Kendiliğinden ortaya çıkan bir davranıģın, çevredeki bir pekiģtireçle eģleģerek tekrarının artmasına edimsel koģullanma denir.

Transkript

1

2 Kendiliğinden ortaya çıkan bir davranıģın, çevredeki bir pekiģtireçle eģleģerek tekrarının artmasına edimsel koģullanma denir.

3 Tepkisel DavranıĢ Tepkisel davranıģlar tamamen kendinden önceki uyarıcılar tarafından oluģturulurlar. Tepkisel davranıģlar tüm refleksleri kapsar. Tepkisel KoĢullanma Yukarıda belirtilen refleks yani doğuģtan getirilen davranıģların, bazı dıģ uyarıcılarla (koģulsuz, koģullu uyarıcılar) eģleģmesi sonucu oluģan koģullanmaya denir.

4 Edimsel DavranıĢ Bilinen ve gözlemlenebilen herhangi bir uyarıcı olmadan kendiliğinden ortaya çıkan davranıģlar (Schultz. ve Schultz. 2002) olarak tanımlanır. Edimsel KoĢullanma Organizmada kendiliğinden ortaya çıkan tepkilerin (davranıģların) uygun uyarıcılarla (ödül, pekiģtireç) sürekliliğinin arttırılmasına denir.

5 Klasik KoĢullanma Önce uyarıcı, sonra tepki vardır Refleks davranıģlara yöneliktir Organizma pasiftir Öğrenme istem dıģıdır Uyarıcı (fizyolojik) sınırlıdır Uyaran (pekiģtireç) belirgindir PekiĢtirme (tepki) davranıģtan bağımsızdır Edimsel KoĢullanma Önce tepki, sonra uyarıcı vardır Bilinçli davranıģlara yöneliktir Organizma aktiftir Öğrenme bilinçlidir Uyarıcı (sosyal) daha fazladır Uyaran (pekiģtireç) belirgin değildir PekiĢtirme davranıģa bağlıdır

6 1. Bir davranıģın sürekliliğini sağlayan, o davranıģın sonuçlarıdır. 2. DavranıĢların sürekliliğini sağlayan uyaranlar her zaman belirgin değildir. 3. DavranıĢ, kendisinin ortaya çıkarttığı uyarandan etkilenir. 4. Organizmanın davranıģları dıģ uyaranlara bağlı değildir. Birçok davranıģ uyaran olmadan ortaya çıkar. 5. Organizmanın davranıģlarının birçoğu bilinçli tepkilerdir. 6. DavranıĢın sonucu öğrenmede belirleyicidir. Ödül getiren, cezadan koruyan davranıģlar kalıcılaģır (tekrarlanır), ceza getiren davranıģlar kaybolur.

7 Skinner Kutusu Deneyi Deneyde, aç bırakılan bir fare, düzeneği önceden hazırlanmıģ deney kutusuna bırakılır. Deney kutusunda, istenildiğinde yakılabilen ıģık, dokunulduğunda kutuya peynir düģüren bir manivela ve ayrıca kutunun tabanında elektrik Ģoku düzeneği vardır. Fare kutunun içinde dolaģırken tesadüfen manivelaya dokunur ve bunun üzerine kutuya bir parça peynir düģer. Birkaç benzer davranıģtan sonra farenin kafes içindeki dolaģma alanı daha çok manivelanın olduğu bölgede yoğunlaģır. Daha sonra fare manivela ile peynir arasında bağlantıyı kurarak, istediği zaman peynire ulaģmayı öğrenir.

8 SÖNME Bir süre pekiģtirilmeyen davranıģın giderek azalması ve sönmesidir. KENDĠLĠĞĠNDEN GERĠ GELME Sönme gerçekleģtikten bir süre sonra, pekiģtireç verilmediği halde, benzer davranıģın tekrar ortaya çıkmasıdır. UYARICI GENELLEMESĠ Organizmanın bir uyarıcıya gösterdiği tepkiyi, benzer uyarıcılara da göstermesine genelleme denir.

9 UYARICI KONTROLÜ ( AYIRDEDĠCĠ UYARAN TEPKĠSĠ ) PekiĢtirecin sadece belli uyarıcı ile birlikte verildiğinde, organizmanın bu uyarıcıyı diğer uyarıcılardan ayırt etmesine denir. DAVRANIġI BĠÇĠMLENDĠRME PekiĢtirmeye en yakın davranıģtan baģlayarak, istenilen davranıģa ulaģılıncaya kadar kademeli olarak her davranıģın pekiģtirilmesidir.

10 ZĠNCĠRLEME Her tamamlanan tepki bir sonraki tepki için ayırdedici uyarıcı rolü üstlenerek etkinlik tamamlanıncaya kadar geçen bu sürece zincirleme denir BATIL ĠNANÇ -DAVRANIġ- Birbiriyle iliģkisi olmayan iki olay ya da durumun birbiriyle iliģkilendirilmesine batıl inanç-davranıģ denir. PREMACK ĠLKESĠ Daha az yapılmak istenen, sevilmeyen etkinliğin en çok yapılmak istenen, sevilen, keyif veren etkinlik ile pekiģtirilmesidir. PROGRAMLI ÖĞRETĠM Kademeli yaklaģtırma yoluyla öğretim de denilir.

11 Küçük adımlar ilkesi: Öğretilecek bilgi basitten karmaģığa doğru küçük birimlere bölünür ve ön koģul ilkesine göre sıralanır. Etkin katılım ilkesi: Her bilgi biriminden sonra öğrenciden öğretilmek istenilenleri basitten karmaģığa doğru kademe kademe aktif olarak yapması beklenir. Bu, öğrenciye alıģtırma yaptırarak ya da soru sorarak sağlanır. BaĢarı Ġlkesi: Öğrenmenin gerçekleģmesi için öğrencinin doğru davranıģının pekiģtirilmesi önemlidir. Bunun için de öğrencinin doğru davranıģı göstermesi ya da doğru yanıt vermesi gerekir.

12 Anında düzeltme ilkesi: Öğrenciye doğru davranıģı ya da yanıtı karģılığında anında geribildirim ve pekiģtireç verilir. Bireysel hız ilkesi: Öğrenmede bireysel farklılıklar vardır. En iyi öğrenme bireyin kendi hızıyla gerçekleģtirdiği öğrenmedir. Bu nedenle öğrencilere kendi hızlarıyla öğrenme olanağı sağlanmalıdır.

13 PekiĢtireç: Ortaya çıkan bir davranıģın sürekliliğini, ortama sunulması ya da ortamdan çekilmesiyle sağlayan ve organizmayı olumlu yönde etkileyen uyarıcılara pekiģtireç denir. PekiĢtirme: Ortaya çıkan bir davranıģın sürekliliğini sağlamak amacıyla davranıģın ödüllendirilmesi ya da olumsuz uyarıcının ortamdan çekilmesi iģlemine pekiģtirme denir.

14 ETKĠLERĠNE GÖRE: -Olumlu PekiĢtireçler -Olumsuz PekiĢtireçler ĠHTĠYAÇ TÜRLERĠNE GÖRE: -Birincil PekiĢtireçler -Ġkincil PekiĢtireçler

15 BĠRĠNCĠL PEKĠġTĠREÇLER Fizyolojik ihtiyaçları karģılayan ve organizmayı belli yönde harekete geçirip, davranıģa yön veren öğrenilmemiģ uyarıcılardır. Yiyecekler, su, uyku, cinsellik, korunma, fiziksel acı örnek olarak sıralanabilir. ĠKĠNCĠL PEKĠġTĠREÇLER KoĢullu pekiģtireçlerdir. Sosyal ihtiyaçları karģılayan, sonradan öğrenilmiģ uyarıcılara denir. Nötr durumdayken ancak birincil pekiģtireçlerle iliģkilendiklerinde uyaran özelliği kazanırlar.

16 1. Sosyal PekiĢtireçler: Övme, saygı gösterme, ilgilenme, ciddiye alma, önemseme, gülme, takdir etme, onaylama, kucaklama vb. 2. Faaliyetsel PekiĢtireçler: Bireyin sevdiği, hoģlandığı bir etkinliği yapmasına izin verilmesi. Örneğin, çocuğun bilgisayarla, sevdiği oyuncakla oynaması, sokağa çıkarılması, arkadaģlarıyla birlikte olması, sinemaya-tiyatroya gitmesine vb. izin verilmesi 3. Sembolik PekiĢtireçler: Para, not, marka, alkıģlatma vb.

17 OLUMLU PEKĠġTĠREÇLER HoĢa giden bir uyarıcının ortama konulmasıyla belli bir davranıģın yapılma olasılığını artıran uyarıcılara olumlu pekiģtireç denir. Birincil Olumlu PekiĢtireçler Organizmayı doğal olarak pekiģtiren ve canlının yaģaması ile ilgili olan uyarıcılardır Yiyecek, su, Ģeker, çikolata, güven, cinsellik vb. Ġkincil Olumlu PekiĢtireçler Herhangi bir nötr uyarıcının olumlu birincil pekiģtireçlerle iliģkilendirilmesiyle olumlu pekiģtireç özelliği kazanan uyarıcılardır. Saygı, takdir, para, not, alkıģ, olumlu etkinlikler vb.

18 HoĢa gitmeyen uyarıcıların ortamdan çıkarılması sonucunda, belli bir davranıģın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır. Olumsuz pekiģtireçler, organizmaya rahatsızlık veren uyarıcılardır. Ortamdan çıkarılmaları organizmayı rahatlatır. Olumsuz pekiģtireç adının çağrıģtırdığı gibi olumsuz (ceza ile ilgili) değildir.

19 Birincil Olumsuz PekiĢtireçler -Organizmaya zarar veren, yaģamı tehdit eden uyarıcılardır. -Bunlar; Rahatsız edici yüksek tonlu sesler, elektrik Ģoku, azar, Ģiddet, acı çektirme vb. Ġkincil Olumsuz PekiĢtireçler -Herhangi bir nötr uyarıcının birincil olumsuz pekiģtireçlerle iliģkilendirilmesiyle pekiģtireç özelliği kazanan uyarıcılardır -Yanan soba, baģlangıçta nötrdür. Sobadan eli yanan çocuk için soba, olumsuz pekiģtireç (yanma-soba) özelliği kazanır. Artık çocuk, soğuk da olsa sobaya dokunmaz

20 PekiĢtirme Tarifesi Nedir? PekiĢtirmenin ne zaman ve ne kadar yapılacağının belirlenmesine denir. -PekiĢtirme tarifelerinde amaç, istendik davranıģları güçlendirip, kalıcı hale getirirken, pekiģtireçlerin etkisini azaltarak, davranıģları pekiģtireçlerden bağımsızlaģtırmaktır.

21 1. SÜREKLĠ PEKĠġTĠRME Her doğru, istenen ve olumlu davranıģ pekiģtirilir. 2. DEĞĠġKEN ORANLI PEKĠġTĠRME PekiĢtirme farklı sayılardaki davranıģ oranında verilir. 3. DEĞĠġKEN ARALIKLI PEKĠġTĠRME PekiĢtirme farklı ve değiģken zaman aralıklarına göre yapılır. PekiĢtirmenin zamanı belirsizdir. 4. SABĠT ORANLI PEKĠġTĠRME Belirli sayıda (miktarda) tekrar edilen davranıģ pekiģtirilir. 5. SABĠT ARALIKLI PEKĠġTĠRME DavranıĢın, belirli zaman aralığında pekiģtirilmesidir.

22 1- SÜREKLĠ PEKĠġTĠRME 2- DEĞĠġKEN ORANLI 3- DEĞĠġKEN ARALIKLI 4- SABĠT ORANLI 5- SABĠT ARALIKLI

23 Organizmanın istemediği, olumsuz bir durum ortaya çıkartan uyaranlara ceza denir. Edimsel koģullanmada, olumsuz pekiģtirecin ortama konulması ya da olumlu pekiģtirecin ortamdan çıkartılması; her iki durum da organizma için ceza niteliği taģımaktadır. Her iki durumda da davranıģın yapılma sıklığı azalır ya da söner.

24 Birinci Tip Ceza HoĢa gitmeyen, istenilmeyen (olumsuz pekiģtireçler) uyaran ortama verilir. (davranıģın yapılma sıklığı azalır ya da söner) Ġkinci Tip Ceza HoĢa giden, istenilen (olumlu pekiģtireçler) uyaran ortamdan çıkartılır. (davranıģın yapılma sıklığı azalır ya da söner)

25 Edimsel koģullanma daha çok çocuk eğitiminde, sınıfta disiplinin sağlanmasında, istendik davranıģların kazandırılmasında önemli bir role sahiptir. Sınıfta ve okulda öğrencilerin sergiledikleri gözlenebilir davranıģlar karģısında öğretmenler iyi birer gözlemci olmalıdırlar. Bu gözlemler daha çok öğrencilerin olumlu davranıģları üzerinde yoğunlaģmalıdır ve bunu öğretmen, mesleğinin temel ilkesi haline getirmelidir. Sınıfta takip edilen doğru davranıģın hemen ardından verilecek pekiģtireç, o davranıģın ortaya çıkma sıklığını artıracaktır.

26 PekiĢtirecin zamanında verilmesi önemlidir. GeliĢimde ve öğrenmede bireysel farklılıklar ilkesini bilen öğretmen, benzer pekiģtireçler ve tarifelerinin tüm öğrenciler için aynı oranda etkili olamayacağını da bilmelidir. PekiĢtirelerin miktarı ve zaman aralığı önemlidir. Skinner e göre öğretmenin görevi, davranıģları biçimlendirmektir. DavranıĢı biçimlendirme, ayrıca, pekiģtirmenin temel ilkelerini, pekiģtirme tarifelerini ve sonuçlarını bilmeyi de gerektirmektedir.

27 Skinner in öğretime yaptığı en önemli katkılardan birisi de programlı öğretimdir: Öğretilecek bilgilerin sindirilebilir oranda, küçük adımlarla sunulması; öğrenene öğrenmelerinin hemen ardından dönüt (doğru-yanlıģ) verilmesi; tüm bunların sonucunda öğrencinin kendi hızında öğrenmesine olanak sağlaması açısından önemlidir. Programlı öğretim yöntemi sınıf içi iliģkileri, sınıf iklimini daha insani, daha sevecen, daha memnuniyetli kılacaktır.

28 Skinner in edimsel koģullanma yöntemi cezadan çok, kendiliğinden ortaya çıkan istendik davranıģların ödüllendirilmesi üzerine kurulmuģtur.

29 YaĢadığımız sosyal çevreyi gözlemlediğimizde ister anne babalar, ister öğretmenler, isterse de iģ yerindeki yöneticiler olsun olumlu, güzel, iyi davranıģları genelde görmeme(!) dolayısıyla onları olumlamama(!) eğilimindedirler. Bu eğilim insanlarda isteksizliği, farklı davranıģlara yönelmeyi, bulundukları ortamdan hoģnutsuzluğu, mutsuzluğu beraberinde getirmektedir. Tüm bunların tersini düģündüğümüzde olumlu, güzel, iyi davranıģları fark eden ve bunların çeģitli pekiģtireçlerle (ödül) sürekliliğini sağlayan aile, okul ve iģ yerlerinde insanlar kendilerini gerçekleģtirme fırsatı yakalayacaklar ve mutlu olacaklardır.