ÜNİTE FELSEFEYE GİRİŞ İÇİNDEKİLER HEDEFLER FELSEFE NEDİR? Giriş Felsefi Tavır ve Davranış Nedir? Felsefi Bilginin Özellikleri

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER FELSEFE NEDİR? Giriş Felsefi Tavır ve Davranış Nedir? Felsefi Bilginin Özellikleri FELSEFEYE GİRİŞ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Felsefenin ne olduğunu tanımlayabilecek Felsefi tavır ve davranışın ne olduğunu anlayabilecek Felsefi bilginin özelliklerinin neler olduğunu öğrenecek Bilgi türlerinin neler olduğunu öğrenebilecek. Bilimlerin ayrımını öğrenecek ÜNİTE 1

2 GİRİŞ Felsefî inceleme, fikirler dünyasına bir çağrıdır. Felsefe kelimesi Arapça olup Yunanca philosophia sözcüğünden gelmektedir. Philo sevgi, sophia bilgi veya bilgelik anlamındadır. Philosophia, bilgiyi veya bilgeliği sevmek, araştırmak ve peşinden koşmak demektir. İlk olarak Pythagoras (M.Ö ) tarafından Philosophia terimi kullanılmıştır. Bu terim, tam anlamıyla Platon (İslâm dünyasında Eflatun olarak tanınır, M.Ö ) ve Aristoteles (M.Ö )'in hem kişiliklerinde hem de felsefelerinde değer kazanır. Yunanlıların sophos tan ilk anladıkları şey, beceri ve iktidar sahibi kişi dir. Bu nedenle, bilginin sevilmesi ve istenmesi olarak felsefeyle uğraşanlara da filozof ya da bilge insan denilmektedir. Filozoflar, insan yaşamıyla ilgili şeyleri akılları yardımıyla düşünerek, felsefeyi her şeyi araştıran bir alan yapmışlardır. Bilginin ve bilgeliğin ne olduğu, felsefenin nasıl tanımlanacağı konusunda çok değişik görüşler mevcuttur. Dolayısıyla felsefenin tek bir tanımını yapmak oldukça zordur. Felsefe, insan düşüncesinin gelişimi sürecinde ortaya çıkmış bir bilgi türüdür. Felsefî yaklaşımlardan önce insanlar kendilerini, doğayı ve evreni çok farklı şekillerde açıklamışlardır. İnsanlar, önceleri mitolojik bir yaklaşımla var olanı kavramaya çalışmışlardır. Mitoslara dayalı olarak elde ettikleri bilgilerle var olanı kavrarken, kendi deneyimlerinden değil de doğa-üstü güçlerin deney ve bilgilerinden yararlanmışlardır. Her şeyi doğa-üstü güçlerle veya yarı insan yarı tanrı varlıkların yaşantıları ve bilgileriyle ele almaktaydılar. Efsane, söylenti, mit, hikâye, masal vb. anlatıların doğrultusunda evreni açıklamaktaydılar. Buradaki bilgi, insana ait değil mitolojik varlıkların bilgisiydi. İnsan edilgen olarak kendi kaderinin bu varlıklar tarafından belirlendiğine inanmaktaydı. Var olanın bilgisi bu doğa-üstü varlıklar hakkındaki efsane ve söylentilerin bilgisiydi. Mitoslardan sonra insan, dinsel açıklamalarla kendisini, evreni ve dünyayı anlamaya çalışmıştır. Tek Tanrılı dinlerin öğretileri insana hazır bir yaratılış kuramı vermekteydi. Yaratılış kuramı varlığın ne olduğunu söylemekteydi. Fakat insanoğlu ne mitsel ne de dinsel öğreti ile yetindi. O, kendi aklı ve düşüncesiyle var olan her şeyi sorgulayarak felsefeyi ortaya çıkardı. Felsefe, insan ürünü bir bilgidir. Aklın sorgulayarak elde ettiği sistemli felsefe, yaklaşık M.Ö. 6. yüzyılda doğu Akdeniz ve Ege Denizi ndeki adalarda başlamıştır. Niçin felsefe gereklidir? Çünkü felsefe düşünmeyi öğreten bir sanattır. İnsanlara düşünmenin ne kadar gerekli olduğunu göstermek için felsefenin değerini, işlevini ve önemini öğretmek gerekir. Bizler, birer insanız. Peki, insanı insan yapan nedir? Bizi hayvanlardan, bitkilerden ve diğer varlıklardan ayıran özelliğimiz nedir? İnsanın en temel özelliği akıl sahibi bir varlık olarak düşünmesini bilmesi ve düşündüğünü çeşitli şekillerde diğer insanlara aktarmasıdır. Kısaca büyük bir filozofun dediği gibi, insan bilen, düşünen, konuşan, gülen, siyaset yapan akıl sahibi bir varlıktır. Bu özelliklere sahip insanoğlu evrende kendini diğer Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 her şeyden farklı görür. O hâlde, bu farklılığı bilinçli bir şekilde ortaya koyması da zorunludur. Bu da ancak felsefeyle mümkündür. İnsan niçin felsefe yapar? Çünkü insanın doğası onun düşünmesi gerektiğini söyler. Düşünmek nasıl olmalıdır? Yöntemi nedir? Neyi düşünmeliyiz? Bu soruların cevabını ancak felsefe verebilir. Niçin felsefeyi düşünme sanatı olarak tanımladığımız artık aydınlığa çıkmış olmaktadır. Felsefe, insanın aklını veya diğer düşünme yetilerini kullanarak var olan hakkında soru sorup, cevap arama etkinliğidir. Felsefe, var olanı kavramaya ve açıklamaya çalışır. Kısaca felsefe gerçekten var olanı araştırır. Gerçekten var olan nedir? Yalnız felsefe mi bu soruyu sorar? Felsefenin dışında bilim, din ve sanat da gerçeği ve var olanı kavramak ve açıklamak amacını taşırlar. Fakat felsefe çeşitli açılardan bu alanlardan farklıdır. Sonraki bölümlerde felsefe ve bilim ilişkisine değinileceği için burada bu konunun detayına girilmeyecektir. Felsefe, varlık veya var olan hakkında düşünmektir. Varlığı bir bütün olarak ve varlığı varlık olması bakımından ele aldığı için felsefe, saf ve katıksız düşünmedir. Kısaca felsefe soyut, kavramsal, rasyonel ve kuramsal düşünmedir. Felsefe yapmak kolay değildir. Zahmetli ve uzun bir uğraşın sonunda düşünmeyi becerenler ancak felsefe yapabilirler. Çünkü o, somut ve duyusal olanı veren düşünmeden yola çıkmaz. Felsefî düşünmek, soru sorabilme yeteneğine sahip insanlar tarafından gerçekleştirilen bir düşünme faaliyetidir. Soru sormak ise merak etmekle başlar. İnsan, kendisi, çevresi ve yaşadığı dünya hakkında merak duymasıyla başlayan soru zincirleri içinde kendisini bulur. Ben neyim, ne idim ve ne olacağım? Dünya nedir? Evren nedir? Dünya ve evren ne cinsten bir varlıktır? Varlık nedir? Bu tür soruları çoğaltmak mümkündür. Felsefî etkinlik, problemlerin farkına varılması ve onların cevapları için merak duyulmasıyla başlar. Merak ve problemden önce felsefî etkinlik söz konusu olamaz. Felsefî etkinlik, sıradan anlamanın ortadan kalktığı ve olağanüstü bir durumun fark edilmesiyle ortaya çıkar. Ne zaman bir insan sıradan anlamanın ötesine geçip, zihinsel sorgulamaya başlarsa felsefe yapmaya da başlar. Çünkü Sokrates in dediği gibi, sorgulanmamış yaşam, yaşanmaya değmez. Öncelikle felsefe, bir meydan okuma veya karşı çıkıştır. Bu karşı çıkışa verilen cevap ise felsefî etkinlikle olur. İçimizde oluşan çelişkili ve sorunlu durumları merak edip cevaplama süreci ile başlayan felsefe yapmak, doğru cevaplara ulaşmakla sonuçlanabilir. Her ne kadar felsefî davranış bir tür sakinlik ya da duygusuzluk gibi tanımlanırsa da, felsefî etkinlik heyecanlı ve duygulu bir ortamın sonucunda oluşur. Bazı karışık, bulanık, kavranılamayan durumlar karşısında duyulan heyecan, korku, arzu, umut ve merak ile de felsefî etkinlik başlar. Fakat bu etkinlik refleksif olmazsa, felsefe eleştirel olamadığı için de gerçek anlamda bir felsefe olamaz. Her ne kadar felsefe merak ve şaşkınlıkla başlarsa da felsefe bir tür üst düşünmedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Bilgelik, ancak kafa ve kalp eğitimi sonucu oluşur. Felsefe, ruh güzelliği sağlar. Felsefe, mutluluğu amaçlar. Kısaca felsefe yaşama sanatını öğretir. Felsefeye merak duyanlar öncelikle sonuçlara bakarlar. Yöntem, tutum, etkinlik halk için önemli değildir. Önemli olan sonuçlardır. Felsefeye ilk adım atanlar için, felsefenin önemi, verdiği sonuçlardır. Onlar, felsefeden hazır cevap bulmayı umut ederler ya da beklerler. Eğer cevapları bulamazlarsa o felsefeden uzaklaşır ve felsefeyi sevmezler. Bilgeliğin hemen kazanılması için çok acele eden yeni başlayanlar, onu satın almak isterler. Fakat bilgelik satın alınamaz. Bilgelik, uzun ve zahmetli bir yolun sonunda ya kazanılır ya da kazanılamaz. Bilge veya filozof olmak için öğretim gereklidir. Felsefe öğretimi birkaç dersle anlatılamaz. Birkaç dersle felsefeye ancak bir giriş yapılabilir. Niçin felsefe yapmalıyız? Felsefe bir düşünme etkinliği olarak bilgelik veya bilgi peşinde koşmak ise felsefenin bir değeri vardır. Kültürümüze yerleşmiş olan felsefe bir işe yaramaz düşüncesi belki felsefenin maddî kazanç sağlamada pek katkısı olmadığını ifade edebilir. Fakat bir şeyin değerli olması yalnızca maddî zenginlikle ölçülmemelidir. Nice değerler vardır ki, bize hiçbir maddî kazanç vermediği hâlde, canımızı bile onun için feda ederiz. Örneğin, bir annenin çocuğu için veya bir insanın vatanı için kendisini feda etmesi gibi. O hâlde, çoğu şeyden maddî kazanç beklemeden canımızı feda ederken, felsefeden niçin bir maddî kazanç beklemekteyiz. Felsefe maddî kazanç vermese de insana manevî kazanç yani düşünme çeşitliliği verir. Felsefe, mutluluk amacı için kendisini araç yapar. Bazı insanlar maddî zenginliklerden gerçek haz duygusunu almazlar. Çünkü asıl ve gerçek haz manevî ve ruhsal hazlardır. Maddî olan geçici olmasının yanında değişkendir de. Fakat düşünsel hazlar kalıcı, uzun süreli ve değişken olmayanlardır. Maddî zenginlikler çalınabilir, yok olabilir veya değeri yitebilir. Ancak felsefî düşünmenin verdiği hazlar çalınamaz ve o insandan para karşılığı satın da alınamaz. Ona aittir. Felsefe bireysel düzlemde ruhsal bir haz vermenin yanı sıra toplumsal düzlemde de çeşitli değerlere sahiptir. Felsefe en iyi yönetim biçimini düşünmemize ve oluşturmamıza yardımcı olabilir. İnsan haklarının belirlenmesinde felsefeye çok gereksinme duyulmaktadır. Demokrasinin iyi ve kötü yanlarını sorgulayabilir. Bir ahlâk felsefesi geliştirerek, insanın ve toplumun nasıl davranması gerektiğini araştırılabilir. Bilginin ve bilgeliğin ne olduğu, felsefenin nasıl tanımlanacağı konusunda çok değişik görüşler mevcuttur. Felsefe düşünmeyi öğreten sanattır. Felsefe, yaşama sanatıdır. Felsefî sorgulama, fikirler dünyasına bir çağrıdır. Felsefe insanın aklını kullanarak, var olan hakkında soru sorup, cevap arama etkinliğidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Felsefe, evren, dünya, insan ve toplum hakkında soru sorup, varlığı ve yaşamı anlamlandırma çabasıdır. Yapılan tanımlardan da anlaşılacağı gibi felsefe, gerçeği ve doğruluğu araştırma ve bilme etkinliğidir. O hâlde, öncelikle yapılması gereken bu bilme etkinliğini anlamaktır. Felsefe, genelliği içerisinde birçok konuyu bazen daha belirgin bazen de daha az kapsamlı olarak ele alır. Bu alanlara felsefenin disiplinleri denir. Bu disiplinlerdeki tüm sorular ve cevaplar, dünyanın ve yaşamın tam açıklamasını vermeye çalışan temel ilkelerden oluşur. FELSEFİ TAVIR VEYA DAVRANIŞ NEDİR? Merak, bir şeyin neden başka türlü değil de o şekilde olduğunun öğrenilmeye çalışılmasıdır. Eğer felsefe akıl temelli düşünmeye bir çağrı ise öğrenciye nasıl bir davranış örneği veya tutum yöntemi verilmeli ki, kendini felsefeye giriş yapma imkânı içine soksun? Bilgeliği arayan filozoflar nasıl bir davranış veya tutum içindedirler? Hangi davranışlar felsefîdir? Kesinlikle her davranış felsefî değildir. Örneğin, kıskançlık, şiddet ya da hoşgörüsüzlük felsefî davranışlar değildir. Bir kişi felsefeci olabilir fakat saydığımız davranışlarda bulunurken bir felsefî davranışı gerçekleştirmiş olmaz. Felsefî davranışları en iyi şu kavramlarla açıklayabiliriz: Merak - Şaşkınlık Aristoteles in dediği gibi İnsan, doğası gereği bilmek ister. Bilmek bir düşünsel etkinlik sonucu oluşur fakat bilme isteği bir merak sonucu olur. Merak duyan birey, soru sorarak var olanı sorgulamaya başlar. O hâlde, felsefe merakla başlar. Merak, şaşkınlık sonucu ortaya çıkar. Felsefe tuhaflığa duyulan merakta kendini ortaya koyar. Bir problem veya sorun olmalı ki felsefî davranış başlasın. Sorun ya da problem yoksa felsefî bakış da gündeme gelmez. Refleksiyon - Dönüşüm - Yansıma. Merakla soru sormaya başlayan insan artık düşünmeye ve bilmeye başlamıştır. Fakat felsefî düşünme sadece sorgulananı tek taraflı düşünme değildir. Felsefi düşünme, aynı zamanda sorgulamanın kendisini veya sorgulama sonucunu da sorgulamaktır. Bu nedenle sadece problemle karşılaşma felsefî davranışın oluşmasına yetmez. Problem düşünülmeli, zihinde tasarımlanmalı ve de çözüm için çaba harcanmalıdır. Zihin, problem üzerine refleksiyonlu (düşündüğünü düşünerek ya da derin düşünmeye dayalı) etkinlikle yaklaşmalıdır. Çift yönlü düşünme felsefî davranıştır. Felsefî tavır, düşünme üzerinde bir düşünmeyi de içerir. Düşünmenin kendi düşüncesi üzerine tekrar düşünmesi felsefî tavrın en önemli karakteridir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Şüphe Etmek ve Dogmatik Olmamak Filozof, aklın verdiği kararlara uygun hareket eder. Her kim felsefî düşünüyorsa kendi inançları üzerinde bile şüphe etmeli ve bu konuda dogmatik (düşünmeksizin, sogulamaksızın, körükörüne inanmak) olmamalıdır. Çünkü kendisi ya da başkası için şüphe duymayan bir refleksif düşünme, felsefî bakış tarzı olamaz. Felsefe, bilgisizce ortaya konan kuramların eleştirildiği düşünsel etkinliktir. Bu nedenle felsefe, herkes tarafından bilinen sorun ve cevaplarla ya da uzlaşılan varsayımlarla tatmin olmaz. Felsefe, sorulara cevap vermek değil, cevapları sorgulamaktır. Felsefe, şüphe ile başlar. Şüphe etmeyenin sorunu da yoktur. Problem sahibi olmak, ancak bir şeylerden şüphelenmekle olur. Açık Görüşlülük ve Hoşgörülülük Felsefî davranış yalnızca kendi inançları üzerinde dogmatik olmamak değil, aynı zamanda başkalarının fikirlerine açık olmak ve hoşgörülü olmaktır. Felsefeci her türlü söze açıktır ve onları akıl süzgecinden geçirmeden kabul etmeyendir. O, her zaman diğerinin deneyimlerini paylaşandır. Her ne zaman iki aydın birbiriyle zıt fikirlere sahipse, birbirlerinden öğrenecek bir şeyleri var demektir. Hoşgörü, bireye kendinden başka türlü düşünenlerin olduğunu öğretir veya kabul ettirir. Hoşgörüyle ben ve diğeri bir arada düşünmeyi ve yaşamayı öğreniriz. Aklın ve Deneyin Yönlendirmesini İstemek Felsefî etkinlik bir süreçtir. Bir yerde düşünmeyi durdurmak veya onu sınırlandırmak, felsefeyi sona erdirmek veya sınırlandırmaktır. Felsefeyi sınırlandırmak ise aklı bir şeylerle sınırlamak veya hapsetmektir. Eğer deney ve aklımız şu anda sahip olduğumuz inanç ve bilgilerimizle yetinmiyorsa, deneyin ve aklın göstereceği yeni olana karşı istekli olmak bir felsefî davranıştır. Bazen aklımıza danışarak var olan inançlarımızın artık eskidiğini ve yerine yenisinin konulması gerektiğini kabul etmeliyiz. Böylece yeni deney ve bilgilere açık olmak ve onları istemek felsefî tutumdur. Felsefî davranış aklın çıkarımlarını takip etmektir Belirsizlik ve Yargıda Bulunmamak Kanıtlanamamış ya da yeterince bilgi sahibi olunmayan bir konuda yargıda bulunmamak veya belirsiz kalmak felsefî tutum gereğidir. Ne zaman bir sonuç hakkında kesin delillerimiz yoksa yargı için beklememiz gerektiği düşüncesi felsefî tutum gereğidir. Tahmin-Spekülasyon Şüphe kadar inanç da felsefî tutum gereğidir. Her ne kadar bazı sonuçlar kanıtları gereği belirsiz ya da temelsiz olsa da eldeki verilerle tahminde bulunmak bir felsefî tutumdur. Deneyimle çözümler araştırılmalıdır. Felsefî davranış, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 dogmatik inançlar olmaksızın bir tür inanç tarzıdır. Kısaca bu bir tür spekülasyon (düşüntü) davranışıdır. Çünkü uçtaki şüphecilik ve dogmatiklik aynı düzeyde kabul edilemez. Devamlılık ve Israrlılık Felsefeci, problemleri çözmede ısrarlı ve sürekli davranmalıdır. Anlık şüphe ya da spekülâsyon kimseyi felsefeci yapmaz. Felsefî tutum veya davranış, genellikle uzun bir refleksiyonel düşünme sürecidir. Felsefe, güçlükleri ve zorlukları cesaretle reddedebilen ve aşabilen bir tür anlama çabasıdır. O, açık düşünmek için bir tür inatçı çabadır. Platon un Devlet kitabında dediği gibi, Gerçeği görmek, uzun ve sarp yollardan geçmekle mümkündür. Bu yolları geçip gerçeği gören, diğer insanlara bu gerçekleri anlatmakta ve onları ikna etmekte zorlanabilir. Fakat gerçek bir felsefeci her türlü zorluğa ve zahmete katlanmasını bilen ve gerçeğin sevgisiyle yanıp tutuşandır. Bu nedenle felsefî tavır veya davranış sahibi olmak sabırlı olmayı, sürekli istemeyi ve zorluklara katlanmayı gerektirir. Sakinlik ve Duygusuzluk Felsefe diyarının egemen gücü akıldır. Felsefeci, sakinliği ve duygusuzluğu ile dikkati çeker. İster nefret etsin, ister sevsin, ister hoşlansın isterse hoşlanmasın bir felsefeci yalnızca anlamayı veya kavramayı ister. İdeal olarak felsefeci aklı en fazla, duyguyu en az kullanandır. Batı felsefesi duyguyu ve arzuyu, akıldan geri plana iterek felsefî tutumu belirlemiştir. Buna karşılık doğu felsefesi, yaşamı anlamanın yolunun duygudan geçtiğini ileri sürmüştür. Duygusuz bir felsefenin yaşamın anlamını veremediğini söyleyen doğu felsefesi, aklı ve arzuyu bir araya getirmeye çalışmıştır. Sonuç olarak felsefî davranış tamamen duygusuz bir davranış yerine tarafsız duygu olarak kendini ortaya koymalıdır. Bu tutum, çağdaş bilim adamlarının nesnel olmak için öne sürdükleri tarafsızlık arzusuna benzetilebilir. FELSEFİ BİLGİNİN ÖZELLİKLERİ Bilginin Tanımı İnsan, içinde bulunduğu ve yaşadığı dünyada çeşitli nesnelerle (varlıklarla) karşılaşır, onları algılar ve bilmeye çalışır. Bilinçli ve akıllı varlık olarak insan sahip olduğu farklı bilgi türleriyle karşılaştığı nesneleri bilmek ister. İnsan bilme etkinliğinde bilen yani özne; karşılaştığı nesneler ise bilinen yani nesne-objedir. O hâlde, bilme etkinliği, özne (bilen) ve nesne (bilinen) arasında oluşan süreçtir. Böyle bir etkinliğin sonucunda çıkan ürüne de bilgi adı verilir. Bir başka ifadeyle bilgi, özne ve nesne arasındaki ilişkinin bir sonucudur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Bilgi, özne ve nesne arasında kurulan bağdan oluştuğuna göre, bu bağlar ancak özne tarafından kurulabilir. Çünkü nesneye yönelen ve onu algılayan, anlayan ve açıklayan öznedir. Bu bağlar, bilgi aktları ve bu bilgi aktlarını kuran da aktif öznedir. Nesne (bilinen), öznenin yöneldiği pasif konumdaki bir olgu, olay veya varlıktır. Aktif özne, bilinçli ve akıllı varlık olarak ya kendisinin dışındaki bir varlığı bilmek ya da kendisini bilgi nesnesi yaparak kavramak ister. Nesnelere yönelen özne, onlar üzerine düşünerek, bir zihinsel etkinlik gerçekleştirir. Bu etkinlik sonucu kavramlara ve kavramlardan kalkarak önerme ve çıkarımlara varır. İşte, varılan son nokta bilgiyi verir. Bilgi aktı, özneden nesneye yönelen bilinç etkinliğidir. Bilinç etkinliği olarak bilgi aktları algılama, anlama (kavrama) ve açıklama türünde olabilir. Örneğin, Yanımda duran bu masa, kahverengidir. şeklindeki bir önermenin bilgisi, algılama aktı ile elde edilmiş bir bilgi türüdür. Algılama aktı ile ulaşılan bilgiler, somut nesneler üzerine yaptığımız duyu deneyleri sonucu ortaya çıkar. Bilgi, yalnızca duyu verileri ile temellenen algı aktıyla sınırlanamaz. Anlama aktı ile özne, gerçekte olan varlığı kavrayabilir veya anlayabilir. Anlama aktı, doğruyu bütünüyle kavramayı içerdiğinden, sezgisel ya da zihinsel içerikli olabilir. Örneğin, Şu resimdeki gerçeği kavradım. ifadesiyle resimde verilen bir gerçekliği tüm açılardan anladığımı söylemek istemekteyim. Açıklama aktı, öznenin nesne hakkında elde ettiği bilgileri nedenleri, gerekçeleri veya kanıtları ile adım adım vermesini sağlar. Açıklama mantıksal bir bilgi türü olup, bir şey hakkında ilk bilgiden kalkarak adım adım son bilgiye doğru giden bir sıra içerir. Örneğin, yağmurun nasıl yağdığını açıklamak gibi. Bilgi Türleri İnsan, kendi dışındaki varlıkları ve kendini tanımaya ve bilmeye çalışan tek varlık türü olarak, bilgi nesneleriyle farklı tarzlarda ilişkiye girer ve farklı bilgiler elde eder. İnsanların ilk çocukluk günlerinden beri bilme ve tanıma merakı içinde olduklarını psikoloji ve pedagoji ortaya koymuştur. Aynı şekilde insanların ilk toplumlardan itibaren çeşitli türde bilgi ürettiklerini tarih, sosyoloji ve antropoloji bilimleri ortaya koymuştur. Bilinçli ve akıllı varlık olarak insanın en büyük özelliği, nesnelerle çok çeşitli türden ilişkilere girerek, tek tür bilgi değil de farklı bilgiler üreten bir varlık olmasıdır. İnsanlığın geçmişine baktığımızda, insanlar çoğunlukla nesneleri dinsel veya gündelik bilgi ile kavramaya çalışmışlardır. Günümüz insanı ise nesnelere daha çok bilimsel açıdan yaklaşmaktadır. Görüldüğü gibi, öznenin nesneye yönelmesinde kullandığı yöntem veya ilişki türü, bilginin ne tür bilgi olduğunu da belirlemektedir. Bilgi taşıdığı özelliğe ve elde ediliş yöntemlerine göre farklı türlere ayrılır: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Gündelik Bilgi Dinsel Bilgi Teknik Bilgi Sanat Bilgisi Bilimsel Bilgi Felsefî Bilgi. Gündelik Bilgi Gündelik bilgi, akıl ve deney temelli açıklamalar yapmaksızın varılan genellemelerdir İnsan, doğal ve toplumsal olmak üzere iki dünyada yaşar; duyu ve algılarıyla her iki dünyadaki varlıklar hakkında bilgi edinir. Eğer bu bilgiler belli bir nedensonuç ilişkisi ve yönteme başvurmaksızın, doğrudan kişinin algılarına ve sezgilerine dayanılarak elde edilmişse, bu tür bilgilere gündelik bilgi denir. Gündelik bilgi, insanın günlük yaşamında kullandığı pratik bilgilerdir. Örneğin, Hava bulutlanmaya başladı, sanırım biraz sonra yağmur yağacak. şeklindeki bir bilgi, gündelik bilgidir. Böyle bir bilgi her ne kadar neden-sonuç ilişkisinden çıkarılmış gibi görünse de kişinin öznel algı ve yargılarına dayanmasının yanı sıra gerçek anlamda neden-sonuç ilişkisiyle ve bilimsel bir yöntemle elde edilmediği için genel-geçer bir bilgi değildir. O hâlde, gündelik bilgi, öznel genellemeler sonucu elde edilmiş bilgi olduğu için bilimsel içerikli bir neden-sonuç ilişkisini ve genel-geçer olma özelliğini taşımaz. Gündelik bilginin kendi ölçüleri içinde her ne kadar bir geçerliliği, doğruluğu ve hayatı kolaylaştıran bir yanı varsa da, tek tek olay ve olguların öznel algı ve sezgileri olması nedeniyle, bilimsel bilgi değildir.. Sonuç olarak, deneme-yanılma sonucu bulunan gündelik bilgi, nesnel, gözlemsel, deneysel, neden-sonuç ilişkili ve genel-geçer değildir. Dinsel Bilgi Özne ve nesne arasındaki bağ, yüce bir varlık (Tanrı) tarafından belirlenen bir inanç sistemine dayanarak elde ediliyorsa bu tür bilgiye dinî bilgi denir. Dinî bilgi, belli bir din temeli üzerinde evreni, insanı ve toplumu açıklayan değişmez ve kesin bilgidir. Dinî bilgi, inanca dayandığı ve Tanrı tarafından gönderildiği için, mutlak ve bağlayıcıdır. İnanan insan için dini bilgi, kendisinde şüphe olmayan bilgidir. Dinin amacı, insanın anlamakta güçlük çektiği özellikle manevî yaşantılar ve yaratan hakkında inanca dayalı bilgi vermenin yanı sıra insanın bu bilgiler doğrultusunda yaşamını sürdürmesini sağlamaktır. Din, insanların ne yapıp ne yapamayacağını kutsal kitap ve peygamberin söz ve tutumlarıyla açıklar. İnsanların bunları kabul edip etmemeleri serbest bırakılmasına rağmen, inanan insanların Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 yaşamlarını ve eylemlerini dine uygun şekilde yapmaları için zorlayıcı veya bağlayıcı önlemler de getirilmiştir. Sonuç olarak, dinî bilgi, diğer bilgi türlerinden farklı olarak inanç bağından kaynaklanan mutlak, değişmez, zorlayıcı ve kesin bilgilerdir. Teknik Bilgi İnsanlar, diğer birçok canlılardan farklı olarak daha güçsüz bir şekilde yaratılmışlardır. Fakat insanları diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği akıllı olmasıdır. Akıllı varlık olarak insan, karşılaştığı varlıkları yalnızca tanıma ve bilmenin ötesinde onları kendi istekleri doğrultusunda kullanmak için değiştirme gücüne de sahiptir. Kısaca alet yapan varlık olarak insan, kendini diğer varlıklara karşı üstün ve güçlü yapar. Alet ve gereç yapma bilgisine teknik bilgi denir. Yunanca techné sözcüğünden gelen teknik, beceri ve sanat anlamına gelir. Yunanlılara göre teknik, doğal olanın insanın becerisi ve sanatı sayesinde yaşamda kullanışlı ve yararlı bir alet ya da araca dönüştürülme işlemidir. Bu anlamıyla teknik, doğada olmayan fakat insanın kendi aklı sayesinde doğadan aldığı malzemeyi kendi hayatını kolaylaştıracak alete çevirmesidir. Görüldüğü gibi teknik, teorik bir bilgi olmaktan çok bir şeyin pratik kullanıma dönüştürülme bilgisidir. Teknik bilgi, öznenin nesneyi pratik amaçları için değiştirme ve ondan alet yapma bilgisidir. Teknik bilgi, pratik bilgi olup, insana yarar ve kolaylık sağlayan bir işleve de sahiptir. İnsanlığın tarihine baktığımızda, ilkin alet yapma teknik bilgisi gelişmiştir. İlk insanlar doğa ile giriştikleri hayat mücadelesinde önce yaşamlarını kolaylaştıracak avcılık ve barınma alet ve gereçlerini yapmışlardır. Örneğin, ucu sert ve keskin olan bir mızrak ya da ok gibi. Daha sonraki dönemlerde insanlar, makine teknik bilgisine erişerek el gücü yerine, makine gücü kullanmaya başlamışlardır. Örneğin, buharla ya da rüzgârla çalışan makineler gibi. Günümüzde insanoğlu, artık makine bilgisini aşarak otomasyon teknik bilgisini kullanmaya başlamıştır. İnsan, seri üretimde makinelerin birlikteliğine geçerek, kendisini denetleyen ve planlayan otomatik makineler yapmıştır. Teknik bilgi ile bilimsel bilgi, ilk günden itibaren birbirlerini desteklemelerine ya da birlikte varlıklarını sürdürmelerine rağmen, farklı bilgi türleridir. Eski Yunan da teknik bilgi, bilimsel bilgiden önce gelmekteydi. Önce alet ve gereç yapılır, sonra da bunlara uygun olarak bilimsel bilgi gelişirdi. Fakat bu önceliksonralık ilişkisi günümüzde değişmiştir. Günümüz insanı tekniği ya da teknolojiyi, bilimsel bilginin bir ürünü olarak kabul etmektedir. Kısaca bilimsel bilgi teorik bilgi olması nedeniyle teknik bilgiden yani pratik üretimden önce gelmektedir. Teknik, bilimin sonucu ya da pratiğe uygulanışı olarak tanımlanmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Sanat Bilgisi Teknik bilgi gibi sanat bilgisi de beceri, yaratma ve üretim etkinliği olarak ortaya çıkar. Fakat sanat bilgisi yarar amacından ziyade, güzellik duygusuna hizmet eder. Sanat bilgisi, güzelliklerin ortaya konulması sırasında çıkan bilgidir. Sanatçı (özne), nesneye yönelerek onda gördüğü bir şeyi elindeki malzemede ifade etmeye çalışır. Sanatçı bu ifadesini müzikte, resimde, heykelde, edebiyatta, seramikte ve tiyatroda açığa çıkarabilir. Sanatçının öznel becerisiyle yaptığı eser, hoşlanma, beğeni, güzellik ve haz alma duygusunu ortaya çıkarmak içindir. Bu anlamıyla sanat bilgisi, sübjektif (öznel) bilgi türüdür. Çünkü aynı nesneyle ilişkiye giren iki sanatçı farklı sanat bilgileri ve eserleri ortaya koyabilirler. Sanat bilgisi, hayal gücünün, sezginin, yaratmanın ve becerinin bir ürünüdür. Sanat bir tür yaratma sonucu yapılan üretim ise doğayla her zaman karşıtlık içindedir. Sanatçı kullandığı malzemeyi (örneğin bir mermer parçasını) doğadan almasına rağmen, çoğunlukla doğada olmayan bir niteliği veya güzelliği ona vererek, yeni bir eser yaratır. Kısaca sanatçı, doğadaki nesneleri kullanmasına karşılık, doğada olmayan bir güzelliği eserine koyar. Bilimsel Bilgi İnsan aklının belli bir konuya yönelerek elde ettiği yöntemli, sistemli, düzenli, tutarlı ve geçerli, kanıtlanabilir ve denenebilir nesnel (objektif) bilgisine, bilimsel bilgi denir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, bilimsel bilgi şu temel özellikleri içerir: İnsanın aklını kullanması, Bir alanı konu yapması, Yöntem (deney ve gözlem) kullanması, Sistemli ve düzenli olması, Tutarlı ve geçerli olması, Kanıtlanabilir ve denetlenebilir olması, Nesnel yani tarafsız bilgi olması. Bilimsel bilgi, yöntemleri, konuları ve amaçları bakımından üçe ayrılır: Formel Bilimler Doğa Bilimleri İnsan Bilimleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Formel Bilimler Konusunu doğadan almayan yani duyu deneyinden gelmeyen, buna karşılık duyular üstü ideal bir varlık alanını ele alan bilim dallarına formel (biçimsel) bilimler denir. Duyular alanının ötesinde kalan düşünce alanını ya da tasarlanan varlık alanını incelediği için formel bilimlere ideal bilimler de denir. Matematik ve mantık bu tür bilimlerdir. Her iki bilimin incelediği varlık alanı düşünceye veya tasarıma aittir. Örneğin, matematiğin bir öğesi olan rakam bir i doğada bulmak olanaksızdır. Yine mantığın bir önermesini doğada değil, düşüncede veya zihinde bulmaktayız. Görüldüğü gibi formel bilimler, konusu bakımından hem doğa bilimlerinden hem de insan bilimlerinden farklıdır. Formel bilimlerin incelediği alandaki varlıklar doğa ve insan bilimlerinin varlık alanının aksine zaman ve mekânda yer almazlar. Örneğin 2+2 = 4 gibi bir matematik ifadesi zaman ve mekâna bağlı değildir. Mantığın geçerli çıkarımları da zaman ve mekâna bağlı olmadan daima geçerlidirler. Çünkü hem matematik hem de mantık tümdengelimsel çıkarımları kullanırlar. Formel bilimlerin yöntemi, bir düşünme yöntemi olan tümdengelimdir. Buna karşılık doğa ve insan bilimleri çoğunlukla deney, gözlem ve tümevarım yöntemlerini kullanırlar. Formel bilimler, sembolleri kullanarak kendilerini ifade ettikleri için aynı zamanda yapay bir anlatım biçimine de sahiptirler. Bu nedenle diğer bilimlere göre en nesnel bilgi türleridir. Günümüzde hem doğa bilimleri hem de insan bilimleri, formel bilimlerin ifade biçimleri olan sembolleri kullanmak suretiyle daha nesnel olmayı amaçlamaktadırlar. Doğa Bilimleri Formel bilimlerin tersine, reel (gerçek) dünyada var olan varlıkları inceleyen ve onların bilgisini edinmeye çalışan bilimlere doğa bilimleri denir. Konu alanı reel varlık alanı olan doğa bilimleri, kendi içinde fizik bilimleri, yer bilimleri ve yaşam bilimleri olarak üçe ayrılır. Fizik bilimleri, doğa bilimleri içindeki varlıkları birçok açıdan ele alarak, onlar hakkında olgusal, tümel ve doğru bilgiler verirler. Fizik, maddeyi, hareketi ve enerjiyi; kimya maddenin yapısını, bileşenlerini, özeliklerini ve değişimlerini; astronomi gezegenleri, yıldızları kısaca uzayı inceler. Yer bilimleri, jeoloji, meteoroloji ve oşinografi (deniz bilimleri), mineraloji ve paleontoloji (fosil bilimi); yaşam bilimleri, biyoloji ve tıp bilimidir. Doğa bilimlerinin temel özelliği, olgusal ve deneysel oluşlarıdır. Bu özeliği, bu bilimlerin reel varlık alanı hakkında bilgi vermelerinden kaynaklanır. Olgu veya olgular arası ilişkiyi neden-sonuç bağıntısı ilkesine göre açıklamaya çalışırlar. Nedensellik ilkesi doğa bilimlerinin genel, kesin, tümel ve doğru yasalara erişmesinin en önemli temelidir. Doğa bilimleri, doğada egemen olan yasalara varmayı kendine Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 amaç edinmiştir. Çünkü doğadaki varlıklar, bir düzen içinde aynı yasalara göre hareket etmektedirler. Bu yasalar bulunur ve açıklanırsa doğadaki varlıkların ne olduğunu, nasıl olduğunu ve aralarındaki ilişkileri anlayabiliriz. Bu amaç doğrultusunda, doğa bilimcileri olgular üzerine deney ve gözlem yaparlar. Doğa bilimleri, doğadaki varlıkların bilgisini açıklama yöntemiyle ortaya koymaya çalışırlar. Buldukları yargıları tümevarım yöntemiyle genelleyip, yasaları elde ederler. İnsan Bilimleri Bir şeyi anlamak, onu varolma nedenleriyle birlikte kavramaktır. İnsanı değişik boyutlarıyla inceleyen bilgi türüne, insan bilimleri adı verilir. İnsan bilimleri, antropoloji, sosyoloji, psikoloji, siyaset bilimi, dil bilimi ve tarih gibi insanı kendisine konu yapan bilimlerden oluşur. Tüm insan bilimleri insanı geçmişi, şimdisi veya geleceği bakımından ele alabildiği gibi, onu kültür yapan, toplum oluşturan, tarih yapan, siyaset yapan ve dil oluşturan varlık olarak ele alıp, inceleyebilir. Kısaca bu bilimler, insanın yapıp ettikleriyle ve ne yapacaklarıyla ilgilenirler. İnsan bilimlerinin konusu insan olduğu için, doğa bilimlerinde olduğu gibi kesin yasalara varamazlar. Çünkü insan, doğadaki cansız varlıklarda bulunan sabit ve genel yasalara bağlı hareket etmez. İnsan, cansız doğadan farklı olarak, özgür iradeye sahiptir. Nedensellik ve genel-geçer yasalar, insan bilimlerinde tam bir karşılık bulamazlar. Bu nedenle, insan bilimlerinin amacı genel-geçer yasalara varmak yerine, insanın yapıp ettiklerini anlamaktır. İnsan bilimleri, açıklama yöntemi yerine anlama yöntemini kullanırlar. Felsefî Bilgi İnsan, dünyadaki varlıkları farklı gördüğü zaman, onları bilmek ve anlamak ister. Şu ana kadar açıklanan tüm bilgi türleri varlığı parçalıyor, onu belli bir açıdan ele alıyor ve bulduğu bilgileri doğru olarak kabul ediyor. Felsefî bilgi, diğer bilgi türlerinin aksine, evreni, varlığı, insanı ve toplumu parçalara veya konularına ayırmadan, bir bütün olarak anlamaya çalışır. Felsefî bilgi, merak eden ve soru soran varlık olarak insanın, evren, dünya, kendisi ve toplum hakkında aklı ile ortaya koyduğu tümel düşüncelerdir. Felsefe bilgisi, düşünen öznenin, nesneyi merak etmesi ve ona yönelerek, onu sorgulaması ve anlamasıyla ortaya çıkan tutarlı, ön yargısız, akılla temellendirilmiş düşüncelerden oluşan bilgi türüdür. Felsefî bilgi, araştırma ve incelemeye dayanarak eleştirel bir düşünmenin sonucunda ortaya çıkar. Çünkü felsefî tavır sahibi birisi her şeyi olduğu gibi kabul etmez. Felsefî bilgi, olaylar karşısında merak duyan insanın olaylara olduğundan farklı yaklaşmasını sağlar. Merak, olağandışı olana yöneliktir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Özet Felsefe Nedir? Felsefe sorularının cevapları bitmiş ve tükenmiş değildir. Felsefî bilgi, çözülmemiş sorular üzerine yeniden düşünmektir.. Olayları anlamak isteyen özne, olayların bilgisini akıl temelli bir dizge veya sistem içinde yorumladığında felsefî bilgi üretmiş olur. O hâlde, felsefî bilgi, mantık ilkeleri çerçevesinde ortaya konulan akıl yürütmeler sonucu elde edilmiş sistemli bilgilerdir. Felsefî bilgi soyut, kavramsal, rasyonel (yani, akılla edinilmiş, akla uygun) ve kuramsal bilgi olması nedeniyle evrenseldir. Felsefî bilgi, birikimsel olarak ilerleyen bilgidir. Her ne kadar felsefe karşı çıkışlarla beslense de filozoflar bir önceki filozofun düşüncelerine bir şeyler katarak veya eleştirerek daha farklı bilgilere varırlar. Filozoflar aynı problemleri farklı açıdan cevaplarla yeniden yorumlarken, öncekilerin sonuçlarından da yararlanırlar. Fakat felsefe bilgisinin ilerlemesi, bilimsel bilgi gibi değildir. Felsefî bilgi, daha önceki bilgilerden ayrı düşünülemez. Felsefe tarihi bir bütündür ve göz ardı edilemez. Felsefî bilgi, birleştirici ve bütünleyicidir. Filozof, tüm bilgiler üzerinde bir üst düşünme yaparak bütüncü bir açıklama yapar. Felsefî bilgi, insanı, varlığı ve yaşamı bir tümellik içinde ele alır ve çeşitli kuramlar oluşturur. Felsefî bilgi, bilimsel bilgi gibi deneyle veya gözlemle kanıtlanamaz. Bu bakımdan doğruluğu açıkça saptanabilecek bir bilgi türü de değildir. Çünkü felsefî bilgi, sürekliliği ve yeni yorumları içerir. Felsefî bilgi, filozofların (öznenin) kişisel düşünme yeteneklerine bağlı olmalarından dolayı özneldir. Fakat filozof kendi öznelliğinde evrensel cevapları yakalamayı amaçlar. Yunanca philosophia sözcüğünden gelen felsefe bilgi veya bilgelik sevgisi demektir. Felsefe, insanın mitolojik ve dinsel düşüncelerden bağımsız olarak aklıyla gerçekleştirdiği bir etkinliktir. Düşünmeyi öğreten bir sanat olan felsefe, insanın aklını veya diğer düşünme yetilerini kullanarak var olan hakkında soru sorup cevap arama etkinliğidir. Bir başka ifadeyle felsefe varlık veya var olan hakkında düşünmektir ama soyut, kavramsal, rasyonel ve kuramsal düşünmedir. Felsefi tavır şüpheye dayalı bir tavırdır. Bir başka ifadeyle felsefi tavır sorgulayıcı, merak duyan, acık görüşlü, hoşgörülü, aklın ve deneyin yönlendirmesine dayalı bir tavırdır. Felsefede amaç gerçeği görebilmektir gerçeği görebilmek ise uzun ve sarp yollardan yürümeği gerektirir. Felsefi bilgi diğer bilgi türleri olan gündelik bilgi, dinsel bilgi, teknik bilgi, sanat bilgisi ve bilimsel bilgiden farklı bir bilgidir. Birikimsel olarak ilerleyen felsefi bilgi, birleştici ve bütünleyicidir. Felsefe sorularının cevapları bitmiş ve tükenmiş değildir. Felsefi bilgi, çözülmemiş sorular üzerinde yeniden düşünmektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Felsefe, insanlık tarihinde bilme ve öğrenme gereksinimini karşılayan en yetkin ve gelişmiş düşünme türlerinden biridir. Yetkin olması soyutlama gücünün yüksek düzeyde olmasından, gelişmiş olması da sitemli, kapsamlı, bağımsız, özgür ve derinlemesine bir düşünüş niteliği taşımasından gelir. İnsanoğlu, tarihin başlangıcından günümüze dek önündeki nesnel gerçekliği, evreni, doğayı, insanı, toplumu bilmek ve öğrenmek amacıyla sürekli düşünce üretmiştir. Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? a) Felsefe, ticaret yoluyla zenginleşen toplumlarda sanatçı ve düşünürlere önem verilmesiyle ortaya çıkmıştır. b) Toplumsal yapı içinde kültürel etkileşim yoğunlaştıkça felsefenin oluşma ortamı belirginleşir. c) Felsefe, gelişmiş uygarlıklarda ortaya çıkmış bir disiplindir. d) Felsefe, insanların değişik konulardaki bilgi ihtiyacını karşılayan özgün bir düşünüş biçimidir. e) Felsefede üretilen bilgiler, doğruluğu ve yanlışlığı tartışılmaz nitelik taşır. 2. Felsefi bilgisi öznel nitelik gösterir. Örneğin, aynı soruyu iki filozof birbirinden çok farklı ya da karşıt şekilde cevaplandırılabilir. Bu durumun nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? a) Felsefede sistemli görüşler ortaya çıkması b) Felsefenin, açıklamalarında birleştirici ve bütünleştirici bilgiler ortaya koyması c) Felsefenin öğrenilecek konularını bulunması d) Felsefede filozofun kişisel görüşlerinin önemli rol oynaması e) Felsefi bilgilerin kendi içinde tutarlı olması 3. Felsefe yapmak, gerçeği doğrudan doğruya olmaksızın görmektir. Akıl, ruhun gözüdür. Kendisine doğru gitmemiz gereken en yüksek gerçek, bilgeliktir. Bilgeliğe sahip olmak, Tanrı yı bilmektir. O halde hakiki felsefe, hakiki dinle aynı şeydir. Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? a) Felsefenin dine dayanmasının gereksiz olduğu b) Felsefenin önemli bir etkinlik olmadığı c) Felsefe öğretiminin gereksiz olduğu d) Felsefenin dinden bağımsız olmadığı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 e) Felsefenin giderek önemli hale geldiği 4. Felsefenin, soru sormakla ve insan yaşamıyla ilgili problemlere ilginin artmasıyla başladığını söyleyebiliriz. Felsefe, insan yaşamının anlamıyla, varlık, bilgi ve değerle ilgili sorulara bir yanıt getirmeye, ortaya çıkan problemlere bir bütün içinde açıklamaya çalışır. Bu parçada felsefenin hangi özelliği vurgulanmaktadır? a) Sistemli ve düzenli olması b) Sürekli bir düşünce faaliyeti olması c) Kişisel deneyimlere dayalı olması d) Tutarlı görüşlere dayanması e) Anlamaya yönelik sorgulamada bulunması 5. Felsefede var olan her şey üzerinde düşünülür, onların neden başka türlü değil de böyle olduklarını ve nereden geldiklerini yorumlar; onların içerikleri hakkında sorular sorar. Bu parçada sözü edilen durum felsefenin hangi niteliğini açıklamaktadır? a) Sorgulayıcı olmasını b) Akıl ilkelerine dayanmasını c) Sistemli ve düzenli olmasını d) Yığılma göstermesini e) Kişisel olmasını 6. Felsefe, kendisine konu aldığı her alanda önüne çıkan her türlü bilgiyi, görüşü, inancı, uygulamayı sorgulayıcı bir bakış açısıyla değerlendirir. Örneğin Sokrates, içinde yaşadığı toplumda hakim olan dini, ahlaki görüşleri sorgulayarak onların yerine kendi görüşlerini geçirmek istemiştir. Bu durum felsefenin hangi niteliğiyle açıklanabilir? a) İlerlemenin olmaması b) Genellemeye dayanması c) Eleştirel olması d) Mantık ilkelerini kullanması e) Tarihine bağımlı olması Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 7. Felsefenin problemleri aynı ya da benzer olmasına karşın, filozofların zihin ve karakter yapıları, olaylara bakış açıları ve yaşam biçimlerinin farklı olması, bu problemlere ilişkin farklı açıklamaların yapılmasına yol açmıştır. Bu parçadan aşağıdaki verilenlerden hangisine ulaşılabilir? a) Felsefe öznel bir nitelik gösterir. b) Felsefe varlığın incelenmesinde farklı yöntemler kullanır. c) Hiçbir insan gerçek bilgiye ulaşamaz. d) Varlıkta sürekli değişim kaçınılmazdır. e) Her birey kendi özünü yansıtır. 8. Eski Yunan düşünürleri bilgi ile bilgelik, bilmek ile işlemek arasında sıkı bir ilişki görüyorlardı. Sokrates, bundan dolayı, kimse bilerek kötülük işlemez diyordu. Demek ki felsefe kelimesini başlangıçta taşıdığı anlam içinde ele alırsak, onda sadece bilmenin değil, ahlaka uygun ve mutlu yaşam sürmenin de söz konusu olduğunu görürüz. Bu parçada vurgulanan düşünce aşağıdakilerden hangisidir? a) Felsefenin giderek değerini yitirdiği b) Her düşüncenin felsefi nitelik taşımadığı c) İnsanların bilgeliğe büyük önem verdiği d) Her türlü bilgiyi filozofların ürettiği e) Felsefenin bireylere bir yaşam biçimi de sunduğu 9. Felsefede, konu ve kavramların örülmesinde çelişkili yargılara yer vermemek için aşağıdakilerden hangisinden yararlanılır? a) Bilimsel yöntemden b) Bilim adamlarından c) Tarihsel incelemelerden d) Mantık ilkelerinden e) Metafizikten 10. Aşağıda verilenlerin hangisi felsefenin, bilmek için bilmek amacını daha belirgin olarak ortaya koymaktadır? a) İnanç ve eylemlere eleştirel bakış sağlamak b) Düşüncelere temel oluşturan sanı ve ön kabulleri aydınlatmak c) Var olanlara ilişkin merak ve hayret duygusunu gidermeye çalışmak d) İnsan olmanın değerini korumak e) İnsan davranışlarını düzenleyerek yaşama yön vermek Cevaplar: 1.D, 2.D, 3.D, 4.E, 5.A, 6.C, 7.A, 8.E, 9.D, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 YARARLANILAN KAYNAKLAR Adjukiewicz, K., (1989) Felsefeye Giriş. (Çev. Ahmet Cevizci) Ankara: Gündoğan Yayınları Akarsu, Bedia. (1997) Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Arslan, Ahmet. (1996) Felsefeye Giriş, Ankara: Vadi Yayınları Aster, Ernst von. (1994) Bilgi Teorisi ve Mantık. (Çev. Macit Gökberk) İstanbul: Sosyal Yayınları Billington, Ray. (1995) Felsefeyi Yaşamak (Çev. Abdullah Yılmaz) İstanbul: Ayrıntı Yayınları Bolay, Süleyman Hayri.(1996) Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları Cevizci, Ahmet. (1999) Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları Çotuksöken, Betül.(1994) Felsefeyi Anlamak, Felsefeyle Anlamak, İstanbul: Kabalcı Yayınları Çotuksöken, Betül.(1998) Kavramlara Felsefe ile Bakmak, İstanbul: İnsancıl Yayınları Çüçen, A. Kadir.(1999) Felsefeye Giriş. Bursa: Asa Kitabevi Deleuze, G ve Guattari, F.(1996) Felsefe Nedir? (Çev. Turhan Ilgaz) İstanbul: YKY Descartes, R.(1947) Metot Üzerine Konuşmalar (Çev. M. Karasan) Ankara. Milli Eğitim Basımevi Descartes, R.(1943) Felsefenin İlkeleri (Çev. M. Karasan) Ankara: Milli Eğitim Basımevi Edwards, Paul (Editor in Chief),(1972) The Encyclopedia of Philosophy 8.Volume. New York: Macmillan Publ. Kuhn, T.(1982) Bilimsel Devrimlerin Yapısı. (Çev. N. Kuyaş) İstanbul: Alan Yayıncılık Mengüşoğlu, Takiyettin. (1983) Felsefeye Giriş İstanbul: Remzi Kitabevi Reichenbach, J. H.(1981) Bilimsel Felsefenin Doğuşu (Çev. C. Yıldırım) İstanbul: Remzi Kitabevi Sözer, Önay.(1992) Felsefenin ABC si. İstanbul: Simavi Yayınları Stanley, H. M ve Hunt, Thomas C.(1996) Felsefeye Çağrı, (Çev. Hasan Ünder) Ankara: İmge Kitabevi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Cevizci, Ahmet. (2000) İlkçağ Felsefesi Tarihi, Bursa: Asa Kitabevi Cottıngham, John.(1995) Akılcılık (Çev. Bülent Gözkan) İstanbul: Sarmal Yayınevi Çotuksöken, Betül.(1994) Felsefî Söylem Nedir? İstanbul: Kabalcı Yayınları Tanilli, Server.(1997) Yaratıcı Aklın Sentezi. İstanbul: Adam Yayınları Tepe, Harun.(1995) Platon dan Habermas a Felsefede Doğruluk ya da Hakikat. Ankara: Ark Yayınları Timuçin, Afşar.(1997) Felsefe Sözlüğü, İstanbul: İnsancıl Yayınları Welschedel, Wilhelm. Felsefenin Arka Merdiveni. (Çev. Sedat Umran) İstanbul: İz Yayıncılık Yıldırım, Cemal.(1991) Bilim Felsefesi, İstanbul: Remzi Kitabevi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19