SOSYOLOJİ. Editörler Prof.Dr.Feridun Merter & Doç.Doç.Dr. Mustafa Talas

Transkript

1 Editörler Prof.Dr.Feridun Merter & Doç.Doç.Dr. Mustafa Talas SOSYOLOJİ Yazarlar Prof.Dr.Feridun Merter Prof.Dr.Yaşar Erjem Doç.Dr.Burak Gümüş Doç.Doç.Dr. Mustafa Talas Doç.Dr.Ünal Şentürk Yrd.Doç.Dr.Adem Gürler Yrd.Doç.Dr.Asiye Aka Yrd.Doç.Dr.Atakan Hatipoğlu Yrd.Doç.Dr.Bekir Kocadaş Yrd.Doç.Dr.Burcu Gezer Şen Yrd.Doç.Dr.Bülent Kara Yrd.Doç.Dr.Celalettin Yanık Yrd.Doç.Dr.Cengiz Yankılar Yrd.Doç.Dr.Ebru Çetin Yrd.Doç.Dr.Hakan Arslan Yrd.Doç.Dr.Mehmet Karaca Yrd.Doç.Dr.Recep Ercan Yrd.Doç.Dr.Şahin Doğan Özgür Budak Tuncay Demirtaş

2 Editörler Prof.Dr.Feridun Merter&Doç.Doç.Dr. Mustafa Talas Sosyoloji ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.BASKI BASKI 2013 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Elma Basım Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah.Vişne Sokak No:31/B Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Kurucusu Auguste Comte tarafından sosyal fizik adı verilen sosyoloji Türkçe karşılığı ile toplumbilimidir. Toplumları inceleyen bilim dalı olarak pek çok bilim insanı tarafından tanımlanan sosyoloji için aslında başka toplum bilimleri de olacağı gerçeğinden hareketle bu tanımın yetersiz olacağını kabul etmek gerekir. Ancak toplumların sosyal yapılarını, kültürlerini, değer yargılarını inançlarını ve eğitim, aile, hukuk ve ekonomi gibi sosyal kurumlarını bütünlükçü bir anlayışla inceleyen bilim hangisidir diye sorulabilecek soruya sosyoloji cevabını vermek doğru bir yaklaşım olacaktır. Her toplumun belirli bir kültürel arka plana, belirli bir maddî ve manevî birikime, medeniyet seviyesine sahip olduğunu insanlara anlatan bilim alanlarından biri olarak sosyoloji bir bilim haline geldiği 19. Yüzyıl dan günümüze kadar tarzı ve önemi değişerek gelişmiştir. Her geçen gün sistematik olarak toplumsal yapıların ve toplumların sorunlarının nesnel olarak araştırılmasının önemi artmıştır. Bu artış ile birlikte sosyolojinin veri ve tekniklerinden faydalanmanın öneminin büyüklüğü daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır. İnsanların zihniyetleri, kültürleri, örfleri, adetleri, alışkanlıkları, tarihsel geçmişleri sosyal hayatlarının işleyişine katkıda bulunan faktörler olarak rol oynamaktadır. Bu faktörlerin sentezci bir şekilde değerlendirilmesine de çok ciddi ihtiyaç vardır. İşte bu analizi yapabilecek bilimin adı sosyolojidir. Toplumları topyekün olarak tanıyabilmek için sorunlarını detaylı bir şekilde analiz edebilmek için bu sosyoloji biliminden istifade etmek gerekir. Hem özel olarak yerel şartlarda hem de küresel olarak evrensel temelde geçmişi ve bugünü değerlendirerek gelecekle ilgili kestirimler yapmanın ve çözüm önerileri sunmanın yöntem olarak kullanılabildiği bir bilim alanı olan sosyoloji çok farklı disiplinlerle ilişki ve etkileşimde de bulunarak söz konusu bilim alanlarının verilerinden de faydalanabilen bir bilim alanıdır. Bu eserde sosyolojinin ilk çıkış anından itibaren tarihsel serüveni, metod anlayışı, diğer bilimlerle ilişkisi, sosyal kurumların sosyolojik analizlerinin yapılacağı bölümler dizayn edilmiştir. Her bir bölümün belirli bir alan uzmanı tarafından hazırlandığı bu çalışma mümkün olduğu kadar belirli bir çerçeveye oturtulmaya çalışılmıştır. Bu kitap, alanlarında uzman ve hitap edilen grup yönünden tecrübeli olan arkadaşlar ile bir ekip çalışması anlayışı içerisinde hazırlanmaya çalışılmıştır. Bu hazırlık sırasında arkadaşların gösterdikleri ilgi ve çalışmanın her aşamasında devamlı destek olan Lisans Yayıncılık çalışanlarına teşekkür ederiz. İstanbul,2010 Prof.Dr.Feridun Merter&Doç.Doç.Dr. Mustafa Talas Editörler III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz Bölüm 1 SOSYOLOJİNİN DÜNYADA VE TÜRKİYE DE GELİŞİMİ 1.1. Sosyolojinin Tanımı 1.2. Sosyolojinin Alanı, Konusu, Amacı ve Sınırları 1.3. Sosyolojinin Alt Disiplinleri 1.4. Sosyolojinin Diğer Bilimlerle İlişkileri 1.5. Sosyolojinin Doğuşunu Etkileyen Gelişmeler 1.6. Batı da Sosyolojinin Doğuşu 1.7. Sosyolojinin Doğuşunda Öncüller Platon Aristoteles İbn Haldun Montesquieu J. J. Rousseau S. Simon A. Tocqueville 1.8. Sosyolojinin Kurucuları A. Comte K. Marx E. Durkheim H. Spencer V. Pareto M. Weber 1.9. Türkiye de Sosyolojinin Tarihçesi İlk Türk Sosyologları Ziya Gökalp Prens Sabahattin Gökalp-Prens Sabahattin Sonrası Türk Sosyolojisi Türk Sosyolojisinin Hâkim Karakteri Türkiye de ve Avrupa daki Sosyolojinin Doğuş Nedenlerindeki Benzerlikler III V

6 Bölüm 2 SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ 2.1. Genel Bilim Tanımı ve Sınıflaması Formel (Biçimsel) Bilimler Doğa Bilimleri Sosyal Bilimler-İnsan Bilimleri 2.2. Sosyolojide Teori 2.3. Sosyolojide Temel Araştırmalar Problemin Tanımlanması Literatür Taraması Hipotezlerin ya da Stratejilerin Belirlenmesi Dipnot ve Kaynak Gösterme 2.4. Sosyolojide Araştırma Yöntemleri Nicel Araştırma Yöntemleri Anket Deney Karşılaştırmalı Araştırma ve Tarihsel Analiz Nitel Araştırma Yöntemleri Etnografik Mülakat Katılımcı Gözlem Örnek Olay Yaşam Öyküsü Nicel ve Nitel Araştırma Yöntemlerinin Karşılaştırılması 2.5.Toplumsal Araştırmalarda Etik Bölüm 3 SOSYOLOJİNİN TEMEL KAVRAMLARI 3.1. Sosyal Yapı 3.2. Sosyal Statü 3.3. Sosyal Rol 3.4. Sosyal Norm 3.5. Örf ve Âdetler 3.6. Sosyal Grup 3.7. Kalabalık 3.8. Halk 3.9. Folklor/Halk Bilimi Cemaat/Topluluk Cemiyet/Toplum Millet İktidar VI

7 3.14. Fordizm ve Post-fordizm Ütopya Modernite / Modernlik Postmodernite / Postmodern Durum Açık Toplum Etnik Grup Etnisite Yeni Dünya Düzeni Determinizm Diyalektik Bölüm 4 SOSYOLOJİ KURAMLARI 4.1. Klasik Sosyoloji Kuramları Durkheimcı Gelenek ve Varyasyonları Toplumsal Düzenin Bilimi Olarak Sosyoloji Birey ve Toplum Durkheim ın Toplumbilimsel Mirası Çatışmacı Toplumbilimsel Gelenek Marx ta İdeoloji ve Tarihsel Materyalizm Kapitalist Örgütlenme ve Sınırlı Maddî Aktivite Max Weber in Eleştirisi ve Alternatif Çatışma Kuramı Toplumsal Eylem Kuramı Sembolik Etkileşim Günlük Yaşamın Sosyolojisi Gerçekliğin Toplumsal İnşası Kent, Mekân ve Toplumsal Etkileşim 4.2. Çağdaş Sosyoloji Kuramları Feminist Sosyoloji Kuramı Feminist Düşüncenin Gelişimi Feminist Yöntem Alternatif Feminist Perspektifler Çağdaş Çatışma Kuramları Ralf Dahrendorf ve Pozitivist Yaklaşım Analitik Marksist Kuram, Erik Olin Wright Dünya Sistemleri Kuramı Toplumsal İnşa Kuramı ve Fenomenolojik Sosyoloji VII

8 Bölüm 5 TOPLUM,TOPLUM TİPLERİ VE SOSYALLEŞME 5.1.Toplum Toplum Tanımları Toplumu Oluşturan Unsurlar Toplum İzahında Karşılaşılan Zorluklar 5.2. Toplum Tipleri ya da Toplum Sınıflandırmaları 5.3. Sosyalleşme Sosyalleşme Tanımı Sosyalleşme Kavramı Sosyalleşmenin Amaçları Sosyalleşme Araçları Sosyalleşme Süreci Sosyalleşme Kuramları Bölüm 6 KÜLTÜR 6.1. Kavramsal Olarak Kültür 6.2. Kültür Biçimleri Maddi Kültür Manevi Kültür Kültür ve Medeniyet Tartışması 6.3. Kültür ve Değişme Kültürleme/Kültürlenme Kültürel Değişme Kültürel Etkileşim Kültürel Gecikme Kültür Şoku 6.4. Kültürün Nitelik ve İşlevleri 6.5. Kültürde Farklılıklar Alt Kültür ve Karşıt Kültür Seçkin Kültürü ve Popüler Kültür Etnosantrizm ve Kültürel Görecelilik Akültürasyon Bölüm 7 SOSYAL YAPI 7.1. Sosyal Yapı Tanımları Yapısal İşlevselciler ve Yapı Çatışmacılar ve Yapı VIII

9 Sembolik Etkileşimciler ve Yapı 7.2. Nüfus Ölüm Oranı Bebek Ölüm Oranı Doğum Oranı Nüfus Artışı Göçler 7.3. Sosyal Tabakalaşma Tabakalaşma Çeşitleri Kölelik Sistemi Kast Sistemi Zümre Sosyal Sınıf 7.4.Sosyal Tabakalaşma Kuramları Karl Marx Max Weber 7.5. Yeni Tabakalaşma Kuramları Pierre Bourdieu Wright ve Yeni Marksist Sınıf Teorisi 7.6. Toplumsal Cinsiyet ve Tabakalaşma Bölüm 8 SOSYAL HAREKETLİLİK VE GÖÇ 8.1. Sosyal Hareketlilik Sosyal Hareketlilik Kavramı Sosyal Hareketlilik Tipleri Yatay Hareketlilik Dikey Hareketlilik 8.2. Göç Göç Nedenleri İtici Nedenler Çekici Nedenler Siyasi ve İletici Nedenler Göç Türleri Serbest Göçler Güdümlü/Zorunlu Göçler Dış Göçler İç Göçler IX

10 Bölüm 9 SOSYAL DEĞİŞME 9.1. Sosyal Değişme ve Özellikleri 9.2. Sosyal Değişmeyi Etkileyen Faktörler Fiziki Çevre ve Sosyal Değişme Demografi ve Sosyal Değişme Teknoloji ve Sosyal Değişme 9.3. Sosyal Değişme Kuramları Evrimci Kuramlar Auguste Comte (Üç Hal Kuramı) Herbert Spencer Karl Marx Devirsel Kuramlar Oswald Spengler Arnold Toynbee Wilfredo De Pareto (Seçkinlerin Dolaşımı) Yapısal-İşlevselci Kuramlar Çatışma Kuramları Ralf Dahrendorf Karl Marx 9.4. Değişme Tipleri Serbest Sosyal Değişme Müdahale Yoluyla Sosyal Değişme 9.5. Sosyal Gelişme Bölüm 10 SOSYAL GRUPLAR Sosyolojik Açıdan Grup Kavramı Sosyal Grupların Özellikleri Sosyal Grup Türleri Birincil Grup İkincil Grup İç Grup Dış Grup Cemaat Cemiyet Referans Grubu Üyelik Grubu Grup Dinamiği Sosyal Grupların Yapısı Grup Statüsü Grup Rolleri Grup Normları Grup Bağlılığı X

11 Bölüm 11 TOPLUMSAL İLİŞKİLER Sosyal Sistem Sosyal Sistemin Tanımı Sosyal Sistemin Öngereklilikleri Sosyal Sistemin Özellikleri Sosyal Sistemlerde Evrimleşme Sosyal Sistemlerde Yapı-Fonksiyon İlişkisi Sosyal İlişki Sosyal İlişkinin Tanımı ve Özellikleri Sosyal İlişki Türleri İlişkinin Süresine Göre İnsanlar Arası Samimiyet Derecesine Göre Bölüm 12 ÖRGÜT VE SOSYAL AĞLAR Örgüt Kavramı Örgüt Kültürü 12.3.Sosyal Ağ Teorisinin Gelişimi Diğer Disiplinlerden Ödünç Alınan Teoriler Matematikten Ödünç Alınan Teoriler Sosyal Psikolojiden Ödünç Alınan Teoriler Denge Teorisi Kıyaslama Teorisi Network Teorileri Heterofily Teorisi Zayıf Bağların Gücü Yapısal Çukurlar Yapısal Rol Teorisi Yapısal Uyum Yapısal Eşitlik ve Rol Eşitliği Bölüm 13 TOPLUMSAL BİR KURUM OLARAK AİLE Aile Tanımları Aile Kurumunun Tarihsel Gelişimi ve Aile Tipleri Otorite Ölçütüne Göre Aile Tipleri Klan Ailesi Zadruga veya Bölünmez Asaba Ailesi Anaerkil Aile,Maderî Aile (Matriarchal Family) XI

12 Ataerkil Aile, Pederşahi Aile (Patriarchal Family) Pederi Aile,Baba Ailesi (Paternal Family) Hane Sayısı Ölçütüne Göre Aile Tipleri Büyük Aile veya Geniş Aile.(Extendet Family) Modern Demokratik Aile,Çekirdek Aile (Nuclear Family) Patolojik Aile Biçimleri Yerleşme Yerine Göre Aile Biçimleri Evlenme Şekillerine Göre Aile Biçimleri Poligamik Aile.(Polygamous Family Monogamik Tek Eşli Aile (Monogamous Family) Geçiş Ailesi (Gecekondu Ailesi),(Getto Ailesi) Evlilik ve Evlilik Biçimleri Dışarıdan Evlenme (Exogamie) İçeriden Evlenme (Endogamie) Çok Eşli Evlilik, Poligam Evlilik (Polygamous Marriage) Levirat Evlilik (Levirate Marriage) Sorarat Evlilik (Sororate Marriage) İç Güveyliği Evliliği Taygeldi Evlilik Ailenin Fonksiyonları Aile İçerisinde Kadının Toplumsal Statüsü Türklerde Aile Bölüm 14 EĞİTİM KURUMU Eğitim Kavramı Eğitimin Temel Bileşenleri: Öğrenme ve Öğretim Sosyolojik Açıdan Eğitim Eğitim ve Okul Eğitim Türleri Eğitimin İşlevleri Eğitim ve Sosyalleşme Eğitim ve Meslek Eğitim ve Toplumsal Tabakalaşma Eğitimin Üretim, Yatırım ve Tüketim İşlevi Eğitim Yoluyla Kalkınmanın Esasları Bölüm 15 EKONOMİ KURUMU İktisadi Olayların Sosyal Karakteri Üretim XII

13 15.3. Tüketim İşbölümü Mübadele(Takas) Piyasa Mülkiyet Kıymet Bölüm 16 TOPLUMSAL BİR KURUM OLARAK DİN Dinin Kökeni Dinin Tanımı Sekülerizm (Dünyevileşme) Laiklik Türkiye Cumhuriyeti ve Laiklik Din Kuramları Klasik Din Kuramları Karl Marx ( ) ve Dini Yaklaşımları Emile Durkheim ( ) ve Dini Yaklaşımları Max Weber ( ) ve Dini Yaklaşımları Modern Din Kuramları Peter Berger (1929- ) ve Yurtsuz Düşünce Thomas Luckmann (1927- ) ve Görünmeyen Din Bryan Stanley Turner (1945- ) ve Sivil Din Dinin Yapısı Akidevi Doktrin Ritüel Dini Elitler Peygamber Din Adamları İnanan Cemaat Dini Gruplar Dini Cemaatler Tarikatlar Mezhepler Dindarlık Tipolojileri Kitabi Dindarlık Hurafeci Dindarlık Popüler Dindarlık Din ve Toplumsal Süreçler Din ve Toplumsal Bütünleşme Din ve Toplumsal Değişme XIII

14 Din ve Toplumsal Tabakalaşma Din ve Toplumsal Hareketlilik Din ve Toplumsal Çatışma Din ve Toplumsal Kurumlar Din ve Aile Din ve Ekonomi Din ve Siyaset Din ve Hukuk Yararlanılabilecek Kaynaklar Bölüm 17 SİYASET KURUMU Siyaset Siyaset Kavramının Kökeni Çatışma ve Siyasal Düzen İktidar ve Güç Meşruiyet Otorite İktidar Seçkinleri Devlet ve Toplum Siyaset ve Anayasa Bürokrasi Siyasal Temsil ve Seçim Sistemleri Siyasal Partiler Baskı ve Menfaat Grupları Siyasal Değer Sistemi ve Siyasal Ahlak Bölüm 18 HUKUK KURUMU Hukukun Kaynakları Hukukun Yazılı Kaynakları Anayasa Yasa (Kanun) Yasa Gücünde Kararname (Kanun Hükmünde Kararname- KHK) Tüzük (Nizamname) Yönetmelik (Talimatname) Yazısız Kaynaklar 18.2.Hukukun Fonksiyonları Düzen Fonksiyonu Adalet Fonksiyonu XIV

15 Pratik Yarar Fonksiyonu Yazılı Hukukun Sakıncaları ve Faydaları Toplumsal Normlar Din Kuralları Ahlak Kuralları Örf ve Âdet Kuralları Görgü Kuralları (Moda) Hukuk ile Örf, Âdet-Ahlak Arasındaki İlişki Hukuk ile Ahlak Arasındaki İlişki Hukuk ile Örf ve Âdet Arasındaki İlişki Bölüm 19 KENT, KENTLEŞME VE KENT SORUNLARI Kentin Doğuşu ve Gelişimi İlk Kentlerin Ortaya Çıkışı Polis in Belirmesi Ortaçağ Kenti Modern Kent: Mekânsal ve Tinsel Farklılaşma Küreselleşme ve Kent Üzerindeki Etkisi Kent ve Kentleşme Kuramları İşlevselci Yaklaşım Çatışmacı Yaklaşım Etkileşimci Yaklaşım Kentsel Sorunlar Kentsel Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma Gecekondulaşma, Barınma Hakkı ve Konut Sorunu Sosyal Kutuplaşma ve Mekânsal Ayrışma Kentsel Alanlarda Yaşam Kalitesinin Düşüklüğü Bölüm 20 TOPLUM, SUÇ VE SUÇLULUK Suç ve Suçluluk Suç ve Sapkınlık Kuramları ve Suçluluğun Ekonomiyle İlişkisi Suç ve Sapkınlık Kuramları Suçluluk ve Ekonomik Nedenler Sosyal Kontrol ve Toplumsal Sapma Toplumsal Kontrol Toplumsal Sapma Suç Çeşitleri XV

16 20.5. Suç ve Cinsiyet (Toplumsal Cinsiyet ve Suç) Sapma Davranışlar Hakkında Bazı Bilgiler Suçun Toplumsal Sonuçları 20.8 Türkiye de Suçluluk XVI