Oto Cam Temperleme İşleminde Kullanılan Yeni Teknolojiler

Transkript

1 6 th International Advanced Technologies Symposium (IATS 11), May 2011, Elazığ, Turkey Oto Cam Temperleme İşleminde Kullanılan Yeni Teknolojiler H. Yazıcı 1, M. Akçay 2, M. Gölcü 3, Y. Sekmen 4, M.F. Köseoğlu 5 1 Pamukkale Üniversitesi, Denizli/Türkiye, hyazici@pau.edu.tr 2 Pamukkale Üniversitesi, Denizli/Türkiye, makcay@pau.edu.tr 3 Pamukkale Üniversitesi, Denizli/Türkiye, mgolcu@pau.edu.tr 4 Karabük Üniversitesi, Karabük/Türkiye, ysekmen@yahoo.com 5 Pamukkale Üniversitesi, Denizli/Türkiye, mfkoseoglu@pau.edu.tr New Technologies Used in Auto Glass Tempering Process Abstract An important part of the glass in automotive industry is used for security purposes. The safety glass has two parts as tempered and laminated. Glass tempering process is the process to heating of the glass up to softening point (~700 oc) in the oven and then cooling quickly. This process produces stresses through the thickness of glass and increase mechanical strengthening of the glass. Tempering process must be observed good for high tempering quality and production speed. In this study, a prototype experimental unit was established for tempering of auto glass and observed factors effecting tempering quality during the tempering process by using new technologies. PLC and automation software were made for acceleration of tempering process and to minimize of the errors, the values were checked instant. Keywords Glass, tempering, measuring system, PLC and automation C I. GİRİŞ am, çeşitli hammaddelerin belirli oranlarda karıştırılarak 1500 o C sıcaklığın üzerinde akışkan hale getirildikten sonra kontrollü olarak soğutulmasıyla oluşan bir maddedir. Günümüzde cam, yeni işleme teknikleri ve ölçüm sistemleri sayesinde daha zor kırılan ve kırıldığında da yaralanmaları en alt düzeye indiren saydam plakalar halinde üretilebilmektedir. Bu nedenle de cam günümüzde; inşaat, beyaz eşya, gıda, meşrubat, ilaç, kozmetik, turizm, mobilya, boru, elektrik-elektronik ve otomotiv gibi birçok alanda kullanılabilir hale gelmiştir. Otomotiv sektöründe kullanılan camların önemli bir kısmı güvenlik amaçlı kullanılmaktadır. Güvenlik kavramı, genelde kırılmanın sonucu ortaya çıkabilecek risklere bağlıdır. En yaygın risk türü kişilerin ağır yaralanmasıdır. Güvenlik camları temperli ve lamine olmak üzere iki kısımdır [1,2]. Camın ısı ve darbeye dayanıklı hale gelmesi için temperleme işleminden geçirilmesi gerekmektedir. Temperleme işlemi, camın özel fırınlarda erime noktasına yakın derecelerde ısıtıldıktan sonra hızla soğutulması esasına dayanır. Ani soğutma uygulanarak temperleme işlemlerinden geçen cam 300 C lik bir ısıl şoka dayanıklı hale gelmekteyken, C lik bir ısıl şok temperlenmemiş camın kırılmasına neden olmaktadır [3,4]. Yüksek temper kalitesi ve üretim hızı için temperleme işlemini iyi gözlemlemek gerekir. Geçmişe nazaran günümüzde teknolojinin gelişmesiyle temperleme işleminin her kademesi ayrıntılı olarak gözlenebilmekte ve karşılaşılan hatalar temperleme işlemi sonuçlanmadan fark edilebilmektedir. Böylece üretim kalitesi ve hızında önemli gelişmeler sağlanmaktadır. Temperleme işlemi süresince, yeterli debide soğutma havasının hazırlanması, sıcaklık ve debi ölçümlerinin takibi, camın taşınması, camın fırında kalış süresi, ani soğutma süresi, cam yüzey sıcaklıklarının ölçülmesi, sensörlerin ve selenoid valflerin takibi dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. Temperleme işleminin daha hassas bir şekilde gerçekleştirilmesi ve gözlemlenmesi için yeni teknolojilere ihtiyaç duyulmaktadır. Deney düzeneğinde kullanılan yeni teknolojiler; fırın sıcaklığı ve cam yüzey sıcaklığının ölçümü için termokupllar, hava debisini ayarlamak için regülâtörler, soğutma havası miktarının ölçümü için debimetreler, hava akışını kesmekaçmak veya yönlendirmek için selenoid valfler, taşıyıcı arabanın ve fırın kapaklarının konumlarını belirlemek için switchler, pistonların açık-kapalı konumlarını belirlemek için indüktif sensörler, operatörden kaynaklanan hataları en aza indirmek için PLC (Programmable Logic Controller) ve otomasyon programı, bütün verilerin bilgisayar ortamına aktarımı ve takibi için yazılan SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) programı şeklinde sıralanabilir. Bu çalışmada, oto camların temperlenmesi için yeni teknolojiler kullanılarak prototip bir temperleme düzeneği kurulmuş ve temperleme süreci anlık olarak gözlemlenmiştir. Temperleme sürecinin hızlanması ve hataların en aza indirilmesi için PLC ve otomasyon yazılımı yapılmış, değerler anlık olarak kontrol edilmiştir. II. TEMPERLEME ÜNİTESİNİN KURULUMU Oto cam temperleme işlemi için prototip bir temperleme ünitesi kurulmuştur. Ani soğutma işleminde gerekli olan soğutma havasını sağlamak için kompresör kullanılmış ve havanın debisini ölçmek için debimetre yerleştirilmiştir. Her 72

2 Oto Cam Temperleme İşleminde Kullanılan Yeni Teknolojiler bir nozuldan cam yüzeyine eşit miktarda hava üflemek için 16 adet regülâtör kullanılmıştır. Pnömatik silindirlerin hareketini selenoid valfler kumanda etmektedir. PLC ve otomasyon programı yazılarak, sensörlerin hareketi programda belirtildiği gibi düzenlenmiştir. Yazılan otomasyon programının arayüzü sayesinde temperleme süreci bilgisayar ortamında takip edilmekte ve veriler bilgisayar ortamına aktarılabilmektedir. Kurulumu yapılan temperleme ünitesi ve elemanları Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil 1: Temperleme ünitesi ve elemanları 1) Kompresör, 2) Küresel vanalar, 3) Hava tankı, 4) Giriş filtresi, 5) Kurutucu, 6) Çıkış filtresi, 7) Regülâtör, 8) Selenoid valf, 9) Debimetre, 10) Hava şartlandırıcı, 11) Basınçlı hava odası, 12) Nozul plakası, 13) Pnömatik piston, 14) NiCr-Ni Termokupl, 15) Fırın, 16) Kontrol Paneli, 17) Flexible Termokupllar, 18) Taşıyıcı, 19) Servo motor, 20) PLC ve Otomasyon panosu, 21) Bilgisayar III. TEMPERLEME ÜNİTESİNDE KULLANILAN YENİ TEKNOLOJİLER Temper kalitesini etkileyen en önemli parametreler; kullanılan hava debisi, cam-nozul arası mesafenin nozul çapına oranı (H/D), nozullar arası mesafenin nozul çapına oranı (S/D), camın fırında kalış süresi ve ani soğutma süresi olarak sıralanabilir. Isıtma süreleri fırın gücüne, cam kalınlığına ve camın bileşimine bağlı olarak değişmektedir. Oto cam temperleme işleminde camın yüzey sıcaklığının yaklaşık olarak yumuşama sıcaklığına (~700 o C) ulaşması istenir ve bu sıcaklığa ulaşmak için belirli bir süreye ihtiyaç vardır. Bu sürenin belirlenmesi için fırın içerisinde camın sıcaklık değişimi anlık olarak ölçülmelidir. Ani soğutma süresi ise; camın soğutma ünitesine geldiği andaki yüzey sıcaklığına, soğutucu havanın sıcaklığına, H/D ve S/D oranlarına ve havanın debisi bağlı olarak değişmektedir. Bu çalışmada, fırın içi sıcaklık değişimleri ile ısıtma ve ani soğutma süresi boyunca istenilen noktalardaki cam yüzey sıcaklık değişimleri termokupllar kullanılarak ölçülebilmekte ve kaydedilmektedir. A. Sıcaklık Ölçümü Fırın içersindeki sıcaklık değişimlerini gözlemleyebilmek için K tipi NiCr-Ni tipi termokupllar ve cam yüzeyindeki sıcaklık değişimlerini gözlemleyebilmek için de K tipi flexible termokupllar kullanılmıştır. Termokupllar iki farklı metal alaşımın uçlarının kaynaklanması ile elde edilen bir sıcaklık ölçü elemanıdır. Kaynatılan nokta; sıcak nokta, açık kalan iki uç; soğuk nokta olarak adlandırılır. Termokupl, sıcak nokta ile soğuk nokta arasındaki sıcaklık farkından oluşur. Sıcaklık farkına orantılı olarak soğuk nokta uçlarında mv değerinde gerilim üretilmekte ve bu gerilim sıcaklık değerine ( o C) dönüştürülerek bilgisayara aktarılmaktadır. Termokupl telleri iki farklı kutupta olduğundan birbirlerinden seramik izolatörler ile izole edilirler. Prosesin şartları göz önüne alınarak özel koruyucu kılıflar içinde de kullanılabilirler. [5]. Fırın sıcaklık değişimini ölçmek için kullanılan 3 adet termokupl, DIN standardına göre üretilmiş olup1200 o C ye kadar dayanabilmektedir. [6]. NiCr-Ni termokupl Şekil 2a da gösterilmiştir. Cam yüzey sıcaklığı ise K tipi flexible termokupllar ile ölçülmektedir. Her deneyin bitiminde cam yüzey üzerine yapıştırılan flexible termokuplların uçları bozulmaktadır. Uçların tekrar birleştirilmesi için Termokupl kaynak makinesi kullanılmıştır. Kullanılan termokupl kaynak makinesi Şekil 2b de gösterilmiştir. Literatürde, K tipi termokupl ile sıcaklık ölçümü yapılan çalışmalar mevcuttur [7 11]. Deneylerde kullanılan K tipi flexible termokupl Şekil 2c. de gösterilmiştir. Yüksek sıcaklığa dayanıklı flexible termokuplun teknik özellikleri kısaca; 0,81 mm tel çapında, 3,45 mm dış çapında, fiberglas kaplamalı, (-18) (+1100) o C çalışma sıcaklığı aralığında ölçüm yapabilen K tipi (KH ) termokupl dur. Flexible termokuplun sıcaklık ölçüm hata limiti; (-200) (+285) o C arasındaki sıcaklık ölçümlerinde 2,2 o C, o C arasında %0,075 o C dir [12]. 73

3 H. Yazıcı, M. Akçay, M. Gölcü, Y. Sekmen, M.F. Köseoğlu Flexible termokuplların cam yüzey üzerine istenilen noktalara yapıştırılmasında yüksek ısı iletim katsayısına sahip CC High Temparature Cement yapıştırıcı kullanılmıştır. Termokuplların diğer uçları ise otomasyon panosunda bulunan Simens S-700 Data Loger a bağlantıları yapılmıştır. Cam yüzeyinde ölçülen sıcaklıklar, kontrol panelinden ve bilgisayardan takip edilebilmektedir. a) b) c) Şekil 2: Termokupllar ve termokupl kaynak makinesi a) NiCr-Ni termokupl b) K tipi flexible termokupl c) Termokupl kaynak makinesi B. Basınçlı Havanın Kontrolü ve Yönlendirilmesi Üflenecek soğutma havasının miktarı regülâtörler ile ayarlanmaktadır. Temperleme düzeneğinde ana hava miktarının kontrolü için basınçlı hava hattına 1 adet 1 ½ çapında regülâtör, her bir nozuldan çıkan havanın miktarını belirlemek için ise basınçlı hava odasına ½ çapında 16 adet regülâtör yerleştirilmiştir. Türbülanslı akışlarda minimum hidrodinamik giriş uzunluğu, L Türbülans 10xD olarak ifade edilmektedir [13]. Düzenekte; 1 ½ çapında kullanılan regülâtör, T bağlantı elemanından sonra emniyet açısından 600 mm uzağa monte edilmiştir. Kullanılan regülâtör Şekil 3 te gösterilmiştir. Pnömatik devrelerde akışkanın, ne zaman, hangi yolu izlemesi gerektiği selenoid valflerle sağlanmaktadır. Selenoid valfler, istenildiğinde akış yolunu değiştirebilir, istenildiğinde akış yolunu açıp kapatabilirler. Bu valfler, elektrik akımı sayesinde manyetik alan oluşturup, valf sürgüsünü hareket ettirme prensibine göre çalışmaktadırlar. Uzak mesafelerdeki kumanda ünitelerinde ve kısa tetikleme gerektiren durumlarda kullanılırlar [14]. Şekil 3: Regülâtör (1 ½ ) Camın fırında ısıtılması süresi boyunca nozullardan hava üflenmemekte, cam fırından çıkıp nozulların önüne geldiğinde hava yolu açılarak cam yüzeyine hava üflenmektedir. Hava yolunun istenildiği zaman açılması-kapatılması selenoid valf ile sağlanmaktadır. Regülâtörden sonra hava hattına 1 ½ çapında selenoid valf takılmış, 24 V lık elektrik güç kablosu ile kontrol paneline bağlantısı sağlanmıştır. Şekil 4 te selenoid valf gösterilmektedir. 74

4 Oto Cam Temperleme İşleminde Kullanılan Yeni Teknolojiler sağlayan regülâtördeki basınç değeri okunmakta ve bütün regülâtörler, debimetrenin bağlı bulunduğu regülâtörün basınç değerine getirilerek her bir nozullardan eşit miktarda havanın üflenmesi sağlanmaktadır. Şekil 4: Selenoid valf Düzenekte kullanılan pnömatik pistonların hareketini kontrol etmek için, 1,5-8 bar basınç aralığında çalışabilen 5 adet, 5/2 (5 yollu 2 konumlu) yön kontrol valfi (YKV) kullanılmıştır. YKV; 24 V, 200 ma ve max. 60 o C akışkan sıcaklığında çalışabilmektedir. Kullanılan 5 adet 5/2 YKV lerinden 2 tanesi, düşey olarak zıt yöndeki hareketi sağlayan iki adet pnömatik pistonu (Ø50x40 mm), 1 tanesi fırının üst kapaklarının açılıp kapanmasını sağlayan iki adet pnömatik pistonu (Ø50x80 mm), 1 tanesi fırının yan kapaklarının açılıp kapanmasını sağlayan iki adet pnömatik pistonu (Ø40x50 mm) ve diğer 1 tanesi ise yatayda ileri geri hareketi yaptıran iki adet pnömatik pistonu (Ø50x80 mm) kontrol etmektedirler. C. Debi Ölçümü Soğutma ünitesinde kullanılan havanın debisini ölçmek için basınçlı hava hattına selenoid valften sonra, 1,3-410 Nm 3 /h aralığındaki debi değerlerini ölçebilen Testo 6443 DN40 debimetre yerleştirilmiştir. Türbülanslı akışlarda tam gelişmiş akış koşulları göz ününe alındığında ve debimetrenin kullanım kılavuzu incelendiğinde (35xD+1100 mm) [15]. Testo 6443 DN40 debimetre, selenoid valften sonra 2,5 m ileriye yerleştirilmiştir. Kullanılan debimetre Şekil 5 te gösterilmektedir. Soğutma ünitesinde kullanılan her bir nozuldan eşit debide hava üflemek için, ½ çapında 16 adet regülâtör, 1 adet de Testo 6441 DN 15 debimetre kullanılmıştır. Kullanılan debimetrenin ölçüm aralığı, 0,25 75 Nm 3 /h olup, termik sensörlü, 4 20 ma analog çıkışına sahiptir. Debimetre, bağlantı elemanından itibaren 200 mm mesafeye yerleştirilmiştir. Nozuldan üflenen havanın debi değeri Testo 6441 debimetre ile ölçülmekte, daha sonra ölçülen debiyi Şekil 5: Debimetre D. Temperleme Ünitesinin Kontrolü ve Otomasyonu Otomatik kontrolün gerekli olduğu sistemlerde, üretim sürecinin akışı ve makine hareketlerinin denetleyici birimlere aktarılması, yer değişimlerin hassas olarak kontrol edilmesi ve ölçülmesi için sensörler kullanılmaktadır. Kurulan prototip oto cam temperleme deney düzeneğinde indüktif sensör ve switch olmak üzere iki tür sensör kullanılmıştır. Dokunmadan herhangi bir nesneyi algılayan sensörlere indüktif sensör, mekanik olarak algılayanlara ise switch denilmektedir [16]. Temperleme ünitesinde, pnömatik pistonların açık-kapalı konum bilgilerini otomatik kontrol panosuna aktarmak için indüktif sensörler ve switchler, camı taşıyan arabanın konumunu belirlemek için ise sadece switchler kullanılmıştır. Fırının üst kapaklarının açık-kapalı konumlarını belirlemek için 2 adet, fırının yan kapakları için 2 adet, camı taşıyan arabanın konumunu belirlemek için ise 2 adet olmak üzere toplam 6 adet switch kullanılmıştır. Kullanılan switchler Şekil 6a da gösterilmiştir. Nozulların cama istenilen mesafede yaklaşmasını sağlamak amacı ile kullanılan 2 adet pnömatik piston (Ø50x80) için 4 adet, nozul plakalarının düşey eksende aşağı-yukarı hareketini kontrol etmek için kullanılan 2 adet pnömatik piston (Ø50x40) için de 4 adet olmak üzere toplam 8 adet indüktif sensör kullanılmıştır. Kullanılan indüktif sensörler Şekil 6b de gösterilmiştir. 75

5 H. Yazıcı, M. Akçay, M. Gölcü, Y. Sekmen, M.F. Köseoğlu a) b) Şekil 7: a) PLC ve otomasyon panosu, b) Dokunmatik kontrol paneli Şekil 6: a) Switch b) İndüktif sensörler Endüstriyel otomasyon sistemleri yaygın bir şekilde PLC ler ile kumanda edilmektedirler. Kumanda devreleri; yardımcı röle, kontaktör, zaman rölesi ve sayıcı gibi elemanlardan oluşan devrelerdir. Günümüzde bu tür devrelerin yerini aynı işlevi sağlayan PLC li kumanda sistemleri almıştır. PLC ler endüstriyel otomasyon sistemlerinde doğrudan kullanıma uygun özel giriş ve çıkış birimleri ile donatılmışlardır. Girişe basınç, seviye ve sıcaklık algılayıcıları ve buton gibi iki değerli lojik bilgisi taşıyan elemanlar, çıkışa ise kontaktör, selenoid valf gibi kumanda devre elemanlarının sürücü elemanları doğrudan bağlanabilmektedir [17-19]. Temperleme işlemi için otomasyon programı yazılarak PLC ye yüklenmiştir. Temperleme işlemi tamamen otomasyon programı ile gerçekleştirilmektedir. Termokuplların, selenoid valflerin ve debimetrelerin çıkış uçlarının Şekil 7a da gösterilen otomasyon panosuna bağlantıları yapılmıştır. Temperleme süreci Şekil 7b de gösterilen dokunmatik kontrol paneli ile takip edilmekte ve gerçekleştirilmektedir. Kontrol paneli ile bütün değerler kontrol edilebilmekte veya değiştirilebilmektedir. Yanlış işleyiş veya arıza durumlarında temperleme süreci otomatik olarak sonlandırılabilmektedir. Herhangi bir acil durumda sistemin durdurulabilmesi için kontrol paneline acil durum butonu yerleştirilmiştir Temperleme süreci boyunca elde edilen veriler, daha önce yazılmış ve bilgisayara yüklenmiş olan SCADA programı sayesinde bilgisayar ortamına aktarılmaktadır. Şekil 8: SCADA programının arayüz 76

6 H. Yazıcı, M. Akçay, M. Gölcü, Y. Sekmen, M.F. Köseoğlu Şekil 8 de SCADA programı ara yüzü ile cam yüzey sıcaklıkları, ana ve üfleme havası debileri, ısıtma ve ani soğutma süreleri gibi değerler takip edilip kaydedilebilmektedir. IV. SONUÇLAR Oto cam temperleme işlemi yapan işletmelerde oldukça fazla enerji tüketimi olmaktadır. Özellikle yüksek hızlarda yapılan soğutma işleminde tüketilen enerji, ısıtma işleminde tüketilen enerjiden daha fazladır. Bu nedenle, ısıtmadan ziyade soğutma sürecinin optimum bir şekilde tasarlanması, enerji sarfiyatının minimuma indirilmesi ve optimum temper kalitesinin elde edilmesi açısından oldukça önemlidir. Yapılan çalışmada, oto camların temperlenmesi için prototip bir deney düzeneği kurulmuş ve yeni teknolojiler kullanılarak temperleme işlemi boyunca temper kalitesine etki eden faktörler gözlemlenmiştir. Camın temper kalitesini; camın fırında kalış süresi, ani soğutma süresi, soğutma ünitesinde kullanılan nozulların dizilişleri, geometrileri, nozul ile cam yüzey arasındaki mesafe, debi vb parametreler belirlemektedir. Camın ısıtma ve ani soğutma süresi boyunca, cam yüzey üzerindeki belirlenen noktalardaki sıcaklık ölçümleri otomasyon programı ile anlık olarak kaydedilebilmektedir. Bu sayede; cam kalınlığına göre camın fırında kalış süresi ve ani soğutma süresi ile birlikte, oto cam temperleme işleminde optimum soğutma ünitesi konfigürasyonları belirlenebilecektir. [11] Özsezen A. N., Türkcan A, Mustafa Çanakçı M., Ham ayçiçek yağı kullanılan bir dizel motorun performans ve emisyonları, 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu, Mayıs, 2007, Samsun [12] Cole-Parmer A.Ş. Kılavuzu, 2008 [13] Çengel Y.A., Cimbala J.M., Akışkanlar mekaniği temelleri ve uygulamaları İzmir Güven Kitabevi, Birinci Baskıdan Çeviri, (2008). [14] Anonim, Pnömatik devreli iş makinelerinin bakım ve onarımı, meslekî eğitim ve öğretim sisteminin güçlendirilmesi projesi, MEGEP, Ankara 2006 [15] Anonim, Debimetre kullanım kılavuzu, Testo, 2008 [16] Anonim, Elektrik elektronik teknolojisi: sensörler ve transdüserler, meslekî eğitim ve öğretim sisteminin güçlendirilmesi projesi, MEGEP, Ankara 2007 [17] Anonim, Siemens Simatic S7 200, Programlanabilir lojik kontrol cihazı (PLC) kulanım kılavuzu, 2005 [18] Çolak İ., Bayındır R., Elektrik kumanda devreleri, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2004 [19] Çolak İ, Bayındır R, Kuruşçu S, PLC kontrollü asansör eğitim seti tasarımı ve uygulaması, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 23 (1 2) 86 94, TEŞEKKÜR Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından desteklenmiştir. KAYNAKLAR [1] Ritche I., Constructing with glass Stahlbau No:4, Germany, [2] Mağgönül G., İşlenmiş camlar, yapıda temelden çatıya cam ve cam kökenli malzeme türleri ve uygulama örnekleri Yem Sempozyum Bildirileri, [3] Anonim, Seramik ve cam teknolojisi, Türkiye de cam sektörü, Mesleki Eğitim Ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, MEGEP, Ankara, [4] Kocabağ D., Cam fırınları, malzemeler, teknolojiler, Prosesler Etam A.Ş Matbaa Tesisleri, Eskişehir, [5] ( ) [6] ( ) [7] Çelik N., Optimum lüle şeklinin çarpan jet üzerindeki etkilerinin incelenmesi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006, Elazığ. [8] O Donovan T.S., Murray D.B., Jet impingement heat transfer-part I: mean and root-mean-square transfer and velocity distributions, International Heat And Mass Transfer, 50: , [9] Kabul A., Kızılkan Ö., Yakut A. K., Gövde borulu ısı değiştiricili R404a kullanılan bir soğutma sisteminin enerji ve ekserji analizi, Isı Bilimi Ve Tekniği Dergisi, 30, 2, 85-93, 2010 [10] Aktaş A. Şahin Ö., Dizel/Biyodizel karışımı ile çalışan bir motorun performans ve emisyonlarını iyileştirmek için hidrojen kullanılması, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 1,