GEZGİNCİ ARICILIK SİSTEMİNDE ÜRETİM GELİR ve GİDERLERİNİN EKONOMİK ANALİZİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA

Transkript

1 GEZGİNCİ ARICILIK SİSTEMİNDE ÜRETİM GELİR ve GİDERLERİNİN EKONOMİK ANALİZİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Bekir DEMİRTAŞ (1) Ali KORKMAZ (1) (1) Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Erdemli/İçel Öz Gezginci arıcılık, gerek işçi ücretlerinin oldukça yüksek olduğu kamu sektöründe gerekse özel sektörde kar getiren bir tarımsal faaliyettir. Ancak ailede atıl duran işgücünün değerlendirilerek üretim sürecine katkıda bulunmasını sağlamak veya bizzat arıcının kendisi tarafından ya da asgari ücretle çalışacak işçilerle bu faaliyeti sürdürmek ekonomik anlamda daha karlı olmaktadır. An Investigation on Economic Analysis of Production Income and Expenses in Migratory Beekeeping System Abstract The migratory beekeeping is the profitable agricultural activity in public and private sector. Because of high salaries in public than private sector beekeeping is effected in public. Economical migratory beekeeping is possible with the evaluation and contribution of idle manpower in family, workers with minimum wages or by self with beekeepers. 1. Giriş Arıcılık, tarımla uğraşan ailelerin esas geçim kaynağı olan bir tarımsal faaliyet olduğu gibi diğer tarımsal uğraşıların yanında ikinci bir gelir kaynağı olarak da yapılmaktadır. Az sermaye gereksinimi yanında arazi, tesis, alet-makine ve fazla işgücü gerektirmemesi bu üretim dalının avantajları arasında sayılmaktadır. Gezginci arıcılık ise yıl içerisinde daha uzun bir periyotta bu faaliyetin sürdürülmesine olanak tanıması nedeniyle önem taşımaktadır. Bu sistemde koloniler erken ilkbahara giren bölgelere, daha sonra baharı uzun süreli olan alanlara taşınarak üretim sezonu olabildiğince uzatılmaktadır.

2 2 Ülkemiz coğrafi konumu, iklimi ve sosyo-ekonomik yapısı gereği gezginci arıcılığa elverişli ülkelerden birisidir. Arıcılıkla uğraşan üreticilerin önemli bir kısmı da bu durumu değerlendirmek suretiyle gezginci arıcılık yaparak gelirlerini artırmaya çalışmaktadırlar. Ülkemizin koloni sayısı 180 yılından günümüze %8 oranında artış göstererek 4 milyon adetin üzerine çıkmıştır. Toplam koloni sayısı içerisinde eski tip kovanlar da bulunmaktadır. Ancak bunların oranı sürekli azalış göstermekte ve modern arı kovanları ile yapılan arı yetiştiriciliği her geçen gün artmaktadır. Bu dönem içerisindeki bal üretimi de %168 oranında artış göstererek tondan tonun üzerine çıkmıştır. Balmumu üretimindeki artışlar ise bu dönemler içinde %80 e yakın bir değere yükselmiş, fakat koloni başına alınan verimler düzenli bir artış göstermediğinden yıllar arasında farklılık göstermektedir. Ülkemiz arıcılığı için birincil ürün olan bal verimi ise bu yıllar içerisinde koloni başına 11.3 kg ile 17.5 kg arasında değişim göstermektedir (Çizelge 1). Çizelge1. Ülkemiz Dönemi Koloni Varlığı ve Üretimleri (DİE, 1 a) Yıllar Koloni Varlığı (ad) İndeks Bal Üretimi (ton) İndeks Balmumu Üretimi (ton) İndeks Bal Üretimi (kg/koloni) Gezginci arıcılık ülkemiz tarım sektöründe hızla gelişen bir üretim kolu olmasına, insan beslenmesi ve bitkisel üretimdeki önemli katkısına rağmen, bugüne kadar konunun ekonomik yönünü inceleyen bir araştırmaya rastlanmamıştır (Akdemir ve ark. 10). Ayrıca Türkiye deki mevcut kolonilerin % 50 sinin gezginci arıcılık sistemi içerisinde hareket ettirildiği ve bal üretiminin yaklaşık % 80 inin gezginci arıcılıkta bulunan arı yetiştiricileri tarafından üretildiği de bilinen bir gerçektir (Çiçek, 14). Bu nedenle ülkemizdeki arıcılık faaliyetleri içerisinde gezginci arıcılığın yeri ve önemi büyüktür.

3 3 Bu çalışma ile ülkemizde yaygın bir alanda uygulanan gezginci arıcılık sistemine ait üretim giderleri ve gelirler incelenip bu tür arıcılığın kamu ve özel sektör işçi ücretleri bakımından karlılık durumunun ortaya konulması amaçlanmıştır. 2. Materyal ve Metot Bu çalışmanın materyalini Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü bünyesindeki arıcılık birimine ait yıllarını kapsayan 3 yıllık veriler oluşturmaktadır. Her bir yıla ait koloni sayıları ve bu kolonilere yapılan giderler her bir yıl boyunca belirlenmiş, üretim ve gelirler hesaplanarak yapılan üretim faaliyetinin ekonomik analizine gidilmiştir. Enstitüye ait arı kolonileri enstitü sahasında yapılan kışlama ile ilkbahar bakım ve beslemesinin ardından, mayıs ayı ortalarından itibaren Toros Yaylalarında bal sezonunu geçirmekte ve tamamlamaktadırlar. Ağustos sonunda bal hasadı yapıldıktan sonra koloniler tekrar kışlatma için Enstitüye geri getirilmektedirler. Hesaplamalarda yapılan cari giderler ve elde edilen gelirler 16=100 olarak kabul edilen TEFE değerleriyle reel fiyatlara indirgenmiş ve yıllar arası birim maliyetler, elde edilen gelirler karşılaştırılmıştır (DİE, 1 b). Hesaplamalarda her bir koloninin aynı güçte olduğu kabul edilmiş ve bu şekilde birim maliyet ve üretim değerlerine ulaşılmıştır. Koloni başına bal verimleri hesaplanırken yıl içerisinde elde edilen bal verim değerleri koloninin üretimde bulunup bulunmadığına bakılmaksızın arılıkta bulunan tüm koloni sayısına bölünerek elde edilmiştir. Kullanılan işgücü miktarı Erkek İşgücü Birimi (EİB) cinsinden hesaplanmıştır (Aras, 188). İşgücü miktarı saptanırken arılıkta çalışan işçinin arıcılık çalışmalarında fiilen geçirdiği gün miktarı dikkate alınmıştır. İşgücü giderleri kamu sektörü ve üretici şartlarını göstermesi açısından ayrı ayrı olarak hesaplanmıştır. Kamu sektörünü göstermesi açısından bu birimde çalışan işçiye ait ve bu faaliyete esas oluşturan net maaş, ikramiye ve yolluk giderleri hesaplamaya dahil edilmiştir. Özel sektördeki işgücü giderleri ise o yıllara ait net asgari ücret esas alınarak reel fiyatlarla belirlenmiştir. Amortisman giderleri içinde bal süzme makinesi ve çadır yer almaktadır. Bunların değerlerinin %10 u amortisman değeri olarak giderlere dahil edilmiş, kovanlar için amortisman gideri hesaplanmamıştır.

4 4 Gezginci arıcılık faaliyetine ait değişen giderler içinde ilaç, balmumu, şeker, geçici alet giderleri, geçici işçilik giderleri, pazarlama ve taşıma giderleri yer almaktadır. Hesaplamalarda brüt kar, gayri safi üretim değerinden değişen giderlerin çıkarılmasıyla belirlenmiştir (Açıl, 180). 3. Bulgular 3.1. Yıllık Koloni Varlığı Değişimi İncelenen arıcılık biriminin yıllarına ait koloni sayıları ve yıl içerisindeki değişimleri aylar itibariyle Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge Dönemi Aylara Göre Koloni Varlığı ve Değişimleri Yıllar Aylar Ort./ Top. Aybaşı Üretilen Satılan Ölen Ay sonu Aybaşı Üretilen Satılan Ölen Ay sonu Aybaşı Üretilen Satılan Ölen Ay sonu yılı başlangıcında 131 olan koloni sayısı, kasım ayı içerisinde 11 koloninin ölmesiyle yıl sonunda 120 ye inmiş ve bu yıla ait ortalama koloni sayısı adet olarak gerçekleşmiştir. Toplam 56 adet oğul üretimine rağmen 14 koloninin nisan ayı içerisinde ölmesi ve mayıs ayında da 115 koloni satışı yapılmış olması nedeniyle 17 yılı sonundaki koloni ortalaması da 66.2 adet olarak gerçekleşmiştir. 18 yılında 30 yeni koloni üretilmiş ve bu yılın ortalama ay sonu koloni mevcudu 67 adet olmuştur İşgücü Kullanımı Üç yıllık üretim dönemine ait kullanılan işgücü miktarı aylara göre ve koloni başına erkek işgücü birimi (EİB) cinsinden Çizelge 3 te verilmiştir. Arı kolonilerinin

5 5 kışlatmaya alındığı aylar olan kasım, aralık ve ocak aylarında işgücü kullanımı olmamıştır. Üç yıllık üretim dönemi ortalamalarına göre en fazla işgücü yörede ilkbahar bakım ve beslemesinin yoğun olarak yapıldığı mart ve nisan aylarında olmuştur. Bu aylardaki ortalama işgücü kullanımı sırasıyla 184 ve 176 saat olarak ortaya çıkarken en az işgücü kullanımı da yörede yoğun nektar akımı dönemine rastlayan haziran ve temmuz aylarında sırasıyla 40 ve 32 saat olarak gerçekleşmiştir. Üç yıllık üretim dönemi ortalamalarına göre yıllık işgücü gereksinimi 72 saat EİB olarak belirlenmiştir. Çizelge Dönemi Aylara Göre İşgücü Kullanım Miktarı (saat) Aylar Toplam işgücü EİB/koloni kullanımı (EİB/ay) Ort. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLAM İşgücü Giderleri İncelenen yıllar arasında işgücü giderlerini karşılaştırabilmek amacıyla, kamu ve özel sektördeki ücretler ile toplam işgücü giderleri reel olarak belirlenmiştir. Buna göre kamudaki ücretlere göre yıllık işgücü giderleri, incelenen dönemler boyunca reel olarak artış göstermiştir. 16 yılında TL olan toplam işgücü giderleri 17 yılında TL, 18 yılında ise TL olmuştur. Özel sektör koşullarında gerçekleştiği düşünülen asgari ücretlere göre arıcılıktaki yıllık işgücü giderleri 16 yılında TL, 17 yılında TL ve 18 de ise TL olarak gerçekleşmiştir. İşgücü giderlerinin daha iyi anlaşılması amacıyla aylık ve günlük giderlere ait olan veriler de reel fiyatlarla Çizelge 4 te verilmiştir.

6 6 Çizelge 4. Reel Fiyatlarla Dönemi Kamu ve Özel Sektör Ücretlerine Göre Bir Üretim Dönemi İşgücü Giderleri (TL) Kamu Ortalama Yıllık Aylık Günlük Özel Yıllık Aylık Günlük Taşıma Giderleri Gezginci arıcılıkta arı kolonileri genellikle kamyonlarla bir yerden başka bir yere taşınırlar. Yapılan taşımacılık önemli bir gider unsuru olduğundan üretim giderleri içerisinde yer almaktadır. Gezginci arıcılık yapılan dönem boyunca gerçekleştirilen taşıma miktarı her bir yılda sırasıyla toplam 210, 220 ve 215 km olarak gerçekleşmiş, ortalama taşıma miktarı 215 km olmuştur. İncelenen dönemlere ait taşıma giderleri ise reel fiyatlarla ortalama TL olarak gerçekleşmiştir Üretim Giderleri İncelenen yıllarda gezginci arıcılık sistemindeki üretim giderlerine ait değerler ile oransal dağılımına göre üretim giderleri içindeki en önemli giderler arasında canlı demirbaş eksilişleri ve diğer malzeme alımları yer almaktadır. İşgücü giderlerinin toplam giderler içindeki oransal payı kamu sektöründe %20.44 özel sektörde ise %7.54 olarak gerçekleşmiştir. Adana ilinde yapılan bir çalışmada arıcılık üretimine ait işgücü giderleri %27.2 olarak belirlenmiştir (Akdemir ve ark. 10). Bu çalışmada elde edilen işgücü gideri oranının Adana da elde edilen değerden oldukça düşük olmasının nedeni kamu sektöründeki işçinin boş vakitlerinde arıcılık dışında başka bir yerde de istihdam edilmesindendir. Reel fiyatlarla kamu ve özel sektördeki üretim giderlerine ait veriler Çizelge 5 de verilmiştir. Canlı demirbaş eksilişlerinin yüksek oranda olması mevcut kolonilerdeki ölüm miktarından kaynaklanmaktadır. Diğer malzeme giderleri içinde yer alan yeni kovan alımı, bu gider türünün yüksek oranda gerçekleşmesine neden olmuştur. Bunun dışında diğer malzeme giderleri arasında şeker, tel, çerçeve gibi giderler de yer almaktadır. Balmumu gereksinimi ilk iki yıl kolonilerden, 18 yılında satın alınarak karşılanmıştır.

7 7 Çizelge 5. Reel Fiyatlarla Dönemi Kamu ve Özel Sektör Üretim Giderleri Gider Türleri İşgücü - Kamu - Özel (1000 TL) Yıllar Ortalama Gider Koloni Başına Gider Kamu Sektörü Oranı (%) Özel Sektör Oranı (%) Balmumu İlaç Taşıma Amortisman Eksilişler Diğerleri Sermaye faizi Toplam (Kamu) Toplam (Özel) Toplam giderler kamu işgücü giderlerine göre ortalama TL iken özel sektör işgücü giderlerine göre ise ortalama TL olarak gerçekleşmiştir. Koloni başına düşen giderler kamu sektöründe TL, özel sektörde TL olarak belirlenmiştir Üretim Gelirleri Reel olarak üretim gelirleri yıllık TL ile TL arasında değişmektedir. Ortalama üretim geliri ise TL olarak belirlenmiştir. Üretim gelirleri içerisinde en büyük pay %42.1 ile bal satışlarından oluşmaktadır. Arı sermayesindeki artışların oranı ise %35.17 ile ikinci sırada gelmektedir. Oğul satışlarından elde edilen gelirlerin toplam gelirler içindeki oransal payı %20.68 ve balmumu gelirlerinin payı da %1.24 olarak gerçekleşmiştir. İncelenen yıllara göre üretim gelirleri Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6. Reel Fiyatlarla Dönemi Arıcılık Gelirleri (1000 TL) Ürünler Gelir Miktarı Oran Ortalama (%) Bal Balmumu Oğul satışı Arı sermayesi artışı TOPLAM

8 Brüt Kar Arıcılık üretimine ait değişen giderlerin gayri safi üretim değerinden çıkarılmasıyla belirlenen brüt kar değerleri Çizelge 7 de verilmiştir. Değişen giderler içindeki geçici işçilik giderleri kamudaki giderlere göre hesaplanmıştır. Değişen giderler TL ile TL arasında değişmiş ve ortalama TL olmuştur. Özel sektördeki işçilik giderlerine göre değişen giderler ise ortalama TL olarak gerçekleşmiştir. Brüt kar değeri, değişen giderler dışındaki giderlerle karı içinde bulundurmaktadır. Bir tarımsal işletmenin veya bir tarımsal üretim dalının gayri safi üretim değerinin, değişen giderlerin üzerinde bir değer alması arzu edilir. Brüt kar bu nedenle önemli bir değerlendirme kriteridir. Arıcılık üretim dalının brüt kar değerleri TL ile TL arasında değişmiş, ortalama olarak TL olmuştur. Koloni başına brüt kar ise ortalama TL olmuştur. Aynı dönemde özel sektördeki işgücü giderlerine göre brüt kar değerleri ise değişen giderler içerisindeki işçilik giderlerinin düşmesine bağlı olarak TL dır. Çizelge 7 Reel Fiyatlarla Dönemi Arıcılık Faaliyeti Brüt Kar Değerleri (1000 TL) Yıllar GSÜD Değişen Koloni Başına Brüt Kar Giderler Brüt Kar Ortalama Mutlak ve Nisbi Kar Arıcılık üretiminde gayri safi üretim değerinden, üretim giderleri çıkarılarak mutlak kar ve gayri safi üretim değeri, üretim giderlerine oranlanarak da nisbi kar belirlenmiştir. Buna göre arıcılık birimi 16 yılında TL zarar etmiştir. Ortalama mutlak kar ise TL olmuştur. Özel sektör işgücü ücretlerine göre mutlak karlılık ortalama olarak TL dır. Nisbi olarak 16 yılında yapılan her 100 TL gidere karşılık 58 TL gelir elde edilmiştir. Ortalama nisbi karlılık ise kamu sektörü ücretlerine göre %173, özel sektör işçi ücretlerine göre ise ortalama %250 olarak belirlenmiştir (Çizelge 8).

9 Çizelge 8. Reel Fiyatlarla Dönemi Mutlak ve Nisbi Kar Değerleri (1000 TL) Yıllar GSÜD Üretim Giderleri Mutlak Kar Nispi Kar (%) Ortalama Bal Verimi dönemlerinde koloni başına ortalama bal verim miktarı 11. kg/koloni olarak gerçekleşmiştir. Koloni başına en yüksek verim 18 yılında 16.2 kg ile, en düşük verim ise 16 yılında 5.2 kg olarak elde edilmiştir. 18 yılı dışında koloni başına bal verimi ülke ortalaması altında gerçekleşmiştir. Yıllar arasındaki bal verimi üzerine etki eden pek çok faktör vardır. Her şeyden önce koloni başına bal verimini hesaplarken arılıkta bulunan verimsiz koloniler, yeni oğullar gibi bal verimine katkısı olmayan koloniler de hesaplamaya dahil edildiğinden önemli bir düşüş gözlenmektedir. Bunun yanında bal verimini etkileyen diğer faktörler, ekonomik bazı gerekçeler sebebiyle arı kolonilerine Toros Yaylaları dışında gezginci arıcılık yaptırılmaması, arıcılık için uygun olmayan iklim ile yetersiz ilkbahar bakım ve beslemesidir. İncelenen yıllara göre ortalama koloni sayısı ve bal verimi Çizelge da verilmiştir. Çizelge Dönemi Koloni Başına Bal Verimleri (kg/koloni) Yıllar Koloni Bal Verimi Sayısı (ad) Toplam Ortalama Ülke Ortalaması Ortalama Sonuç Gezginci arıcılık sistemi, ülkemiz flora ve ikliminin uygunluğu yanında arıcılık ile uğraşan yetiştiricilerimiz için önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Bu nedenle ilkbahar ve sonbaharın başlaması ile birlikte arıcılar arasında yoğun bir hareketlilik yaşanmaktadır. Bu dönemde arı yetiştiricileri arı kolonilerini bal sezonu veya kışlatma açısından en uygun olan yörelere taşımaktadırlar.

10 10 Her üretim dalında olduğu gibi arıcılık dalında da çeşitli girdiler maliyet ve karlılık düzeyini olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Tarım ürünleri söz konusu olduğunda bu olumsuzluk kendini daha yoğun hissettirmektedir. Özellikle işgücü maliyeti karlılık üzerine oldukça etkili olmaktadır. Gezginci arıcılıkta kamu sektöründe yüksek olan işgücü maliyeti, sezonun özel sektöre göre daha az karla kapanmasına neden olmaktadır. Ancak işgücü ücretlerindeki farklılıktan dolayı ortaya çıkan kar düşüklüğü gezginci arıcılığın kamu sektöründe de ekonomik anlamda yapılabilir bir faaliyet olmasına engel olabilecek düzeyde değildir. Dolayısıyla kamu sektöründeki pek çok üretim dalının verimli ve karlı olmadığı göz önüne alındığında, gezginci arıcılık kamu sektörü için kar getiren nadir kaynaklardan birini oluşturmaktadır. Sonuç olarak, gezginci arıcılığın gerek kamu gerekse özel sektörde kar getiren bir tarımsal faaliyet olduğu görülmektedir. Ancak ailede atıl duran işgücünün değerlendirilerek üretim sürecine katkıda bulunmasını sağlamak veya bizzat arıcının kendisi tarafından ya da asgari ücretle çalışacak işçilerle bu faaliyeti sürdürmek ekonomik anlamda daha karlı olmaktadır. Ayrıca arıcıların bal üretimi yanında oğul üretimi başta olmak üzere ürün çeşitliliğine gitmeleri bu çalışmada da görüldüğü gibi gelirlerinde dikkate değer artışlar sağlayacaktır. 5. Kaynaklar Açıl, A. F., 180. Tarım Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 741, Ders Kitabı: 213, Ankara. Akdemir, Ş., Kumova, U., Yurdakul, O., Kaftanoğlu, O., 10. Adana İlinde Arı Yetiştiriciliğinin Ekonomik Yapısı, Ç.Ü.Z.F. Dergisi 5,(1): , Adana. Aras, 188. Tarım Muhasebesi, Ege Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yayınları No: 486, İzmir. Çiçek, A., 14. Tarımsal Projelerin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi, GOP Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ders Notları Yayın No: 5, Tokat. DİE., 1 a. Tarım İstatistikleri Özeti-18, Ankara. DİE., 1 b. Toptan Eşya Fiyatları İndeksi, Haziran-1, Ankara. Korkmaz, A., Demirtaş, B., Gezginci Arıcılık Sisteminde Üretim Gelir ve Giderlerinin Ekonomik Analizi. Ziraat Mühendisliği. 334:30-35.