GERİ DÖNÜŞÜM DAVRANIŞININ PLANLANMIŞ DAVRANIŞ TEORİSİ İLE AÇIKLANMASI: SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR KAMPÜS İÇİN GERİ DÖNÜŞÜM ANKETİ

Transkript

1 639 GERİ DÖNÜŞÜM DAVRANIŞININ PLANLANMIŞ DAVRANIŞ TEORİSİ İLE AÇIKLANMASI: SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR KAMPÜS İÇİN GERİ DÖNÜŞÜM ANKETİ Prof.Dr. Ceren Tekkaya, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İlköğretim Bölümü, Araş. Gör. Dilek S. Kılıç, Hacettepe Üniversitesi, OFMA Bölümü, Yard. Doç.Dr. Elvan Şahin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İlköğretim Bölümü, Özet Çevre korumacı davranışlardan biri olan geri dönüşüm, doğal kaynakların korunmasına ve katı atık miktarının azalmasına olanak sağladığı için sürdürülebilir bir geleceğin önemli bir parçası olmasına karşın Türkiye'de halen yaygın değildir. Çalışmada, Planlanmış Davranış Teorisi (PDT; Ajzen, 1985) kullanılarak uluslararası standartlara uygun, güvenirliği ve geçerliği sağlanmış 7 li Likert türünde Sürdürülebilir Bir Kampüs İçin Geri Dönüşüm Davranışı, Tutum ve Değerler Anketi nin geliştirilerek geri dönüşüm davranışlarının ve bu davranışları etkileyen unsurların saptanması hedeflenmektedir. Anket, Kişisel Bilgiler, PDT Bileşenleri, Geçmiş ve Şimdiki Geri Dönüşüm Davranışı, Kişisel ve Ahlaki Normlar, Yüklenen Sorumluluk, Bilgi Testi, Temel Değerler, Yeni Ekolojik Paradigma, Kişisel Kontrol Odağı, Değer Yönelimleri Ölçekleri nden oluşmaktadır. Çalışmaya 232 kampüs üniversitesi öğrencisi katılmıştır. PDT nin ana bileşenleri olan tutum, öznel norm, algılanan davranış kontrolü ve davranış niyeti için hesaplanan Cronbach-alfa güvenirlik katsayıları sırasıyla.87,.85,.72,.93 tür. Faktör analizleri sırasında maddelerin faktör yük değerleri için.30, ortak varyans değerleri için ise.45 ölçüt olarak belirlenmiştir. Anahtar sözcükler: geri dönüşüm, Planlanmış Davranış Teorisi, sürdürebilir kalkınma GİRİŞ Sürdürülebilir Kalkınma, insan ile doğa arasında denge kurarak doğal kaynakları tüketmeden, gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve kalkınmasına imkân verecek şekilde bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını programlama olarak tanımlanmaktadır (World Commission on Environment and Development, 1987). Sürdürülebilir bir gelecek için ise yeryüzü kaynaklarının korunması oldukça önemlidir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde nüfus artışı, ormanların yok edilmesi ve kentleşme gibi birçok problemlerden dolayı doğa tahrip edilmekte ve doğal kaynaklar büyük bir hızla tüketilmekte, buna paralel olarakta üretilen katı atık miktarı büyük bir hızla artmaktadır. Kendi yaşam kalitemizi yüksek bir seviyeye taşıyıp aynı zamanda gelecek kuşakların da en az bizim kadar kaliteli yaşayabilmeleri için her tür insan etkinliğinin tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu etkinlerin en önemlilerinden biri çevre korumacı davranışlarda bulunmaktır. Çevre korumacı davranışların en önemlilerinden biri olan geri dönüşüm, çevrenin ve doğal kaynakların korunmasına ve aynı zamanda katı atık miktarının azalmasına olanak sağladığı için (Hopper ve Nielsen, 1991; Oskamp, 1995) önemli ekonomik ve çevresel faydasının yanısıra etkili bir kaynak kurtarma mekanizması olarak da algılanmakta (Valle ve ark,. 2004) ve sürdürülebilir bir geleceğin önemli bir parçası olarak görülmektedir. Geri dönüşüm, gelişmiş ülkelerde uzun yıllardan beri bir davranış ve yaşam biçimi olmasına karşın, ülkemizde halen yaygın değildir. Sürdürülebilir bir gelecek için geri dönüşüm yapmanın önemi göz önüne alındığında, bireylerin, geri dönüşüm davranışılarını etkileyen unsurların saptanması büyük önem taşımaktadır. Bu alanda yurtdışında çeşitli çalışmalar yapılmasına karşın Türkiye de bu tür çalışmalara rastlanmamıştır. Davranış bilimleri ve çevre eğitimi alanında yapılan çalışmalar uzun bir süre çevreye yönelik belirli inançlar, tutumlar ve değerlerden ziyade genel çevresel tutumlara odaklanmıştır. Bu alanda çalışan araştırmacılar genel tutumların belirli tutumlarla ilişkili olamayabileceğini belirtmiş ve araştırmacıların enerji tasarrufu, su kirliliği, geri dönüşüm gibi daha özel tutumlara ve değerlere yönelmesi gerektiğine

2 640 dikkat çekmiştir (bkz. Van Liere ve Dunlap, 1980). Zira Van Liere ve Dunlap un da (1981) belirttiği gibi kişiler çevreye yönelik tutumlarını ve kaygılarını çevre problemlerinin türüne bağlı olarak değişik şekillerde ifade edebilmektedirler. Örneğin, bazı kişiler hava kirliliği konusunda hassas olurken, bazıları vahşi yaşam konusunda duyarlı olabilmektedir. Geri dönüşüm, bu tür özel davranışlara güzel bir örnek teşkil etmektedir. Bu araştırmada, Azjen (1985) tarafından öne sürülen Planlanmış Davranış Teorisi kullanılarak üniversite öğrencilerin sürdürülebilir bir kampüs için gerekli olan geridönüşüm davranışını ölçmeye yönelik Sürdürülebilir Bir Kampüs İçin Geri Dönüşüm Anketi nin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Tutum-davranış ilişkisi açıklayan en etkili kuramlardan biri olarak kabul edilen Planlanmış Davranış Teorisi (Ajzen, 1991; Madden, Ellen, & Ajzen 1992), hareket etme niyetinin gerçek davranışın en güçlü belirleyicisi olduğunu savunmaktadır. Genel olarak, Planlanmış Davranış Teorisi bireylerin toplumsal davranışlarının bazı faktörlerin kontrolü altında olduğunu, belirli nedenlerden kaynaklandığını ve planlanmış bir şekilde ortaya çıktığını öne süren bir davranış teorisidir. Teoriye göre, bireydeki bir davranışın ortaya çıkabilmesi için ilk önce o davranışa yönelik niyetin oluşması gerekir. Davranışa yönelik niyet ne kadar güçlü ise davranışın ortaya çıkma olasılığı da o kadar fazladır. (Frey et. al.,1993). Davranış niyeti, 3 değişkenin etkisi altındadır (Bamberg & Schmidt, 1993; Erten, 2002): Davranışa Yönelik Tutum, bir davranışın iyi kötü olarak değerlendirilmesidir. Kişinin davranışın sonuçları hakkındaki tahminine ve bu sonuçları nasıl değerlendirdiğine dayanılarak ölçülür. Öznel Norm, bir davranışa yönelik algılanan sosyal baskıyı ifade eder. Kişi için önemli olan insanların kişiden beklentilerine ve kişinin bu beklentileri karşılamaya yönelik isteğine dayanılarak ölçülür. Algılanan Davranış Kontrolü, kişinin bir davranışı yapmayı ne kadar kolay ya da zor bulduğunu ifade eder. Kişinin belirli bir davranışın gerçekleşmesine yönelik içsel ve dışsal yeterlik durumlarının tahminine ve bu yeterlik durumlarının davranışı kolaylaştıracağına ya da zorlaştıracağına inancına dayanılarak ölçülür. Algılanan Davranış Kontrolü bazı durumlarda -davranış büyük ölçüde davranış kontrolüne bağlıysa ve gerçek davranış kontrolü objektif olarak tespit edilebiliyorsa- davranışı doğrudan açıklayabilir. Tutum, Öznel Norm ve Algılanan Davranış Kontrolü nün davranış üzerindeki etkileri bireye ve davranışın özelliğine göre farklılık göstermektedir. Planlanmış Davranış Teorisi nin öne sürüldüğü yıllardan itibaren sosyal psikoloji, psikoloji, sosyoloji ve çevre eğitimi gibi çeşitli alanda başarı ile uygulandığı görülmektedir. Bunların arasında sağlıklı beslenme (Armitage ve Conner, 1999), kilo kaybı (Schifter ve Ajzen, 1985), avlanma (Hrubes, Ajzen ve Daigle, 2001) seyahat modu, (Bamberg, Ajzen & Schmidt, 2003) boş zaman aktiviteleri (Ajzen ve Driver, 1992) ve etik olmayan davranışlar (Chang, 1998) sayılabilir. Planlanmış Davranış Teorisi nin çevre alanında kullanımına baktığımızda ilk göze çarpan konular arasında çevreye yönelik tutum (Bamberg, 2002; Harland, Staats & Wllke, 1999; Kaiser ve Gutscher, 2003) ve çevre korumacı davranışlar (Cheung, Chan ve Wong, 1999; Taylor ve Todd, 1995, 1997) gelmektedir. Ancak, çevre korumacı davranışları ve tutumları bu teori ışığı altında açıklamaya çalışan araştırmaların bu davranışların birden fazla davranışa (geri dönüşüm, enerji tasarrufu, vb.) yönelik tutumları ve inançları içermesinden dolayı tutarsız sonuçlar ortaya koyması aratırmacıları çevre korumacı davranışlara özgü tutumları ayrı ayrı incelemeye yöneltmiştir. Bu konuların arasında su tasarrufu (Lam, 1999; 2006; Trumbo ve O Keefe, 2001), kirlilik (Cordano ve Frieze, 2000; Hamid ve Cheng, 1995) ve yenilebilir enerji kaynakları (Bang ve ark., 2000) gelmektedir. Geri dönüşüm, Planlanmış Davranış Teorisi nin başarı ile uygulandığı çevre korumacı davranışlara özgü davranış biçimidir. Özet olarak, sürdürülebilir bir gelecek için geri dönüşüm yapmanın önemi göz önüne alındığında, bireylerin, sürdürülebilir bir gelecek için geri dönüşüm davranışlarında bulundukları noktanın ve geri dönüşüm davranışılarını etkileyen unsurların saptanması büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda ilk olarak geçerliliği ve güvenirliği sağlanmış kapsamlı bir veri toplama aracına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada geri dönüşüm ve planlanmış davranış teorisi alan yazını ışığında geliştirilmiş olan Sürdürülebilir Bir Kampüs İçin Geri Dönüşüm Davranışı, Anlayış, Tutum ve Değer Anketi nin geliştirilerek geri dönüşüm davranışlarının ve bu davranışları etkileyen unsurların saptanması hedeflenmektedir. YÖNTEM

3 641 Örneklem Çalışmaya Ankara da bulunan iki farklı devlet üniversitesinden toplam 232 öğrenci katılmıştır. Örneklemin %71.6 sını kadınlar (N=166), %28.4 ünü ise erkekler (N=66) oluşturmaktadır ve yaş ortalamaları 22.2 dir. Bu öğrencilerin %34.5 i birinci sınıf (N=80), %6.9 u ikinci sınıf (N=16), %9.1 i (N=21) üçüncü sınıf, %23.7 si dördüncü sınıfta (N=55) öğrenim görürken, %25.8 i (N=60) ise lisansüstü programlara kayıtlıdır. Bu üniversitelerin seçilmesindeki en büyük etken bu kurumlarda bir süredir geri dönüşüm faaliyetlerin başlamış olmasıdır. Diğer bir değişle, kampüs hayatı öğrencilere çeşitli geri dönüşüm olanakları sağlamaktadır. Bu kriter, geri dönüşüm gibi özel davranışların ölçüldüğü araştırmalar için oldukça önem taşımaktadır. Zira geri dönüşüm faaliyetlerinin olmadığı mekânlarda ve gerekli olanaklara sahip olmayan bireylerle bu tür bir çalışma yapmak anlamlı olmayacaktadır. Geri dönüşüm olanaklarının bulunduğu kampüs üniversiteleri ile çalışmak bize hem genel olarak çevreye hem de özel olarak geri dönüşüme yönelik tutumların geri dönüşüm davranışındaki rolünü sağlıklı bir şekilde araştırma olanağı tanıyacaktır. Bunlara ek olarak, kampüs üniversitelerindeki öğrencilerle çalışmak bize uzun süreli araştırma deseni kullanarak zaman içinde bu tutumlarda ve davranışlarda (geri dönüşüm olanakları ve deneyimler artıkça) oluşabilecek değişikliği de izleme fırsatı sağlayacaktır. Veri Toplama Araçları Veriler Sürdürülebilir Bir Kampüs İçin Geri Dönüşüm Davranışı, Tutum ve Değerler Anketi kullanılarak toplanmıştır. Anket, Kişisel Bilgiler, PDT Bileşenleri, Geçmiş ve Şimdiki Geri Dönüşüm Davranışı, Kişisel ve Ahlaki Normlar, Yüklenen Sorumluluk, Bilgi Testi, Temel Değerler, Yeni Ekolojik Paradigma, Kişisel Kontrol Odağı, Değer Yönelimleri Ölçekleri nden oluşmaktadır. Çalışmanın amacı doğrultusunda bu makalede sadece PDT nin ana bileşenleri olan tutum, öznel norm, algılanan davranış kontrolü ve davranış niyeti boyutlarına yönelik bilgiler incelenmiş, analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Sürdürülebilir Bir Kampüs İçin Geri Dönüşüm Davranışı, Tutum ve Değerler Anketi geri dönüşüm ve Planlanmış Davranış Teorisi alan yazını doğrultusunda araştırmacılar tarafından geliştirilmiş olup 11 boyuttan oluşan anket 7 li likert tipindedir. Bu boyutlar; Tutum (19 madde), Davranış İnançları (14 madde), Davranış Sonuçlarının Önemi (14 madde), Öznel Norm (2 madde), Algılanan Beklentiler (10 madde), Beklentilerin Önemi (10 madde), Algılanan Davranış Kontrolü (4 madde), Algılanan Koşullar/Durumlar (10 madde), Kolaylaştıran Koşullar/Durumlar (10 madde), Davranış Niyeti (3 madde) ve Geri Dönüşüm Davranışı (6 madde) başlıklarından oluşmaktadır. Veri Analizi Veriler açıklayıcı faktör analizleri ile incelenmiştir. Faktör yüklerinin belirlenmesinde varimax döndürme tekniği kullanılmıştır. Maddelerin faktör yük değerleri için.30, ortak varyans değerleri için ise.45 ölçüt olarak belirlenmiştir. SONUÇLAR Faktör analizi sonuçları incelenmeden önce, anket uygulamasından elde edilen verilerin bu analiz için uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem uygunluğu testi ve Bartlett in küresellik testi sonuçları incelenmiştir. Yukarıda belirtilen tüm boyutlar için elde edilen KMO değerleri.70 in üzerindedir ve Bartlett in küresellik testinin anlamlılık seviyesi (p<0.05 için) olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar verilerin faktör analizine uygun olduğunu göstermiştir. Üniversite öğrencilerinin geri dönüşüme yönelik tutumlarını belirlemek amacıyla hazırlanan maddeler için aşağıda belirtilen yönerge kullanılmıştır: Benim için geri dönüştürülebilir maddelerin (kağıt, cam, plastik vb.) geri dönüşümünü düzeli olarak yapmak Tutum ölçeği için döndürülmüş faktör analizi sonuçları öz değerleri (eigenvalues) 1 ve üzerinde olan 4 faktör olduğunu göstermiştir. Ancak, faktör yük değerleri.30 un altında olan 2 madde (Kar getirir Kar getirmez; Yararlıdır - Zararlıdır) ölçekten çıkarılmıştır. Toplam varyansın açıklanma oranları göz

4 642 önünde bulundurulduğunda, 1. faktörün toplam varyansın % sını, 2. faktörün toplam varyansın % ünü, 3. faktörün toplam varyansın %9.579 unu, 4. faktörün ise toplam varyansın %7.448 ini açıkladığı tespit edilmiştir. Bu 4 faktör ise birlikte toplam varyansın % sını açıklamaktadır. Tespit edilen bu açıklanma oranı kabul edilebilir düzeydedir. Davranış sonuçları ve davranış sonuçlarının önemi üzerine hazırlanan ölçekler için faktör analizi sonuçları değerlendirildiğinde her iki ölçeğin de tek boyutlu olduğu tespit edilmiştir. Davranış inançları ölçeği için hazırlanan ve tek boyutta toplanan bu maddeler toplam varyansın % ünü, davranış sonuçlarının önemi ölçeği için hazırlanan ve tek boyutta toplanan maddeler ise toplam varyansın % unu açıklamaktadır. Ancak, bu ölçeklerde yer alan ülke ekonomisine katkı sağlamak ve burs fonuna katkıda bulunmak ile ilgili olan 2 şer madde faktör yükleri.30 un altında olduğu için ölçeklerden çıkarılmıştır. Algılanan beklentiler ve beklentilerin önemi üzerine hazırlanan ölçekler için faktör analizi sonuçları incelendiğinde, bu iki ölçeğin de tek boyutlu olduğu sonucuna varılmıştır. Algılanan beklentiler ölçeği için hazırlanan ve tek boyutta toplanan maddeler toplam varyansın % ini, beklentilerin önemi ölçeği için hazırlanan ve tek boyutta toplanan maddeler ise toplam varyansın % ünü açıklamaktadır. Her iki ölçekte de yer alan Kız/erkek arkadaşınız maddesi eksik veri yüzdesinin yüksek olmasından dolayı ölçeklerden çıkarılmıştır. Yine her iki ölçekte de yer alan iki madde; Apartman/site yöneticiniz (eğer evde kalıyorsanız) ve Yurt yöneticiniz (eğer yurtta kalıyorsanız) eksik verilere karşı önlem almak amacıyla Apartman/Site/Yurt yöneticiniz şeklinde birleştirilmiş ve tek bir madde haline getirilmiştir. Algılanan davranış kontrolü için hazırlanan maddeler faktör analizi sonuçlarına göre öz değerleri 1 in üzerinde olan tek faktörde toplanmıştır. Bu faktör toplam varyansın % sini açıkladığı tespit edilmiştir. Algılanan koşullar/durumlar değişkenini değerlendirmek için hazırlanan ölçek için çalıştırılan faktör analizi öz değerleri 1 ve üzerinde olan 3 faktörlü sonuç vermiştir. Faktör yükleri.30 un altında geri dönüşüm organizasyonlarının yeterliliği ve geri dönüşüm yapmanın aldığı zaman ile ilgili 2 madde ölçekten çıkarılmıştır. Toplam varyansın açıklanma oranlarına bakıldığında, 1. faktörün (Algılanan Kampüs Koşulları; 4 madde) toplam varyansın % unu, 2. faktörün (Algılanan performans bilgisi; 2 madde) toplam varyansın % ünü, 3. faktörün (Algılanan Alan Koşulları; 2 madde) ise toplam varyansın % sini açıkladığı tespit edilmiştir. Belirtilen bu 3 faktör ise birlikte toplam varyansın % sini açıklamıştır. Kolaylaştıran koşullar/durumlar ölçeği için yapılan faktör analizi ölçeğin tek boyutlu olduğunu göstermiştir. Bu boyut toplam varyansın % unu açıklamaktadır. Algılanan koşullar/durumlar ölçeğine paralel olarak bu ölçekten de geri dönüşüm organizasyonlarının yeterliliği ve geri dönüşüm yapmanın aldığı zaman ile ilgili 2 madde çıkarılmıştır. Geri dönüşüm davranışı üzerine hazırlanan ölçek faktör analizi sonuçlarına göre öz değeri 1 in üzerinde olan tek bir faktör ile açıklanabilmektedir. Toplam varyansın % ü bu faktör tarafından açıklanmıştır. Ancak, biyo-atık geri dönüşümü üzerine olan bir madde ölçekten çıkarılmıştır. Pilot çalışma sırasında alınan öğrenci dönütlerine göre üniversite öğrencilerinin önemli bir bölümü biyoatık kelimesinin anlamını bilmemektedir. Biyo-atık geri dönüşüm kutuları her iki üniversite kampüsünde de yaygın olarak yer almadığı için maddenin çıkarılması uygun görülmüştür. Anketin güvenirliğine ilişkin bulgular için de Cronbach Alfa katsayıları hesaplanmıştır. İki madde ile ölçülen öznel norm ve üç madde ile ölçülen niyet için maddeler arası korelasyon hesaplanarak güvenirlik düzeyi belirlenmiştir. Ölçek güvenirlikleri geri dönüşüm davranışına yönelik Tutum için 0.87; Davranışın Sonuçları için 0.93; Davranış Sonuçlarının Önemi için 0.95; Öznel Norm için.67, Algılanan Beklentiler için 0.89; Beklentilerin Önemi için 0.92, Algılanan Davranış Kontrolü için.72,

5 643 Algılanan Koşullar/Durumlar için 0.76; Kolaylaştıran Koşullar/Durumlar için 0.92; Davranış Niyeti için.93, Davranış için ise.90 olarak bulunmuştur. TARTIŞMA Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin geri dönüşüm davranışlarını Planlanmış Davranış Teorisi ne dayanarak açıklayabilmek için geliştirilen bir anket hazırlığının ilk aşaması gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda araştırmacılar tarafından alan yazını çalışması gerçekleştirilmiş, Planlanmış Davranış Teorisi ne göre bireylerin geri dönüşüm davranışlarını belirleyebilmek için incelenmesi gereken değişkenler saptanmıştır. İlgili alan yazınından da faydalanarak tespit edilen 10 farklı değişken için madde havuzları oluşturulmuştur. Anket, içerik geçerliği için çevre ve fen eğitimi üzerine çalışan uzmanlar tarafından incelendikten sonra öneriler doğrultusunda tekrar düzenlenmiştir. Hazırlanan anketin pilot çalışması iki farklı kampus üniversitesinden toplam 232 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Anketin yapı geçerliği için elde edilen veriler kullanılarak açımlayıcı faktör analizi çalıştırılmıştır. Aynı zamanda, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem uygunluğu testi ve Bartlett in küresellik testinin sunuçları göz önünde bulundurularak verilerin faktör analizi için uygun olduğu tespit edilmiştir. Faktör analizi bulgularına göre Planlanmış Davranış Teorisi ne göre belirlenmiş olan ölçeklerin kaç boyutlu oldukları ve bu boyutları en iyi şekilde ölçecek olan maddeler belirlenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının ardından son haline getirilmiş olan geri dönüşüm anketi şu şekilde yapısallaşmıştır: Tutum (17 madde), Davranış İnançları (12 madde), Davranış Sonuçlarının Önemi (12 madde), Öznel Norm (2 madde), Algılanan Beklentiler (7 madde), Beklentilerin Önemi (7 madde), Algılanan Davranış Kontrolü (4 madde), Algılanan Koşullar/Durumlar (8 madde), Kolaylaştıran Koşullar/Durumlar (8 madde), Davranış Niyeti (3 madde) ve Geri Dönüşüm Davranışı (5 madde). Anketin güvenirliğine dair yapılan analizler, Cronbach Alfa katsayılarının kabul edilebilir düzeyde olduğunu göstermiştir. Bu çalışmanın sonuçları, elde edilen anketin geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olarak kullanılabileceği fikrini desteklemektedir. Sürdürülebilir Bir Kampüs İçin Geri Dönüşüm Davranışı, Tutum ve Değerler Anketi, üniversite öğrencilerinin geri dönüşüm davranışı ve bu davranışı belirleyen faktörler üzerine çalışma yapmak isteyen alan uzmanları tarafından kullanılabilecektir. Bu çalışmada güvenirliği ve geçerliği sağlanmış; gelişmekte olan bir ülkenin sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel yapısına uygun; çevre korumacı davranışlardan biri olan geri dönüşüm davranışını etkileyen sosyo-psikolojik ve sosyo-demografik mekanizmalar üzerine bir ölçüm aracı geliştirmiştir. Sürdürülebilir kampüs yaşamının bir gerekliliği olan geri dönüşüm davranışını geliştirmek için girişimde bulunacak üniversitelerde de kullanılabilecek güvenirlik ve geçerlik çalışmaları yapılmış bir anket alan yazınına kazandırılmıştır. Böylece, yüksek öğretimde çevre ve sürdürülebilirlik için eğitim üzerine çalışan program geliştirme uzmanları, eğitimciler ve yöneticilere geri dönüşüm adına sistem değişikliği, eğitim programlarının yenilenmesi gibi konularda önemli bir bakış açısı kazandırılabilir. Aynı zamanda, gelişmekte olan bir ülkenin ekonomik, çevresel ve sosyal yaşam koşullarına uygun olarak hazırlanmış olan bu ölçüm aracının kullanılmasıyla geri dönüşüm davranışının sosyo-psikolojik incelemelerinin yapılmış olduğu gelişmiş ülke koşulları ile ne gibi farklılıklar taşıdığı da açıklanabilecektir. Bir sonraki çalışmada, geliştirilen anketin büyük örneklemlere uygulanması ve öğrencilerin geri dönüşüm davranışları ile bu davranışları etkileyen faktörlerin tespit edilmesi planlanmaktadır. Bunlara ek olarak, anketin uygulanması sırasında toplanan cinsiyet, sosyoekonomik düzey, eğitim alanı, geri dönüşüm olanakları gibi değişkenler kullanılarak öğrencilerin geri dönüşüm davranışlarını etkileyen faktörler çok yönlü olarak araştırılacaktır. Böylece üniversite öğrencilerinin geri dönüşüm davranışlarına etki eden sosyo-psikolojik ve sosyo-demografik unsurlar saptanarak bireyleri geri dönüşüm yapmaya teşvik edecek ipuçları elde edilmeye çalışılacaktır. Çalışmanın sonuçlarının bu konudaki olumsuz faktörlerin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin alınmasına ve gerekli düzenlemelerin yapılmasına ışık tutacağı düşünülmektedir.

6 644 KAYNAKLAR Ajzen, I. (1985). From intentions to actions: A theory of planned behavior. In Kuhl & Beckmann (Hrsg.) Action-control: From cognition to behavior. Heidelberg: Springer, Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, Ajzen, I. and Driver, B. L. (1992) Application of the theory of planned behavior to leisure choice. Journal of Leisure Research, 24, Armitage C. J., Conner, M. T. (1999) Distinguishing perceptions of control from self-efficacy: predicting consumption of a low fat diet using the Theory of Planned Behavior. Journal of Applied Social Psychology, 29, Bamberg, S. (2002). Effects of implementation intentions on the actual performance of new environmentally friendly behaviors of results of two field experiments. Journal of Environmental Psychology, 22, Bamberg, S., Ajzen, I., Schmidt, P. (2003): Choice of Travel Mode in the Theory of Planned Behavior: The Roles of Past Behavior, Habit, and Reasoned Action. In: Basic and Applied Social Psychology, 25, Bamberg, S., & Schmidt P. (1993). Verkehrsmittelwahl-eine Anwendung der Theorie des geplanten Verhaltens. Zeitschrift für Sozialpsychologie, 24, Bang, H-K., Ellinger, A.E., Hadjimarcou, J. & Traichal, P.A. (2002). Consumer concern, knowledge, belief, and attitude toward renewable energy: An application of the Reasoned Action Theory. Psychology and Marketing, 17, Chang, M. K. (1998). Predicting unethical behavior: A comparison of the theory of reasoned action on the theory of planned behavior, Journal of Business Ethics 17(16), Cheung, S. F., Chan, D., & Wong, Z. (1999). Reexamining the theory of planned behavior in understanding wastepaper recycling. Environment and Behavior, 31, Cordano, M.,& Frieze, I. H. (2000). Pollution reduction preferences of U.S. environmental managers: Applying Ajzen s theory of planned behavior. Academy of Management Journal, 43(4), Erten, S. (2002). Kız ve erkek öğrencilerin evde enerji tasarrufu yapma davranış amaçlarının planlanmış davranış teorisi yardımıyla araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, Frey, D., Stahlberg, D. &Gollwitzer, P. M. (1993). Einstellung und Verhalten. Die Theorie des überlegten Handelns und ie Theorie des geplanten Verhaltens. In Frey, D. & Irle, M. (Hrsg.): Kognitive Theorien der Sozialpsychologie, Band I.-Bern u.a Hamid, P. N. & Cheng, S. (1995). Predicting Antipollution Behavior. Environment and Behavior, 27(5), Harland, P., Staats, H., & Wilke, H. A. M. (1999). Explaining proenvironmental intention and behavior by personal norms and the theory of planned behavior. Journal of Applied Social Psychology, 29, Hopper, J. R., & Nielsen, J. M. (1991). Recycling as altruistic behavior:normative and behavioral strategies to expand participation in a community recycling program. Environment and Behavior, 23,

7 645 Hrubes, D., Ajzen, I., & Daigle, J. J. (2001). Predicting Hunting Intentions and Behavior: An Application of the Theory of Planned Behavior. Leisure Sciences, 23, Lam, S-P. (2006). Predicting intention to save water: Theory of planned behavior, response efficacy, vulnerability, and perceived efficiency of alternative solutions. Journal of Applied Social Psychology, 36, Lam, S.-P. (1999). Predicting intentions to conserve water from the theory of planned behavior, perceived moral obligation, and perceived water right. Journal of Applied Social Psychology, 29, Kaiser, F. G., & Gutscer, H. (2003). The proposition of a general version of the theory of planned behavior: Predicting ecological behavior. Journal of Applied Social Psychology, 33(3), Madden, T. J., P. S. Ellen and I. Ajzen: 1992, A Comparison of the Theory of Planned Behavior and the Theory of Reasoned Action, Personality and Social Psychology Bulletin 18, 3 9 Oskamp, S. (1995), Resource Conservation and Recycling: Behavior and Policy. Journal of Social Issues, 51, Schifter, D. B. and Ajzen, I. (1985). Intention, perceived control, and weight loss: An application of the theory of planned behaviour. Journal of Personality and Social Psychology, 49, Taylor. S. F. and P A. Todd (1995). An integrated model of waste management behavior: A test of household recycling and composting intentions. Environment and Behavior. 27, Taylor. S. F. and P A. Todd (1995). Understanding household garbage reduction behavior: a test of an integrated model. Journal of Public Policy and Marketing, 14, I Trumbo, C. W., & O Keefe, G. J. (2001). Intention to conserve water: Environmental values, planned behavior, and information effects. A comparison of three communities sharing a watershed. Society and Natural Resources, 14, Valle P., Reis E., Menezes J.and Rebelo E. (2004). Behavioral determinants of household recycling participation. Environment and Behavior, 36(4): Van Liere, K. D. & Dunlap. R. E. (1980). The social bases of environmental concern: A review of hypotheses, explanations, and empirical evidence. Public Opinion Quarterly, 44, Van Liere, K. D. and R. E. Dunlap. (1981). Environmental concern: Does it make a difference how it s measured? Environment and Behavior, 13, World Commission on Environment and Development (WCED) (1987). Our Common Future, New York, Oxford: Oxford University Press.