Sosyal Diyalog Formülünde Birleşen Emek ve Sermaye

Transkript

1 Labor and Capital united in the formula of social dialogue Munc si Capital uni i în formula dialogului social Sosyal Diyalog Formülünde Birle en Emek ve Sermaye - H - Labor and Capital united in the formula of social dialogue Munc si Capital uni i în formula dialogului social Sosyal Diyalog Formülünde Birle en Emek ve Sermaye - H - Labor and Capital united in the formula of social dialogue Munc si Capital uni i în formula dialogului social Sosyal Diyalog Formülünde Birle en Emek ve Sermaye - H - Labor and Capital united in the formula of social dialogue Munc si Capital uni i în formula dialogului social BÜLTEN Sosyal Diyalog Formülünde Birleşen Emek ve Sermaye

2 BULLETIN 1 TU Name " Metalicy" VASIL YANACHKOV - President Reneta Petr ova - Vice Pr esident Panos Katsampanis - Training expert Nicolae Coman - General Secretar Sora Georghe - President Celaletin Aykanat - General Secretar Politimi Paunova - Executive Director Diliana Ianachkova - Training expert Evgeni Yanev - Lawyer Arpad Suba - Vice Pr esident Yulia Yankova - Technical assistant Diana Petr ova - Expert "LABOUR AND CAPITAL UNITED IN THE FORMULA OF SOCIAL DIALOGUE" Contacts : Addr ess: Bulgaria, Sofia 1000, 1, Macedonia Sq., floor 16, offices 8-13 Telephone : , Fax: metalicy@netbg.com, metalicy_expert@abv.bg Web: -bg.com PROJECT IMPLEMENT ATION TEAM Organization Metalicy KNSB Metalicy KNSB OBES METAROM FNS Birlesik Metal BAMI Metalicy KNSB Metalicy KNSB FSLI-Metal Metalicy KNSB Metalicy KNSB PROJECT WEB NET -capital.org Telephone (21) (21) İÇİNDEKİLER Bütçe bölümü ENDÜSTRİEL İLİŞKİLER VE SOSYAL DİYALOG 3 PROJE FAALİYETLERİ 4 SORU LİSTESİ Bulgaristan ın deneyimi 7 KARŞILAŞTIRILMALI ANALİZ 11 Sosyal diyalog 13 Sendikalar ve Sivil toplum örgütleri 17 SENDİKALAR VE KÜRESELLEŞME 19 DİKKAT Standart dışı istihdam 21 SENDİKALARIN KARŞILAŞACAĞI SORUNLAR 23 AVRUPALILAŞMA 24 Emek ve Sermaye 27 ORGANIZATION POSITION IN PROJECT ADDRESS, COUNTRY STRUCTURE FOR PROJECT IMPLEMENT ATION Trade Union Metalicy KNSB Trade Union Metalicy KNSB Federation of industrial workers Unions OBES Pr oject Leader Coordinator Coordinator Trade Union Federation of Steel Workers MET AROM Coordinator FNS Solidaritatea Metal Birlesik Metal-Is Sendikasi Coordinator Coordinator Bulgarian Association of the Metallurgical Industry - BAMI Trade Union Metalicy KNSB Trade Union Metalicy KNSB FSLI-Metal FNS Solidaritatea Metal Federation of industrial workers Unions OBES Trade Union Metalicy KNSB Trade Union Metalicy KNSB Expert Expert Expert Expert Expert Expert Technical assistant Technical assistant In co-operation with Eur opean metalworkers federation (EMF) Sofia , Macedonia Sq, fl. 16, metalicy@netbg.com Sofia , Macedonia Sq, fl. 16, metalicy@netbg.com Athens Kanigos 31, obes@obes.gr GR Buchar est - Splaiul Independentei 202A, sector 6, coman.nicolae@cartel-alfa.r o RO Buchar est - soragh@cartel-alfa.r o RO Istanbul Tunel Yolu Cad: No 2 Bostanci, gaye@birlesikmetal.org TR Sofia , Aleksander Stamboliiski Blv., bcm@mb.bia-bg.com Sofia , Macedonia Sq, fl. 16, metalicy@netbg.com Sofia , Macedonia Sq, fl. 16, metalicy@netbg.com Buchar est - Splaiul Independentei 202A, sector 6, coman.nicolae@cartel-alfa.r o RO Buchar est - puiudoru@cartel-alfa.r o RO Athens Kanigos 31, obes@obes.gr GR Sofia , Macedonia Sq, fl. 16, metalicy@netbg.com Sofia , Macedonia Sq, fl. 16, metalicy@netbg.com BÜLTEN 1 İstihdam, sosyal faaliyetler ve eşit imkanlar GD nin mali desteği ile SOSYAL DİYALOG FORMÜLÜNDE BİRLEŞEN EMEK VE SERMAYE proje çerçevesinde hazırlanan ve yayınlanan süreli senformasyon bülteni

3 Emek ve Sermaye Çok uluslu şirketlerdeki sendikal örgütler toplu sözleşmeleri akdetme sürecinde uygun Avrupalı sendikal örgütler ve uluslar arası sendikal örgütlerle koordinasyonu sağlamakta hala zorluklar yaşıyor. Uluslar arası örgütlerin sahip olduğu tecrübe, standart, model ve uygulamalarından yararlanmadıkları gibi, pozitif etkileşim ve entegrasyona ilişkin mevcut potansiyelden de faydalanmamaktalar. İşverenlerin sendikal örgütlerin oluşturulmasını ve çalışmasını engellediği veya açık olarak yasakladığı bir çok Yeşil yatırım örneği mevcuttur. Bu, ulusal sendikal örgütler açısından son derece ciddi bir mesele olup, gelişmiş ülkelerde bulunan şubelerdeki sendikalarla ve Küresel sendikal federasyonlarla işbirliği için müsait bir alandır. Araştırmanın sonuçlarına göre, toplu müzakere uygulamaları ve çok uluslu şirketlerin şubeleri çerçevesinde imzalanan toplu iş sözleşmeleri sendikaların pozitif imajını kuvvetlendirmektedirler. Sendikal örgütlerin desteklenmesi için önemli bir alet olup sendikalara üyelik için ciddi motive edici etkendirler. Bunun dışında gittikçe daha sık Kurumsal sosyal sorumlulukların aleti olarak tanımlanmaktadırlar. Bu şekilde mesleki ilişkilerin kontrolsüz liberalleşmesine dair denemeler bertaraf edilmiş olur ve şirketlerin dayanıklı kalkınması da desteklenmiş olur. Küreselleşmenin sorunlarıyla baş edebilmeleri için sendikalar teşkilatlanma yapılarını ve faaliyet alanlarını yeniden gözden geçirmelidir ve onları Katlanabilir çalışma çizelgesi nin kurulması yönünde beynelmilelleştirmelidir. Sendikaların, sendikal davranışların standart ve denenmiş modellerini değiştirme gayretlerinin sonuçları, küreselleşmenin gizlediği tehlikelerin, yani sosyal güvenlik ve çalışma hakları düzeninin ve entegrasyonunun bozulması gibi olayların aşılmasında kat edilecek mesafeyi de belirleyecek. Küreselleşmenin ve çok uluslu şirketlerin Bulgaristan ve Güney-Doğu Avrupa daki işçilerin günlük yaşamı üzerindeki artan etkisi, sendikaların analitik kapasitelerini ve araştırma enstitüleriyle işbirliğini kuvvetlendirme gerekliliğini arttırmaktadır. Bölgedeki ülkelerde küreselleşmenin sorunları ve geçiş döneminde toplumun, ekonominin ve sendikanın gelişmesi üzerindeki etkileri konusunda araştırmaların eksikliği gözleniyor. BÜLTEN 1 SOSYAL DİYALOG FORMULÜNDE BİRLEŞEN İŞ VE SERMAYE PROJESİ ÇERÇEVESİNDE PERİODİK BİLGİLENDİRME YAYINI OLARAK DÜZENLENİP ÇIKARILIYOR. İstihdam, sosyal faaliyetler ve eşit imkanlar Genel Müdürlüğünün finansal desteği ile. Bütçe bölümü ENDÜSTRİEL İLİŞKİLER VE SOSYAL DİYALOG Aştı çalışma kategorisi: Avrupa daki sosyal diyalogla ilgili bilginin verilmesi, örneğin araştırmalar, toplantılar, konferanslar. Avrupa lı sosyal ortaklar tarafından sosyal diyalog programlarının geliştirilmesi, örneğin yuvarlak masa toplantılarının düzenlenmesi, deneyim değişimi ve katılımcı ağlarının oluşturulması. Avrupa daki sosyal diyalogla ilgili görüşmeler ve toplantılara ve bunların hazırlnmasına katılım ve ülke ile Avrupa çapında önem taşıyan diğer anlaşmalar ve sonuçlar. Avrupa daki sosyal diyaloğun izlenmesi ve yansıtılması örneğin konferanslar ve ülke ve Avrupa çapında düzenlenen etkinlikler yolu ile Avrupa daki sosyal diyalog sonuçlarının tanıtılmasına yönelik organizasyonlar, gerek kitap olarak, gerekse elektronik formatta (çeviri dahil) çıkan yazılar şeklinde. Özellikle yeni üye ve aday olan devletlere önem verilerek üye ülkelerdeki sosyal ortakların Avrupa daki sosyal diyalogla ilgili kapasitesinin güçlendirilmesi (örneğin bilgilendirme ve eğitim, seminerler ve saire). Sosyal ortakların özellikle istihdam olmak üzere Lizbon Stratejisinin hayata geçirilmesinde yer almasının sağlanması ve Avrupa İstihdam Stratejisinin (EEC) uygulanması yönünde çalışmalar ve onun çalışma piyasaları üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi. Sosyal ortakların (iş ve sermaye temsilcilerinin) örgütlerini destekleyecek olan önlemlerin alınması ve bu şekilde güçlü ve kalıcı büyüme ve daha çok iş yeri sağlaması beklenen Lizbon Stratejisi hedeflerine ulaşılmasına katkıda bulunulması. Sosyal ortaklar, Avrupa lı sosyal modelin modernizasyonu için sosyal program problemlerine katkı sağlamaya davet ediliyor. Buna dahil olan çalışma piyasasının modernizasyonu şunlarda ifade buluyor: - değişiklik yönetimi; - esnek güvenlik; - gençlerin istihdam edilmesi, - Çalışma Mevzuatı Yeşil Kitabı tavsiyeleri yerine getirilirken şu konulara ağırlık verilmesi: - güvenli ve sağlıklı iş ortamı; - iş ve aile hayatının bir arada olması; - ayırımcılıkla mücadele alanında çalışılması; - aktif yaşlanma ve nüfusun aktif katılımı.

4 PROJE FAALİYETLERİ Faaliyet: Araştırma - Soru listesinin hazırlanması ve dağıtılması Sonuçların değerlendirilmesi Sonuçların yayınlanması. Uzun yıllık sendikal ortaklık ve iyi uygulama değişimi ilişkilerinin mantıklı bir devamı olarak proje ortakları, soru listesine dahil edilen soruların hazırlanması ve seçilmesine yoğun bir şekilde katıldı. Soru listesinin amaçları: Sosyal diyalog alanında deneyim değişimine dair projenin hedeflerine ilişkin bilginin toplanılması;bulgaristan, Romanya, Yunanistan ve Türkiye nin ulusal mevzuatlarında sosyal ortaklığı düzenleyen yasal düzenlemelerle ilgili bilgi toplanması dahil olmak üzere. Özellikle çokuluslu şirketlerdeki sosyal ortaklık olmak üzere sosyal diyalog alanında iyi uygulamalarla ilginin bilgi değişimi. Faaliyet Çalışma toplantıları metal sektörü ve ilgili sektörlerdeki sosyal diyalog üzerinde odaklanma. İlk çalışma toplantısı, Ocak 2009, Sofya Evsahipleri SF Metalitsi ile BAMİ Çalışmalar Projenin tanıtımı Aması, görevleri, yapısı, oratların rolleri. Ortakların tanıtılması ve onların projeye katılımının anlatılması. Tekniksel detaylar Projenin uygulanması; Faaliyet organizasyonu, Eylem Planı; Sonuçların tanıtılması. Proje felsefesinin anlatılması Sosyal diyalog, Temel fikir, yeni gerçekler, yeni meydan okumaları, yeni formül. Emek ve Sermaye Şirketler insan haklarını ihlal etmektedir (ve böyle bir şey olduğu zaman önüne geçilmelidir). Fakat ihlal etmedikleri zamanlar bile, tek başına veya başka şirketlerle ortaklık içinde çalışan şirketler, kendi tavırlarının da garanti edilmesi gerektiği durumlar da dahil olmak üzere, sıkça insan haklarına uyulacağını garanti edemiyorlar. Bazen, bir kişinin insan haklarının uygulanmasıyla bir başka kişinin insan hakları ihlal edilebilir. Birisinin haklarının korunması için bir başkasına ait ifade özgürlüğünün sınırlanması durumunda, görüşünü ifade etme özgürlüğü ile ilgili olarak sorunlar sıkça yaşanıyor. Hak rekabetiyle ilgili sorun, hakların uygulanmasının nerdeyse daima kanunun hükümlerine bağlı olmasının nedenlerinden sadece bir tanesi. Yönetim, insan haklarını gözetlemekten ibaret değişmez rolü haizdir. Devlet yönetimiyle insan hakları arasındaki bağlantı aslında iş alemi tarafından kabul edilen davranış kurallarının arkasında duran gerçek sorundur. Bu kuralların çoğu hükümetlerin insan haklarına uymadığı devletlerde çalışan şirketlerce benimsenmiştir. Çok sık bunlar medeni ve siyasi haklara baskı uygulayan diktatörlüklerdir. Şirketlerin bu tür kuralları kabul etmesinin nedenlerinden bir tanesi, insan haklarının ezilmesine ortak olmadan bu devletlerde çalışmak istediklerini gösterme arzularıdır. Genelde insan haklarının bir tanesine uyulması bu haklardan diğerlerinin de gözetlenmesini kapsamaktadır. Bu kesinlikle işçilerin örgütlenmesi, sendikal örgütlere katılmaları ve işverenleriyle toplu müzakereye oturma hakları için de geçerlidir. İşçiler, kendilerine diğer önemli medeni ve siyasi haklarını uygulama imkanı verilmediyse, bu hakkını da uygulayamıyorlar yılında Uluslar arası çalışma konferansı, sendikal haklarla İnsan haklar evrensel bildirgesi ve Uluslar arası medeni ve siyasi haklar sözleşmesi nde yer alan medeni ve siyasi haklar arasındaki bağlantıyı teyit eden bir kararname kabul etti. Kararname ile özel olarak belirlenen haklar : kişiliğin güvenliği, rastgele tevkif ve tutuklamadan koruma, örgütlenme özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, sendikal örgütlere ait mülkiyeti koruma hakkıydı. Kararnameye göre bu medeni hakların eksikliği sendikal haklar kavramını her türlü anlamdan yoksun kılar. ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER VE SENDİKALAR KARŞISINDAKİ MESELELER İkinci çalışma toplantısı Nisan 2009, Atina Evsahibi OBES Çalışmalar Ulusal ve sektörel düzeyde sosyal diyaloğun gelişmesi. Bilgi ve iyi uygulamaların paylaşılması. Avrupa Sendikası üyeliği ve sosyal diyalog. Sendikalar ve işverenlerin şirketiçi ilişkilerin gelişmesi açısından karşı karşıya bulundukları meydan okumaları. Bulgaristan, Romanya, Yunanistan ve Türkiye de son 5 yıllık dönemde sosyal ortaklarla ilgili gelişmeler nedir Yukarıda tarif edilen tüm iyi uygulamalara ve şirketler çerçevesindeki toplu sözleşmelerin kapsamına rağmen, araştırmalar bazı durumlarda belirli yabancı yatırımcıların (büyük yatırımcılar da dahil olmak üzere) çalışma ve sosyal mevzuatın liberalleşmesine ilişkin davranışlarının toplu müzakere açısından zorluklar yarattığını ve ihtilaflı durumlara yol açtığını gösteriyor. Yöneltilen sorulardan alınan cevapların analizi, toplu sözleşme müzakerelerinde en tartışmalı konunun ücret olduğunu gösteriyor. Kilit sektörlerde ve büyük şirketlerde maaşların ve ek ücretlerin ne zaman, nasıl ve ne kadar artacağına yönetim karar veriyor. Sendikalarla bu konuya ilişkin istişareler ve müzakerelere müsaade edilmiyor. Bulgaristan daki çok uluslu şirketlerde çalışanlara ödenen ücretlerin, aynı şirketlerin başka ülkelerdeki şubelerinde ödenen ücretlere kıyasla daha düşük olması ciddi sorun teşkil etmektedir. Bunun başlıca sebebi emeğin düşük fiyatı ve ülkedeki yaşam standardının daha düşük olmasıdır. Yeni şirket sahiplerinden bazıları toplu sözleşme müzakerelerini erteliyor veya geciktiriyor. Bu bazen, açık veya üstü kapalı, sendikaların yok sayılmasına yönelik politikadan kaynaklanıyor, başka durumlarda ise piyasalardaki durgunluktan ve şirketin mali sorunlarından kaynaklanıyor. Yine de her iki durumda da sendikal örgütlerin bazı liderlerinde boyun eğme davranışının teşvik edilmesi için denemeler yapılmaktadır. Tecrit edilmiş de olsa bazı vakalarda sendikalar toplu iş sözleşmelerinin düzenlenmesi ve imzalanması için gerekli tüm bilgilerin işverenlerden zamanında alınmasında zorluklar yaşamaktadır. Genelde kullanılan mazeret, bilgilerin şirket sırrı olmasıdır.

5 İş alemi, topluma yönelik sosyal sorumluluklarını tek taraflı olarak tanımlamaya dair yasal hakka sahip değil. Bu, faaliyetlerin hukuki açıdan bağımlılık yaratan yükümlülükleri aştığı zaman da geçerlidir. Kurumsal sosyal sorumluluk iş aleminin yaptığı ve yapmak istediği toplumun iş alemi tarafından yapılmasını istediği ile karıştırılmamalıdır. İş alemi ve insan hakları Emek ve Sermaye UÇÖ Beyannamesi de, OECD yöneltileri de 2000 yılında revize edildi ve 1998 tarihli Çalışmaya ilişkin temel haklar ve ilkeler UÇÖ bildirgesi ve Ekleri tarafından belirlenen tüm insan haklarını artık kapsamaktadırlar. Bu haklar çalışmaya ilişkin temel haklar olarak bilinmektedir (1998 tarihli UÇÖ Bildirgesi hakkında daha fazla ayrıntı için bölüm 3 e bakınız) PROJE FAALİYETLERİ Üçüncü çalışma toplantısı Temmuz, 2009, Bükreş, Romanya Evsahipleri EFM üyesi Romanya sendika federasyonları Trade Union Federation of Steel Workers METAROM; FNS Solidaritatea Metal; FSLI Metal Çalışmalar Dünya ekonomi krizinin Avrupa da ve dünyada metalurji sektörü üzerindeki etkisi. Ulusal ve sektörel düzeyde krize karşı alınan tedbirler. Bilgi ve iyi uygulamaların paylaşılması. Yeni ekonomik şartlarda sendikalar ve işverenlerin sosyal diyaloğun gelişmesi açısından karşı karşıya bulundukları meydan okumaları. Sendikalar, çalışmaya ilişkin bu temel hakların Kurumsal sosyal sorumlulukların hususları olarak kullanıldıkları yöntemi ilgilendiren iki çok farklı mesele ile karşılaşmaktadır. Meselelerden bir tanesi bu hakların insan hakları olarak değerlendirilmemesidir. Diğer mesele ise bu hakların iş aleminin işçilere karşı sahip olduğu tek yükümlülük olarak addedilmesidir. İş alemi ve sivil toplum örgütleri bazen çalışma hakları terimini de kullanmaktadır. Bu terimin kullanılması soruna yol açmaktadır. Bu terimin kullanılması çalışma hakları ve insan hakları kavramlarının sıkça iki farklı konu olarak ele alınmasına yol açmaktadır, sorun da bundan ibarettir. Bu durumda da insan hakları genelde daha önemli sayılıyor. Çalışma hakları ve insan hakları iki farklı hak çeşitleri değildir. Ancak iki farklı insan hakları çeşidi vardır : bir taraftan medeni ve siyasi, diğer taraftan da ekonomik ve kültürel. Bu iki haklar gurubu insan haklarına dair iki uluslar arası anlaşmada ayrı olarak değerlendirilmektedir : Medeni ve siyasi haklara ilişkin uluslar arası sözleşme ve Ekonomik, sosyal ve kültürel haklara ilişkin uluslar arası sözleşme. Bu sözleşmeler İnsan hakları evrensel bildirgesine dayalı BM anlaşmalarıdır. İşçilerin sendika örgütlerine üye olma hakkının ve işverenleriyle toplu müzakereye oturma hakkının hem her iki sözleşmede yer aldığının hem de İnsan hakları evrensel bildirgesi nde yer aldığının bilinmesi önemlidir. Ne yazık ki, temel çalışma hakları çok sık Kurumsal sosyal sorumlulukların tek çalışma unsuru dur tarihli UÇÖ Bildirgesi nde belirtilen insan haklarına yapılan vurgu, iş aleminin işçiye karşı olan diğer yükümlülüklerinin çoğunu ihmal etmesine izin vermektedir. İşte bundan dolayıdır ki UÇÖ nün çok uluslu şirketlere ilişkin Bildirgesi ve OECD yöneltileri son derece önemlidir : iş aleminin işçilere karşı sorumlulukları söz konusu olduğunda bunların yaklaşımı çok daha devamlıdır. İş aleminin işçilere karşı sorumlulukları Çalışmaya ilişkin temel haklar ve ilkeler UÇÖ Bildirgesi nde ve Eklerinde belirtilenlerden farklı bir çok başka temel insan haklarını kapsamaktadır. Yaşama hakkı, adil ve uygun ücret ve makul mesai saati sınırlamaları gibi İnsan hakları evrensel bildirgesi nde belirtilen hakların çoğu, işçilerin çalışmasını ve haklarını ilgilendirmektedir. Asgari ücret, mesai saatleri ve emniyetli çalışma koşulları da dahil olmak üzere çalışmayla ilgili bir çok kanun bu haklara dayanmaktadır. Bu aslında UÇÖ nün konvansyonlarının çoğu da dahil olmak üzere, bir çok başka çalışma standartları için de geçerlidir. Dördüncü çalışma toplantısı 10/11 Eylül 2009, İstanbul Türkiye Evsahibi EFM üyesi Birleşik Metal-İş sendikası Çalışmalar Şirketiçi ilişkilerinde yeni gerçekler Sosyal diyaloğun iirket düzeyinde yürütülmesi ile ilgili pozitif ve negatif uygulamalar. - Toplu söleşme yapılmasının özellikleri ortak sorunlar.; - İşçilerin bilgilendirilmesi ve danışma. İş ihtilaflarının çözülmesi.; - Sosyal diyalog ve sosyal ortaklık İş ve sermaye arasındaki ilişkilerde temel araçlar.

6 PROJE FAALİYETLERİ Emek ve Sermaye Faaliyet Bulgaristan, Romanya, Yunanistan ve Türkiye den sosyal ortaklar arasında iletişim amaçlı web ağının kurulması ve faaliyetlerin anlatılması. Sosyal diyalog Sosyal ortaklık Toplu görüşmeler Ulusal mevzuat Çalışma şartları İstihdamın savunulması Sendikal savunma Sendikacıların eğitilmesi Yöneticilerin eğitilmesi Yapılandırma Endüstriel ilişkiler Sendikalar Metalurji sektörü Maaşlar İş yerleri Faal sendikacılık Sosyal diyalog alanında yoğun değişimin sağlanması ve bilgilerin paylaşılması için proje ortaklarının resmi Internet sayfalarında online ağı geliştiriliyor. Projenin bu faaliyeti, yoğun işbirliği sürecini ve devamlı bilgi değişimini destekleyip gelişmesine katkı sağlayacak Faaliyete çoğunlukla koordinatörler ve proje uzmanları katılıyor. Ağın çalışması, araştırma, ağ çalışmaları ve yapılan çalışma toplantıları ile ilgili proje faaliyetlerinin nihai sonucu olarak sosyal diyalog alanında ek bilginin alınmasına katkı sağlayacak Önem verilen konular şunlardır: Çok uluslu işletmeler ve sendikalar Çok uluslu işletmelerin bütünsel tavırları son on yıllar içinde değişikliğe uğradı. Çok uluslu örgütler 20 yıl önceki çok uluslu örgütler değil artık. Örneğin eğilimlerden bir tanesi, yönetim yöntemlerinin daha önemli yerel örgütler yönünde değişmesidir. Bir çok küçük devamcı tarafından takip edilen büyük bir karar alan özne söz konusu değil artık. Şirketlerin büyümesiyle birlikte yerel yönetimler üzerine giderek daha fazla sorumluluk yükleniyor. Ne yazık ki, bu değişikliğin sebeplerinden bir tanesi muhtemelen daha düşük iç sosyal standartlardır. Ve asıl bu bağlamda iyi ve uygulanabilir kurumsal iş ilkeleri ve küresel sosyal partnerlik önemli rol kazanıyor. İş ilişkilerinin doğası küresel anlamda ve bir çok düzeyde değişti. Bir çok durumda bu değişiklik sendikalar karşısında büyük sınavlar çıkartıyor. Sendikal örgütlerin değişen iş yapılarına paralel olarak değişmesi gerekiyor, zira aksi halde yaşlanma ve geçersiz olma riskini alıyorlar. KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK Kurumsal sosyal sorumluluk veya KSS, dayanıklı kalkınma sorunlarını entegre etmek isteyen şirketlerin yönetim yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, adı geçen şirketlerin sosyal veya etik uygulamaların geliştirilmesinden yarar sağlayacağı anlayışına dayanmaktadır. Şirketler neden sosyal olmak ister? Endüstriyel kapitalizmin 19. asırda yaygınlaşmasıyla birlikte, işçi sınıfının ağır bir şekilde fakirleşmesi ve sendikal hareketin başlangıcı iş aleminin liderleri arasında kanunun onlara yükümlülük getireceği veya sınırsız güçlerini sınırlayacağı korkusuna yol açtı. O zaman onlar çalışanlara ve ailelerine avantajlar sağlayan himayeci politika geliştirmeye başladırlar. Günümüzde, o dönemde de olduğu gibi, yasal veya sözleşmeye dayalı yükümlülüklerin uygulanmasından korkan belli bir şirket sıkça gönüllü vaatlerde bulunmayı tercih etmektedir. En azından Avrupa da, iş alemiyle hayırseverlik arasındaki bağlantının her zaman çok önemli olduğu ABD den farklı olarak, bizler bu himayeci mantığından sosyal sigortanın ve her şeyden önce toplu iş sözleşmelerinin uygulanmaya başlamasına müsaade eden iş mevzuatının yaygınlaşması sayesinde kurtulduk. Bizim için aşikardır ki, demokratik bir şekilde kabul edilen ve herkesçe uygulanan kanun veya sınırlayıcı toplu sözleşme, cömertlik çağına kıyasla ileriye atılan bir adımdır. İş aleminin sosyal sorumlulukları nelerdir aslında İş aleminin sosyal sorumlulukları, iş aleminin takınması gereken tavra dair herkesçe kabul edilen beklentiler yelpazesidir. Toplumun beklentileri de genel olarak bunlardan ibarettir. Bunlar kanun şeklinde veya mevzuatla ilgili olmayan başka şekillerde ifade edilebilir. Resmi ve gayri resmi araçlarla yasal olarak tanımlanabilirler. Örneğin, resmi olarak tespit edilmeleri, tüm toplumun aleti olarak hareket eden devletin demokratik yönetimi tarafından kanun ve tali mevzuatların kabul edilmesiyle ifade edilir. Herkesçe kabul edilen ve değişik hallerde ifade edilen kültürel değerler şeklinde de gayri resmi olarak var olabilirler. Bazen sosyal sorumluluklar sosyal diyalog veya üçlü istişareler aracılığıyla da tanımlanırlar. Uluslar arası düzeyde iş aleminin sorumluluklarına ilişkin iki en önemli beklentiler gurubu OECD çok uluslu şirketlere yöneltiler ve çok uluslu şirketlerle UÇÖ nün sosyal politikasını ilgilendiren ilkelere dair Üçlü Beyanname - hukuki açıdan zorunlu değildir, ancak evrensel olarak uygulanabilir aletlerdir.

7 AVRUPALILAŞMA Dayanıklı kalkınma için Avrupa Birliği / SORU LİSTESİ Bulgaristan ın deneyimi YURTTAŞLARIN DAHİL EDİLMESİ Yurttaşların karar alma sürecine katılmalarının arttırılması, eğitimin teşvik edilmesi, yurttaşların çevre üzerindeki faaliyetlerinin sonuçları hakkında bilgilendirilmesi. İŞ ALEMİNİN VE SOSYAL PARTNERLERİN DAHİL EDİLMESİ Dayanıklı üretim, kalkınma ve tüketim sağlamak amacıyla sosyal diyalogun, kurumsal sosyal sorumluluğun ve kamu-özel partnerliğin teşvik edilmesi. SİYASİ ENTEGRASYON İktisadi, sosyal ve ekolojik düşüncelerin entegrasyonunu devamlı olacak ve daha iyi düzenlemeye dair aletlerin tam kullanımı aracılığıyla karşılıklı olarak güçlendirilecek şekilde teşvik etme. Etkileşimin dengeli değerlendirilmesi ve ilgili kişilerle istişare gibi. MEVCUT OLAN EN İYİ BİLGİLERİN KULLANIMI Politikaların geliştirilmesi, değerlendirilmesi ve mevcut olan en iyi bilgiler bazında uygulanması (ekonomik açıdan açıklanabilir ve etkili olacak şekilde) İHTİYAT İLKESİ Objektif bilimsel belirsizlik durumunda insanların sağlığına veya çevreye olası zarar verilmesinin önlenmesi ve önleyici faaliyetlerde bulunulması için ihtiyatlı yaklaşım sergileme. KİRLETİCİLERDEN SORUMLULUK ARAMA Fiyatlarla toplumun üretim ve tüketime dair gerçek giderleri arasındaki uygunluğun temin edilmesi ve insanların sağlığı ve çevre üzerinde sebep oldukları zararlardan dolayı kirleticilerden sorumluluk arama. 1. Sosyal diyalog çerçevesini düzenleyen mevzuat Lütfen, bu konu ile ilgili temel yasal düzenlemeleri sıralayın. Lütfen araştırmanın konusu olan somut ülkedeki / sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Sendikal örgütlenme hakkı ve işçi ile memurların grev hakkı, işverenlerin örgütlenme hakkı gibi Anayasa ile düzenlenmiştir. Grev hakkı ayrı bir yasa ile prosedür olarak ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Sektörel ve ulusal düzeyde grev hakkının gerçekleştirilmesini tertip eden düzenlemeler yoktur. Bulgaristan da nispeten iyi ve ayrıntılı çalışma mevzuatı var, bu mevzuatın özellikle daha küçük şirketlerde olmak üzere ayrı ayrı işletmelerde uygulanmasında sorunlar yaşanıyor, işten çıkarma gibi olaylarda mahkeme prosedürleri hantaldır. - ulusal mevzuat Çalışma Kanunu iş ilişkileri ve sosyal diyalogu düzenleyen temel yasal düzenlemedir. Toplu İş İhtilaflarının Düzenlenmesi Yasası, grev hakkına ilişkindir, Sağlıklı ve Tehlikesiz Çalışma Şartları Yasası, işçilerin ve onların temsilcilerinin çalışma şartları komitelerine katılmasına dairdir. Bir takım yasal düzenleme bulunmaktadır. Uluslararası İş Örgütünün uluslararası anlayış belgelerinin onaylanması ve AB yönergelerinin aktarılması. Uluslararası İş Örgütünün temel belgeleri onaylandı, AB üyesi bir ülke olarak Bulgaristan için zorunlu olan AB yönergeleri aktarıldı. Sözüm ona geçici istihdam ajansları konusu gündemdedir. Bu yönergeyi 2011 yılının sonuna kadar aktrmamız gerekiyor. - İkili sözleşmeler Sendikalar ve işverenler arasında sektörel düzeyde yapılan böyle anlaşmalarla meslek gruplarına göre sigorta düzeylerinin belirlenmesi için yasal imkan vardır. Sosyal ortaklar arasında ulusal düzeyde ve de sendika konfederasyonları ve Çalışma Baş Müfettişliği, Ayırımdan Koruma Komisyonu, Ulusal Ombudsman gibi ayrı ayrı devlet kuruluşları arasında ve ayrı ayrı işveren örgütleri ile buna benzer işbirliği anlaşmaları var. 2. Sosyal ortakların temsili ile ilgili istemler. Lütfen, bu konu ile ilgili temel yasal düzenlemeleri sıralayın. Lütfen araştırmanın konusu olan somut ülkedeki /sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Çalışma Kanununda sendika ve işveren örgütlerinin ulusal düzeydeki temsili ile ilgili kriterler belirtilmiştir. - sendika örgütleri 1. En az 50 bin üyesinin bulunması 2. Altsektörlerin üçte birinden fazlasında en az 5 üyeli en az 50 örgütütünün bulunması. 3. Ülkede belediyelerin yarısından fazlasında yerel organlarının ve ulusal yönetim organının bulunması. 4. En az iki yıldan beri tüzel kişi niteliğini taşıması. - işveren örgütleri 1. En az A) her birinin en az 10 kişi işçi ve çalışanı bulunan 750 üyesinin olması ve sözleşmeli olarak çalıştırılan en az toplam kişinin olması. B) İşveren örgütünün tüm üyelerinde işçi ve çalışanının bulunması. 2. Altsektörlerin beşte birinden fazlasında en az 10 üyeli işveren örgütlerinin bulunması; 3. Ülkede belediyelerin beşte birinden fazlasında yerel organlarının ve ulusal yönetim organının bulunması. 4. En az iki yıldan beri tüzel kişi niteliğini taşıması. Temsil konusu kimin tarafından ve ne şekilde izleniyor. Sendika ve işveren örgütlerinin talebi üzerine Bakanlar Kurulu her 4 yılda bir sosyal ortakların örgütlerinin ulusal düzeydeki temsilinin tanınması prosedürünü gerçekleştiriyor. Bulgaristan Cumhuriyeti, kendi inisyatifi ile temsil kriterlerine uygunluk konusunda kontrol uygulayabilir. Şu an ülkede ulusal düzeyde temsil gücüne sahip 2 sendika ve 6 işveren örgütü bulunmaktadır. İşverenleri kimin temsil ettiği konusundaki belirsizlik sorun oluşturuyor, çünkü ayrı ayrı işverenler birkaç işveren örgütüne üye olurken bazı üyeler hiçbir yerde üye değil, ki bu durum sektörel düzeyde sosyal ortaklığı engelliyor. Branş ve altsektör kavramlarına dair yasal düzenleme de eksiktir.

8 3. İşçi ve çalışanların sendikal örgütlenme hakkının düzenlenmesi. Lütfen, bu konu ile ilgili temel yasal düzenlemeleri sıralayın. Lütfen araştırmanın konusu olan somut ülkedeki / sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Sendikal örgütlenme hakkı Anayasa ve Çalışma Kanunu ile düzenleniyor, ülkede ortalama sendika yoğunluğu %16, metalurjide çoğu KNSB ve Podkrepa olmak üzere yaklaşık %80 oranında. Bununla beraber bazı işletmelerde diğer sendikalar da var. - mevzuat, faal sendika üyelerinin korunması Çalışma Kanunu işverenler ve Devletin sendikalarla faaliyetlerini yürütmeleri için işbirliği yürütmeleri hatta onların işlevlerini yerine getirmeleri için gerekli maddi şartları yaratmaları yükümlülüğünü getiriyor. Sendika yönetimi üyelerinin ilgili sendikal görevde bulundukları süre içinde ve görevden ayrılmalarından sonra 6 aya kadar belirli sebeplerden dolayı işten çıkarılmasına karşı korunma sağlanıyor. Bunun için ilgili sendika organının önceden onayı gerekiyor. Toplu İş Sözleşmesinde sendika üyelerinin belirli sebeplerden dolayı (yasada yer alan) işten çıkarılmasının ancak yetkili sendika organının bunu önceden kabul etmesi üzerine mümkün olacağının yazılması imkanı bulunmaktadır. 5. Metal sektöründeki durum Lütfen ilgili ülkedeki /sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Sosyal ortaklık seviyesi nispeten iyidir. Gelenek üzerine yıllar içinde değişik güçlük ve çatışmalara rağmen ayrı ayrı metalürji işletmelerinde ve altsektör düzeyinde Toplu İş Sözleşmeleri yapılıyor. - sendikalleşme, ayrı ayrı sendikalar arasındaki ilişkiler Nispeten büyük sendikal yoğunluk, KNSB ve Podkrepa olmak üzere iki temel sendika. - işveren yapıları BAMİ Bulgaristan Metalürji Endüstrisi Birliği - ortaklar arasındaki ilişkiler Toplu görüşmeler dışında çalışma sırasında güvenlik ve sağlık konusunda altsektör düzeyinde ortak değerlendirmesi, vergi politikası, gaz ve elektrik tedarikçileri ve demir yolu taşımacılığı gibi devlet SORU LİSTESİ Bulgaristan ın deneyimi - toplu iş sözleşmeleri ve/veya diğer anlaşmalar Toplu İş Sözleşmesinde sektör düzeyinde ve işletme düzeyinde sözüm ona sendikal koruma konusu düzenleniyor. Aynı şekilde somut işletmede sendikal faaliyetlerin yürütülmesinin şartları anlaşma ile belirleniyor. meydan okumaları - /sorunlu konular, uygulamadan alınan örnekler, belirsilikler örnek gösteriniz. - Bazı işverenler, yasaya uymayarak sık sık işçileri korkutmak amacı ile onların sendikal örgütlenme hakkını ihlal edip faal sendika üyelerini yasaya aykırı şekilde işten çıkarıyorlar. Böyle durumlarda işten çıkarılan kişi, mahkemeye başvurabilir, ancak yargı prosedürlerinin yavaş olması, sık sık çalışanların haklarını aramasını zorlaştırıyor. İşyerlerinde sendikal faaliyetlerin yürütülmesi, iş yoğunluğu açısından sorun oluşturuyor. Sendika eğitimlerine, seminer ve diğer etkinliklere katılmaları için faal sendika üyelerinin işten izin almaları da zorluk oluşturduğu için, bilgi değişimi ve genel olarak sendika faaliyetlerinin yürütülmesi için daha esnek yaklaşımların aranmasını gerekiyor. Metal sektöründe prosedürlerin yaygınlaştırılması? Metalürjide altsektör düzeyinde Toplu İş Sözleşmesi ile ve işletme düzeyinde de anlaşmaya bağlı sendikal koruma var. tekelleri ile ilişkiler, çevre sorunları, metalürjiye kadronun celbedilmesi, eğitim kuruluşları ile ilişkiler ve AB tarafından finanse edilen projelerin ortaklaşa hazırlanması, aday olunması ve projelerin uygulanması ile ilgili altsektörün menfaatlerinin korunması için devlet kuruluşları önünde bir takım ortak inisyatif. AVRUPALILAŞMA Dayanıklı kalkınma için Avrupa Birliği / 1. KİLİT HEDEFLER ÇEVREYİ KORUMA Dünyanın hayatı tüm çeşitliği içerisinde devam ettirmeye dair kapasitesini koruma, gezegenin doğal kaynaklar limitine saygı duyma ve çevreyi koruma konusunda yüksek seviye temin etme. Ekonomik büyüme ile çevrenin kirletilmesi arasındaki bağın koparılması için çevre kirletilmesinin sınırlanması ve dayanıklı üretim ve tüketimin teşvik edilmesi. SOSYAL EŞİTLİK VE UYUM Demokratik, sosyal ve güvenli toplumun teşvik edilmesi ; temel haklara ve kültürel çeşitliliğe saygı duyulması, fırsat eşitliği ve ayrımcılığın tüm şekillerinin bertaraf edilmesi. EKONOMİK REFAH Tüm AB de yüksek yaşam standardı ve tam istihdam sağlayan müreffeh, yenilikçi, rekabet etme kabiliyetine sahip ekonominin teşvik edilmesi. ULUSLAR ARASI SORUMLULUKLARIMIZIN KARŞILANMASI Tüm dünyada barış, güvenlik ve özgürlüğe dayalı demokratik kurumların istikrarını teşvik etme ve savunma. Dünya çapında dayanıklı gelişmeyi aktif bir şekilde teşvik etme ve AB nin iç ve dış politikalarının küresel dayanıklı kalkınma ve uluslar arası taahhütlerle uyumluluğuna dair teminatlar. 2. Öncü siyasi ilkeler TEMEL HAKLARI KORUMAYI TEŞVİK ETME Temel hakların teşvik edilmesi, her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılması ve dünya çapındaki fakirliğin azaltılması yoluyla insanları Avrupa politikalarının merkezinde değerlendirme. AÇIK DEMOKRATİK TOPLUM Yurttaşların bilgi ve adalete erişim hakkının garanti edilmesi. Uygun danışmanlık kanallarının kurulması ve tüm ilgili ülke ve örgütlerin katılımı.

9 AVRUPALILAŞMA AKÇT Antlaşması. Bu sektörlerde çalılan işçiler için önemli sosyal önlemler. Roma da imzalanan Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu Antlaşması ve Avrupa Ekonomik Topluluğu Antlaşması. Daha 9 devletin katılması İlk sosyal yönergeler AP için yapılan ilk direkt seçimler. Tarihlerle Avrupa Birliği Maastricht Antlaşması. Tek Pazar Avusturya, Finlanda ve İsveç katılıyor Amsterdam Antlaşması Avro nun resmi olarak tedavüle girmesi (Avro Bölgesi 12 devlet) SORU LİSTESİ Bulgaristan ın deneyimi 6. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde sendikalleşme Lütfen ilgili ülkedeki /sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Sendikalar önünde büyük meydan okumasıdır. Sendika örgütlerinin kurulması zordur. Ayrı ayrı işverenler tarafından direniş var, sendika üyeleri üzerinde baskı yapılıyor. - sendika örgütünün kurulması Mümkün olduğunca büyük sayıda /fakat en az beş kişi/ kurucu aranıyor, yeni kurulan örgüt Metalitsi Sendika Federasyonuna üye olmak üzere başvuruda bulunuyor, gerekli belgelerle birlikte işverene tanıtılıyor, sosyal diyaloğ ve saire girişimlerde bulunuluyor. - iyi uygulamalar Sık sık yeni kurulan sendika örgütünün ilk başkanı olarak bölgede en büyük metalürji işletmesinin lideri seçiliyor ve bu şekilde işveren tarafından işten çıkarma tehditleri dahil olası baskı girişimleri önleniyor. Sendika üyelerine gerekli eğitim veriliyor, yöneticilerle normal ortaklık ilişkilerinin kurulması için Federasyon tarafından devamlı destek veriliyor, toplu görüşmeler ve saire. Meydan okumaları /sorunlu konular, uygulamadan olaylar, belirsizlikler örnekler verin/ Çalışanlarla ilk itribatın kurulması, güvensizlik ve korkunun giderilmesi ve yeni seçilen sendika yöneticilerinin işten azledilmelesi gibi durumlarda hızlı ve etkin koruma mekanizmasının eksikliği problemdir. 8. İşletmelerde bilgilendirme ve danışılma Lütfen araştırma konusu olan ilgili ülkedeki /sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. 9. Profesyonel kalifiye ve eğitim Lütfen araştırma konusu olan ilgili ülkedeki /sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz Yunanistan ın katılması. Portekiz ve İspanya nın katılması Roma Antlaşması revizyonu : - tek pazarın kurulması Bağımsız Merkez bankasıyla döviz birliği kurma kararı tek dövize doğru Nis Antlaşması Avrupa Anayasa sözleşmesi taslağının hazırlanması. Yeni 10 üye-devletin kabul edilmesi / Merkez ve Doğu Avrupa/- 25 üye-devlet Bulgaristan ve Romanya nın katılması /27 üye devlet/ 3 üyelik adaylığı Türkiye, EYC Makedonya ve Hırvatistan. Bilgilendirme ve Danışma Yönetmelikleri aktarıldı. Çalışma Kanunu, işçi temsilcilerinin yetkilerini ayrıntıları ile düzenlemektedir, uygulama bundan böyle görülecek. Gelenek üzerine Bulgaristan ın metalurji sektöründe bilgilendirme ve dayanışma süreci, sendika örgütleri tarafından gerçekleştiriliyor. - yasal düzenlemeler Çalışma Kanunu ve prosedürleri ve işçi temsiclilerinin Avrupa işçi konseylerine katılmalarını düzenleyen Çokuluslu İşletmelerde Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Dayanışılması Yasası. - iyi uygulamalar Metalürjide seçilen temsilciler çoğu halde deneyim ve itibar sahibi insanlar ve faal sendikacılardır. - meydan okumaları /sorunlu konular, uygulamadan olaylar, belirsizlikler örnekler verin/ Bilgilendirme ve dayanışma konusunda işçi temsilcilerinin sendika için dahil oynayabilecekleri önemli rolün çalışanlar, işverenler ve sendikalar tarafından anlaşılmaması. Bilgilendirme ve dayanışma sürecinin işletmelerde yaygın hale getirilmesi ve bu yöndeki çalışma normlarına uyulması üzerindeki kontrol için Devletin yeterince faal olmaması. Geçiş döneminde meslek liseleri ve öğrencilerin eğitim aldığı uzmanlık alanları ve özellikle endüstrinin olmak üzere ekonominin reel ihtiyaçları arasındaki bağlantı adeta koptu. - Yasal düzenlemeler Mesleki tahsil ve eğitim yasası, Çalışma Kanunu /işverenler çalışanların profesyonel kalifiyesinin desteklenmesi ve artırılmasına gerekli şartları sağlamakla, onlarsa işveren tarafından düzenlenen veya finanse edilen eğitimlere katılmakla yükümlüdür/, yasal düzenlemeler. - iyi uygulamalar Metal sektöründen sosyal ortaklar metalürjiye kadro yetiştiren orta ve yüksek okullarla işbirliği yürütmeleri, ayrı işletmeler ve somut meslek orta okulları arasında işbirliği, gençlerin metalürjiye celnedilmesi için ortak projeler. - meydan okumaları /sorunlu konular, uygulamadan olaylar, belirsizlikler örnekler verin/ Tutarlı ve net işbirliği sistemi eksik olduğu için, gençlerin eğitim kuruluşlarında eğitildiği metodlar ve işletmelerde muhtaç olacakları pratik bilgi ile yetenekler örtüşmüyor. Devletin sosyal ortakların bu sürece daha yoğun şekilde katılmalarına müsaade etmesi ve bunu teşvik etmesi gerekiyor.

10 SORU LİSTESİ Bulgaristan ın deneyimi SENDİKALARIN KARŞILAŞACAĞI SORUNLAR 10. Sağlık ve iş güvenliği Lütfen, bu konu ile ilgili somut yasal düzenlemeleri sıralayın. Lütfen araştırma konusu olan ilgili ülkedeki / sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Sağlıklı ve Güvenli İş Şartları Yasası, Çalışma Kanunu ve bir takım yasal düzenleme. - yasal düzenlemeler, sendikalarınkatılımı Yasa gereği işletmelerde çalışma şartları ile ilgili komite ve gruplar oluşturuluyor. Bunlara çalışanların eğitimli temsilcileri katılıyor. Bununla beraber iş kazası durumunda yapılan araştırmaya işçi temsilcilerinin katılması zorunludur. - iyi uygulamalar Metalürjide komiteler ve iş şartları grubundaki işçi temsilcileri faal sendikacıdır. Sendikalar ilgili işletmenin tüm iç belgelerinin hazırlnamasına katılıyor /yasal haklarıdır/. Sektör düzeyinde Çalışma Müfettişliği organları ile birlikte her yıl sektörde iş ortamı değerlendirilmesi yapılıyor, gerekli olduğunda Ekonomi ve Enerji Bakanlığı himayesindde iş şartları sektör konseyleri de çağırılıyor. - meydan okumaları /sorunlu konular, uygulamadan olaylar, belirsizlikler örnekler verin/ Çoğu metalurji işletmesinde çağdaş kriterlere cevap verilmesi için iş şartları dahil üretime önemli yatırımların yapılması gerekiyor. Ancak bazı işverenler bu süreci yeterli derecede teşvik etmeyerek çalışanların hayatı ve sağlığını tehlikeye atıyor. Bir de komitelerin ve iş şartları gruplarının hepsi, etkin çalışmalar yürütmüyor çalışma sırasında güvenlik ve sağlık normlarına uyulması için işverenler üzerinde baskı uygulamak için çok ısrarlı ve bilgili olmak gerekiyor. 15. Çok uluslu şirketlerde sosyal diyalog Lütfen araştırma konusu olan ilgili ülkedeki / sektör, işletme/ durumu kısaca değerlendirip görüşünüzü belirtiniz. Son yıllarda Bulgaristan a Nestle, Danon, Coca cola, Billa, Metro, Mirolio ve Solvey gibi büyük sayıda çok uluslu şirket ayak bastı. Maalesef her şirket, bazen ulusal mevzuata aykırı olan kendi sosyal ortaklık modelini uygulamaya çalışıyor. İşveren tarafından sendika üyelerinin sayısı temelinde sendika faaliyetlerine finansal yardım sağlamaları gibi bir dizi iyi uygulama da var - Hangi çokuluslu şirketler metal sektöründe çalışıyor Viohalco -Yunanistan, Norddeutsche Affinerie Almanya, Enersisi ABD, SKF İsveç ve saire. - sosyal ortaklık Yapılan toplu görüşmelerimiz var, reel sosyal diyalog yürütüyoruz. İmaja büyük önem veriliyor, kural itibari ile üretim ve iş şartlarına yatırımlar yapılıyor, üstlenilen taahhütler yerine getiriliyor, problemler çoğu halde Bulgar yöneticilerinden olmak üzere sık sık sübjektif faktörleren kaynaklanıyor. - meydan okumaları /sorunlu konular, uygulamadan olaylar, belirsizlikler örnekler verin/ İnsan kaynakları şubesi ile iletişim her zaman gerekli düzeyde değildir. Bazen sendikalar dışlanmaya, sosyal edinimler sadece işvereniniradesinin sonucu olarak gösterilmeye çalışılıyor. İş ilişkilerine dair güncel ve doğru bilgilerin verilmesi problemdir. Sendikaların ilgi duyduğu ana konu bilgi, görüş ve faaliyetlerin sürekli akışının sağlandığı ağ içerisinde çalışmaktır. Esas vurgu aşağıdaki dört alan üzerine yapılmaktadır : Avrupalı onurlu çalışma yerleri Avrupa daki sosyal güvenliğin geleceği Adaleti ve özgürlüğü teşvik eden göç politikası Dünya ekonomisinin demokratikleşmesinde Avrupa nın katkısı Onurlu çalışma yerleri UÇÖ, bütün olarak dünya için ve özel olarak Avrupa için büyük önem taşıyan onurlu çalışma çağrısı yapan strateji geliştirdi ve uygulamaktadır yılı ile 70 li yılların ortasına kadarki dönemde Batı Avrupa da tam istihdam çalışma koşullarının bütün olarak iyileşmesi söz konusuydu. Ancak bu ortamda, tarım sektörü, tekstil ve ayakkabı sanayinin yeniden yapılanması neticesinde bir çok problem de ortaya çıkmaya başladı ve işgücü piyasasının bölünmesine, ağır yükün işçilere isnat edilmesine vs gibi sonuçlara yol açıldı. Diğer taraftan 70 li yılların ortasında toplu işsizlik arttı, o dönemde bir çok şirket yeniden yapılanma aşamasında, yeni teknolojilerin ortaya çıkması sonucunda oluşan bir eğilim olarak ek kar ve yeni pazarlar arayışında emeğin uluslar arası planda bölünmesine şahit olduk. Bu arada iş organizasyonu, ürün ve hizmetlerin kalitesi, çalışma koşulları konularına bağlı olarak çalışma yerlerinde ciddi değişiklikler başlıyor. Beceri arayışı, yapılması gereken işin zorluğu ve rekabet sonucundaki baskı, değişik ayrımcılık şekillerine ve insanların statüsünün, verdikleri emek karşısındaki ücretin bireyselleştirilmesine ve kolektif ilişkilerin zayıflamasına yol açtı. Bu olaylar istihdamdaki güvenliğin ve standardın ortadan kalkmasına yol açtı, ki bu olay işgücü piyasalarında halihazırda görünen eğilimlerden de belli oluyor en çok kadınları ve gençleri etkileyen süreli iş sözleşmeleri, geçici istihdam, part time iş. Güvenliğin olmaması düşük maaş, işini kaybedeceğine dair sürekli korku ve sosyal teminat eksikliği anlamına gelmektedir. Lizbon stratejisi aşağıdaki elemanlar arasında kusursuz bir ilişkiler dairesi oluşturmak amacıyla hazırlandı : -Büyüme -Rekabet etme gücü -Onurlu çalışma -Sosyal uyum -Dayanıklı gelişme Avrupa da sosyal güvenliğin geleceği Sosyal güvenlik, toplu müzakere ile birlikte şüphesiz Avrupa nın sosyal mirasının en önemli unsurlarından birisidir ve 2015 ila 2020 yılları arasında Avrupa için hakikaten büyük bir sosyal mesele teşkil edecektir.. Ancak şimdiki durum ne? 15 eski üye-devlette mevcut olan sistemler (artı Kıbrıs ve Malta) finansman, yönetim, işlevsellik açısından oldukça büyük farklılıklar arz ediyor, ancak hepsi paylaşma ve dayanışma ilkelerine dayanmaktadır.. 10 yeni üye-devlette (artı Bulgaristan ve Romanya), sosyal sigorta büyük ölçüde özelleştirilerek Dünya bankasının baskısıyla devletin elinden çıkartıldı ve reform edildi. Avrupa Birliği nde birbirine zıt iki ilke çarpışıyor : birisi, dayanışmaya dayanıyor, diğeri de bireysel özel sigorta mekanizmalarına. Avrupa sosyal mirası baltalanıyor Fiiliyatta dünyanın her yerinde ve Latin Amerika da sağlık sigortası ve emeklilik sistemleri özelleştirilmektedir. Avrupalılar sağlık, işsizlik ve nüfusun yaşlanmasından dolayı yapılan masrafların neden olduğu endişelendirici durumu kesintisiz olarak hatırlatarak bu tür bir değişiklik için hazırlanmış. Bu durumda önemli olan zenginliğin dağılımını yeniden yapacak ve dayanışma aleti olacak sosyal güvenliğe dair uygun sistemlerin bulunması için değişik eylemlerde bulunmaya devam edilmesidir.

11 DİKKAT Standart dışı istihdam - Krizin işgücü piyasası üzerindeki sonuçlarının aşılmasına dair önlemlerin müzakere edilmesinde işsizlik tazminatlarının genişletilmesi ve arttırılması, ek eğitime ve yeniden yetenek kazandırmaya erişimin kolaylaştırılması, çalışma dairelerinin sağlamlaştırılması istihdamın arttırılması ve acil istihdam mekanizmalarıyla güvenlik ağlarının geliştirilmesi imkanlarının değerlendirilmesi gerekiyor. Genç kadın ve erkekler, süreli iş sözleşmeleriyle çalışanlar, göçmen işçiler bu tür güvenliğe en çok muhtaç olan kişilerdir. Emeklilik sisteminin teminat altına alınması ve kriz neticesinde işsiz kalmış ve borcu birikmiş işçilere kredi verme şartlarının yeniden değerlendirilmesi öncelik olmalıdır. Standart dışı istihdam şekillerinden bir tanesi olan esnek istihdamın esnek güvenlik olarak da tabir edilen flexicurity stratejisiyle mevzuat düzeyinde zorunlu olarak ilişkilendirilmesi son derece önemlidir. Bu strateji çalışma süreci çerçevesinde esneklik ve güvenlik kombinasyonundan ibarettir ve esnek işgücü piyasalarıyla uygun güvenlik arasındaki dengenin bulunmasını teşvik etmektedir. Flexicurity işçinin iş güvenliği, garanti edilmiş sürekli istihdam üzerine vurgu yapıyor ve bu da aynı işletmede veya yeni bir işletmede istihdamın muhafaza edilmesi anlamına gelmektedir. Esneklik, işçilere kendi iş taahhütlerini kişisel sorumluluklarıyla bir arada önem vermeye, yeterlilik düzeylerini sürekli arttırmaya ve esnek çalışma süresine sahip olmalarına müsaade eden esnek çalışma organizasyonunun yaratılmasını ilgilendiriyor. Güvenlik işçilere eğitim ve yeniden yeterlilik kazandırma imkanının ve belli bir süre için işinden olmaları durumunda tazminat için gerekli kaynakların temin edilmesiyle ilgilidir. Flexicurity politikaları dört ana unsura dayanmaktadır : Sözleşmeye dayalı esnek ve güvenli ilişkiler ve iş organizasyonu hem işveren açısından, hem de işçi açısından ; Işgücü piyasasında etkili aktif politikalar insanlara hızlı değişimlere adapte olmakta yardımcı olan, iş yerini/işi değiştirme durumunda yeniden entegrasyon ve güvenlik; Ömür boyu eğitime dair yeni kompleks stratejiler ; Modern sosyal sigorta sistemleri geniş sosyal güvenlik yelpazesi anlmına gelmektedir /işsizlik tazminatları, sağlık ve emeklilik sigortaları/. Avrupa Komisyonu üye devletlere kendilerine ait esnek güvenlik stratejilerinin yaratılması ve aralarında deneyim ve iyi uygulmaların teatisinin desteklenmesi için dört ana yol belirledi : Standart dışı iş ilişkilerinin iş mevzuatına tam entegrasyonu, toplu sözleşmeler, sosyal güvenlik ve ömür boyu eğitim, ve standart istihdamın şirketlerce tercih edilen istihdam şekline dönüşmesi yoluyla standart dışı ve standart istihdam arasındaki farklıkların sınırlanması; Geçiş güvenliğinin genişletilmesi ve kuvvetlendirilmesi yoluyla şirketlerin ve işçilerin uyum sağlama kabiliyetinin arttırılması ; İnsan kaynaklarına yapılan yatırımların genişletilmesi ve kuvvetlendirilmesi yoluyla kalifiye personel eksikliğinin giderilmesi ; İstihdam olanaklarının arttırılması, gayri resmi istihdamın düzenlenmesi ve değişime dair kurumsal kapasitenin kurulması. Sosyal güvenliğin teminat altına alınması için sosyal güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi ve kuvvetlendirilmesi gerekiyor sosyal güvenlik ve iş güvenliği. Mali istikrarsızlık döneminde bu önlem emeklilik sistemlerinin sahip olduğu mali dayanıklılığın ve sosyal güvenlik sistemlerinin bütün olarak korunması için kilit rol oynayabilir. Sosyal diyalog, durgunluğun aşılmasına dair stratejilerin geliştirilmesinde ve hükümetlerin, işverenlerin ve sendikaların bu stratejilerin uygulanmasına dair taahhüt altına girmesinin temin edilmesi için kilit alet olarak kriz karşıtı politikaların temelinde yer almalıdır. Sosyal gerginliğin önlenmesi aracılığıyla ve zararlı endüstriyel faaliyetlerin engellenmesine yardımcı olarak sosyal diyalog ile toplu müzakere krizin yarattığı sorunlarla baş etmeye, gelirlerdeki eşitsizliklerin azaltılmasına ve sosyal uyumun devam ettirilmesine güçlü enstürman olarak kullanılabilir. Bulgaristani Romanya, Türkiye ve Yunanistan arasında KARŞILAŞTIRILMALI ANALİZ TOPLU GÖRÜŞMELER Bulgaristan da toplu görüşmeler, çalışanların yüzde ini kapsıyor. Sanayi ve şirket düzeyinde /belediye çalışanları için belediye düzeyinde de/ toplu görüşmeler var, ancak şirket düzeyindeki görüşmeler daha önemlidir. GR Ulusal düzeyde, sanayi düzeyinde ve şirket düzeyinde toplu görüşmeler yapılıyor. Normalde her iki yılda bir yapılan ulusal sözleşme asgari ücret konusunu da düzenlemektedir. Sanayi düzeyindeki görüşmeler kapsama alınan işçilerin sayısı açısından şirket düzeyindeki görüşmelerden daha büyük önem taşıyor, ancak işverenler, şirket düzeyindeki görüşmelerin artırılmasında ısrar ediyor. RO Ulusal düzeydeki toplu görüşmeler, bütün ekonomi için asgari ücreti ve şartları düzenliyor. Büyük sayıda sanayi ve şirkette de görüşmeler yürütülüyor, ancak sadece sendikaların güçlü yerlerde şirket düzeyinde önemli edinimler kazanılıyor. Yasa, toplu görüşme prosedürünü bir bütün olarak düzenliyor. TR Türkiye de endüstriel ilişkiler sisteminde toplu görüşmeler sadece işletme düzeyinde vardır. Bir, mevzuata göre sadece şirket düzeyindeki görüşmelerin hukuki değeri vardır. Bazen birkaç şirket işveren örgütü ile bir sözleşme yapıyorlar. Bu toplu sözleşme, sadece ayrı ayrı şirket gruplarını kapsıyor. Bu süreçte işveren tarafından bir işveren örgütü var, işçiler tarafından ise birkaç farklı sendikanın olması mümkündür. İki, sadece sendikalar toplu sözleşme yapabilirler. Bazı durumlarda merkez sendika konfederasyonları, kamu sektörü için hükümetle toplu görüşmelere katılıyor. Ancak bu hükümet ve sendika konfederasyonu arasında görüşmedir, asıl toplu sözleşme değildir. Bu durumun yakın gelecekte değişmesi ihtimali vardır. Uzaktan iş ve işyerindeki stresle ilgili inisyatifler yoktur. Üç, sendikalar önünde görüşmelere başlanması ile ilgili birtakım engel var, ki bu toplu görüşmelerin kullanılmasını kısıtlıyor. Mevzuatın EU acquis communaitaire ile uyum haline getirilmesi amacı ile hükümet, bu engellerin kaldırılması taahhüdünü üstlenmiş bulunuyor. Aynı zamanda işverenler, değişik nedenlerden dolayı bu engellerde ısrar ediyor. Şu an itibari ile metal sektöründe müzakereler, işveren birliği olan MESS ve Türk-Metal sendikası, Birleşik Metal ve Çelik-İş arasında yürütülüyor. Bu toplu görüşmeler, yaklaşık mavi yakalı işçiyi ve 100 den çık işletmeyi kapsıyor. Nüfus GR RO TR Toplu sözleşmelerin kapsamı % GR 50-65% RO 35-45% TR 30-40% ÇALIŞMA SAATLERİ VE ASGARİ ÜCRET BULGARIA 240 N GRECIA euros EUR ROMÂNIA new lei RON TURCIA new lira TRY

12 Bulgaristani Romanya, Türkiye ve Yunanistan arasında KARŞILAŞTIRILMALI ANALİZ Sendikalar Bulgaristan da işçilerin yaklaşık yüzde 20 si sendika üyesidir. İki temel sendika konfederasyonu var. Daha büyük olanı, komünizm döneminden sendika hareketinin reformu sonucu doğan Bulgaristan Bağımsız Sendikalar Konfederasyonu KNSB dir. Podkrepa ise zıt hareketten geliyor. Buna rağmen günümüzde iki sendika beraber iyi çalışıyor. GR Yunanistan da ortalama sendika yoğunluğu yaklaşık yüzde 22 dir, ancak durum kamu ve devlet sektöründe çok farklıdır. Sendikalar, devlet sektöründe büyük etkiye sahip iken özel sektörde gayet zayıftır Ülkede devlet sektöründe çalışan ADEDY ve diğer sektörleri kapsayan GSEE olmak üzere iki büyük konfederasyon vardır. Bu konfederasyonlar dahilinde ve haricindeki sendika yapıları gayet bölünmüş durumdadır. BULGARİSTAN Yasaca/Anayasaca garantilenen örgütlenme özgürlüğü? Evet Toplu Sözleşmeler? Evet Sendika üyelerinin yasa ile ayırımdan korunması? Evet, ancak yargı prosedürü yavaş ve hantaldır. Grev hakkı? Evet/ ancak ihtilafın düzenlenmesi için diğer tüm mekanizmaların sonuç vermemesi kaydı ile. Grevler, kilit kamu kuruluşlarında yasaktır. İstihdamın yasal çerçevesi İşe başlama yaşı: 16 (tehlikeli ve zararlı faaliyetler için 18) Ücretlerin düzenlemeye bağlı olması? Evet, ancak tutarı çok düşüktür. Çalışma haftası: 40 saat. YUNANİSTAN Yasaca/Anayasaca garantilenen örgütlenme özgürlüğü? Evet Toplu Sözleşmeler? Evet Sendika üyelerinin yasa ile ayırımdan korunması? Evet- Grev hakkı? Evet. Arabuluculuk ve özel sektörde 24 saatlik önbildirimden sonra. İhtilaf durumlarında devletin arabuluculuk yapması? Evet. Bazı durumlarda tahkim zorunludur. İstihdamın yasal çerçevesi İşe başlama yaşı: 15 (aile işinde 12) ENDÜSTRİEL İLİŞKİLER İKLİM RO Sendika yoğunluğu yüzde 30 ile 35 arasında olmak üzere nispeten büyüktür. Sendika yapıları bölünmüştür. CNSLR-Fratia, BNS, CSDR, CNS Cartel Alfa ve Meridian olmak üzere beş ayrı konfederasyonun her birinin büyük sayıda federasyon üyesi var yılının başında beş konfederasyonun üçü arasında kurulan birlik, şimdi tam birleşmenin temelini oluşturabilir. Ücretlerin düzenlemeye bağlı olması? Evet. Çalışma haftası: Özel sektörde 40 saat. En küçük yıllık izin: 20 gün (2 çalışma stajı ardından 22) + ulusal bayramlar. NOTLAR Mahkeme, grevi yasaya aykırı bulursa yasak getirebilir. Lock out ve grev yapan işçileirn işten çıkarılması yasağı var. ROMANYA Yasaca/Anayasaca garantilenen örgütlenme özgürlüğü? Evet, özel sektörde. Toplu Sözleşmeler? Evet, toplu görüşmeler en büyük kamu sektöründe ilkedir. Sendika üyelerinin yasa ile ayırımdan korunması? Evet, ancak sınırlıdır. Grev hakkı? Evet. İstihdamın yasal çerçevesi İşe başlama yaşı: 16 (Bazı alanlarda velilerin izni ile 15) Ücretlerin düzenlemeye bağlı olması? Evet. Çalışma haftası: Özel sektörde 40 saat. En küçük yıllık izin: 21 gün (tehlikeli ve zararlı faaliyetler için 31 gün) + ulusal bayramlar. Dünya ekonomi krizi dünyayı sürekli artan işsizlik oranı, derinleşen fakirlik ve sosyal eşitsizlikle karşı karşıya bıraktı. Avrupa daki krizin ölçüsü ve derinliği en karamsar araştırmacıların beklentilerini bile geçiyor. Finans piyasalarında ilk stres belirtileri 2007 yılının yazında ortaya çıkmıştı, 2008 yılının son altı ayında da durum oldukça fazla kötüleşmişti. İşletmeler, istihdam ve haysiyetli çalışma koşulları üzerindeki olumsuz etki kaygılandırıcı bir şekilde artıyor. Genç işçiler, kadınlar, süreli iş sözleşmeleriyle çalışanlar, iş sözleşmesi olmadan çalışanlar ve göçmen işçiler krizin ağır darbelerine maruz kalan ilk kişilerdi. Böylece 2009 yılının başında istihdamın küresel çöküşünün eşiğiyle karşı karşıya kaldık! Ve çok geçmeden işgücü piyasasında büyük bir bunalım da geldi... İşten çıkartılan her bir işçi kişisel ve ailevi bir drama yol açmaktadır, ancak aynı zamanda sosyal kriz de söz konusu. Güvenlik olmaması gelirlerin de düşmesine yol açmaktadır. İnsanlar işsiz kaldıkları süre arttıkça mesleki becerileri ve bilgilerini unutuyor. Kendilerinin ve ailelerinin geçimini sağlamak için işçilerin büyük kısmı süresiz iş sözleşmelerinden süreli iş sözleşmelerine geçmek zorunda kalıyor veya işgücünü sadece işverenle yapılan sözlü anlaşmaya dayanarak iş sözleşmesi olmadan paylaşmaya razı kalıyor. Böylece işçiler iradesiz olarak belirsiz ve düzenlenmemiş koşullarda, hiçbir sosyal güvenliği olmadan çalışıyor. Bu da standart dışı istihdamın artmasına, sosyal eşitsizliğin ve fakirliğin derinleşmesine yol açmaktadır. Ayrımcılık özelliği altı çizilmiş toplu işten çıkartmalar kriz var, ekonomik açıdan bunu yapmak zorundayız mazeretiyle yapıldığı zaman işçilerin temel hakları ihmal edilmektedir. Kararlaştırılan toplu iş sözleşmelerine işverenler tarafından artık uyulmuyor, işçiler ise işte kalmaları için maaşlara yapılan sürekli azaltmaları kabul etmek zorundadır. Maalesef AK ve UÇÖ nün son raporlarına göre işten çıkartmalar en iyi durumda 2010 yılının sonuna kadar devam edecek, ancak bu eğilimin 2011 yılında da devam etmesi mümkün. Böylece krizin işgücü piyasası üzerindeki sonuçları işsizliğin artmasının ötesine geçecek. Yani, standart dışı istihdam ve fakirlik artacak, ki en büyük tehlike işgücü piyasasında devamlı bir düşüş ihtimalidir. Geçmiş mali krizlerden alınan dersler, işgücü piyasalarının ekonominin iyileşmesinden /ki, 2009 yılının sonundan önce beklenmiyor/ yaklaşık dört-beş yıl sonra iyileştiğini gösteriyor. Bu da işsizliğin uzun vadede yoğun bir şekilde atmasından ve işgücü piyasasının büyük ölçüde enformalleşmesi nden kaynaklanmaktadır. Dünya ekonomi krizi sonucunda standart dışı istihdamın büyük ölçüde yayıldığını dikkate alarak ve dünyanın şu anda sadece ekonomik kriz değil, sosyal kriz de yaşadığını dikkate aldığımızda her bir işçinin sosyal haklarını savunabilmesi için standart dışı istihdamın tam olarak ne anlama geldiği konusunda açık ve tam bir kanaate sahip olması çok önemlidir. Standart dışı istihdamın her bir şekli kendi özelliklerini haizdir, ancak hepsinin ortak özelliği düşük maaşlar, az sayıda sosyal kazanımlar, sendikal varlık eksikliği ve iş yerinde düşük veya eksik güvenliktir. İstihdamın standart dışı olarak nitelenmesi için aşağıdaki dört gösterge dikkate alınmaktadır: -iş yerinde güvenlik derecesi -çalışma koşulları ve iş ücretleri üzerinde denetim sağlayacak sendikal varlığın ve mesleki derneklerin mevcut veya eksik olması -sosyal güvenlik derecesi DİKKAT Standart dışı istihdam - -gelirler düzeyi standart dışı istihdam veya precarious work düşük maaş, sosyal garanti ve güvenlik eksikliği, bir aileyi geçindirmek için yeterli gelir getirmeyen olarak nitelenen tipik olmayan istihdamın tanımlanması için kullanılan bir terimdir. Standart dışı istihdamın sınırlanması ve işçilerin maruz kaldığı kriz sonuçlarının yumuşatılması için sosyal diyalog ve hükümetlerle işçi ve işverenlerin temsil gücüne sahip örgütleri arasında yapılan üç taraflılık uygulaması son derece yararlı ve başarılı olabilir kriz şartlarında uygun çözümlere kavuşulması ve sosyal uyumlaşma yaratılması. Kriz karşıtı politika konusunda diyalog aracılığıyla ulaşılan kararlar ve iyileşme öncelikleri tüm tarafların çıkarlarını dikkate alır ve sosyal doğrultulu olmalarının altı çizili.