HAYAT SĠGORTALARI VE BĠREYSEL EMEKLĠLĠK SĠSTEMĠ

Transkript

1 DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. HAYAT SĠGORTALARI VE BĠREYSEL EMEKLĠLĠK SĠSTEMĠ KISA ÖZET KOLAY AOF

2 Ġçindekiler 1. Sosyal Güvenlik Sisteminin Yapısı ve GeliĢim Hayat Sigortaları: Kavramsal Çerçevesi ve Tarihsel GeliĢim Hayat Sigortaları Mevzuatı Türkiye de Hayat Sigortaları Uygulamaları Hayat Sigortası Ürünleri ve Fiyatlandırma Özel Emeklilik Fonları: Kavramsal Çerçevesi ve Tarihsel GeliĢimi Türkiye de Bireysel Emeklilik Uygulamaları Bireysel Emeklilik Sistemi Yasal Mevzuatı Kolayaof.com Sayfa 2

3 1.ÜNĠTE-SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNĠN YAPISI VE GELĠġĠMĠ SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNĠN TANIMI VE TEMEL ÖZELLĠKLERĠ En genel anlamında geleceğin belirsizliklerine ve risklerine karģı güvence arayıģının bir ürünü olan sosyal güvenlik kavramı, bireylerin belirli risklere karģı korunması Ģeklinde ifade edilse de, bu kavramın herkesçe kabul edilebilir bir tanımını vermek ve bunu bütün boyutlarıyla ortaya koymak pek de kolay değildir. Çünkü sosyal güvenlik, yalnızca gelecekteki belirsizlere karģı korunma ihtiyacını değil, bireyin ulaģmıģ olduğu yaģam düzeyini koruma ve sürdürme amacını da kapsamaktadır. Sosyal güvenlik kavramı zaman içerisinde aģağıda kısaca tanımlanan yeni kavramları da beraberinde getirmiģtir. 1. Sosyal Güvenlik Politikaları 2. Sosyal Güvenlik Hukuku 3. Sosyal Devlet -Sosyal güvenlik sisteminin temel özelliklerini aģağıdaki gibi sıralamak mümkündür: Sosyal Güvenlik Bir Sistemdir. Toplumdaki Tüm Bireyleri Kapsama Amacını Güder. Her Çeşit Sosyal Riski Kapsamaya Yöneliktir. Sosyal Güvenlik Sistemini Düzenleyen Devlet tir. -Yukarıdaki özellikler geçerli olmakla birlikte sosyal güvenlik faaliyetlerini, diğer emeklilik ve sigorta kuruluģlarının uyguladığı faaliyetlerden farklı kılan ve iģlevsel açıdan önem taģıyan birtakım karakteristik özellikler vardır. Bu özellikler; 1. Sosyal güvenlik sağlanması kiģilerin insiyatifine bırakılamayacağından zorunludur. 2. Sosyal güvenlik sistemleri, ülke halkının tümünün yaģam boyunca karģılaģacağı sosyal risklerin getireceği ekonomik yetersizliği gidermeyi ve onlara refah düzeyini arttırıcı bir yaģam düzeyi sağlamayı amaç edinir. 3. Sosyal güvenlik sisteminde korunan birim aile olduğundan, sistemde fertler yükümlülük açısından ele alınırken, garanti olarak sosyal güvence anne, baba, eģ ve çocuklar olmak üzere tüm aileye verilir. 4. Sosyal güvenlik, uluslararası sözleģmelerde temel insan haklarından biri olarak kabul edilir, bu hakların tüm vatandaģlara sağlanmasında ise devlet sorumludur. 5. Devletin bu alanda sorumluluğu, hem sosyal güvenlik sistemini oluģturan kurumlar için ilgili altyapıyı oluģturmak ve devamlılığını sağlamak, 6. Sosyal güvenlik sisteminin temelinde, sosyal riskleri önleme faaliyetleri bulunduğundan, bireylerin sağlıklı olması ve çalıģarak kendi gelirlerini elde etmeleri tercih edilmektedir. 7.Sosyal güvenlik sistemleri, iç denetim ve devlet denetimi gibi yöntemlerle denetlenmektedir. SOSYAL GÜVENLĠĞĠN TARĠHSEL GELĠġĠMĠ Sanayi Devriminin ortaya çıkması ile önceden küçük zanaatkârlardan meydana gelen mesleki yardım sandıklarının yerini, iģyeri ve iģletme düzeyindeki sandıklar almaya baģlamıģtır. Sanayi Devrimi nin ileri aģamalarında devletler konuya el atarak bugünkü sosyal güvenlik sistemlerinin temelleri oluģturulmuģtur. Sosyal güvenlik sistemlerinin geliģim süreci yüzyılları kapsadığından, sürecin, her ülkede yaģananların etkisiyle Ģekillenen bir sistem olması söz konusudur. Dolayısıyla sosyal güvenlik açısından önem taģıyan geliģmeler, ülkelere göre farklılık göstermiģtir. Sosyal güvenliğin geliģim dönemlerini, kesin olmamak ve ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte dört döneme ayırmak mümkündür: Ġlk Dönem: Sanayi Devrimi nin ortaya çıkardığı çok ağır Ģartların olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak üzere; arasında gönüllü kuruluģların, cemiyetlerin ve sendikaların sosyal dayanıģma, iģverenlerin bireysel sorumluluk ve devletin de gelir transferleri ile fakirlere yardım ettiği dönem. Ġkinci Dönem: Finansmana katkı ve zorunluluk ilkesi ile faaliyet gösteren, çalıģanların kendilerine ve ailelerine çeģitli tehlikelere karģı korunma garantisi sağlayan arasındaki sosyal sigorta dönemi. Üçüncü Dönem: Kamu tarafından yapılan harcamaların, sosyal güvenlik sistemlerinin gelir dağıtımını sağlamayı ve refahını yükseltme fonksiyonunu üstlendiği arasındaki refah dönemi. Dördüncü Dönem: 1975 den günümüze süren bu dönem sosyal güvenlik sistemlerinin kriz içine düģtüğü, mevcut sistemlerin değiģen toplumsal ihtiyaçlara cevap veremediği, yeniden yapılanma arayıģlarının baģladığı dönemdir. Kolayaof.com Sayfa 3

4 SOSYAL GÜVENLĠĞĠN AMAÇLARI Sosyal güvenliğin doğrudan ve dolaylı olmak üzere birçok amacı vardır: Sosyal Güvenliğin Doğrudan Amaçları Sosyal güvenlik, kalkınmanın dinamiği, üretim ve verimliliğin etkin bir unsuru, insan kaynağının sağlığı ve gelirin yeniden ve adil dağılımında barıģ ve adaleti sağlayacak bir araçtır. Ayrıca gelecek endiģesi taģımayan bireylerin güvencesi olma niteliğiyle de ülkedeki demokratik rejimin sigortası olarak kabul edilmektedir. Sosyal güvenliğin temel amacı, sosyal güvenliğin konusu olan risklere karģı insanlarda emniyet duygusunun (ekonomik anlamda) yerleģtirmektir. Sosyal güvenlik sistemleri; Riskler karģısında risklerin etki ve sonuçları ile kiģinin tek baģına mücadele etmesini destekler; DayanıĢmalı bir mücadele ile tehlikelerin sonuçlarının daha kısa zamanda telafi edilmesini sağlar. Muhtaçlık riskine karģı kiģilere bir emniyet sağlamayı amaç edinir. Sosyal Güvenliğin Dolaylı Amaçları Sosyal güvenlik, insanların karģı karģıya bulunduğu risklerin sonuçlarına karģı bir emniyet sağlar. Ancak sosyal güvenlik sisteminin yukarıda bahsedilen amaçlarına ulaģabilmesi için üç temel fonksiyonu yerine getirmesi beklenir. 1. Sigorta fonksiyonu, önceden bilinemeyen veya yeterli tedbir alınamayan durumlar için ortaya çıkabilecek zararları karģılayabilme garantisi sağlama; 2. Tasarruf fonksiyonu, gelecekte daha yüksek bir hayat standardı sağlamak üzere, mevcut tüketimden vazgeçerek daha yüksek bir gelir elde etme arzusunu karģılama; 3. Gelirin yeniden dağılımı fonksiyonu ise, fakirlik ve muhtaçlık problemini ortadan kaldırmak üzere tehlikeye uğramayandan uğrayana, yüksek gelirlilerden düģük gelirlilere, çalıģan ve geliri olanlardan çalıģamayanlara doğru bir gelir dağılımı sağlamaya yöneliktir. SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNĠN ARAÇLARI Sosyal güvenlik ulaģılması hedeflenen bir amaç olduğundan, bu amacın gerçekleģtirilmesine hizmet eden bazı yöntemlerden söz etmek olasıdır. ÇağdaĢ sosyal güvenlik sistemlerinde söz konusu yöntemler, genellikle üç grup halinde ele alınmaktadır. Buna göre sosyal güvenlik araçları; Sosyal sigorta, Sosyal yardım, Sosyal hizmetlerdir. Sosyal Sigortalar Sosyal sigorta sistemleri, prim esasına dayalıdır ve kayıtlı olarak çalıģanları ya da çalıģmasa da isteğe bağlı olarak sosyal sigorta sistemine girebilecek imkânlara sahip olan bireyleri ve sigortalıların bakmakla yükümlü oldukları kiģileri bazı sosyal risklere karģı korumaktadır. Sosyal Yardımlar ve Sosyal Hizmetler Sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler, sosyal sigorta programlarından ziyade genellikle vergilerle finanse edilmektedir ve sosyal yardımlardan yararlanan kiģilerin herhangi bir mali katkısı söz konusu değildir. Sosyal yardımların özelliği, yardıma muhtaç vatandaģlara devlet bütçesinden parasal yardım yapılmasıdır. Sosyal hizmetler ise; Toplumun, kendi ellerinde olmayan nedenlerle yoksul ve muhtaç duruma düģen ya da bedenen veya ruhen bir eksikliğe uğrayan bireylerine, ülkenin genel Ģartları çerçevesinde insana yaraģır, çevreleri ile uyumlu bir hayat sürdürebilmeleri için maddi ve manevi, ekonomik ve sosyal ihtiyaçların giderilmesine yönelik, devlet ve gönüllü özel kuruluģlar tarafından sağlanan hizmetlerdir. SOSYAL GÜVENLĠĞĠN ĠLKELERĠ Sosyal koruma sisteminin önemli bir bölümünü oluģturan sosyal güvenlik sistemi, toplumun tüm kesimlerini kapsayarak, her bir bireyin sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karģılamayı ve bu sayede bireylerin bugünkü durumlarının ve geleceklerinin güvence altına alınmasını hedeflemektedir. Söz konusu güvence ise bazı ilkelerin yerine getirilmesiyle iliģkilidir. Bu ilkeleri Ģöyle sıralayabiliriz: Finansmana DıĢarıdan Katkı Ġlkesi Sigortalılar Arası Yeniden Gelir Dağılımı ya da Sosyal Denge Ġlkesi Kendi Kendine Yardım Ġlkesi Sigortacılık Ġlkesi Zorunluluk Ġlkesi SOSYAL GÜVENLĠĞĠN BOYUTLARI VE FĠNANSMANI Sosyal Güvenliğin Boyutları Sosyal güvenlik kuruluģlarının görevi, elde ettikleri gelirlerle sigortalılara yardım etme ve hizmet sağlama görevlerini en iyi biçimde yerine getirmek olduğundan, kuruluģların finansman politikasının, ülkenin ekonomik ve sosyal koģullarına en uygun yöntemle düzenlenmesi ve gelir-gider arasında sağlam bir denge kurulması zorunludur. Kolayaof.com Sayfa 4

5 Sosyal Güvenliğin Finansmanı Yukarıda bahsedildiği üzere sosyal güvenlik sisteminin finansmanı çok boyutlu olarak ele alınmalıdır. Sistemin finansmanı söz konusu olduğu zaman ele alınması gereken konular ve bu konularla ilgili temel problemleri kısaca aģağıdaki baģlıklar altında toplamak mümkündür: Kaynak tahsisi bakımından Finansman metodu bakımından Finansman kaynakları bakımından Devletin finansmana katılımı bakımından Makro ekonomik etkileri bakımından Rekabet gücü açısından Gelir dağılımı açısından Finansman açıkları bakımından Finansman Kaynakları Sosyal güvenlik sistemlerinin finansmanı, genel olarak iki farklı programdan meydana gelir. Bunlardan ilki, kimsesiz, muhtaç, yaģlı, malul, dul, yetim ve korunmaya muhtaç çocuklara karģılıksız olarak yapılan ve finansmanı genel bütçe, belediye, vakıf ve gönüllü kuruluģlar yoluyla gerçekleģtirilen sosyal yardım ve hizmetler olup, primsiz (katkısız) dağıtım yöntemini oluģtururlar. Ġkincisi ise, sosyal sigorta esaslarına göre düzenlenmiģ, bireylerin karģılaģtığı risklerin azaltılmasında ve ekonomik güvenliklerinin artırılmasında devletin sosyal güvenlik organizasyonu kurup yürütmesine dayanan, primli (katkıya dayalı) dağıtım yöntemidir. Bir sosyal güvenlik sisteminin baģvurabileceği, baģlıca üç finansman kaynağından söz edilebilir. Bunlar, primler, vergiler ve diğer kamu gelirleri dir. Finansman Yöntemleri Sosyal güvenliğin finansmanı için belirlenen yöntemin, hem sosyal güvenlik programlarının hem kısa hem de uzun dönemde dengeli olmasını sağlaması, hem de yardımların ödenmesine ve idari giderlerin karģılanmasına imkân vermesi gerekir. Bu nedenle söz konusu denge, belirli zamanlardaki gerekli harcama miktarına bağlı olarak uygun bir finansman metodunun seçilmesini zorunlu kılar. Dağıtım (Pay-As-You-Go) Yöntemi Sosyal güvenliğin finansmanında dağıtım modeli, her bir dönem içerisinde elde edilen gelirlerin aynı dönem içerisindeki giderlerde kullanılması esasına dayanmaktadır. Mevcut üyelerden doğrudan ya da dolaylı olarak toplanan gelirin, sistemden aylık alan pasif üyelere transfer edildiği bu sistem, yüksek gelir gruplarından düģük gelir gruplarına kaynak transferi yapılmasına imkân sağlamaktadır. Dağıtım sistemi, iki farklı Ģekilde finanse edilebilmektedir: Bunlar, sosyal güvenlik harcamalarının sosyal sigorta primleri aracılığıyla finanse edildiği sosyal sigorta modeli ve vergi gelirleriyle finanse edildiği sosyal yardım modelidir. Primli Sistemler Primli sistemler, yüksek gelir gruplarından toplanan primler yoluyla, dar gelirlilerin asgari bir gelir düzeyine kadar desteklenmesine imkân vermektedir. Bu sistem, risklerin azaltılıp, ekonomik güvenliğin artırılmasına dayanan bir sistemdir. Öte yandan sistemin amacı, emekli ve çalıģan kuģak arasında ya da aynı kuģak içerisindeki farklı gelir grupları arasında dayanıģma sağlamaktır Primsiz Sistemler Primsiz dağıtım modeli olarak da adlandırılan sosyal yardım modelinde sosyal güvenlik harcamaları ağırlıklı oranda vergi gelirleriyle finanse edilmektedir. Dolayısıyla harcamalar genel bütçeden karģılanmaktadır. Fonlama (Kapitalizasyon) Yöntemi Fonlama yöntemi, her neslin kendi sosyal güvenlik giderini karģılamak üzere tasarruf yapmasına dayanan bir sosyal güvenlik mekanizmasıdır. YaĢlılık, malullük ve ölüm gibi uzun vadeli riskler açısından daha uygun olduğu belirtilen bu yöntem, risklere yönelik gelecekte yapılacak ödemeler için önceden ödenen primlerin bir fonda toplanmasına dayanır. Fonlama yöntemi, aktüerya hesapları temeline dayanır. Yöntemin iģleyiģi, piyasadaki cari faiz oranını esas alarak, bugünkü gelirin ilerideki belli bir tarihte ulaģacağı kapitalize değeri hesaplamak Ģeklindedir. Fonlama yönteminin en önemliği özelliği, devletin yanı sıra özel sektör tarafından çalıģanlara, devletin mevcut sosyal güvenlik sistemine yardımcı bir sistem olarak sunulmasıdır. Yöntem daha az masraflı olması ve kiģisel giriģim ruhuna daha uygun olması gibi belli nedenlerden dolayı, özel sigortalar tarafından tercih edilmektedir. Kolayaof.com Sayfa 5

6 TÜRKĠYE DE SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNĠN YAPISI VE GELĠġĠMĠ Tarihsel süreç içerisinde Türk sosyal güvenlik sisteminin, Osmanlı Devleti uygulamalarından bu yana farklı aģamalarından geçtiği söylenebilir. Kısmi bir örgütlülük taģıyan sosyal güvenlik sisteminin organize bir nitelikte, sistemli ve kurumsal olarak fayda sunması son 50 yıl içerisinde geliģmiģtir. Osmanlı Ġmparatorluğu ndaki sosyal güvenlik uygulamalarına bakıldığında doğal ve geleneksel kurumlardan, modern sosyal güvenlik uygulamalarına doğru bir evrimleģme geçirdiğini görmek mümkündür. Avrupa da ise bugünkü anlamıyla sosyal güvenlik sistemlerinin oluģabilmesi, daha önceki bölümlerde de anlatıldığı üzere ancak sanayi devriminin gerçekleģmesi ve iģçi sınıfının oluģmasıyla mümkün olabilmiģtir. Osmanlı Devletinde sosyal güvenlik anlamında ilk örgütlenmenin örnekleri, 13. yüzyılda önce Ahilik (esnaf, zanaatkâr, çiftçi vb. bütün çalıģma kollarını içine alan ocak), sonra Gedik (hak, imtiyaz) ve Lonca (belli bir iģ kolunda usta, kalfa ve çırakları içine alan dernek) teģkilatı adı altında ortaya çıkmıģ ve 18. yüzyıla kadar varlığını hissettirmiģtir. 18. yüzyılda ise Osmanlılarda ilk kez sosyal yardım amaçlı vergi toplanmaya baģlanmıģ ve sosyal güvenlik kavramı kurumsallık kazanmaya baģlamıģtır. 19. Yüzyılda Darülaceze (düģkünler yurdu), DarüĢĢafaka (yoksul, öksüz ve yetimler için okul) gibi kurumların ortaya çıkmasıyla birlikte Loncalar etkilerini, önceki kadar olmasa da yüzyılın sonuna kadar sürdürmüģlerdir. Cumhuriyetin ilk yıllarında, sosyal sigortalara benzeyen fakat kiģiler ve riskler açısından çok dar kapsamlı olmasına rağmen sayıca oldukça fazla olan birtakım emeklilik ve yardımlaģma sandıklarının kuruluģunu öngören kanunlar çıkarılmıģtır. Borçlar Kanunu (1926), Umumi Hıfzısıhha Kanunu (1930), 1930 tarihli Askeri ve Mülki Tekaüt Kanunu gibi yasalarla sosyal güvenlikle doğrudan iliģkili olmasa da bazı düzenlemelere gidilmiģtir yılına gelindiğinde, 506 sayılı Kanun ile, daha önce iģçi statüsünde bulunan çalıģanlar için düzenlenen sigorta kolları tek bir yasa ile düzenlenerek, ĠĢçi Sigortaları Kurumu, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) adını almıģtır yılında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile baģlayıp, 2003 yılında kurum yasalarının düzenlenmesi Ģeklinde sonlanan dönem, sosyal güvenlik kurumlarının yine Emekli Sandığı hariç tutularak, yeniden yapılandırılması dönemidir. SSK, Bağ-Kur ve ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu (Ģimdi ki adıyla ĠġKUR) yeniden yapılandırılarak, tüm bu sosyal güvenlik kurumlarını üst bir sosyal güvenlik Ģemsiyesi altına toplanmıģtır Sosyal Güvenlikte Düzenleyici KuruluĢlar Türk sosyal güvenlik sisteminin temel kurumları, primli rejimler olarak adlandırılan sosyal sigortalardır. Türkiye de sosyal güvenlik hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, katılımın zorunlu olduğu ve kamusal nitelik taģıyan ana düzenleyici T.C. Emekli Sandığı; SSK ve Bağ- Kur gibi kuruluģlar dıģındaki; yeģil kart uygulaması, yaģlılık aylığı (65 yaģ aylığı) gibi uygulamalara, kamusal nitelikli ve düzenleyici sosyal güvenlik hizmeti niteliği taģısalar da, kapsadığı alanların sınırlı olması nedeniyle bu çalıģmada yer verilmemiģtir. Sosyal Sigortalar Kurumu Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), özel sektörde çalıģan iģçiler, kamu iģçileri ve tarım iģçileri ve isteğe bağlı sigortalılara hizmet veren bir sosyal güvenlik kurumudur. Tarihsel süreç içerisinde, iģçi statüsünde çalıģanlara iliģkin sigorta kollarına ait çeģitli kanunlara dağılmıģ bulunan düzenlemeler, sosyal güvenlikle ilgili özel hükümler içeren 1961 Anayasasının yürürlüğe girmesini takiben yeniden gözden geçirilmiģtir. Kurum hizmetlerinin daha etkin ve verimli hale getirilmesi amacıyla Kurumun idari bakımdan yeniden yapılanmasını öngören "Sosyal Sigortalar Kurumu BaĢkanlığının Kurulması ve Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılması Hakkındaki 616 sayılı Kanun Hükmünde Kararname" ile Kurumun organları yeniden belirlenmiģ, sigorta ve sağlık hizmetleri birbirinden ayrılmıģtır sayılı Kanun a göre de Kurum idari bakımdan BaĢkanlık statüsünde yeniden yapılandırılmıģtır. Kamu tüzel kiģiliğine haiz, idari ve mali özerkliğe sahip, özel hukuk hükümlerine tabi olan Sosyal Sigortalar Kurumu, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının bağlı kuruluģu olan Sosyal Güvenlik Kurumu nun ilgili kuruluģudur. SSK nın organizasyon yapısı dikkate alındığında; BaĢkanlık, BaĢkan ve BaĢkana bağlı birimler ile Sosyal Sigortalar Kurumu BaĢkanlığı Sigorta ĠĢleri Genel Müdürlüğü, Sosyal Sigortalar Kurumu BaĢkanlığı Sağlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü ve bunların merkez ve taģra teģkilatından oluģmaktadır. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü, tarihinde kabul edilen ve tarihinde yürürlüğe giren 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu ile, kamu kesiminde çalıģan memurlarla askeri personelin emekliliklerinde ve maluliyetlerinde kendilerinin, ölümleri halinde ise dul ve yetimlerinin sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla kurulmuģtur. Kolayaof.com Sayfa 6

7 Sosyal güvenlik uygulamasına, gerçek anlamda 1866 yılında Askeri Personel Sandığı ile baģlanmıģtır. Bunu 1880 yılında kurulan Mülki Ġdare Sandığı izlemiģtir. Bu iki sandık 1909 yılında Askeri ve Mülki Amirler Sandığı adı altında birleģtirilerek faaliyetini sürdürmüģtür. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kurulmasından sonra da kurumlara özgü emekli sandıkları oluģturulmuģtur. BAĞ-KUR Genel Müdürlüğü "BAĞ-KUR" olarak adlandırılan kurum, bu kanun ve özel hukuk hükümlerine tabi, tüzel kiģiliğe haiz bir kamu kurumudur ve ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın bağlı kuruluģu olan Sosyal Güvenlik Kurumu nun ilgili kuruluģu olup, mali ve idari bakımdan özerktir tarihli ve 2108 sayılı Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Yasasıyla köy ve mahalle muhtarlarının BAĞ-KUR kapsamında zorunlu sigortalı olmaları sağlanmıģtır tarihli ve 2229 sayılı Kanunla herhangi bir sosyal güvenlik kuruluģuna tabi olmayan Türk vatandaģlarıyla ev kadınlarına BAĞ-KUR kapsamında isteğe bağlı sigortalı olma hakkı verilmiģtir. Bu sigortalıların da zorunlu sigortalılarla aynı hak ve mükellefiyetlere tabi olması öngörülmüģtür. Sosyal Sigorta Kurumlarının Finansman Yapısı Türk sosyal güvenlik sisteminin temel kurumlarını oluģturan sosyal sigorta kurumlarının finansman yapısı ile ilgili genel özellikleri Ģunlardır: Her üç sosyal sigorta kurumunda da uzun vadeli yaģlılık, malullük ve ölüm sigorta kollarının finansmanı fon esasına göre oluģturulmuģtur. Buna göre, her nesil kendi ödediği primlerle kendi sosyal güvenlik garantisini sağlayacaktır. Bu esas 2925 ve 2926 sayılı Kanun kapsamındaki tarım çalıģanları için de geçerlidir. Sosyal sigorta kurumlarının sigorta kollarının farklı yıllarda kurulması, her sigorta kolu için ayrı prim uygulamasını da beraberinde getirmiģtir. Bu özellikle SSK da çok belirgindir. Sağlık sigortasının sonradan oluģturulması BAĞ-KUR ve 2926 sayılı kanun kapsamındakiler için de ayrı prim uygulamasını getirmiģtir Ġkili prim ödemenin söz konusu olduğu SSK ve Emekli Sandığı nda prim ödeme yükümlülüğü ağırlıklı olarak iģveren üzerindedir. Devlet prim ödeyerek sosyal güvenliğin finansmanına katılmamakla beraber, ödenen primlerin vergiden, sosyal sigorta kurumlarının iģlemlerinin de vergi ve harçlardan muaf tutulması ve sosyal sigorta kurumlarının yönetim ve personel giderleri de büyük ölçüde devlet tarafından karģılanması dolayısıyla önemli bir maliyete katlanmaktadır. Türkiye de, sosyal güvenliğin ve özellikle de sosyal sigorta kurumlarının finansmanı için herhangi bir sosyal güvenlik vergisi getirilmemiģtir. Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal güvenlik terimi aynı anda hem bir düģünceyi hem de bu düģünceye iģlerlik kazandıran mali planları olan, kurumsal bir yapıyı yansıtmaktadır. Yeni sistem için belirlenen temel baģarı ölçütlerine paralel olarak sosyal güvenlik sisteminin kurumsal yapısında da değiģikliklere ihtiyaç duyulmaktadır. Kurum çalıģmalarını tüm personelinin katılımıyla, bireysel ve kurumsal enerjisini ortaya koyarak vatandaģlara daha kaliteli hizmet vermek amacıyla sürdürmektedir. Bu doğrultuda, vatandaģların kolay, hızlı ve kaliteli hizmet alabilmelerini sağlamak amacıyla e-devlet uygulamasına geçilmiģtir. Sosyal güvenlik finansman modelleri, hukuki temelde ele alındığında bu konudaki geliģmelerin farklı yönlerini görmek mümkündür. Bunlardan 4447 sayılı Kanun, sosyal sigorta kurumlarının, finansman metodlarının dağıtım yöntemi olduğunun tescili anlamına gelecek değiģiklikler ihtiva etmektedir sayılı Kanun, sosyal güvenlik krizinin bir finansman krizi olarak tanımlanmasına bağlı olarak sosyal sigorta kurumlarının finansman yapısını, kurumların açıklarını kapatma amacına yönelik değiģikliklere ağırlık verilerek hazırlanmıģtır. Bu değiģiklikleri, doğuracağı sonuçlara bağlı olarak aģağıdaki baģlıklar altında toplamak mümkündür: 1. Prime esas kazançların sınırlarının tespit esasları değiģtirilmiģtir, 2. Prim oranları yükseltilmiģtir, 3. Yeni primler getirilmiģtir, 4. Bazı sigorta kollarının yardımlarından faydalanmak için sigortalının katkıda bulunması esası getirilmiģtir. Sosyal Güvenlikte Tamamlayıcı KuruluĢlar Bu bölümde Türk Sosyal Güvenlik Sistemi içerisinde önemli yer tutan ve esas itibariyle düzenleyici sosyal güvenlik kuruluģlarına üye olmakla birlikte, bu kuruluģlara ek olarak katılımın gerçekleģtiği tamamlayıcı sosyal güvenlik kuruluģlarına yer verilmiģtir. Tamamlayıcı programların sosyal güvenlikteki temel amacı bireylerin emekliliğe zorunlu veya gönüllü tasarrufları ile aktif çalıģma dönemlerindeki gelir düzeyinin korunması ve güvencenin arttırılmasıdır. Türk sosyal güvenlik sistemi primli ve primsiz rejimlerin bir arada uygulandığı karma bir sisteme dayanmaktadır. Kolayaof.com Sayfa 7

8 Özel Sigortalar Özel sigortacılık tarihsel olarak, sosyal güvenliğin sağlanmasıyla ilgili bir yöntem olarak değil; kiģisel risklerin, özellikle de Ģahsi servet unsurlarının korunması ve güvence altına alınması amacıyla ortaya çıkmıģtır. Daha sonra ise, mal ve servet unsurları dıģındaki bireysel risklerin karģılanması amacıyla kullanılmaya baģlanmıģtır. Sosyal güvenlik açısından özel sigortadan yararlanma düģüncesi ilk olarak 19. yüzyılda Ġngiltere de ortaya çıkmıģtır. Bir sigorta Ģirketi, çalıģan kiģileri haftalık olarak ödenen prim karģılığında ölüm ve yaģlılığa karģı sigorta ettirmeye baģlamıģ ve bu uygulama Ġngiltere den sonra diğer Avrupa ülkelerine ve ABD ye hızla yayılmıģtır. Ġlk özel emeklilik programları 1875 te ABD de Amerikan Demiryolu ġirketi tarafından kurulmuģ olmakla birlikte, asıl geliģim süreci 1929 Dünya Buhranı sonrasında olmuģtur. Bu dönemde kamu sosyal güvenlik sistemlerinin yetersizliği, çalıģanın sosyal güvenlik sorumluluğunun iģveren tarafından paylaģılması gerektiği fikrini doğurmuģtur. Özel Emeklilik Fonları Emeklilik Yatırım Fonları, Emeklilik Yatırım Fonlarının KuruluĢ ve Faaliyetlerine ĠliĢkin Esaslar Hakkında Yönetmelikte belirtildiği üzere doğrudan fonu tanıtması, fonun risk ve getiri yapısı hakkında eksik, yanıltıcı veya yanlıģ bilgi vermemesi, izahnamede belirtilerek SPK tarafından uygun görülmesi Ģartıyla, izahnamelerinde belirtilecek portföy yönetim stratejisine uygun olarak kurulabilmektedir. Emeklilik Yatırım Fonu Türleri aģağıda özetlenmiģtir. a. Gelir Amaçlı Fonlar b. Büyüme Amaçlı Fonlar c. Para Piyasası Fonları d. Kıymetli Madenler Fonları e. ĠhtisaslaĢmıĢ Fonlar f. Diğer Fonlar Ġlköğretim Öğretmenleri YardımlaĢma Sandığı (ĠLKSAN) ĠLKSAN (Ġlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı), yılında kabul edilen, 4357 sayılı Hususi idarelerden MaaĢ Alan Ġlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif Ve Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler Ġçin TeĢkil Edilecek Sağlık Ve Ġçtimai Yardım Sandığı ile Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun ile kurulmuģtur. Ordu YardımlaĢma Kurumu (OYAK) tarihinde yürürlüğe giren 205 sayılı Kanun la kurulan OYAK ın kuruluģ amacı, anılan Kanun un 1. maddesinde Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarına ilgili kanunda yazılı sosyal yardımları sağlamak olarak belirtilmiģtir. Yukarıda görüldüğü üzere çok sayıda yapılaģmanın varlığı, beraberinde organizasyon yapısının dağınıklığını getirmiģ olup, yapılaģmayla ilgili genel özellikler kısaca aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir: a. Bu kurumların bağlı oldukları Bakanlıklar farklıdır. SSK ve Bağ-Kur ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na, Emekli Sandığı Maliye Bakanlığı na bağlı sosyal sigorta kuruluģlarıdır. b. Ġdari yapılanmaları farklıdır. T.C. Emekli Sandığı tüzel kiģiliğe sahip bir kamu kuruluģu niteliğini haiz iken, Bağ-Kur ve SSK idari ve mali yönden özerk ve özel hukuk hükümlerine tabi kamu kuruluģlarıdır. TÜRKĠYE DE SOSYAL GÜVENLĠK SĠSTEMĠNE ĠLĠġKĠN YENĠDEN YAPILANDIRMA VE YASAL DÜZENLEMELER Sosyal güvenlik sistemleri, 1970 li yılların ortalarından itibaren yaģanan kriz ve krizden çıkıģ için tek yol olarak öne sürülen serbest piyasaya geçiģ ve kamunun rolünün daraltılması tartıģmaları içerisinde, önemli bir anlam değiģimine sahne olmuģtur. Ülkemizde sosyal güvenlik alanında yeniden yapılanma gereksinimi ortaya çıkaran belli baģlı sorunlar Ģöyle sıralanabilir: Konu ile ilgili mevcut yasaların eski olmasından kaynaklanan yasal nedenler, Fonların yetersizliği, tek elde toplanmaması, bunların verimli alanlarda kullanılmaması ve sosyal güvenlik harcamalarının yetersizliği açısından ekonomik nedenler, Teknik bilgi ve beceriye sahip uzman azlığı nedenleri, Yapılan hizmetlerin dağınıklığı, hizmetler arası eģ güdümünün bulunmaması ve örgütlerdeki kadro sorunları. Reform Gerekliliği II. Dünya SavaĢının ardından hızla yaygınlaģan sosyal güvenlik sistemleri, özellikle 1980 lerden sonra birçok ülkede krize girmiģtir. 1990'lı yıllar, Türkiye'de gerek siyasi gerekse ekonomik alanda istikrarsızlık ve belirsizlikle dolu geçmiģtir. 1990'lı yıllarda tüm dünyada sosyal güvenlik sistemlerinin içine düģtüğü finansman krizi ve geleceğine yönelik kaygılar sonucunda, pek çok ülke sistemini gözden geçirip reforma tabi tutmaya yönelmiģtir Kolayaof.com Sayfa 8

9 Reform GiriĢimleri Sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemi oluģturulması amacıyla sosyal güvenlik reformu yapılması gerekli görülmüģtür. Reform süreci ülkemizde Güney Amerika modellerine benzer bir kurguda biçimlenmiģtir. Reform temelde sosyal güvenlik sisteminde üç ayaklı bir modele geçiģi tanımlamaktadır. Buna göre sistemin birinci ayağı herkese minimum bir sosyal güvenlik koruması sağlamayı hedeflemektedir. Sistemin bu ayağı Sosyal Sigortalar Kanunu ile birleģtirilen Genel Sağlık Sigortası ile kısmen yasalaģırken, primsiz ödemeler henüz parlamentodan geçememiģtir. Sosyal güvenlik sistemlerinde reformun temel amacı; adil, kolay eriģilebilir, yoksulluğa karģı etkin koruma sağlayan, mali açıdan sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemine ulaģabilmektir. Kolayaof.com Sayfa 9