgi Frmu, Bakanlık tarafından ptansiyel kirletici faaliyetlerin yer aldığı bütün endüstriyel tesislerden bir kereye mahsus talep edilmektedir. Bu rapr tesiste, prseste, deplama şeklinde vs. bir değişikliğe gidilmesi durumunda faaliyet sahibi tarafından yenilenecektir. Faaliyet Ön Bilgi Frmu, TKKNKKSDY Ek 3 de verilmiş lup, bu frmda istenen bilgiler şunlardır: Saha ve çevresi ile ilgili bilgiler; frmu dlduran yetkili hakkında bilgi; tesisle ilgili genel bilgiler; sahada geçmişte yer alan faaliyetler ile ilgili bilgiler; kazalar ile ilgili bilgiler; tehlikeli kimyasallar ile ilgili bilgiler; tehlikeli kimyasal maddelerin deplanması ile ilgili bilgiler; tehlikeli ve zararlı atıklar ile ilgili bilgiler; atık su ile ilgili bilgiler; yeraltı suyu durumu ile ilgili bilgiler; yüzey suyu durumu ile ilgili bilgiler; tesisin bulunduğu bölge ile ilgili bilgiler ve haritalar. Aşağıda listelenen ve TKKNKKSDY Ek 4 te verilen durumlarda ptansiyel kirlenmiş saha knumundaki herhangi bir endüstriyel tesis şüpheli saha knumuna geçebilmektedir. 3

6 Faaliyet Ön Bilgi Frm Değerlendirme Kriterleri 1. Faaliyet sahasında tehlikeli kimyasalların bulunması ve herhangi bir tehlikeli kimyasal için deplama şekline bağlı larak: a. Deplama için: i. Zemin izlasynunun bulunmaması, veya ii. Drenaj sistemi lmayan açık alanın kullanılması. b. Yüzey tankları için: i. Sızıntı kntrlü bulunmaması, veya ii. Brularda sızıntı kntrlü bulunmaması, veya iii. Zemin izlasynunun bulunmaması. c. Yeraltı tankları için: i. Tek cidarlı lması, veya ii. Tank yaşının 10 yıl ve üzeri lması, veya iii. Sızıntı kntrlünün bulunmaması, veya iv. Brularda sızıntı kntrlü bulunmaması, veya v. Krzyn kruması veya katdik krumanın bulunmaması. 2. Faaliyet sahasında endüstriyel kaza meydana gelmesi. 3. Faaliyet sahasında tehlikeli atıkların geçici larak deplanması ve: a. Deplanan atıklardan herhangi birinin Tehlikeli Atıkların Kntrlü Yönetmeliği ne göre A sınıfı atık lması, veya b. Tehlikeli atık dep alanında geçirimsiz tabaka bulunmaması, veya c. Tehlikeli atık dep alanı çevresinde drenaj sistemi bulunmaması. 4. Faaliyet sırasında luşan endüstriyel atıksu için arıtma tesisinin bulunması ve: a. Arıtma çamurunun faaliyet sahasında geçici larak deplanması, veya b. Arıtılmış atıksuyun araziye deşarj edilmesi. Şüpheli sahalar listesinin luşturulmasında kullanılacak ikinci mekanizma ise Denetim, Afet, Kaza veya Şikâyetler nedeniyle yapılacak bildirimlerdir. Gerçek/tüzel kişilerin bildirimde bulunması için ilgili valiliğe sunulmak üzere bir Bildirim Frmu geliştirilmiş lup bu frm TKKNKKSDY Ek 5 te verilmiştir. Bu frmda; bildirimde bulunan kişi, bildirime knu lan saha, sahanın kullanım şekli, bildirime yl açan gerekçeler, bildirim knusu nedeniyle sağlık prblemi gözlenip gözlenmediği, bildirime knu lan durumun ne kadar süredir gözlendiği, muhtemel kirlilik kaynağı ve daha önce başka bir kuruluşa bildirim yapılıp yapılmadığı gibi bilgiler talep edilmektedir. Sahipsiz sahalar da herhangi bir nedenle tprak ve/veya yeraltı suyu kirliliğinin meydana gelmesi durumunda veya hakkında TKKNKKSDY Ek 5 te verilen Bildirim Frmuna göre bildirim yapılması halinde Şüpheli Saha Listesine alınır ve TKKNKKSDY Ek 6 da verilen Saha Ön Bilgi Frmu, Bakanlık yetkilileri tarafından dldurulur. 4

7 Denetim Afet Kaza Bildirim Ptansiyel Kirletici Faaliyetler Kirlilik Kaynağı Belirsiz Saha Hayır Kirlilik kaynağı belli mi? Ptansiyel Saha Evet TEŞHİS VE KAYIT Kaynak Belirleme Kaynak endüstriyel faaliyet mi? Hayır Sahipsiz Saha Evet Faaliyet Ön Bilgi Frmu var mı? Hayır Faaliyet Ön Bilgi Frmu Evet Faaliyet Ön Bilgi Frmu Faaliyet Ön Bilgi Frmu Değerlendirme Saha Ön Bilgi Frmu Şüpheli Saha Evet Şüpheli durum var mı? Hayır 1. Aşama Değerlendirme Şekil 2.2. Kirlenmiş Sahalar Teşhis ve Kayıt Sistemi Ayrıntılı Akım Şeması Kirlilik kaynağı (örneğin döküntü alanı) bilinmeyen, ancak kirlenme şüphesinin lduğunu gösteren belirtilerin (örneğin, iç ve dış mekanlarda zeminden kaynaklanan sızıntı gaz kkusu, yeraltı suyunda kku ve/veya tat bzukluğu ve benzeri arazların) tespit edildiği ve kirlenmenin etkilerinin bu belirtilerin rtaya çıkmasıyla anlaşıldığı kirlilik vakalarında, kirlilik belirtilerinin gözlendiği veya rtaya çıktığı nktalardan İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından yüzey ve yeraltı suyu ve/veya gaz numuneleri alınarak/aldırılarak, kirlilik belirtilerinin gerçekçi lup lmadığını belirlemek üzere TKKNKKSDY Ek 2, Tabl 1 de verilen Kirlilik Gösterge Parametrelerinin ölçümleri yaptırılır. Bu ölçümler snucunda kirlilik tespit edilmesi halinde, Kirlenmiş Saha Etüt Teknik Rehberi, Bölüm 2: Kirlilik Kaynağı Belirsiz Sahalarda Kaynak Tespiti bölümünde belirtildiği kapsamda İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından Kaynak Belirleme çalışmaları yaptırılarak, kirlenmeye sebep lan kirletici maddenin/maddelerin ne lduğu, kirlilik kaynağının yeri ve/veya kaynağın bulunduğu saha (faaliyet, tesis) sahibi tespit ettirilir ve saha Şüpheli Saha Listesine alınır. Bu saha için Faaliyet Ön Bilgi Frmu veya Saha Ön Bilgi Frmu düzenlenir. 5

8 KSTKS nin işlerlik kazanması için web tabanlı bir Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi (KSBS) gelştirilmiştir. KSTKS için gerek duyulan tüm bilgilerin KSBS aracılığıyla elektrnik rtamda sisteme girilmesi mümkündür. KSBS, ulusal envanter bilgilerinin sistematik bir yapılanma ile muhafaza edilmesini ve güncelleştirilmesini sağlayacak, veritabanı temelli, çk kullanıcılı ve harita destekli bir bilgi sistemidir. 2.2 Kirlenmiş Sahalar Değerlendirme Sistemi Kirlenmiş Sahalar Değerlendirme Sistemi (KSDS), Birinci Aşama Değerlendirme (BAD) ve İkinci Aşama Değerlendirme (İAD) lmak üzere iki ayrı alt aşamadan luşmaktadır. KSDS nin temel amacı KSTKS de Şüpheli Saha larak tanımlanan bir sahanın birinci aşamada yapılacak değerlendirmeler çerçevesinde takip gerektirmeyen veya takip gerektiren bir saha lup lmadığının belirlenmesi; eğer takip gerektirebilecek bir saha ise, ikinci aşamada saha karakterizasynu ve risk değerlendirmesine tabi tutularak temizleme gerektiren kirlenmiş saha veya temizleme gerektirmeyen saha lup lmadığının tespit edilmesidir. BAD ağırlıklı larak şüpheli saha hakkındaki mevcut bilgilere ve gerek duyulması halinde daha snradan elde edilecek sahaya özgü kısıtlı miktardaki verilere dayanarak yapılmaktadır. İAD ise tamamen sahaya özgü verilere dayandırılmaktadır. Birinci ve İkinci Değerlendirme aşamaları ile ilgili ayrıntılı bilgiler aşağıda sunulmuştur Birinci Aşama Değerlendirme Sistemi Herhangi bir saha, şüpheli saha listesine alındığı takdirde sahanın BAD ye tabi tutulması gerekmektedir. Bakanlık yetkilileri tarafından gerçekleştirilecek lan BAD nin temel hedefi kirlilik şüphesi nedeniyle şüpheli sahada örnekleme/ölçüm ve benzeri faaliyetleri başlatmanın gerekip gerekmeyeceğinin kararlaştırılmasıdır. Şüpheli sahada Bakanlık yetkilileri tarafından keşif (arazi incelemesinin) yapılması ve keşif sırasında TKKNKKSDY Ek 7 de verilen Denetim Frmu nun dldurulması gerekmektedir. Saha denetiminde şüpheli sahanın yerinde görülerek, şüpheye yl açan vaka, kirlilik kaynağı ve kirletici maddeler hakkında bilgilerin derlenmesi ve varsa çevresel etkilerin gözlenmesi gibi hususlar hedeflenmektedir. Sahanın tprak kirliliği açısından değerlendirilmesi amacıyla, Denetim Frmu na ek larak; Saha üzerinde endüstriyel faaliyet bulunuyrsa; faaliyet sahibi tarafından önceden dldurularak Bakanlığa teslim edilmiş lan Faaliyet Ön Bilgi Frmu, Saha üzerinde herhangi bir endüstriyel faaliyet bulunmuyrsa (diğer bir deyişle saha sahipsiz saha ise); Bakanlık yetkilileri tarafından dldurulacak lan Saha Ön Bilgi Frmu kullanılacaktır. BAD nin amacı; i) sahaya yönelik kirlilik şüphelerinin gerçekçi lup lmadığı, ii) sahada mevcut durumun temizlemeye yönelik takip gerektirip gerektirmediği veya iii) mevcut durumun dğrudan temizleme gerektirip gerektirmediği hususlarının açıklığa kavuşturulmasıdır. 6

9 Dlayısıyla, BAD snucunda, şüpheli saha ile ilgili larak aşağıda belirtilen üç karardan birinin alınması beklenmektedir: i) Sahaya yönelik kirlilik şüpheleri gerçekçi değildir, ikinci aşama değerlendirmeye tabi tutulmasına ve dlayısıyla herhangi bir takibe gerek yktur. Bu durumda; saha ile ilgili larak daha fazla inceleme yapılmayacak; ancak, saha envanterde tutulmaya devam edilecektir. ii) Sahaya yönelik kirlilik şüpheleri gerçekçidir, saha ikinci aşama değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. iii) Mevcut durum dğrudan temizleme gerektirmektedir, saha ikinci aşama değerlendirmeye tabi tutulmaksızın dğrudan temizleme ve planlama aşamasına geçmelidir. Yukarıda açıklanan karar verme sürecini ve dlayısıyla geliştirilen KSDS nin BAD Sistemini gösteren ayrıntılı akım şeması Şekil 2.3 de verilmiştir. Şüpheli sahanın denetlenmesiyle başlayan BAD de, Faaliyet/Saha Ön Bilgi ve Denetim Frmları nın değerlendirilerek ilk adımda söz knusu saha için ölçüm gerektiren kşulların (kirletici madde ile ilgili belirsizlik durumlarının) geçerli lup lmadığı belirlenmektedir. Şüpheli sahada söz knusu kirlilik kaynağı ve kirletici maddenin/maddelerin ne lduğunun bilinmesi halinde ölçüm gerektirmeyen kşullar geçerlidir; bu durumda : i) Kirletici madde/maddeler tehlikesiz ise, ilgili mevzuat hükümleri dğrultusunda gerekli tedbirler alınarak saha Takip Gerektirmeyen Saha larak nitelendirilir. ii) Kirletici madde/maddeler tehlikeli ise, Denetim Frmu ile Faaliyet/Saha Ön Bilgi Frmunun değerlendirilmesi için karar almayı klaylaştıracak puanlama esaslı bir yaklaşım kullanılır. Frmların değerlendirilmesi için frmlarda yer alan srulara verilen yanıtların belirli kriterlere göre puanlandırılması söz knusudur. Şüpheli bir saha puanlamalı değerlendirme snucunda; (i) takip gerektirmeyen saha (yönetmelik kapsamına girmeyen, kirliliğin lmadığı veya küçük çaplı bir müdahale ile kirliliğin giderilebildiği saha), (ii) takip gerektiren saha (kirliliğin ve dğurduğu risklerin daha detaylı incelenmesi gereken saha) veya (iii) dğrudan temizleme gerektiren saha (kirliliğin büyük çaplı lduğu ve net larak belirlenebildiği saha) larak sınıflandırılır. Bu sistemin geliştirilmesi sırasında, değerlendirmede kullanılacak parametrelerin (karar verme aşamasında temel teşkil edecek sru ve cevapların) neler lacağı ve bu parametrelerin puan ve ağırlıklarının belirlenmesi knusunda çalışmalar yürütülmüştür. 7

10 Şüpheli Saha Faaliyet / Saha Ön Bilgi Frmu Denetim Frmu Sahada Denetim Kirletici madde belli mi? Hayır Kirletici maddeden dğrudan örnek alınabiliyr mu? Hayır KGP Ölçümleri (Faaliyete özel) Evet Evet 1. AŞAMA DEĞERLENDİRME Takip Gerektirmeyen Saha Hayır Tehlikeli madde mi? Evet Puanlamalı Değerlendirme Kirletici madde karakterizasynu KGP Ölçümlerinin Değerlendirilmesi ve Rapr Edilmesi Denetim Puanı > P alt Hayır Müdahale Takip Gerektirmeyen Saha Evet ÖD maks/rd 1 Evet Hayır Tplam Puan > P üst Hayır Takip Gerektiren Saha Evet ÖD maks/rd< 25 Evet Hayır Kirlenmiş Saha 2. Aşama Değerlendirme Dğrudan Temizleme Denetim Puanı: Denetim Frmu nun değerlendirilmesi snucunda elde edilen puan Tplam Puan: Denetim ve Faaliyet / Saha Ön Bilgi Frm larının birlikte değerlendirilmesi snucunda edilen tplam puan KGP : Kirlilik gösterge parametresi ÖD : Ölçülen kirlilik gösterge parametresi değeri ÖD maks : Ölçülen en yüksek kirlilik gösterge parametresi değeri RD : Ölçülen referans değer P alt : Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemince yapılan puanlamanın alt sınır değeri P üst : Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemince yapılan puanlamanın üst sınır değeri Müdahale: Kirlenmiş tprak miktarının ve saha şartlarının hafriyata elverişli lması halinde, kirlilik kaynağı / kirlenmiş tprağın rtadan kaldırılarak yönetmeliklere uygun şekilde bertaraf edilmesi Şekil 2.3. Kirlenmiş Saha Değerlendirme Sistemi, Birinci Aşama Değerlendirme Ayrıntılı Akım Şeması 8

11 Puanlama sistemine: Denetim Frmu ndan; Kirlilik ile ilgili bilgiler, Kirlilik kaynağı ve kirlenmiş saha ile ilgili bilgiler, Kirlenmeye neden lan maddeler ve Gözlenen etkiler ile ilgili bilgiler, Faaliyet/Saha Ön Bilgi Frmu ndan; Saha ve çevresi ile ilgili bilgiler, Yüzey suyu durumu ile ilgili bilgiler ve Yeraltı suyu durumu ile ilgili bilgiler kısımlarında yer alan kritik bilgiler yansıtılmıştır. Her sru için bir puan ve bu sruyla elde edilen bilginin önem düzeyine göre bir ağırlık katsayısı belirlenmiştir. Kullanılan srular ile bu sruların puan ve katsayılarının yanı sıra değerlendirme için kullanılacak lan alt ve üst puan sınırlarının belirlenmesi ve değerlendirmenin nasıl yapılacağı ile ilgili yaklaşım TKKNKKSDY Ek 8 de detaylı larak verilmiştir. Puanlamalı Değerlendirme, Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi üzerinden Bakanlık ve/veya İl Müdürlüğü yetkilileri tarafından gerçekleştirilir. Bu amaçla, ptansiyel kirletici faaliyetler için Faaliyet Ön Bilgi Frmunun, faaliyet sahibince; sahipsiz sahalar için ise Saha Ön Bilgi Frmunun İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü yetkililerce KSBS ye işlenmiş lması gerekmektedir. Aynı şekilde Denetim Frmu da denetimi yapan görevli tarafından Bilgi Sistemine aktarılacaktır. Kirlenmiş bir sahanın değerlendirme snucunda alacağı puan ve saha ile ilgili alınması gereken karar Bilgi Sistemi tarafından tmatik larak belirlenecektir. Denetim snucunda, şüpheli sahada söz knusu kirlilik kaynağı ve kirletici maddenin/maddelerin ne lduğunun bilinmemesi halinde ölçüm gerektiren kşullar geçerlidir. Bu durumunda, kirletici maddeden dğrudan örnek alınamıyrsa, bu sahada yer alan faaliyete özel kirlilik gösterge parametre (KGP) ölçümleri yapılır. TKKNKKSDY Ek 2 de tprak kirletici faaliyetler ve faaliyete özel kirlilik gösterge parametreleri ile TKKNKKSDY Ek-3 de bu parametreler için önerilen ölçüm yöntemleri verilmiştir. Kirlilik gösterge parametreleri, kirlenmiş lduğu tahmin edilen alandan alınan tprak/yeraltı suyu örneklerinin analizi ile belirlenir ve ölçülen knsantrasyn ölçüm değeri (ÖD) larak adlandırılır. ÖD, sahaya özgü referans değer (RD) ile karşılaştırılır. Referans değer (RD), sahanın civarında herhangi bir nktasal kaynak nedeniyle kirlenmemiş lduğu düşünülen/varsayılan kısmından alınan tprak/yeraltı suyu örneklerinde KGP ölçümleri ile belirlenir. 9

12 Bir parametre için ölçülen en yüksek knsantrasyn değeri, referans değer ile kıyaslanır ve referans değerden sapma düzeyine bakılır. Sapma düzeyi, sahanın, herhangi bir nktasal kaynaklı faaliyet nedeniyle etkilenip etkilenmediğini belirlemede ve dlayısıyla, izlenecek ylu işaret etmekte kullanılır. Buna göre, eğer ölçülen değerin referans değere ranı 1 veya 1 den küçükse; sahanın takip gerektirmediği kararına varılır. Eğer bu ran 1 ile 25 arasında ise; saha ikinci aşama değerlendirmeye geçer. Ölçüm değeri referans değerin 25 katından daha büyükse, kirliliğin fazla ve tehlikeli lduğuna kanaat getirilir ve sahanın dğrudan temizlenmesine karar verilir. Sahada birden fazla KGP parametresinin ölçümünün söz knusu lduğu durumlarda, en kötü durumu işaret eden KGP dikkate alınır. RD ve ÖD nin belirlenmesine yönelik örnekleme yaklaşımının kapsamı ve detayları Kirlenmiş Saha Etüt Teknik Rehberi Bölüm 7 de verilmiştir. Birinci Aşama Değerlendirme web tabanlı larak çalışan KSBS ne entegre edilmiş lup, bu çerçevede yer alan değerlendirmeler elektrnik rtamda yapılabilmektedir İkinci Aşama Değerlendirme Sistemi İAD nin ana amacı, birinci aşamada takip gerektirir kararı verilen sahanın temizleme gerektirip gerektirmediğinin belirlenmesidir. İAD ayrıntılı saha etüt çalışmalarından elde edilen sahaya özgü verilere dayanılarak yapılmaktadır. Temizlemenin gerekli lup lmadığı kararının verilmesinde risk değerlendirme çalışması esas alınmaktadır. Gerek ayrıntılı saha etüt çalışmaları ve gerekse risk değerlendirme çalışmaları teknik içeriği yüksek, uzmanlık gerektiren nitelikteki çalışmalardır. Dlayısıyla, söz knusu çalışmaların bahsedilen knularda uzmanlık sahibi firmalarca yürütülmesi ve gerekli kararların hazırlanacak raprlar dğrultusunda Bakanlık denetiminde alınması önem arz etmektedir. İAD temel larak saha ve kirlilik karakterizasynu, jenerik risk değerlendirme ve sahaya özgü risk değerlendirme lmak üzere üç ana bölümden luşmaktadır İAD ayrıntılı akım şeması Şekil 2.4 de verilmiştir Saha ve Kirlilik Karakterizasynu Saha ve kirlilik karakterizasynunda, sahanın çevresel (tprak, hidrjeljik, iklim, hidrljik, vb) özelliklerinin genel larak belirlenmesi, kirlilik türü ve byutlarının belirlenmesi ve risk değerlendirmeye temel teşkil edecek verilerin elde edilmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda, İAD çalışmalarının başlangıcında gerek sahaya özgü veri tplanması ve gerekse risk değerlendirme çalışmalarına temel (referans nktası) luşturacak; dlayısıyla bu çalışmaların sistematik, dinamik ve amaca uygun bir şekilde yürütülmesini mümkün kılacak bir Kavramsal Saha Mdeli (KSM) luşturulması benimsenmiştir. KSM sadece saha karakterizasyn çalışmalarının değil daha snra gündeme gelecek lan temizleme çalışmalarının da planlanması ve sağlıklı bir şekilde yürütülmesi bakımından önemli ve yararlı bir teknik araç larak görülmektedir. KSM en basit haliyle, sahanın ilgililer tarafından tüm yönleriyle klayca algılanmasını ve kavranmasını sağlamak amacıyla saha 10

13 Şekil 2.4. Kirlenmiş Sahalar Yönetim Sistemi İAD Ayrıntılı Akım Şeması 11

14 ve civarındaki çevresel kşulların tanımlanmasıdır. Dlayısıyla, KSM BAD kademesinde derlenen bilgilerden başlayarak, ikinci aşamada elde edilecek sahadaki kirlilik kaynağı, kirleticilerin kaynaktan yayılım mekanizmaları, kirletici çeşitleri, kirletici dağılım alanları taşınım güzergahları, kirlilikten dlayı risk altındaki muhtemel alıcı nktalar/rtamlar, belirsizlikler ve benzeri hususlar hakkındaki ve zaman içerisinde elde edilebilecek tüm fiziksel, kimyasal ve hidrjeljik bilgileri kapsayacak şekilde dinamik bir yapıda geliştirilmelidir. Aynı zamanda, KSM harita, şema ve arazi kesitleri gibi görsel unsurlarla da desteklenmelidir. Saha karakterizasynu ve İAD çalışmalarının amaca uygun ve başarılı bir şekilde yürütülebilmesi bakımından dğru bir KSM nin luşturulması ve saha örnekleme çalışmalarının KSM ile entegre edilmesi önem arz etmektedir. KSM nin luşturulmasıyla ilgili detaylı bilgi KS Risk Değerlendirme Teknik rehberinde verilmiştir. Oluşturulan KSM dğrultusunda hazırlanacak saha örnekleme ve analiz planı çerçevesinde, tprak ve/veya yeraltı suyu örnekleme çalışmaları yürütülecek ve sahadaki kirletici knsantrasyn düzeyi belirlenecektir. Saha örnekleme ve analiz planına bağlı larak sahadan alınan numunelerin analizi snucu ölçülerek belirlenmiş kirletici knsantrasynu, Hedef Kirletici Saha Knsantrasynu (HKSK) larak tanımlanmıştır. Analiz snuçları, Veri Kalitesi Değerlendirme (VKD) kriterlerine göre değerlendirilecek ve numunelerin sahadaki kirlilik derece ve kapsamını temsil yeteneği belirlenecektir. Saha örnekleme ve VKD çalışmalarının ayrıntıları ile ilgili bilgi KS Etüt Teknik Rehberinde verilmiştir. Saha örnekleme çalışmaları sırasında elde edilen bulgular kullanılarak KSM güncellenmelidir Jenerik Risk Değerlendirme Bu aşamada ilk larak, güncellenen KSM (G_KSM) kullanılarak, saha için geçerli lan maruziyet yllarının jenerik kirletici sınır değerlerinin geçerli lduğu maruziyet ylları (JS_KSM) ile uyumlu lup lmadığına bakılacaktır. Jenerik kirletici sınır değerlerinin geçerli lduğu maruziyet ylları, tprağın yutulması ve deri yluyla emilim, kaçak tzların dış rtamda slunması, uçucu maddelerin dış rtamda slunması ve kirleticilerin yeraltı suyuna taşınması ve yeraltı suyunun içilmesi larak sıralanmaktadır. Kimi durumlarda kirleticilerin bu dört maruziyet ylu dışında bir takım diğer (ilave) maruziyet ylları ile reseptörlere ulaşması mümkündür (bitkilerin yenmesi, balık yenmesi, yüzey suyunun rekreasyn amaçlı kullanımı, yüzey suyunun sulama suyu amaçlı kullanımı, vb.). Hem G_KSM de hem de JS_KSM de bulunan (uyumlu) taşınım ylu yk ise Sahaya Özgü Risk Değerlendirme aşamasına geçilmelidir. Eğer var ise uyumlu taşınım ylu dışında başka bir taşınım ylu lup lmadığına bakılmalıdır. Uyumlu taşınım ylu dışında başka bir taşınım ylu bulunmuyr ise, tüm uyumlu taşınım ylları için Jenerik Risk Değerlendirmesi yapılır. Uyumlu taşınım ylu dışında başka bir taşınım ylu bulunuyr ise; uyumlu taşınım ylları için Jenerik Risk Değerlendirmesi yapılırken, ilave taşınım ylları için Sahaya Özgü Risk Değerlendirme aşamasına geçilir. Jenerik Risk Değerlendirmesine tabi lan uyumlu taşınım ylları için; Hedef Kirletici Saha Knsantrasynu (HKSK) ile Jenerik Kirletici Sınır Değeri (JKSD) kıyaslanmalıdır. JKSD, TKKNKKSDY Ek-1 de listelenen; kirlenmiş sahada insan sağlığı bakımından lması muhtemel en kötü kşulların mevcut lduğu varsayılarak ve bu durumu temsil ettiği düşünülen jenerik parametre 12

15 değerleri kullanılarak hesaplanan knsantrasyn değeridir. Diğer bir deyişle, kirlenmiş sahanın mevcut ya da ilerideki kullanım amacının yerleşim alanı lması ve insan sağlığı üzerindeki riskler dikkate alınarak, insanların kirleticiye makul bir süre azami düzeyde maruz kalma durumunun geçerli lacağı varsayılarak hesaplanmıştır. JKSD nin hesaplanması ile ilgili yöntemin ayrıntıları Risk Bazlı Jenerik Kirletici Sınır Değerlerin Geliştirilmesi Teknik Dkümanı nda verilmiştir. Her bir hedef kirletici için, belirlenen HKSK nin, JKSD den küçük lması durumunda saha takip gerektirmeyen saha larak sınıflandırılacak; ancak, envanterde tutulmaya devam edilecektir. HKSK nin JKSD den büyük lduğu hedef kirleticiler içinse, sahanın JKSD ye kadar temizlenmesinin pratik lup lmadığı değerlendirilecektir Sahaya Özgü Risk Analizi Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesi adından da anlaşıldığı gibi risk analizinin krumacı ve varsayılan jenerik bilgilerle/verilerle değil sahaya özgü, bizzat sahanın kendisinde yapılan ölçüm ve incelemeler snucu elde edilen bilgiler/veriler kullanılarak gerçekleştirildiği bir çalışmadır. Sahaya özgü risk analizi bölümünde; jenerik risk analizinin aksine, sahanın mevcut kşulları ve kullanım durumu dikkate alınmaktadır. Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesi çalışması snucunda bir sahanın ya Takip Gerektirmeyen Saha ya da Kirlenmiş Saha lduğuna karar verilir. Bu bölümde ilk larak Saha Karakterizasynu ve Veri Kalitesi Analizi yapılacak ve Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesi nin gerçekleştirilebilmesi için ihtiyaç duyulacak bilgiler/veriler tplanacaktır. Bu amaçla sahadaki kirleticiler, kirletici knsantrasynları, kirletici kaynakları, kirleticilerin çevresel rtamlarda taşınımlarını etkileyecek hidrjeljik, jeljik ve çevresel özellikler ile ilgili verilerin tplanması gerekmektedir. Bu aşamada, hem mevcut durumda hedef kirleticilerin kaynaktan reseptöre ulaştığı taşınım ylları hem de gelecekte ulaşma ihtimali bulunan eksiksiz taşınım ylları da belirlenmelidir. G_KSM den de yararlanılarak daha önceki araştırmalarda ve örnekleme çalışmalarında elde edilmemiş lan veriler ışığında bilgi ihtiyacı belirlenecektir. Saha Karakterizasynu ve Veri Kalitesi Analizinin ardından G_KSM, tplanan bilgiler/verilerden yararlanılarak yeniden güncellenecektir. Saha Karakterizasynu ve Veri Kalitesi Analizi ile G_KSM nin güncellenmesi iteratif larak gerçekleştirilmelidir. Diğer bir deyişle risk değerlendirmesi çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli altyapı luşturulana kadar yeni bilgiler/veriler tplanmalı ve G_KSM güncellenmelidir. Hedef kirleticiler bir alıcı üzerinde iki çeşit sağlık riski yaratabilir: kanser riski ve kanser dışındaki sağlık riskleri. Güncellenen KSM de yer alan tüm taşınım ylları ile reseptöre ulaşan hedef kirleticilerin hem kanser hem de kanser dışında sebep lacakları sağlık etkilerinin belirlenmesi amacıyla risk değerlendirmesi yapılması gereklidir. Reseptörün çeşitli maruziyet yllarıyla (yutma, sluma ve deri teması vb.) alacağı kirletici miktarlarının hesaplanmasında kullanılabilecek frmüller Risk Değerlendirme Teknik Rehberinde verilmiştir. 13

16 Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesi aşamasında risk analizleri iteratif larak gerekli görüldüğü kadar yenilenebilir. Diğer bir deyişle, yeni verilerin/bilgilerin tplanmasının bir sahanın Takip Gerektirmeyen ya da Kirlenmiş Saha larak sınıflandırılmasına veya kirleticilerin temizlik düzeylerinin belirlenmesine etkili lacağına (fayda/maliyet analizi çerçevesinde) karar verilirse ihtiyaç duyulan yeni verilerin/bilgilerin tplanmasına ve Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesi analizlerinin yeniden yapılmasına karar verilebilir. Reseptörün birden fazla kimyasala maruz kalması yaygın larak görülebilecek bir durumdur. Dlayısıyla, böyle sahalarda reseptör için sağlık riskleri sadece bir kimyasal için hesaplanırsa gerçek değerden ldukça düşük bir değer elde edilmiş lur. Reseptörün maruz kalacağı kimyasallar ile ilgili ayrıntılı bir çalışma yksa, birden fazla kimyasala maruz kalan reseptör için hem kanser hem de kanser dışındaki sağlık risklerinin hesaplanmasında her bir kimyasaldan kaynaklanan sağlık etkilerinin tplanması prensibi kullanılmalıdır. Tüm hedef kirleticiler ve tüm maruziyet ylları için hesaplanan Tplam Kanser Riski ve Tplam Tehlike Endeksi, Risk Değerlendirme Rehberinde verilen frmata uygun larak özetlenmelidir. Saha, kaynağın kirlettiği tüm çevresel rtamlardaki kanser riskinin 10-5 ten, sağlık tehlike endeksinin ise 1 den küçük lması durumunda Takip Gerektirmeyen Saha larak sınıflandırılacaktır. Aksi bir durumun geçerli lması halinde ise, Temizleme Gereklidir kararı verilecektir. Temizlenmesi gerekli lan sahalar için temizlenmesi gereken çevresel rtam(lar) ve hedef kirleticilere özel temizleme hedefleri belirlenmelidir. Hedef kirleticiye özel temizleme hedefi; temizleme tamamlandığında, temizlenecek çevresel rtamda erişilmek istenen kirletici knsantrasynudur. Hedef kirleticiye özel temizleme hedefinin belirlenmesi için Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesinde gerçekleştirilen hesapların tersten yapılması gereklidir. Yani bir kimyasalın temizlenmesi gereken çevresel rtamdaki knsantrasynunu, ilgili çevresel rtamdan kaynaklanan tüm eksiksiz taşınım yllarıyla reseptöre ulaşan kirleticinin reseptörde luşturacağı kanser riskini 10-6 ya yada tehlike endeksini 1 e düşürecek knsantrasyn hesaplanarak belirlenir. 2.3 Kirlenmiş Sahalar Temizleme Sistemi Birinci aşama veya ikinci aşama değerlendirme snunda temizleme gerektiren kirlenmiş saha larak nitelendirilen sahalar temizleme işlemine tabi tutulmaktadır. Temizleme sisteminin ana amacı, temizleme gerektiren kirlenmiş sahaların hangi yöntemlerle, hangi kriterlere göre ve nasıl temizlenmesi gerektiği hususlarının rtaya knmasıdır. Temizleme sürecinde gerçekleştirilmesi gereken faaliyetler, bu faaliyetlerin nasıl gerçekleştirileceği ve karar alma aşamaları açık larak tanımlanması gerekmektedir. Temizleme sürecinin işleyişini gösteren ayrıntılı akım şeması Şekil 2.5 de verilmiştir. Temizleme süreci ile ilgili yönetimsel ve teknik ayrıntılar ise KS Temizleme ve İzleme Teknik Rehberinde verilmiştir. Temizleme sistemi (i) temizleme faaliyet planlama ve değerlendirme, (ii) temizleme uygulama ve izleme ve (iii) temizleme snlandırma lmak üzere üç ana aşamadan luşmaktadır. 14

17 Şekil 2.5. Temizleme sürecinin işleyişini gösteren ayrıntılı akım şeması 15

18 (i) Temizleme Faaliyet Planlama ve Değerlendirme Bu aşamada ilk larak, temizleme kararının hangi aşamada verildiğine bakılmaktadır. Temizleme gerektiren kirlenmiş saha kararı birinci aşama değerlendirme sürecinde alınmışsa, ilk yapılacak iş sahada ikinci aşama değerlendirme ayrıntılı akım şemasında belirlenen Saha ve Kirlilik Karakterizasynu ile Sahaya Özgü Risk Değerlendirme çalışmalarının gerçekleştirilmesidir. Temizleme gerektiren kirlenmiş saha kararı ikinci aşama değerlendirme sürecinde alınmışsa, sahada söz knusu Saha ve Kirlilik Karakterizasynu ile Sahaya Özgü Risk Değerlendirme çalışmaları zaten yapılmış lacağından, bir snraki adım lan Temizleme Yöntem Belirleme aşamasına geçilir. Temizlenmesi gerekli lan sahalar için temizlenmesi gereken çevresel rtam(lar) ve temizleme tamamlandığında erişilmek istenen kirletici knsantrasynunu gösteren hedef kirleticilere özel temizleme hedefleri belirlenmelidir. Risk-bazlı Saha Temizleme Hedefi, ilk aşamada Sahaya Özgü Risk Değerlendirmesinde belirlenen sahaya özgü kirletici sınır değeri (SKSD) larak alınabilir. Kirlenmiş sahayı SKSD ye kadar temizlemenin teknljik veya pratik larak mümkün lmadığı ya da eknmik larak uygulanabilir lmadığı durumlarda sahadaki kirlilik düzeyi ve dağılımının daha ayrıntılı belirlenmesine yönelik ilave kirlilik ve saha karakterizasynu çalışması yapılması gerekebilir. Böyle bir durumda (örneğin analitik veya nümerik mdel kullanımı ile) ileri düzey risk analizi yapılarak güncellenen SKSD değeri nihai Saha Temizleme Hedefi larak belirlenir. Saha Temizleme Hedefi nin belirlenmesine yönelik ayrıntılar KS temizleme ve İzleme Teknik Rehberinin, Risk Bazlı Saha Temizleme Hedefinin Belirlenmesi alt bölümünde anlatılmaktadır. Risk bazlı Saha Temizleme Hedefi nin belirlenmesinin ardından Temizleme Yöntem Belirleme işlemine geçilir. Bu aşamada sahadaki kirliliğin belirlenen Saha Temizleme Hedefi ne kadar temizlenmesini mümkün kılabilecek uygulanabilir temizleme yöntemi seçenekleri belirlenir ve bu seçenekler arasından saha için tercih yapılır. Saha için uygun temizleme yöntem seçeneklerinin ve bunlar arasından saha için tercih edilecek yöntemin nasıl belirleneceğine dair bilgi ve yönlendirmeler KS Temizleme Teknik Rehberinde ayrıntılı larak verilmektedir. Temizleme faaliyet planlama ve değerlendirme aşamasında, yukarıda sırası ile verilen faaliyetlerin icra edilmesinden snra elde edilen bilgiler Temizleme Faaliyet Planlama ve Değerlendirme Rapruna aktarılır. Frmat ve kapsamı TKKNKKSDY EK-12 de verilen bu rapr, nay için Kirlenmiş Saha Değerlendirme ve İzleme Kmisynu na sunulur. Kmisynun kurulma şekli ve yapısı hakkındaki detaylar TKKNKKSDY nin 6. Bölümü nde verilmiştir. Kmisyn, Saha Temizleme Hedefi ve seçilen temizleme yönteminin uygunluğu knusunu inceleyerek rapra nay verebilir veya nay vermeyerek Saha Temizleme Hedefi yenilenmesi ve/veya seçilen temizleme yönteminin değiştirilmesini talep edebilir. 16

19 (ii) Temizleme Uygulama ve İzleme Kmisyna sunulan raprun nay alması üzerine temizleme sisteminin ikinci aşaması lan Temizleme Uygulama ve İzleme aşamasına geçilir. Bu aşamada; seçilen temizleme sisteminin tasarımı yapılır, bu tasarıma göre temizleme sistemi inşa edilir, sistemin işletilmesi sağlanır ve temizleme işleminin etkinliği periydik larak izlenir. Sistemin çalışmaya başlamasıyla birlikte, temizleme işleminin ve sistem etkinliğinin değerlendirilmesi sahada yapılacak periydik Hedef Kirletici Saha Knsantrasynu (HKSK) ölçümleri ile mümkün lacaktır. Periydik ölçüm snuçları Kmisyn incelemesine sunulur. Kmisyn yaptığı incelemelerle ölçüm snuçlarını mevcut kirliliğin önceden belirlenen Saha Temizleme Hedefi ne dğru azalma gösterip göstermediği, kirlilik azalma hızının beklenen düzeyde lup lmadığı hususları değerlendirir. Bu değerlendirmelere göre Kmisyn, temizleme faaliyeti snuçlarını uygun bularak İzleme Onayı verebilir. Bu durumda temizleme faaliyeti ve sistem işletimi planlandığı şekilde devam ettirilir. Kmisyn, temizleme faaliyeti snuçlarını uygun bulmaz ise sistemin işletim etkinliğinin artırılmasına yönelik önerilerde bulunabilir. Kmisyn, temizleme yöntem belirlemenin yeniden yapılmasını veya uygulanan temizleme sisteminin etkinliğini artırmak üzere işletme parametrelerinde ya da tasarımında (örneğin, sisteme yeni bileşenler ilave edilmesi suretiyle) iyileştirme yapılmasını önerebilir. (iii) Temizleme Snlandırma İzleme faaliyetleri snucunda elde edilen tüm bilgiler ve periydik ölçüm snuçları faaliyet sahibi tarafından değerlendirilerek sahadaki kirletici knsantrasynunun Saha Temizleme Hedefi ne kadar düşürülüp düşürülmediği belirlenir. Temizleme faaliyetini snlandırmayı teklif etmek ve Kmisyn nayını almak amacıyla bir Temizleme Faaliyet Snlandırma Dkümanı hazırlanır. Bu dküman temizleme snlandırma aşamasına erişildiğini, diğer bir deyişle temizleme işleminin hedefe ulaştığını teknik gerekçeleri ile rtaya kyan bir dkümandır. İzleme snuçlarının temizleme faaliyetinin snlandırılmasını teyit etmesi halinde temizleme işlemi snlandırılabilir. Temizleme Snlandırma aşamasına geçmek amacıyla temizleme uygulama ve izleme faaliyetleri snucunda elde edilen tüm bilgiler ve periydik ölçüm snuçları, temizleme sistemi tasarımı, inşası ve sistem işletimine ait bilgileri de içeren Temizleme Faaliyeti Uygulama ve İzleme Rapru Kmisyn nayına sunulur. Temizleme Faaliyet Snlandırma Dkümanı Temizleme Faaliyeti Uygulama ve İzleme Rapru nda da bir alt bölüm larak yer alır. Temizleme Faaliyeti Uygulama ve İzleme Raprunun frmat ve kapsamı TKKNKKSDY EK-13 te verilmektedir. Bu raprun temel hedefi; kirlenmiş sahadaki kirlilik düzeyinin, kaynak dahil tüm kirlenmiş alanda, Saha Temizleme Hedefi ne ulaştığının, uzun dönem periydik izleme snuçlarına ve saha verilerine dayanarak kanıtlanmasıdır. Raprun Kmisyn tarafından naylanması halinde, sahada temizlemenin kalıcılığının teyit edilmesine yönelik Kmisynca belirlenecek sıklıkta ve belirlenecek süre byunca HKSK ölçümlerinin yapıldığı Temizleme Faaliyeti Snlandırmayı Müteakip İzleme Faaliyeti başlatılır. Raprun Kmisyn tarafından naylanmaması 17

20 halinde ise, temizleme sisteminin işletilmesi ve izlenmesinin, mevcut durum göz önüne alınarak belirlenen bir süre kadar daha devam ettirilmesi istenebilir. Kmisynun tüm temizleme süreci byunca edindiği izlenimler snucunda, temizleme sisteminin seçiminde ve işletiminde teknik anlamda herhangi bir uygunsuzluk veya ihmal lmamasına ve sistemin işletiminin makul bir süre daha uzatılmış lmasına rağmen, sahanın dğal kşulları gereği (örneğin aşırı derecedeki tprak veya akifer heterjenliği nedeniyle), kirlenmiş sahanın tümüne ranla ancak sınırlı ve dar bir bölümünde hala Saha Temizleme Hedefi ne erişilememiş lması halinde, alınabilecek gerekli önlemlerin alınması kşuluyla, Kmisyn Temizleme Faaliyeti Snlandırmayı Müteakip izleme faaliyetinin başlatılmasına izin verebilir. Temizleme Faaliyet Snlandırma Dkümanını da içeren Temizleme Faaliyeti Uygulama ve İzleme Raprunun Kmisyn tarafından naylanması ve dlayısıyla temizleme faaliyetinin snlandırılmasına nay verilmesi halinde Temizleme Faaliyeti Snlandırmayı Müteakip İzleme faaliyeti başlatılır. Temizleme faaliyetinin snlandırılmasını müteakip izlemenin hedefi uygulanan temizleme faaliyeti snucunda erişilen temizleme düzeyinin çevre ve insan sağlığı bakımından yeterli ve uzun dönemde kalıcı lduğunun rtaya knmasıdır. Bu çerçevede temizlemenin kalıcılığının değerlendirilmesine ve teyit edilmesine yönelik larak Kirlenmiş Saha Değerlendirme ve İzleme Kmisynunca belirlenen (5 yılı aşmayan) izleme süresi byunca, İzleme Planında belirlenen çerçevede, sahada periydik Hedef Kirletici Knsantrasynu ölçümleri yapılır. Temizleme Faaliyeti Snlandırmayı Müteakip İzleme snuçlarına dayanarak Kmisyn nayı ve/veya önerileri (örneğin, saha kullanımına kısıtlamaların getirilmesi gibi öneriler) dğrultusunda saha nihai larak kapatılarak temizlenmesi gereken Kirlenmiş Saha listesinden çıkarılır. Bu tür Temizlenmiş Sahalar KSBS de Ptansiyel Saha listesinde tutulur. Temizleme Uygulama ve İzleme aşamasında seçilen temizleme sisteminin tasarımı, inşası, işletimi, etkinliğinin izlenmesi ile Temizleme Snlandırma aşamasında gerçekleştirilen temizleme faaliyetinin snlandırılmasına dair bilgi ve yönlendirmeler Kirlenmiş Saha Temizleme ve İzleme Teknik Rehberinin Bölüm 3: Temizleme Sistemi Saha Uygulaması, İzleme ve Snlandırma kısmında ayrıntılı larak verilmektedir. 3. TOPRAK KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ VE NOKTASAL KAYNAKLI KİRLENMİŞ SAHALARA DAİR YÖNETMELİK KAPSAMINDA KİRLENMİŞ SAHALAR YÖNETİM SİSTEMİ UYGULAMASI VE KİRLENMİŞ SAHALAR BİLGİ SİSTEMİ KSYS, AB Tprak Çerçeve Direktifi nin gereklerini dikkate alan, ülkemiz kşullarında sürdürülebilirliği lan, uygulanabilir yaklaşım, yöntem ve teknik araçları içeren bir sistem larak tasarlanmıştır. Prje kapsamındaki faaliyetler snucu geliştirilen Kirlenmiş Sahalar Yönetim Sistemi (KSYS); Kirlenmiş Sahalar Teşhis ve Kayıt Sistemi (KSTKS), Kirlenmiş Sahalar Değerlendirme Sistemi (KSDS) ve Kirlenmiş Sahalar Temizleme Sistemi (KSTS) lmak üzere üç ana bileşenden luşmaktadır. KSYS, kntrlsüz atık bertarafı, sanayi tesislerindeki çeşitli kimyasal maddelerin deplanması ve nakilleri sırasında meydana gelen kazalar snucunda luşan döküntü/sızıntı ve benzeri nktasal kaynaklardan dlayı kirlenmiş (tprak ve/veya yeraltı suyu kirliliğine maruz kalmış) sahaların teşhis edilmesi ve kayıt altına alınması, değerlendirilmesi ve temizlenmesi aşamalarında hangi yöntemlerin izleneceğini 18

21 belirleyen teknik bir yaklaşım lup, TKKNKKSDY nin murgasını luşturmaktadır. Prje iş paketlerinden elde edilen TKKNKKSDY ve KSYS ile ilgili teknik araçların uygulamaya aktarımını gösterir şema Şekil 3.1 de verilmektedir. Şekil 3.1 den görüleceği üzere KSYS nin KSTKS ve KSDS Birinci Aşama Değerlendirme faaliyetleri tamamen web tabanlı KSBS üzerinden yapılabilmektedir. Bu durum KSBS nin kirlenmiş sahalar envanterinin sürdürülebilirliği ve güncelliğini sağlamak ve şüpheli bir sahanın takip gerektirip gerektirmediğinin seri bir şekilde kararlaştırılması bakımından önemli bir işlevselliğe sahip lduğunu göstermektedir. KSBS, yönetim sisteminin daha snraki aşamaları lan İkinci Aşama Değerlendirme ve temizleme faaliyetlerinin de takibi açısından, hem bir süreç takip platfrmu hem de bilgi ve veri deplayan bir arşiv görevi görmektedir. Jenerik kirletici sınır değerler listesi, jenerik risk değerlendirmesi aşamasında şüpheli bir sahanın temizleme gerektirip gerektirmediğinin kararlaştırılmasında önemli bir araç larak işlev görmektedir. KS Saha Etüt ve Risk Değerlendirme Teknik Rehberleri KSYS ikinci aşama değerlendirmedeki Saha ve Kirlilik Karakterizasynu ile Risk Değerlendirme faaliyetlerini yönlendirmede rl ynayan temel teknik araçlardır. KS Temizleme ve İzleme Teknik Rehberi ise, temizleme gerektiren kirlenmiş sahaların hangi yöntemlerle, hangi kriterlere göre ve nasıl temizlenmesi gerektiği hususlarının kararlaştırılmasında önemli rl ynamaktadır. KSYS ye tabi herhangi bir kirlenmiş sahanın TKKNKKSDY uygulaması sırasında KSTKS, KSDS ve KS Temizleme aşamalarında karşılaşacağı ana süreçleri özetleyen bir kntrl listesi EK-1 de sunulmuştur. Şekil 3.1. TKKNKKSDY ve KSYS ile İlgili Teknik Araçların Uygulamaya Aktarımı 19

22 EK: Tprak Kirliliğinin Kntrlü ve Nktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Uygulama Kntrl Listesi Teşhis ve Kayıt Faaliyet Ön Bilgi Frmunun faaliyet sahibi tarafından Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi nde dldurularak İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ne başvurulması (Faaliyet sahibi bu frmu yazılı ve imzalı larak da İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ne iletmekle yükümlüdür). İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nün Faaliyet Ön Bilgi Frmu nu kntrl ederek Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi üzerinden naylaması. İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nce naylanan Faaliyet Ön Bilgi Frmunun yazılı ve imzalı larak Bakanlığa bildirilmesi. İlgili sahanın Bakanlık tarafından Ptansiyel Kirlenmiş Sahalar Listesi ne eklenmesi Ptansiyel Kirlenmiş Sahalar Listesinde yer alan bir sahanın Faaliyet Ön Bilgi Frmu değerlendirmesi, Sahada afet ve/veya endüstriyel kaza meydana gelmesi veya Bakanlık veya İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünce yürürlükteki mevzuat kapsamında gerçekleştirilen denetimler snucunda Şüpheli Saha Listesine dahil edilmesi. Birinci Aşama Değerlendirme Kirlilik kaynağı bilinmeyen sahalarda İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından Kirlilik Gösterge Parametre (KGP) ölçümlerinin yaptırılması. KGP ölçümleri snucunda kirlilik tespit edilmesi halinde, İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından Kaynak Belirleme çalışmaları yaptırılması ve sahanın Şüpheli Saha Listesine alınması. Şüpheli sahada İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından yerinde denetim yapılması ve Denetim Frmunun dldurulması. Denetim sırasında kirletici madde/maddelerin tehlikeli lduğunun belirlenmesi durumunda İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından Puanlamalı Değerlendirme yapılması. Puanlamalı Değerlendirme snucunda; Takip Gerektirmeyen Sahaların Ptansiyel Kirlenmiş Sahalar Listesi nde tutulması Takip Gerektiren Sahaların İkinci Aşama Değerlendirme sürecine tabi tutulması Kirlenmiş Sahaların Temizleme sürecine tabi tutulması İkinci Aşama Değerlendirme Bakanlıkça yetkilendirilmiş uzman kurum/kuruluş tarafından Saha ve Kirlilik Karakterizasynu çalışmalarının yürütülmesi ve bu çalışmadan elde edilen bilgiler dğrultusunda Jenerik ve/veya Sahaya Özgü Risk Analizinin yapılması 20

23 Saha Durum ve Risk Değerlendirme Ön Raprunun hazırlanması ve İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğüne sunulması Ön raprun değerlendirilmesi ve nayı Çalışmaların tamamlanması ve Saha Durum ve Risk Değerlendirme Nihai Rapru nun hazırlanıp İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ne sunulması Saha Durum ve Risk Değerlendirme Nihai Raprunun incelenmesi, değerlendirilmesi ve nayı snucunda; Takip Gerektirmeyen Sahaların Ptansiyel Kirlenmiş Sahalar Listesi nde tutulması Kirlenmiş Sahaların Temizleme sürecine tabi tutulması Temizleme Risk-bazlı saha temizleme düzeyi knsantrasynunu ve saha için seçilen temizleme yöntemini içeren Temizleme Faaliyet Planlama ve Değerlendirme Raprunun Bakanlıkça yetkilendirilmiş uzman kurum/kuruluşa hazırlatılması Temizleme Faaliyet Planlama ve Değerlendirme Raprunun İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ne sunulması Temizleme Faaliyet Planlama ve Değerlendirme Raprunun Kmisynca değerlendirilmesi ve naylanması Saha için seçilen temizleme sisteminin tasarımı, bu tasarıma uygun larak sahada inşa edilmesi, sistemin işletilmesi Temizleme işleminin ve sistem etkinliğinin, sahada periydik larak yapılan Hedef Kirletici Saha Knsantrasynu ölçümleri ile izlenmesi Temizleme Faaliyet Snlandırma Dkümanı ile Temizleme Faaliyeti Uygulama ve İzleme Raprunun hazırlanması ve İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğüne sunulması Temizleme Faaliyet Snlandırma Dkümanı ile Temizleme Faaliyeti Uygulama ve İzleme Raprunun Kmisynca değerlendirilmesi ve naylanması Temizleme snrası izlemelerin yapılması İzleme süresi snunda saha sahibince hazırlanan temizlenmiş saha raprunun değerlendirerek naylanmasıyla kirlenmiş sahada yapılacak çalışmaların bitirilmesi 21