TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU KASIM 2007/ I HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Kasım 2007

2 Ekim ayının son haftası ve Kasım ayının ilk haftasında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler ışığında aşağıda özetlenmiştir. Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler ABD Başkanı Bush ile Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan ın 5 Kasım da yaptıkları toplanın sonucunda, Kuzey Irak a yönelik olası bir operasyona ilişkin istihbarat paylaşımı yapılması başta olmak üzere stratejik ortaklar olarak hareket edilmesi yönünde karar alınmış olması, piyasalardaki bu konudaki tedirginliği azalttı. Avrupa Birliği Komisyonu, Türkiye nin bir yılda kaydettiği gelişmelerin yer aldığı 2007 İlerleme Raporu nu, yol haritası niteliğinde olan Strateji Belgesi ni, Ankara nın yerine getirmesi gereken kısa ve orta vadeli yükümlülüklerinin yer aldığı güncellenmiş Katılım Ortaklığı Belgesi ni ve aday ülkelere yönelik katılım öncesi mali yardımlarla ilgili Çok Yıllı Endikatif Mali Çerçeve yi açıkladı İlerleme Raporu nda, hükümetin IMF ve Dünya Bankası'yla yapılan programlara büyük ölçüde bağlı kaldığına, ancak politik kaygıların zaman zaman ekonomik reformların hızını kestiğine dikkat çekildi. "Sorumluluğun hükümet organları arasında bölünmüşlüğü, eşgüdümü zorlaştırmaktadır" denilen raporda, problemli alanlar olarak, işsizlik ve kayıt dışı ekonomi ile enerji özelleştirmesindeki gecikmeye dikkat çekildi. Raporda, genel makroekonomik tablo, son dönemde kamuoyunda tartışılan Merkez Bankası'nın bağımsızlığı, elektrik zamları, alkolde yerli üreticiye vergi avantajı gibi ekonomik konular yanı sıra AB nin bugüne kadar önem verdiği diğer başlıklar da yer aldı. Merkez Bankası, yıl sonu enflasyon hedefini revize ederek yukarı çekti. Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, enflasyonun 2007 sonunda %6,7-7,9 arasında gerçekleşeceğini söylerken, faiz indiriminin ise gerekirse yapılacağını dile getirdi. IMF, Türk hükümetinin gelecek yıl için benimsediği %5,5 oranındaki faiz dışı fazla hedefini desteklediğini bildirdi. Avrupa Parlamentosu genel kurulu Türkiye raporunu ve buna bağlı Türkiye'nin demokrasini güçlendirilmesi için reformları hızlandırması çağrısını içeren tavsiye karar tasarısını kabul etti. Maliye Bakanı Unakıtan, IMF'ye verilen taahhütler arasında yer alan Gelir Vergisi Kanunu tasarısının yılbaşından sonra TBMM'ye sunulacağını, uygulanacak politikalar ile nominal faizlerin daha da düşeceği ve tek haneli rakamlara inmesinin sağlanacağını söyledi yılı hedefleri olarak, GSMH büyüklüğü 716,6 milyar YTL, büyüme oranı %5,5, yıl sonu TÜFE %4, bütçe açığının GSMH'ye oranı %2,5 ve faiz dışı fazla ise %5,3 olarak açıklandı. Avrupa Birliği (AB) ile Devlet Planlama Teşkilatı'nın (DPT) bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla İç Anadolu ile Doğu Anadolu'nun 13 ilinde yürüttüğü kalkınma programı tamamlandı. Toplam 509 projeye 84,9 milyon euro hibe sağlandı. Bu kapsamda Ağrı, Ardahan, Bingöl, Elazığ, Iğdır, Karaman, Kars, Kayseri, Konya, Malatya, Sivas, Tunceli ve Yozgat'ın kalkınması için yürütülen 443 proje sona erdi. Projeler 70 milyon eurosu AB katkısı olmak üzere, toplam 90,6 milyon euro bütçeyle yürütüldü. 1

3 Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) Başkanı Charles Dallara, Türkiye ve Hindistan'ın, gelecek yıl, küresel yabancı sermayenin "yıldız ülkeleri" olacağını söyledi. Özellikle AB sürecinde alınan önlem ve yapısal uyum reformlarının Türkiye piyasasına olan ilgiyi artırdığını vurgulayan Dallara, AB sürecinde yalnızca kısa vadeli değil, doğrudan yatırımın da artan oranda Türkiye'ye gelmesini beklediklerini söyledi. Dallara, gelecek yıl Türkiye'ye milyar dolar düzeyinde bir doğrudan yabancı sermaye gireceğini tahmin ettiklerini de vurguladı. Dünya Ekonomik Forumunun (World Economic Forum) 131 ülkeyi kapsayan Küresel Rekabet Endeksine göre yapılan sıralamada Türkiye, geçen yıla kıyasla 6 basamak yükselerek 53. oldu. Aynı endekste Türkiye, geçen yıl 125 ülke arasında 59'uncu olmuştu. Dünya Ekonomik Forumu tarafından açıklanan küresel rekabet sıralamasında rekabet gücü en yüksek ülke ABD olurken, ikinciliği alan İsviçre'yi sırasıyla Danimarka, İsveç, Almanya, Finlandiya ve Singapur izledi. Türkiye, OECD'nin 2007 yılı istihdam raporu verilerine göre kadın işsizliğinin en yüksek olduğu ülkeler arasında 12 yılda 17'nci sıradan 6'ncı sıraya yükseldi. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu'ndan (TİSK) yapılan açıklamada, Türkiye'nin 28 OECD ülkesi içinde kadın işsizliği oranı en hızlı yükselen ikinci ülke durumuna geldiği savunuldu. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, 14 Kasım 2007 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranını, 50 baz puan indirerek %16,75 ten %16,25 e düşürdü. Kurul tarafından yapılan açıklamada; son dönemde özel kesim yatırım ve tüketim talebinde toparlanma işaretleri görülürken, dış talebin büyümeye katkısının azalmakta olduğu ve toplam talep koşullarının enflasyondaki düşüş sürecine destek vermeye devam ettiği belirtildi. Bu kapsamda, kısa vadeli faiz oranlarındaki indirimin temkinli ve ölçülü tutulduğu açıklanmıştır. Piyasalar Merkez Bankası Para Politikası Kurulu nun 16 Ekim tarihinde gerçekleştirilen toplantısında alınan 50 baz puanlık faiz indirimi kararından sonra 14 Kasım daki toplantıdan da aynı yönde bir kararın çıkacağı beklentisi içerisine girmişti. Ancak Kurul un 16 Ekim de gerçekleşen toplantısına ilişkin olarak 26 Ekim tarihinde yayınlanan Para Politikası Kurulu Toplantı Özeti nde, enerji fiyatlarındaki risklerin Kurul u faiz indirimlerinde göreli olarak daha ihtiyatlı olmaya sevk ettiğinin belirtilmesi ve bu bağlamda son bir aylık süre zarfında petrol fiyatlarındaki artışların hızlanarak devam etmesi, diğer yandan da Ekim ayı enflasyonun yıl sonu hedeflerini revize edecek ölçüde yüksek gelmesi gibi hususlar gözönüne alındığında; Kurul un 14 Kasım tarihli toplantısında, bir önceki toplantıya göre daha düşük bir faiz indirimini gerçekleştireceği ya da faizleri değiştirmeyeceği yönündeki görüşler de son günlerde dillendirilmeye başlanmıştı. 2

4 Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Merkez Bankası (FED), Ekim deki toplantısında kısa vadeli faiz oranlarını 25 baz puan düşürerek %4,50 ye indirdi. Toplantı sonrası yapılan açıklamada, faiz indirim kararının finansal piyasalardan kaynaklanan sorunların büyüme üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik bir önlem olarak alındığı belirtildi. Üçüncü çeyrekte ekonominin güçlü bir görünüm sergilediği ve finansal piyasalara ilişkin sorunların kısmen azaldığı ifade edilmesine karşılık, konut piyasasındaki düzeltmeye dikkat çekilerek yakın bir gelecekte büyümenin yavaşlayabileceği öngörüldü. FED Başkanı Bernanke, ABD Kongresi nde yapmış olduğu konuşmasında konut sektöründeki problemlerin kısa vadede aşılamayacağı ve ekonomide belirgin bir yavaşlama olabileceği öngörüsünde bulundu. Diğer taraftan enflasyona ilişkin olarak yüksek petrol fiyatları ve dolardaki değer kayıplarından kaynaklanan yukarı yönlü risklerin de altını çizen Bernanke, FED in enflasyon verilerini de dikkatle izlediğini vurguladı. Eski ABD Merkez Bankası (FED) Başkanı Alan Greenspan Amerikan ekonomisinin FED'in öngördüğünden daha kötü bir duruma doğru gitmekte olduğu uyarısında bulundu. Greenspan, ABD'de satılmayan ev sayısındaki artışın ülkedeki finans piyasaları için önemli bir risk oluşturduğunu ve satılmayan ev sayısındaki artışın fiyatları aşağıya çekeceğini kaydetti. ABD Ticaret Bakanlığının açıkladığı verilere göre, 2007 yılının Temmuz-Eylül dönemini kapsayan 3'ncü çeyreğinde ABD ekonomisi, beklentileri aşarak %3,9 oranında büyüdü. Tüketici harcamaları, ihracat, sermaye harcamaları ve askeri harcamaların ekonominin beklenenden daha hızlı büyümesinde etkili olduğu tahmin ediliyor. ABD ekonomisi, 2'nci çeyrekte %3,8, ilk çeyrekte %0,6 oranında büyüme kaydetmişti. ABD Merkez Bankası'nın enflasyon için tercih ettiği gösterge olan kişisel harcamalara göre gıda ve enerji dışındaki fiyat artışını gösteren çekirdek PCE endeksi %0,2 arttı (yıllık bazda %1,7 oldu). ABD'de Eylül ayında tüketici harcamaları beklentilerin altında %0,3, kişisel gelirler ise beklentiler paralelinde %0,4 oranında arttı. ABD'de tüketici güven endeksinin Ekim ayında 95,6 puana düştüğü ve bu oranın iki yılın en düşük seviyesi olduğu açıklandı. ABD'de Eylül de %4,6 azalış göstermesi beklenen mevcut konut satışları %8,0 lik bir düşüş gösterdi. ABD'de Ekim Ayı İmalat Dışı ISM Endeksi, beklentilerin üzerinde (54,0), 55,8 olarak açıklandı. ABD'nin kronik dış ticaret açığı Eylül ayında, Ağustosa göre %0,6 azalarak 56,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret açığındaki azalmanın, ABD Dolarının değer kaybının ABD ihraç ürünlerinin göreli fiyatlarını düşürerek ihracatı artırmasından kaynaklandığı bildirildi. ABD'de tarım dışı istihdam 166 bin artışla piyasa beklentilerinin üzerinde gerçekleşti. İşsizlik oranı ise %4,7 ile beklentiler paralelinde açıklandı. ABD'de 3. çeyrekte verimlilik %4,9 arttı, işgücü maliyetleri ise %0,2 oranında düştü. 2. çeyrekte işgücü maliyetleri %2,2 oranında artmıştı. 3

5 Euro Bölgesi'nde bir önceki ay %2,1 seviyesinde bulunan enflasyon oranı, Ekim ayında %2,6'ya çıktı. Euro Bölgesi'nde işsizlik oranı eylül ayı sonu itibariyle %7,3'e indi. 27 üyeli AB'de ise ortalama işsizlik oranı, eylül ayında %7'ye geriledi. İngiltere Merkez Bankası, %5,75 olan faiz oranlarının sabit tutulmasına karar verdi. Böylece, 4 aydır faiz oranları son 6 yılın en yüksek seviyesinde tutulmuş oldu. Merkez Bankasının, faiz oranlarını en erken önümüzdeki yılın başında indireceği tahmin ediliyor. Avrupa Merkez Bankası, beklentiler paralelinde, %4 olan faiz oranlarını sabit tutma kararı aldı. Avrupa Merkez Bankası'nın 5 aydır faiz oranlarında değişiklik yapmamasının, ABD kaynaklı düşük faizli mortgage sisteminin olası etkilerinin belirlenememesinden kaynaklandığı tahmin ediliyor. Avrupa Komisyonu, 2008 ve 2009 yıllarında Avrupa Birliği için düşük ekonomik büyüme tahminlerinde bulundu. Yüksek petrol fiyatları ve ABD'de yüksek riskli mortgage kredi sektöründen başlayarak mali piyasaları etkileyen sıkıntı yüzünden, gelecek iki sene içinde düşük büyüme beklendiği ifade edildi. Avrupa Komisyonunun tahminlerine göre, bu yıl kaydedilecek %2,9 luk büyümeden sonra, 27 üyeli Avrupa Birliği ekonomisi 2008 ve 2009 yıllarında %2,4 ile daha düşük bir hızda büyüyecek. Avrupa Birliği içinde, para birimi olarak euro kullanan 13 üyeli Euro Bölgesi içinse bu yıl %2,6'lık, 2008 yılı için %2,2'lik ve 2009 yılı için %2,1'lik büyüme hızları bekleniyor. Japonya Merkez Bankası(BOJ), faiz oranını değiştirmeyerek, %0,50 de bıraktı. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), petrol piyasasının arz sıkışıklığı riskiyle karşı karşıya olduğu uyarısında bulundu. Petrol fiyatlarındaki son tırmanışın arkasında karmaşık nedenler olduğunu savunan IEA, Çin ve Hindistan başta olmak üzere gelişen piyasalardaki ekonomik büyümenin enerji ihtiyacını artırdığını belirterek bu durumun küresel enerji piyasasını dönüştürdüğünü kaydetti. Ajansın yıllık Dünya Enerji Görünümü Raporunda, enerji sektöründe talebi doyurmak için 2030'a kadar 5 trilyon 400 milyar dolarlık yatırım gerektiği belirtildi. IEA'ye göre, küresel petrol talebi yılda %1,3 oranında artarak 2030 yılında günlük 116,3 milyon varile ulaşacak. Ancak Çin ve Hindistan'ın beklentilerden daha hızlı büyümesi durumunda, talebin 2030 yılında günlük 120 milyon varile ulaşması ve fiyatların daha da artması bekleniyor. Rapora göre, petrol tüketicisi ülkeler, gelecekte Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi ülkelere ve Rusya'ya daha bağımlı hale gelecek ve bu da enerji güvenliği risklerini artıracak. Pekin de bir konferansta konuşan Çin Ulusal Halk Kongresi Başkan Yardımcısı Cheng Siwei, 1,43 trilyon dolarlık döviz rezervlerini çeşitlendirirken, daha güçlü dövizleri tercih edeceklerini ve bu düşüncelerine göre yeni bir düzenleme yapacaklarını bildirdi. Bu arada Çinli yatırımcılar da, Ağustos ayına kadar geçen 5 aylık süre zarfında, ABD Hazine tahvillerine olan yatırımlarını %5 oranında azalttı. 4

6 Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre, 2007 yılı Eylül ayında ihracat geçen yılın aynı ayına göre %18,2 oranında artarak milyon dolar, ithalat ise %15,5 oranında artarak milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı %10,9 oranında artarak milyon dolardan milyon dolara yükselmiştir Eylül ayında %62,6 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2007 Eylül ayında %64,1 olarak gerçekleşmiştir Ocak-Eylül döneminde; 2006 yılının aynı dönemine göre ihracat %24,1 oranında artarak 76,2 milyar dolar ve ithalat ise %18,6 oranında % % Karşılama oranı (ihracat/ithalat) Aylar Dış Ticaret Hadleri (%) artarak 121,5 milyar dolar olarak gerçekleşirken, dış ticaret açığı da %10,4 oranında artarak 41 milyar dolardan 45,3 milyar dolara yükselmiştir Ocak-Eylül döneminde de, Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki ağırlığı (%56,6) devam etmiştir. Geçen yılın aynı dönemine göre AB ülkelerine yapılan ihracat %25,2 oranında artarak 43,1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, ithalatın da %40,3 ü AB ülkelerinden yapılmıştır Ocak-Eylül döneminde, fasıllar bazında en büyük ihracat kalemi kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları (11,2 milyar dolar) olurken; bu fasılı makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları (6,3 milyar dolar), demir-çelik (6,3 milyar dolar) ve örme giyim eşyası (yaklaşık 6 milyar dolar) izlemiştir. Aynı dönemde, ithalatta ise en büyük kalemler, sırasıyla, mineral yakıtlar, mineral yağlar (23,3 milyar dolar), makineler, mekanik cihazlar, kazanlar, aksam ve parçaları (15,9 milyar dolar) ve demir-çeliktir (11,9 milyar dolar). İthalattaki payı %73,4 olan ara mallarının ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre %22,1, sermaye (yatırım) malları ithalatı ise %9,5 oranında artmıştır. TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2007 yılı Eylül ayında bir önceki yılın Eylül ayına göre ihracat miktar endeksi %3,5, ithalat miktar endeksi %6,5 oranında artarken, ihracat birim değer endeksi %14,6 oranında, ithalat birim değer endeksi de %8,6 oranında artmıştır. Ana sektörler itibarıyla, geçen yılın aynı ayına göre ihracat Aylar miktar endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %17,6 oranında düşerken, balıkçılık sektöründe %37,1,

7 madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %34,9 ve imalat sanayii sektöründe %4,1 oranında artış göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde; tarım ve ormancılık sektöründe %42,1, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %13,1 ve imalat sanayii sektöründe %4,1 oranında artış göstermiştir. Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre, ihracat birim değer endeksleri, lokomotif sektör olarak adlandırabileceğimiz tekstil ürünlerinde %11,3 ve giyim eşyası sektöründe ise %14,1 oranında artmıştır. Bu gelişmelerden sonra, 2007 yılının Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında ihracat lehine bir gelişim sergileyen dış ticaret hadleri bu eğilimini Ağustos ayından itibaren kaybetmiştir. Eylül ayında da, bir önceki aya göre ihracat fiyatlarının %1,12 oranında artmasına rağmen ithalat fiyatlarının daha fazla olarak %1,36 oranında artması, dış ticaret haddinin bir önceki aya göre 0,2 puan azalışla 97,3 seviyesinde ithalat lehine devam etmesine sebep olmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan verilere göre; Ekim ayında üretici fiyatları (ÜFE) bir önceki aya göre %0,13 oranında azalış, tüketici fiyatları da (TÜFE) %1,81 oranında artış göstermiştir nin on ayı itibarıyla enflasyon, üretici fiyatlarıyla %4,84 ve tüketici fiyatlarıyla %6,08 düzeyinde gerçekleşirken, bir önceki yılın aynı ayına göre de sırasıyla, %4,41 ve %7,70 oranlarında gerçekleşmiş oldu. -10 % Yıllık Enflasyon /10 06/11 06/12 07/01 07/02 07/03 07/ / /06 07/07 ÜFE / Ekim ayında, ÜFE de alt sektörler itibarıyla en yüksek 0.00 aylık artışlar %7,51 ile ham petrol ve doğalgaz çıkarımı, Aylar %6,71 ile maden kömürü ve linyit, %3,54 ile deri mamul imalatı sektörlerinde gerçekleşirken, en büyük aylık düşüşler ise %10,30 ile elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı, %4,91 ile iletişim teçhizatı imalatı ve %3,67 ile de ana metal sanayi alt sektörlerinde görülmüştür. TÜFE deki en yüksek aylık artış %8,22 ile giyim ve ayakkabı, %3,41 ile de gıda ve alkolsüz içecekler grubunda gerçekleşirken, en büyük düşüş %0,41 ile ulaştırma sektöründe gerçekleşmiştir. TÜİK tarafından açıklanan, 1997=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2007 yılı Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %2,2 oranında artarak 150,6 olmuştur. Sanayiinin alt % Aylık Sanayi Üretim Endeksi Artışı sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik sektörü endeksi %18,5, imalat sanayi sektörü endeksi %0,9 ve elektrik, gaz ve su sektörü endeksi de %8,4-5 oranında artış göstermiştir yılının dokuz aylık orta laması bir önceki yılın dokuz Aylar aylık ortalaması ile karşılaştırıldığında, toplam sanayi sektörü endeksinin %4,9, madencilik sektörü endeksinin %11,4, imalat sanayi sektörü endeksinin %4,1 ve /09 TÜFE /10 6

8 elektrik, gaz ve su sektörü endeksinin ise %9,7 oranında artış gösterdiği görülmektedir yılı Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre İmalat Sanayi Üretim Endeksinde en yüksek yüzde artış %46,9 ile Büro, Muhasebe Bilgi İşlem Makineleri İmalatında görülürken, bunu %30,1 ile Ağaç ve Mantar Ürünleri (mobilya hariç) imalatı ve %18,4 ile B.y.s. Elektrikli Makine Cihaz imalatı izlemektedir. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2006 yılı Eylül ayında milyon dolar olarak gerçekleşen cari işlemler açığı, bu yılın Eylül ayında %18,2 oranında artarak milyon dolara yükselmiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre %11 oranında artarak milyon dolara çıktığı, hizmetler dengesindeki fazlanın %11,7 oranında büyüyerek milyon dolara yükseldiği, gelir dengesindeki açığın %29,2 artarak 884 milyon dolara yükseldiği ve cari transferlerden kaynaklanan girişlerin %7,9 artarak 163 milyon dolar olarak gerçekleştiği gözlenmiştir. Bunun sonucu olarak, 2007 yılının Ocak-Eylül döneminde cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,2 oranında artarak 24,5 milyar dolardan 26,1 milyar dolara yükselmiştir yılının Ocak-Eylül döneminde gerçekleşen yaklaşık 26 milyar dolarlık cari açığın finansmanına baktığımızda, finans hesaplarında gerçekleşen net sermaye girişinin, bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,3 azalarak, 25,5 milyar dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir: Doğrudan yatırımlar kaleminde bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,1 oranında artışla 13,5 milyar dolar, portföy yatırımlarında bir önceki yılın aynı dönemine göre %24,1 oranında artışla 3,9 milyar dolar ve ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %7,7 oranında artışla yaklaşık 16 milyar dolar net giriş kaydedilmiştir. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervlerde yaklaşık 7,9 milyar dolar artış olmuştur. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının Eylül ayında 107,8 düzeyinde olan Reel Kesim Güven Endeksi, Ekim de bir önceki aya göre 3,9 puan azalarak 103,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ekim ayında, gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarı ve sabit sermaye yatırım harcamasına ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde etkilerken, mevcut mamul mal stok miktarı, gelecek üç aydaki üretim hacmi, genel gidişat, gelecek üç aydaki toplam istihdam, mevcut toplam sipariş miktarı ve son üç aydaki toplam sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler endeksi azalış yönünde etkileyen faktörler olmuştur. T.C. Merkez Bankası tarafından hazırlanan Ekim Ayı Fiyat Gelişmeleri Raporu nda; işlenmiş gıda fiyatlarındaki yüksek artışa rağmen çekirdek enflasyon göstergelerindeki gerilemenin devam ettiğine vurgu yapılarak, kısa vadede enflasyonda geçici bir artış olsa da, önümüzdeki dönemde enflasyonun yeniden düşüş eğilimine gireceği tahmininde bulunulmuştur. T.C. Merkez Bankası tarafından Ekim 2007 itibariyle, bankalara duyurulan karşılıksız çeklerin sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %8,3 oranında artarak adede yükseldi. Karşılıksız çek sayısı, 2006 Ekim ayında adet seviyesinde bulunuyordu. Ekim ayında, bir önceki aya göre ise, karşılıksız çek sayısı %23,9 oranında arttı. 7

9 Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Eylül 2007 de yaklaşık 3,7 milyar YTL açık veren Merkezi Yönetim Bütçesi, 2007 Ekim ayında da 102 milyon YTL açık verdi. Böylece 2006 yılının ilk on ayında yaklaşık 3,8 milyar YTL açık veren bütçe dengesi 2007 yılının aynı döneminde 12,3 milyar YTL açık vermiştir. Yıl sonu bütçe açığı hedefinin 16,8 milyar YTL olduğu dikkate alındığında, kümülatif bütçe açığının onuncu ayda yıl sonu hedefinin %72,9 una ulaştığı görülmektedir. Ekim ayında, faiz dışı denge de 1,8 milyar YTL fazla verdi. Ekim sonu itibarıyla oluşan kümülatif faiz dışı fazla (32,4 milyar YTL), yılın tamamı için hedeflenen 36,1 milyar YTL nin yaklaşık olarak %89,7 sine karşılık gelmektedir yılı Ekim ayında, bütçe harcamaları 14,3 milyar YTL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 14,2 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 1,9 milyar YTL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 12,2 milyar YTL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin %86,0 sını oluşturmuştur (bir önceki ay bu oran %85,7 idi). TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2007 Ağustos Dönemi (Temmuz, Ağustos, Eylül) Sonuçları na göre; 2007 yılı Ağustos döneminde, çalışma çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 874 bin kişi artarak 52 milyon 644 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 269 bin kişi artarak 23 milyon 548 bin kişiye ulaşırken, işgücüne katılma oranı %49,3 olarak gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı 0,1 puan artışla %9,2 seviyesine yükselirken, tarım dışı işsizlik oranı da 0,1 puan azalışla %11,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %28'i tarım, %19,1 i sanayi, %6,5'i inşaat, %46,5 i de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 1,2 puan ve sanayi sektörünün payının 0,4 puan azaldığı, buna karşılık inşaat sektörünün payının 0,6 puan ve hizmetler sektörünün payının ise 1,2 puan arttığı görülmektedir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Ekim ayında, ihale yöntemiyle yapılan YTL cinsi nakit borçlanmaların toplamı, nominal olarak 7,5 milyar YTL karşılığı, net 6,3 milyar YTL olmuştur. Kasım 2007 döneminde ise, iç piyasalara yapılacak 5,9 milyar YTL lik itfaya karşılık, iç piyasalardan 3,9 milyar YTL tutarında bir borçlanma yapılması öngörülmektedir. Aynı dönemde, toplam 7 milyar YTL lik iç borç servisine karşılık, 5 milyar YTL toplam iç borçlanma gerçekleştirilmesi programlanmaktadır. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Ekim ayı Hazine nakit gerçekleşmelerine ilişkin geçici sonuçlar alınmış olup, bu sonuçlara göre; Ekim ayında nakit bazda toplam 13,8 milyar YTL gelir elde edilmiş, 12 milyar YTL faiz dışı harcama yapılmış ve 1,8 milyar YTL faiz dışı fazla oluşmuştur. Toplam 1,9 milyar YTL faiz ödemesinden sonra Hazine nakit dengesi 80 milyon YTL açık vermiştir. Hazine Müsteşarlığı nın yayımladığı, KOBİ Kredileri Raporu nda, yılları arasında, 19 proje kapsamında sağlanan 3 milyar ABD doları tutarındaki dış finansman, kredi sayısı ve tutarı açısından, bölge, sektör ve işletme büyüklüğü baz alınarak incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: 2005 yılı sonu itibariyle bankalar aracılığıyla KOBİ lere 849 adet başvuru (780 adet işletme için) karşılığında, 1,8 milyar dolar tutarında kredi kullandırılmış olup, kullandırılan kredilerin, %75,5 i Avro, %15,4 ü ABD Doları ve %9,2 si Japon Yeni nden oluşmaktadır. Söz konusu kredileri kullanan KOBİ lerin sektörel dağılımında 8

10 enerji, hizmetler, sanayi ve tarım sektörleri ön plana çıkarken, alt sektörler bazında ise, elektrik ve elektronik sanayi, enerji, gıda, içki ve tütün sanayi, hizmetler, imalat sanayi, metal eşya, ana metal sanayi, tarım, tekstil sanayi ve turizm sektörleri ön plandadır. Krediler ağırlıklı olarak Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu Bölgelerine ve özellikle de Orta Büyüklükteki İşletmelere yönelmiş olup, kredilerin istihdamı olumlu yönde etkilediği görülmüştür. Kredi koşulları kapsamında KOBİ ler için en önemli konulardan biri teminat sorunudur. Raporda, Hazine Müsteşarlığı, KOBİ finansmanında yaşanan zorlukların çözülmesine yardımcı olmak amacıyla, uluslararası piyasalardan uygun koşullu kredilerin alınabilmesi ve bankalar aracılığıyla KOBİ lerin kullanımına sunulması için çabalarını son dönemlerde daha da artıracağını da açıklamıştır. Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının ilk dokuz ayında Türkiye genelindeki KOBİ'lerin toplam 628 milyon YTL lik yatırımı için 674 teşvik belgesi düzenlendi. Bu yatırımların 13 bin 50 kişiye istihdam sağlaması bekleniyor. KOBİ yatırımlarının %58 oranındaki 363 milyon YTL lik bölümü on ilde gerçekleşecek olup, İstanbul 100,1 milyon YTL'lik yatırımla teşviklerden en büyük payı alan il olacak. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği Kasım Ayı I. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2007 yılında %5,1 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %7,77 oranında artacağı, cari işlemler açığının 34 milyar 805 milyon dolar ve dolar kurunun 1,2257 YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %5,82 ve %5,05 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %14,69, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14,17 olarak beklenmektedir. Bir önceki beklenti anketi ile karşılaştırıldığında, Kasım Ayı I. Dönem Beklenti Anketi nde, yıl sonu itibarıyla, Türkiye nin büyüme, tüketici fiyatları ve cari açık beklentisinin arttığı, diğer gösterge beklentilerinin ise azaldığı görülmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 19 Ekim 2 Kasım 2007 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, 5,5 oranında daralarak milyon YTL seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %1,32 oranında azalırken, İç Varlıklar kalemi %3,61 düzeyinde artış göstermiştir. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %3,86 oranında azaldığı görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %2,07, İç Yükümlülükler kaleminin de %4,98 düzeyinde azalış kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemelerine bağlı artan nakit ihtiyacı sebebiyle geçen dönem Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %13,02 ve %4,24 oranlarında artışlar kaydedilmişti. Bu dönem aynı kalemlerde %5,92 ve %3,45 oranında azalış sağlanarak, piyasadaki likidite fazlasının bir bölümünün geri çekildiği görülmektedir. Parasal genişlemenin kalan kısmı içinse Açık Piyasa İşlemlerinin politika aracı olarak kullanıldığı dikkati çekmektedir. Açık Piyasa İşlemlerinden Doğan Borçlar kalemi bu dönem %10,02 oranında artış göstererek, Merkez Bankası nın piyasaya olan borç stoku 7,42 milyar düzeyine yükselmiştir. Öte 9

11 yandan Merkez Bankası nın diğer bir politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %268,55 gibi yüksek bir oranda artış göstermiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) Getiri oranı (%) Son Yıl Değişim Dönem AKTİFLER DIŞ VARLIKLAR İÇ VARLIKLAR PASİFLER TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ DIŞ YÜKÜMLÜKLER İÇ YÜKÜMLÜKLER Döv. Ol. Takip Ol. Mev Bankaların Döviz Mevduatı MERKEZ BANKASI PARASI REZERV PARA Dolaşıma Çıkan Banknot Bankalar Mevduatı Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI APİ den Doğan Borçlar Kamu Mevduatı TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) Kaynak: TCMB 19 Ekim 2 Kasım 2007 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 980 milyon dolar artarak milyon dolar düzeyine yükselmiştir. Tahvil-Bono Piyasası Ekim ayının son günlerinde %16 seviyesinde bulunan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 5 Ağustos 2009 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi faizi, uluslararası piyasalardaki satış dalgasına bağlı olarak Ağustos 2009 itfa tarihli tahvil Kasım ayının ilk günlerinde %16,35 düzeyine kadar yükseldi. Bu seviyelerden kısa süreli kâr satışları görülse de Kasım ayının ilk haftasının son günlerinde gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, yine Tarih uluslararası piyasalardaki satış baskısının etkisiyle yükselişe geçerek 9 Kasım tarihli işlem gününü %16,43 seviyesinden kapattı. Döviz Piyasası Ekim ayının dördüncü haftasını 1,1882 YTL seviyesinden kapatan dolar kuru, Kasım ayının ilk işlem gününde alternatif piyasalarda devam eden para girişleri ve paritedeki yükselişin etkisiyle Merkez Bankası gösterge kuru itibariyle 1,1732 YTL seviyesine geriledi. Sözkonusu bu değer TC Merkez Bankası nın 8 Haziran

12 2001 tarihinden bugüne kadar ilan ettiği en düşük dolar kuru olarak kayda geçti. Ancak ilerleyen günlerde YTL alternatif piyasalarda ABD Dolar Denge Kuru yoğunlaşan satışların etkisiyle 1.25 artışa geçen dolar kuru, 9 Kasım tarihli Merkez Bankası 1.22 gösterge kurları itibariyle ,1851 YTL seviyesine kadar yükseldi. Dolar bu dönemde 1.16 YTL karşısında 3,1 oranında 1.13 değer kaybederken, euro %2,02 düzeyinde değer Tarih kazanmıştır Ekim ayının dördüncü haftasını 1,4368 seviyesinden tamamlayan /$ paritesi, başta Çin olmak üzere dünya ekonomisinde ağırlığı bulunan bazı ülke merkez bankalarının, dolar rezervlerini daha güçlü para birimleri ile değiştirebileceği yönündeki endişelerin artmasına bağlı olarak artış gösterdi ve 9 Kasım tarihli Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle tarihi zirve değeri olan 1,4697 düzeyine kadar yükseldi. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Ekim ayının dördüncü haftasını puan düzeyinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, Kasım ayının ilk İMKB Bileşik Endeksi işlem gününde beklentilerin üzerinde gelen ABD büyüme verisinin uluslararası borsalarda yarattığı olumlu havanın etkisiyle puana kadar yükseldi. Ancak ilerleyen günlerde ABD finans sektöründe ortaya çıkan ve devam etmesi beklenen yüksek zararların yanı sıra Tarih FED başkanı Bernanke nin ekonominin yakın dönemdeki geleceğine yönelik açıkladığı olumsuz görüşlere bağlı olarak gerilemeye geçen Bileşik Endeks, Kasım ayının ilk haftasının son işlem gününü puan seviyesinden tamamladı. İMKB Bileşik Endeksi bu dönemde %4,89 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %72,03 düzeyinden %71,99 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Endeks Bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, bu dönem 6 oranında azalış kaydederken, bu daralmanın esasen vadesiz mevduatlardaki gerilemeden kaynaklandığı dikkati çekmektedir. Vadesiz mevduatlardaki gerilemeye ise ayın belli dönemlerinde kamu maaş ödemeleri gibi etkilerle artış gösteren bu mevduatın, normal seviyesine geri çekilmesinin neden olduğu anlaşılmaktadır. Artış trendini sürdüren bankacılık sektörü toplam kredi hacminin bu dönem 270 milyar YTL düzeyinin üzerine çıkarken, yabancı para cinsinden kredilerin ise %1,8 oranında azaldığı görülmektedir. Yabancı para cinsinden kredilerdeki sözkonusu gerileme, döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %3,19 oranında değer

13 kaybetmesinden kaynaklanmıştır. Bir süredir artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi ise bu dönem 4 oranında azalış kaydederken, bunun sonucu olarak sektördeki tahsilât sorununun boyutunu gösteren takipteki alacakların kredilere oranının da %3,57 seviyesine indiği görülmektedir. Diğer taraftan, bankacılık sektörü toplam mevduat hacmindeki gerileme ve kredi hacmindeki artışa bağlı olarak krediler/mevduat oranı bu dönem 1 puanlık artış göstererek %81,1 düzeyine yükselmiştir. Bankacılık Sektörü * İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR ,4-0,6 Vadeli ,3 0,0 Vadesiz ,7-4,3 KREDİLER TOPLAM KREDİLER ,7 0,6 YTL ,4 1,4 YP ,7-1,8 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 26,1 24,5 23,9 Krediler ** /Mevduat (%) 72,8 80,1 81,1 Takipteki Alacaklar (Brüt) ,8-0,4 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3,66 3,61 3,57 Menkul Değerler Portföyü ,7-1,5 MDP/ Mevduat (%) 49,7 48,0 47,6 (*): 30 Mayıs tarihinden itibaren BDDK nın yayınladığı verilere katılım bankaları rakamlarının da dahil edilmesi nedeniyle yukarıdaki değerler önceki raporlarımız ile farklılık göstermektedir. (**): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Tahvil-bono piyasasında artan satış baskısına bağlı olarak, bu dönem %1,5 oranında azalış gösteren bankacılık sektörü menkul değerler portföyü 165 milyar YTL seviyesinin altına inerken, MDP/Mevduat oranı da %47,6 ya gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay-k@tkb.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 m-simsek@tkb.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 f-bayraktar@tkb.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa-t@tkb.com.tr 12

14 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2007 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim GSMH (Milyon $) * * Büyüme Oranı (sabit fiyatlarla) 7,6 6, ,8 * - - 3,9 * İmalat Sanayi KKO (%) 80,3 81,0 78,3 80,1 82,0 81,7 83,3 83,5 81,9 80,3 83,3 - İşsizlik Oranı (%) 10,3 9,9 11,0 11,4 10,4 9,8 8,9 8,8 8,8 9,2 - - Enflasyon (ÜFE) (%) 2,66 11,58-0,05 0,95 0,97 0,80 0,39-0,11 0,06 0,85 1,02-0,13 Enflasyon (TÜFE) (%) 7,72 9,65 1,00 0,43 0,92 1,21 0,50-0,24-0,73 0,02 1,03 1,81 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 171,4 160,2 165,0 167,9 165,7 170,4 173,5 175,9 176,9 173,0 178,5 188,1 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) ** Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) ** İhracat-FOB (Milyon $) İthalat-FOB (Milyon $) İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) ** 69,7 69,0-71,4-73,8-76,4-73,5-72,4-73,9-70,6-67,7-72,8 - Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) Vergi Gelirleri (Milyon YTL) Diğer Gelirler (Milyon YTL) Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) Faiz Harcamaları (Milyon YTL) Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) Bütçe Dengesi (Milyon YTL) Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) Merkezi Yönetim Top. İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Top. Dış Borç Stoku (Milyon $) **: 2007 birinci çeyrek ve 2007 ikinci çeyrek itibariyle. **: TCMB nin Ödemeler Dengesi sunumu itibariyle olup genel mal ticareti rakamlarını içermektedir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 13