TÜRKİYE EKONOMİSİ İÇİN ALTERNATİF ÇEKİRDEK ENFLASYON ÖLÇÜTLERİ

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİSİ İÇİN ALTERNATİF ÇEKİRDEK ENFLASYON ÖLÇÜTLERİ Serve CEYLAN (*) Öze: Lieraürde bir çok alernaif çekirdek enflasyon ölçüm yönemi vardır. Bu durum poliika uygulamaları için kullanılacak çekirdek enflasyon ölçüü yada ölçüleri için bir seçim yapılması ihiyacını doğurmakadır. Ülkemizde de, TC. Merkez Bankasının enflasyon hedeflemesini benimseme planları çerçevesinde, uygun bir çekirdek enflasyon ölçüünün yada ölçülerinin belirlenmesi ihiyacı doğmuşur. Çalışmada, Türkiye ekonomisi için isaisiksel yönemler vasıasıyla elde edilen çekirdek enflasyon ölçüleri karşılaşırılmışır. Karşılaşırma, dör krier açısından yapılmışır; () sapmasızlık, (2) değişkenlik, (3) dışsallık ve (4) geçici değişimlerin dışlanma başarıları. Bulgular dışlama yönemiyle elde edilen çekirdek enflasyon ölçülerinin daha başarılı olduğunu gösermişir. Anahar Kelimeler: Çekirdek Enflasyon, Dışlama Yönemi, Edgeworh Endeki ve Sınırlı Ekili Tahmin Ediciler Absrac: There are many alernaive measures of core inflaion in he lieraure. This siuaion reguires ha he measure or measures of core inflaion which is used for policy applicaions is need o choice. In our counry, in poin of Cenal Bank s plan o adop inflaion argeing, measure or measures of appropriae core inflaion is need o be deermined. In his sudy, i has been compared measures of core inflaion produced by saisical approach. Comparison is made by four crieria: () unbiased, (2) volailiy, (3) exogeniy and (4) achievemen of exluding emporary change. The findings showed ha core inflaion produced by excluding approach is more efficien han oher saisical approaches Keywords: Core Inflaion, Excluding Approach,. Edgeworh Index and Limied Influenced Esimaer I. Giriş Günümüz dünyası, enflasyonla mücadelede farklı bir yaklaşım içindedir. Bu farklı yaklaşımın kullanılan yönem farklılığından kaynaklandığı söylenebilir. Uygulanan yönemin odağında ise enflasyon hedeflemesi yer almakadır. Yönemin geirdiği en önemli kakı hiç kuşkusuz poliika şeffaflığı ve sonucunda elde edilen beklenileri yönlendirebilme yekinliğidir i. Ancak yönem, para poliikasını ekin kullanabilmek için enflasyonun gelecek dönem değerleri hakkında bilgiler aşıyan bir hedef ya da göserge ölçüüne ihiyaç duymakadır. Bu ölçü lieraürde çekirdek enflasyon olarak adlandırılmakadır. Çekirdek enflasyon, genel enflasyon değerinden geçici harekelerin çıkarılması veya diğer ekniklerle elimine edilmesiyle elde edilen ve enflasyonun daha kalıcı kısmını göseren enflasyon olarak anımlanabilir. Çekirdek enflasyon kavramı 970 lerden beri kullanılmakla birlike, özellikle (*) Arş.Gör.Dr. Karadeniz Üniversiesi Giresun İİBF İkisa Bölümü

2 20 Serve CEYLAN enflasyon hedeflemesinin gündeme geldiği 990 lara kadar lieraürde fazla ilgi görmemişir. Ülkemizde uygulanan enflasyonla mücadele programından elde edilen sonuçların şu an için aminkar olduğu söylenebilir. Ancak enflasyonu düşürmek yanında isikrar kazandırmak da önemlidir. Bu açıdan bakıldığında, TC. Merkez Bankası nın uygun oramın oluşumuyla birlike açık enflasyon hedeflemesini benimsemesi beklenmekedir. Bu durumda Türkiye ekonomisi için uygun bir çekirdek enflasyon ölçüünün veya ölçülerinin kullanılması kaçınılmaz olacakır yılından iibaren DİE arafından yayınlanmaya başlanan alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin de bu ihiyacı giderme amacını aşıdığı görülmekedir. Ancak kurumsal çalışmaların yanında akademik çalışmaların da en uygun ölçüünün yada ölçülerin elde edilmesinde ve şeffaflığın arırılmasında kakısı olacağı aşikardır. Bu çalışmada, Türkiye ekonomisi için isaisiksel yönemler vasıasıyla elde edilen alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin çeşili krierlere göre karşılaşırılmasının yapılması amaçlanmışır. Çalışmanın geri kalan kısmı şu şekilde biçimlenmişir; İkinci bölümde çalışmada kullanılan veri sei anıılmışır. Üçüncü bölümde çalışmada elde edilen alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri hakkında öze bilgi sunulmuşur. Bir sonraki bölümde değişkenlik ve oralamalar açısından alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri değerlendirilmişir. Beşinci bölümde çekirdek enflasyon ölçülerinin genel enflasyon oranının dışsal ahmin edicisi olup olmadığı araşırılmışır. Alıncı bölümde çekirdek enflasyon ölçülerinin enflasyondaki geçici değişimleri dışlama başarısı incelenmişir. Bu bölümü genel değerlendirmenin yapıldığı sonuç ve değerlendirme bölümü izlemişir. II. Veri Sei Çalışmada, alernaif çekirdek enflasyon serilerini oluşurmak için 33 al kelemden oluşan 994:-2004:0 dönemi aylık TÜFE (Tükeici Fiya Endeksi) fiyalarının aylık değişim değerleri kullanılmışır. TÜFE nin 33 al bileşenine ai ağırlıklar Devle İsaisik Ensiüsü-994 yılı hane halkı ükeici harcamaları ankeinden elde edilen veriler vasıasıyla hesaplanmışır. 33 al kalemden oluşan TÜFE ye ai fiya endeksi verileri ise, TC. Merkez Bankası elekronik veri dağıım siseminden elde edilmişir. Ekonomerik analiz amacıyla kullanılan veriler, Census X2- ARIMA ii yönemi vasıasıyla mevsimselliken arındırılmışır. Çalışmada kullanılan alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri ve kullanılan kısalmalar aşağıdaki gibidir: ENF D D2 D3 : Enflasyon oranı : Gıda dışı TÜFE değişim değeri : Gıda, içecekler, sigara ve üün dışı TÜFE değişim değeri : Gıda, elekrik, gaz ve diğer yakılar dışı TÜFE değişim değeri

3 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 2 D4 : Gıda, içecekler, sigara, üün, elekrik, gaz ve diğer yakılar dışı TÜFE değişim değeri D5 : Sigara, üün, giyim, ayakkabı, ilaçlar ve ıbbi ürünler, eğiim hizmeleri, eğiim araçları, haberleşme, mali hizmeler ve diğer hizmeler dışı TÜFE değişim değeri EDG : On iki aylık sandar sapma değerlerinin kullanıldığı Edgeworh endeksi TRİM : Dağılımın uçlarından % 7.5 lik kesinilerle elde edilen ağırlıklı oralama MED : Ağırlıklı medyan III. Türkiye Ekonomisi için Alernaif Çekirdek Enflasyon Ölçüleri Türkiye ekonomisi için alernaif çekirdek enflasyon serilerinin oluşurulması isaisiksel yönemler vasıasıyla gerçekleşirilmişir. Bu yönemler çerçevesinde dışlama yönemi ile beş, sınırlı ekili ahmin ediciler ile iki ve Edgeworh endeksiyle bir olmak üzere oplam sekiz alernaif çekirdek enflasyon ölçüü oluşurulmuşur iii. Daha sonra bu alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri dör isaisiksel krier açısından karşılaşırılmışır. Karşılaşırma; () aylık oralama enflasyon değeriyle çekirdek enflasyon ölçüünün oralama değeri arasında önemli bir farklılığın olmaması (sapmasızlık), (2) çekirdek enflasyon ölçüünün aylık oralama enflasyon değerine göre daha az değişken olması (değişkenlik), (3) çekirdek enflasyon ölçüünün aylık oralama enflasyonun dışsal ahmin edicisi olması (dışsallık) ve (4) çekirdek enflasyonun aylık enflasyondaki geçici değişimlerin dışlanma başarıları açısından yapılmışır. Ampirik çalışmalardan elde edilen bulgular, alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin dör krier açısından arzu edilen özelliklere am olarak sahip olmadığını gösermişir( Marques, Neves ve Sermeno (2002), Marques, Neves ve Silva (2002), Freeman (998) ve Jaromillo (998) ). Ayrıca en iyi olarak ifade edilen bir ölçü de espi edilememişir. Bu sonucun iki ana nedenin olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin elde edilmesinde ek bir sandardın olmamasıdır. İkinci ise enflasyon dinamiğinin ülkelere göre farklı olmasıdır. Bu nedenle alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin değerlendirilmesinde isaisiksel krierlerin yanında ülkenin enflasyon dinamiğinin dikkae alınması ve kullanım amacına göre değerlendirilmesi önemlidir. A.Dışlama Yönemi Dışlama yönemi, ükeici sepei içerisinde fiyaları dönemsel olarak fazla değişkenlik göseren bazı kalemlerin ağırlığını sıfır kabul emek sureiyle yeni bir fiya endeksi oluşurma esasına dayanır. Bu yönem içerisinde arz şoklarını ve mevsimsel harekeleri içeren kalemlerin yanında, piyasa fiya mekanizması dışında gerçekleşen fiyalandırmalar (kamu fiyalandırmaları) ve

4 22 Serve CEYLAN faiz gibi para poliikası uygulaması için isenmeyen kalemler dışlanabilmekedir. Dışlama yönemi ile elde edilen çekirdek enflasyon ölçüleri son derece basi ve kamuoyunca rahalıkla anlaşılabilecek nielikedir. Ayrıca genel enflasyon oranıyla eşzamanlı elde edilebilmeke ve bağımsız kişi ya da kurumlarca rahalıkla doğrulanabilmekedir. Bu nedenle dışlama yönemi ile elde edilen çekirdek enflasyon ölçüü şeffaflığı ve güvenirliği arırmakadır. Uygulamada dışlama yönemiyle elde edilen çekirdek enflasyon ölçülerinin merkez bankalarınca oldukça fazla ercih edildiği görülmekedir. Çalışmada, dışlama yönemi çerçevesinde beş çekirdek enflasyon ölçüü oluşurulmuşur. Bu ölçülerden dör anesi geleneksel dışlama yönemi içerisinde yer alan gıda, içecekler, üün ve enerji kalemlerinin farklı versiyonlarda dışlanmasıyla elde edilmişir. Gıda ve içecekler dışlanma amacı, mevsimsel fiya harekelerine açık olması ve arz şoklarından al kalemlerinin fazla ekilenmesidir. Enerji kalemi de arz şoklarına maruz kalmakadır. Sigara ve üünün al kalemi ise sık değişen dolaylı vergilere maruz kalması dolayısıyla dışlanmışır. Dışlama yönemiyle elde edilen son ölçü (D5) ise 2 aylık değişkenlik kasayılarına göre en fazla değişkenlik göseren yedi kelemin dışlanması ile elde edilmişir. B. Edgeworh Endeksi Dışlama ölçüleri, dışlanan kalemlerin genel enflasyonun gidişaı konusunda bilgiler aşıyabilmesi nedeniyle eleşirilmekedir. Oysa Edgeworh endeksi, dışlama işlemini oradan kaldırmaka, değişkenlikleri yüksek olan kalemlerin genel enflasyon oranında daha az ağırlık almasını sağlamakadır. Bu işlem, ilgili değişkenin ağırlığının değişkenlik ölçüünün ersiyle çarpılması ve normalleşirilmesiyle yapılmakadır. Buradan anlaşılacağı gibi, ölçüü elde emek için al gruplara ai değişkenlik ölçülerinin (varyans, sandar sapma vb.) belirlenmesi gerekmekedir. Ayrıca bu değişkenlik ölçülerinin espi edileceği zaman aralığı da önem aşımakadır. Çalışmada, 2 aylık sandar sapma değerleri kullanılarak Edgeworh endeksi elde edilmişir. C. Sınırlı Ekili Tahmin Ediciler Çalışmada, sınırlı ekili ahmin ediciler çerçevesinde iki çekirdek enflasyon ölçüü oluşurulmuşur. Bu ölçülerin oluşurulma gerekçesi, yaay kesi fiya değişimi serilerinin normal dağılım gösermemesidir. Örneğin 2004 yılı Eylül ve Ekim ayı sırasıyla yaay kesi fiya değişim serilerinde (33 al kalem iibariyle) basıklık değerleri 4.87 ve 2.37, çarpıklık değeri ise 3.8,.35 dir. Oysa normal dağılım değerleri sırasıyla 3 ve 0 dır. Bu nedenle örnek oralamasına göre sınırlı ekili ahmin ediciler daha ekin sonuçlar verecekir.

5 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 23 Çalışmada sınırlı ekiler çerçevesinde oluşurulan çekirdek enflasyon ölçüleri % 5 simerik TRİM (dağılımın uçlarından %7.5 lik kesinilerle elde edilen oralamalar) ve ağırlıklı medyan değerleridir iv. IV. İsaisiksel Değerlendirme İsaisiksel değerlendirme, alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin oralama ve değişkenliklerinin aylık enflasyon değerleriyle karşılaşırmasını kapsamakadır. Aylık oralama enflasyon değeriyle çekirdek enflasyon ölçüünün oralama değeri arasında önemli bir farklılığın olmaması, diğer bir ifade ile çekirdek enflasyon ölçüünün sapmalı olmaması gerekir. Aksi durumda, çekirdek enflasyon ölçüüne olan güven azalacakır. Diğer arafan, çekirdek enflasyon ölçüünün, enflasyonda dalgalanmaya yol açan geçici ekileri gidermesi nedeniyle daha az değişken olması beklenir. Daha değişken bir çekirdek enflasyon ölçüünün poliika uygulaması açısından genel enflasyon ölçüüne nazaran bir kakısı olmayacakır. İsaisiksel karşılaşırma üm dönem (994: :0) ile Şuba 2002 öncesi ve sonrasını içeren al dönemler iibariyle yapılmışır. Bu amaçla Tablo de aylık enflasyon ve alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin üm dönem ve al dönemler iibariyle oralama ve sandar sapma değerleri verilmişir. Tablo : Temel İsaisik Özellikler Aylık Tüm Dönem 994:2-2002:2 2002:2-2004:0 Değişim (%) Oralama Sandar Sapma Oralama Sandar Sapma Oralama Sandar Sapma ENF D D D D D EDG TRİM MED Tablodan görüldüğü üzere 994: :0 dönemi aylık oralama enflasyon değeri, dir. Yine ablodan bu değere en yakın oralama değere sahip çekirdek enflasyon ölçüünün D4 olduğu ve dışlama ölçüleri ile Edgeworh endeksi oralamalarının aylık oralama enflasyon değeri erafında seyreiği görülmekedir. Diğer arafan, MED ve TRİM çekirdek enflasyon ölçüleri, aylık oralama enflasyon değerlerine göre farklı oralama değere sahip (aşağı sapmalı) alernaifler olmuşlardır. 994: :02 al dönemi ve üm dönem için elde edilen oralamalar benzer sonuçları vermişir. Ancak 994: :02 al döneminde MED ve TRİM ölçülerinin daha fazla sapmalı olduğu görülmekedir. 2002: :0 döneminde ise oralamalar açısından oldukça

6 24 Serve CEYLAN farklı sonuçlar oraya çıkmakadır. Dönem içerisinde dışlama yönemiyle elde edile çekirdek enflasyon ölçülerinin oralamalarının üm dönem ve 994: :02 al dönemine nazaran daha sapmalı olduğu MED ve TRİM ölçülerinin sapmasının düşüğü ve Edgeworh endeksi içinse önemli bir değişimim olmadığı espi edilmişir. Aylık enflasyon ve alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin değişkenliklerini karşılaşırılmak amacıyla sandar sapma değerleri kullanılmışır. Tablo den görüldüğü üzere, üm dönem bazında aylık enflasyon değerine göre dışlama ölçülerinin amamı ile TRİM çekirdek ölçüünün değişkenlikleri aylık enflasyon oranına göre daha düşük düzeyde bulunmuşur. Edgeworh endeksi ve MED ölçüleri ise aranılan değişkenlik şarını sağlayamamışlardır. Tabloda üm dönem için değişkenlik şarını sağlayan çekirdek enflasyon ölçülerinin 994: :02 al dönemi açısından da bu şarı sağladığı görülmekedir. 2002: :0 al döneminde ise, oralamalar açısından olduğu gibi değişkenlikler açısından da bir farklılık oluşmuşur. Bu dönem içerisinde D5 ve Edgeworh endeksi dışındaki ölçülerin aylık enflasyon oranından daha düşük değişkenlik değerlerine sahip olduğu görülmekedir. V. Çekirdek Enflasyon Ölçülerinin Dışsallık Sınaması Bir değişkenin enflasyonis göserge (veya diğer makroekonomik değişkenler için göserge) nieliğini sağlayabilmesi için, o değişken ile enflasyon (veya diğer makroekonomik değişkenler) arasında yüksek korelasyonun olması gerekir. Bu korelasyon ilişkisinin ekonomerik ifadesi ise değişkenler arası nedensel ilişkinin varlığı şeklinde yorumlanabilir. Ancak burada korelasyon analizinin ifade edemediği nedensel ilişkinin yönü (gösergeden hedef değişkene doğru olması gerekliliği) de büyük önem aşımakadır. Çif yönlü bir ilişkinin varlığında genel enflasyon üzerinde geçici olduğu düşünülen ekilerin dolaylı olarak çekirdek enflasyonu da ekilediği kabul edilmiş olmakadır. Bu durumda, enflasyonda oluşacak geçici ekilere müdahale edilmesi gerekliliği oraya çıkabilmekedir. Oysa geçici ekiler belirli süreler sonucunda ers yönde hareke emekedirler. Enflasyondaki geçici harekelere müdahale edilmesi, enflasyonda daha fazla dalgalanmanın oluşması nedeniyle amaç uarsızlığına ve poliika uygulayıcılarına olan güvenin azalmasına neden olabilmekedir. İşe bu nedenden dolayı çekirdek enflasyon ölçüüyle genel enflasyon arasında uzun dönem ilişkinin olması ve kısa dönem ilişkinin de çekirdek enflasyondan genel enflasyona doğru olması gerekliliği lieraürde çekirdek enflasyonun arafından aşınması gereken krierleri arasında göserilmekedir( Roger (997:5-6), Marques, Neves ve Sermeno (2002:6) ). Alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri arasındaki uzun ve kısa dönem ilişkileri araşırmadan önce değişkenlerin birim kök aşıyıp aşımadıklarının belirlenmesi gerekir. Çalışmada birim kök sınaması, Dickey ve Fuller (98)

7 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 25 arafından gelişirilen genişleilmiş Dickey - Fuller (ADF) esi vasıasıyla gerçekleşirilmişir. Bu amaçla her bir seri için aşağıdaki () ve (2) numaralı denklemler (sabili ve sabili+rendli versiyonlar) ahmin edilmişir. 0 i i k X = β + β X + λ X + ε () 0 2 i i k X = β + β X + β Trend + λ X + ε (2) Yukarıdaki regresyon denklemlerinde; X, ele alınan seriyi;, fark operaörünü; k, denkleme ilave edilen bağımlı değişken gecikme sayısını, β ile λ de paramereleri, Trend, doğrusal zaman rendini ve ε, haa erimini emsil emekedir. Tahminlerde oluşabilecek bir ardışık bağını problemini önlemek amacıyla denkleme ilave edilen bağımlı değişken gecikmeleri Schwarz arafından gelişirilen Bayesyan bilgi krieri vasıasıyla belirlenmişir. Tahmin edilen (2) ve (3) numaralı regresyon denklemlerinde ele alınan serinin durağan olup olmadığı belirlemek için β parameresi kullanılır. Tahmin edilen denklemde β = 0 şeklinde ifade edilen sıfır hipoezinin reddedildiği düzeyde, X serisinin durağan olduğuna hükmedilir. Serinin durağan olmadığına hükmedilmişse, aynı es ileri düzeydeki farklar için ekrarlanır. Genişleilmiş Dickey - Fuller es sonuçları Tablo 2 de sunulmuşur. Tablodan görüldüğü üzere, üm değişkenler için (sabili ve rendli versiyonlarda) ADF es isaisikleri en az 0.0 anlamlılık seviyesinde anlamlıdır. Diğer bir ifade ile, çalışmada kullanılan üm değişkenler seviyelerinde durağan bulunmuşur. Tablo 2:Genişleilmiş Dickey Fuller Tes Sonuçları Değişken Trendsiz-ADF Trendli-ADF m İsaisikleri m İsaisikleri ENF [ ] [-3.475] D [ ] [-3.475] D [ ] [-3.475] D [ ] [-3.475] D [ ] [-3.475] D [ ] [-3.475] EDG [ ] [-3.475] TRİM [ ] [-3.475] MED [ ] [-3.475] No: Tabloda verilen m: Schwarz krierine göre belirlenen bağımlı değişken gecikme uzunluğunu ve köşeli paranez içi değerler 0.0 anlamlılık seviyesindeki MacKinnon ablo kriik değerlerini gösermekedir.

8 26 Serve CEYLAN Çalışmada kullanılan genel enflasyon ve alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin seviyelerinde durağan olması nedeniyle uzun dönem ilişkiler araşırılamamışır v. Bu nedenle alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin dışsal olup olmadığı espii Granger nedensellik esi vasıasıyla gerçekleşirilmişir. Granger (969) arafından oluşurulan ve önerilen nedensellik analizi X ve Y gibi iki değişken arasındaki ilişkinin (3) ve (4) numaralı denklemler arafından emsil edildiğini varsaymakadır. l Y = β D + δy + λ X + ε 0 i i i i r (3) m X = α D + ψ X + φy + ε 0 i i i i 2 s (4) Burada; D: deerminisik değişkenler olan sabi erim, doğrusal zaman rendi, mevsimsel kukla vb. (çalışmada deerminisik değişken olarak sadece sabi erim kullanılmışır), Y: alernaif çekirdek enflasyon ölçülerini, X: genel enflasyon oranını, β, δ, λ, β, ψ ve φ: sabi ve kasayıları, l, r, m ve s: ilgili değişkene ai gecikme uzunluklarını ve ε ile ε 2 : haa erimlerini gösermekedir. Nedensel ilişkinin geçerliliği, ; nedensel ilişkinin yönünü gösermek üzere, aşağıdaki hipoezler vasıasıyla es edilmekedir. X r Y için H0 : λi = 0 ve Y X için H 0 : φi = 0 H r λi H : 0 s s : φ 0 i Alernaif çekirdek enflasyon ölçülerine göre yukarıdaki hipoezlere ai F değerleri Tablo 3 de sunulmuşur. Tablodan elde edilen veriler, dışsallık vasfının sadece dışlama ölçülerince yerine geirildiğini gösermekedir. Bu sonuçlara göre D5 ve D4 çekirdek enflasyon ölçüleri dışında kalan D, D2 ve D3 dışlama ölçüleri, genel enflasyon oranının dışsal ahmin edicisi durumundadır. TRİM ve D4 ölçülerinde çif yönlü nedensel ilişkinin varlığı görülmekedir. D5 ve MED ölçülerinde ise genel enflasyondan çekirdek enflasyona doğru ers yönlü bir ilişkinin varlığı görülmekedir. Herhangi bir nedensel ilişkinin sağlanamadığı ek çekirdek enflasyon ölçüü ise 2 aylık oralama değişkenlik ölçüü vasıasıyla elde edilen Edgeworh endeksi (EDG) olmuşur.

9 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 27 Tablo 3 : Granger Nedensellik Tes Sonuçları Hipoez m n F Karar İsaisiği D ENF *** Eve ENF D Hayır D2 ENF ** Eve ENF D Hayır D3 ENF ** Eve ENF D Hayır D4 ENF * Eve ENF D *** Eve D5 ENF Hayır ENF D *** Eve EDG ENF Hayır ENF EDG Hayır TRİM ENF ** Eve ENF TRİM ** Eve MED ENF Hayır ENF MED *** Eve No: Tabloda verilen, m (n): bağımlı (bağımsız) değişken gecikme uzunluğunu ve *, **, *** simgeleri sırasıyla ilgili hipoeze ai F isaisiğinin 0.0, 0.05 ve 0.0 anlamlılık düzeyinde anlamlı olduğunu gösermekedir. VI. Çekirdek Enflasyonun Geçici Ekileri Dışlama Başarısı Çekirdek enflasyon ölçüü genel enflasyon oranındaki geçici harekeleri başarılı bir şekilde dışlamalıdır. Roger (998:9) a göre bu fonksiyonu ekin biçimde yerine geiremeyen bir çekirdek enflasyon gösergesi, poliika uygulamasında ve analizinde yanlış sinyaller verecek ve uygulanan para poliikasının başarısızlığında emel rol oynayacakır. Maron ve Zegarra (998:3-4) ve Culer (200:) gibi yazarlar, çekirdek enflasyonun genel enflasyonun iyi bir ahmin edici olması gerekiğini savunmuşlardır. Çekirdek enflasyon ölçüünün genel enflasyon oranındaki geçici harekeleri dışlama başarısı ile genel enflasyonun iyi bir ahmin edici olması özelliği arasında doğru yönlü ve yakın bir ilişki vardır. Bu ilişkiye göre genel enflasyon oranındaki geçici harekeleri başarılı bir şekilde dışlayan çekirdek enflasyon ölçüü aynı zamanda genel enflasyon oranının iyi bir ahmin edicisi olacakır. Çalışmada alernaif çekirdek enflasyon ölçülerinin geçici ekileri dışlama başarısın araşırmak amacıyla Cogley (998:4) ve Macklem (200:0) arafından önerilen (5) numaralı regresyon denklemi kullanılmışır. π ( ) h π = β + ) 0 β π + π + ε Burada; π : genel enflasyon oranını, (5) π ) : çekirdek enflasyon oranını, β0 ve β : kasayı ve sabii ve ε : haa erimini ifade emekedir. Denklemin

10 28 Serve CEYLAN bağımlı değişkeni olan π + h π : genel enflasyondaki h dönemlik değişmeyi, ) π π ise enflasyondaki geçici ekileri gösermekedir. Genel enflasyon oranı uzun dönemde rend değerine yakınsayacakır. Diğer arafan iyi bir çekirdek enflasyon ölçüü enflasyon rendini am olarak yansımalıdır. Bu nedenle, çekirdek enflasyonun genel enflasyon oranının ) üzerinde ( π π > 0) olması durumunda, genel enflasyon oranının gelecek dönem değerinin ( π + h π > 0) arması beklenir. Yukarıdaki ifadeye göre (5) numaralı denklemdeki β kasayısının işarei poziif olmalıdır. Ayrıca çekirdek enflasyon ile genel enflasyon arasındaki fark am olarak geçici ekileri yansııyorsa β kasayısının değeri bir olmalıdır. vi. β kasayısının poziif ve birden küçük olması durumunda, çekirdek enflasyon ölçüü genel enflasyondaki geçici değişimlerin büyüklüğünü aşırı belirleyecekir. β kasayısının poziif ve birden büyük olması durumunda, çekirdek enflasyon ölçüü geçici değişimlerin büyüklüğünü eksik belirleyecekir. β kasayısının negaif işare aşıması durumunda ise, ilgili ölçü enflasyon rendini yansımayacakır. Alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri için (5) numaralı regresyon denklemine ai β kasayılarının ahmin değerleri h (, 2, 3, 6, 2, 8 ve 24) dönemlik genel enflasyondaki değişime göre Tablo 4 de verilmişir. Tablo 4 : Çekirdek Enflasyonun Geçici Değişimleri Tahmin Başarısı Tahmin Dönemi (h) Alernaif Ölçüler D * * * * * * D *.58 *.09 * * 0.93 *.4 *.92 * D **.03 * * *.004 *.038 * D *.3 *.044 * 0.59 * 0.93 *.56 * 0.92 * D *** EDG * * ** * * * * TRİM.09 *.725 *.659 *.46 *.509 *.697 *.605 * MED No: *, **, *** simgeleri sırasıyla ilgili değişkenin ai isaisiğinin 0.0, 0.05 ve 0.0 anlamlılık düzeyinde anlamlı olduğunu gösermekedir. Tablodan görüldüğü üzere dışlama ölçülerinden D2, D4 ile sınırlı ekili ahmin ediciler çerçevesinde elde edilen TRİM ölçüü üm ahmin dönemlerinde isaisiksel olarak anlamlı ve poziif işare aşımakadırlar. D ve D3 ölçülerinin ise üm periyolarda poziif işare aşıdığı ve alıncı periyo haricinde isaisiksel olarak anlamlı olduğu görülmekedir. Bu durumda D5 dışındaki dışlama ölçüleri ve TRİM ölçüünün enflasyonun gelecek dönem değerlerlini belirlemede başarılı olduğu söylenebilir. Diğer ölçüler ise

11 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 29 enflasyonun gelecek dönem değerlerlini belirlemede başarısız bulunmuşur. Bu başarısızlığın nedeni MED ve D5 ölçülerinin kullanıldığı denklemlerde ahmin edilen β kasayılarından hiçbiri isaisiksel olarak anlamlı bulunamamasından kaynaklanmakadır. Edgeworh endeksi ise üm dönemlerde isaisiksel olarak alarak anlamlı olmasına rağmen beklenilenin aksine negaif işare aşımışır. Kasayı işareinin negaif olması bu alernaif ölçüün uzun dönemde genel enflasyona yakınsamadığını gösermekedir. Bu nedenle Edgeworh endeksi enflasyonun rend değeri yada çekirdek enflasyon ölçüü özelliği gösermemekedir. Yukarıda elde edilen ahmin sonuçları ile Granger nedensellik esi vasıasıyla gerçekleşirilen dışsallık sınaması sonuçları uarlı bulunmuşur. Bu uarlılık, dışsallık vasfını aşıyan çekirdek enflasyon ölçülerinin aylık enflasyon değerlerindeki geçici değişimleri daha iyi belirlediğini gösermişir. Diğer arafan dışsallık vasfını aşımayan ölçüler olan D5, E2 ve MED ölçülerinin hiçbir periyoa enflasyondaki geçici değişimlerini belirleyemediği görülmüşür. Elde edilen bu uarlılığın ek isisnası aylık enflasyon ile çif yönlü nedensel ilişki içinde olan TRİM ölçüünde bulunmuşur. TRİM ölçüü için elde edilen (5) numaralı denklem sonuçlarında β kasayılarının anlamlı ve isenilen işarei aşıdığı görülmekedir. VII. Sonuç ve Değerlendirme TC. Merkez Bankası nın fiya isikrarını sağlamaya yönelik poliika uygulamalarını enflasyon hedeflemesiyle pekişirme niyeinde olduğu bilinen bir gerçekir. Enflasyon hedeflemesi, para poliikası uygulaması ve değerlendirmesi için enflasyon oranının yanında öngörülebilen bir enflasyon gösergesini de zorunlu kılmakadır. Bu enflasyon gösergesi ise lieraürde çekirdek enflasyon olarak adlandırılmakadır. İlk olarak 970 li yıllarda gıda ve enerji fiyalarının TÜFE enflasyon oranından dışlanmasıyla oluşurulan çekirdek enflasyon, günümüzde çok farklı şekillerde elde edilebilmekedir. Bu farklılığın nedeni olarak alernaif eorik yaklaşımlar yanında en iyi olarak ifade edilebilecek bir ölçüün elde edilememesi göserilebilir. Uygulamada ise şeffaf olması nedeniyle merkez bankaları genellikle dışlama yönemiyle elde edilen ölçüleri ercih emekedir. Ülkemizde de bu çerçevede dışlama yönemi çerçevesinde yedi çekirdek enflasyon gösergesi yayınlanmakadır. Çalışmada, Türkiye ekonomisi için isaisiksel yönemler kapsamında, dışlama yönemi çerçevesinde beş, Edgeworh endeksi kapsamında bir ve sınırlı ekili ahmin ediciler vasıasıyla iki olmak üzere oplam sekiz alernaif ölçü oluşurulmuşur. Elde edilen alernaif çekirdek enflasyon ölçüleri çeşili krierler açısından karşılaşırılmışır. Bu krierler şu şekilde sıralanabilir; () Çekirdek enflasyonun oralama değerinin, genel enflasyonun oralama değerine göre sapmalı olmaması, (2) Çekirdek enflasyon ölçüünün genel enflasyon

12 30 Serve CEYLAN ölçüüne göre daha az değişken olması, (3) Çekirdek enflasyon ölçüünün genel enflasyonun dışsal bir ahmin edicisi olması ve (5) Çekirdek enflasyonun genel enflasyon oranındaki geçici değişimleri başarılı bir şekilde dışlayıp dışlamadığının espi edilmesi. Bu amaçla çalışmada isaisiksel ve zaman serisine dayalı analizler gerçekleşirilmişir. Elde edilen sonuçlar, Türkiye ekonomisi için dışlama ölçülerinin, diğer ölçülere göre daha başarılı olduğunu gösermişir. Şöyle ki çalışmada elde edilen beş dışlama ölçüünden üçünün (D5 ve D4 dışında) genel enflasyonun dışsal ahmin edicisi olduğu, dördünün (D5 dışında) genel enflasyon oranındaki geçici değişimleri daha iyi belirlediği ve daha az değişken olduğu espi edilmişir. Diğer arafan Edgeworh endeksi ile ağırlıklı medyan ölçüü bu krierlerin hiçbirini yerine geirmediği, TRİM ölçüününse dışsallık dışındaki krierleri sağladığı görülmüşür. Bu sonuçlar ışığında resmi makamlarca dışlama ölçülerinin ercih edilmesinin isaisiksel olarak uarlı olduğu söylenebilir. Ancak 994 yılından 2003 yılına kadar ükeici davranışlarının oldukça değişiği kabul edildiğinde ve bu çalışmadaki ölçülerle resmi ölçülerin bire bir örüşmediği dikkae alındığında yukarıdaki çıkarım zayıflamakadır. Ayrıca TÜFE al kalem ağırlıklarının kamu oyuna verilmemesi nedeniyle mevcu ölçüler araflı ve şeffaf olmayan bir özellik gösermekedir. Bu nedenle enflasyon hedeflemesi öncesinde TÜFE ye ai al kalem ağırlıklarının kamu oyuna bildirilmesi Merkez Bankasına olan güvenin arırılması açısından oldukça önemlidir. Mevcu durumun devam emesi halinde ise TRİM ölçüü gibi isaisiksel ve eorik açıdan uarlı ölçülerin de enflasyon hedeflemesi açısından değerlendirilmesi faydalı olacakır. Kaynaklar Cogley (998), A Simple Adapive Measure of Core Inflaion, Fedaral Reserve Bank of San Francisco Working PaperNo Culer J. (200), Core Inflaion in he UK, hp:// co.uk /pc/ exmpcpaper0003.pdf. Dickey D. ve Fuller W. A. (98), Likelihood Raio Saisics For Auogressive Time Series wih a Uni Roo Economerica, 49, DİE (994), 994 Hane Halkı Tükeici Harcamaları Ankei,994 Freman D. (998), Do Core Inflaion Measure Help Forecas Inflaion?, Economic Leers, 58, s Granger, C.W.J. (969), Invesigaing Casual Relaions by Economeric Models and Cross-Specral Mehods, Economerica, Vol. 37, Jaramillo C. F. (998), Improving he Measuremen of Core Inflaion in Colombia: Using Asymeric Trimmed Means, /borra09.pdf.

13 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 3 Macklem T., (200), A New Measure of Core Inflaion, Bank of Canada Review, Auumn. Margques C.R., Neves P.D. ve Sarmeno L. M. (2002), Evaluaing Core Inflaion Indicaors, Economic Modelling Marques C. R, Neves P. D. ve De Silva A. G. (2002), Why Should Cenral Bank Avoid he Use of he Underlying Inflaion Indicaor, Economic Leers, 75. Moron E.ve Zegerra L. F. (999), Predicabiliy of Compeing Measure of Core Inflaion: An Applicaion of Peru, /papers/247.pdf. Roger S. (997), A Robus Measure of Core Inflaion in New Zealand, www4.sacan.ca/secure/english/oawagroup/pdf/04r063.pdf. Roger S. (998), Core Inflaion: Concep, Uses and Measuremens, Reserve Bank of New Zealand Discussion Paper Series G98/9. Telaar, E.(2002), Çekirdek Enflasyon:Tanım ve Ölçüm Yönemleri, Ekonomik Yaklaşım,

14 32 Serve CEYLAN EK : Örnek Hesaplamalar Bu ek, çekirdek enflasyonu hesaplamada kullanılan isaisiksel yönemlerle ilgili sayısal örnekleri içermekedir. Sayısal örnekler için EK. deki örnek veriler kullanılmışır. Tablo EK : Yaay Kesi Örnek Veri Yaay kesi örnek veri P P 2 P 3 P 4 P 5 P 6 P 7 Sıralı örnek seri () Mevcu ağırlıklar(2) [w i ] Kümülaif ağırlıklar(3) Sandar Sapma(4) /Sandar Sapma(5) Çif ağırlık(6): (2x5) Normalleşirme:(6)/2.8375) No: ablodaki P i, i. kalemin fiya endeksini ve w i, i. Kalemin ağırlığını gösermekedir. EK.: Dışlama Yönemi Dışlama yönemi ile çekirdek enflasyon, ağırlıklı örnek oralamasının elde ediliş arzında hesaplanır. Ancak dışlama yöneminde, dışlanan kalemlere sıfır ağırlık verilmeke ve geri kalan ağırlıklar normalleşirilmekedir. m bileşenli endekse dışlanan kalemler n ane ise, geri kalan m-n ane kalemin değişim değerleri ve ağırlıklarıyla oluşurulan yeni oralama (çekirdek enflasyon) aşağıdaki şekilde hesaplanır; P j m n w p = w p + w p w i i m i = 2 2 m n m n =, m n n w i w w + w wm n i i = p Örnek Hesaplama: Tablo EK. de oplam 0.30 ağırlığı olan P ve P 2 kalemlerinin dışlayalım. Bu durumda dışlamayla elde edilecek yeni oralama: [(0.95x0.30)+(.00x0.0)+(2.00x0.5)+(2.50x0.0)+(3.30x0.05)]/0.70 =.574 olarak bulunur. EK.2: Edgeworh Endeksi Edgeworh endeksi mevcu serinin zaman serisi verilerinden elde edilen varyans yada sandar sapma değerlerine göre ekrar ağırlıklandırılması işlemidir. Çif ağırlıklı çekirdek enflasyon işlemi aşağıdaki şekilde hesaplanır. m P = P. dw, dw i yeni ağırlıkları göserir. i i Yeni ağırlıklar şu şekilde hesaplanır: Öncelikle her bir serinin sandar sapmasının (veya varyansının) ersi ile mevcu ağırlığının çarpılır. Daha sonra, üm serilerin için bu değerlerin oplamı alınır. Son olarak birinci ve ikinci adımlardaki ağırlıklar birbirine bölünerek (normalleşirme işlemi) her seri için ağırlık hesaplanır; <

15 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 33 varyans wi. σ i dw i =, σ i :her bir enflasyon al kalemine ai sandar sapma yada m wi. σ i Örnek Hesaplama: Tablo EK.2 de çif ağırlıklandırma yönemine göre yeni ağırlıkların hesaplanması göserilmişir. Buna göre elde edilen yeni ağırlıklarla değişim değerleri çarpılarak çekirdek enflasyon değeri hesaplanır: (0.55x0.088)+80.60x0.76)+...+(3.30x0.022)= EK.3: Ağırlıklı Medyan Bu ölçü sıralanmış seriyi ağırlıklara göre iki parçaya bölen bir değişim değeridir. Diğer bir ifade ile ağırlıklı medyan değeri, serinin % 50 ağırlık oranına denk gelen değişim oranıdır. Örnek Hesaplama: Tablo EK. de seriyi % 50 ağırlılık olarak ikiye bölen değerler P 2 ve P 3 fiyaları arasında yer almakadır. Bu durumda ağırlıklı medyan: 0.95-( ) x (60-50)/(60-30) = 0,833 olarak hesaplanır. EK.3: Uç Fiyaların Dışlanması (TRİM) Bu yönem, endeksin yaay kesi dağılımında, en fazla ve en az değişim göseren bileşen ağırlıklarının dağılımın her iki ucundan % x oranında çıkarılması ve geri kalan bileşenlerin ağırlıklı oralamasının alınmasıyla elde edilir. Daha sonra bu ağırlıklı oralama, kalan oplam ağırlık oranına bölünerek normalleşirilir. Örnek Hesaplama: % 0 TRİM için örnek hesaplama yapalım. Tablo E de en küçük fiya değişim olan P kaleminin ağırlığı % 5 olduğu için bu kalem çıkarılır. İkinci en küçük fiya değişimi olan P 2 kaleminin ağırlığı ise % 20 ye indirilir. Böylece dağılımın bir ucundan % 0 luk kesini yapılmış olur. Dağılımın diğer ucunda en fazla değişim göseren kalem olan P 7 nin ağırlığı % 5 olduğu için çıkarılır. İkinci en fazla değişim göseren kalem olan P 6 nın ağırlığı ise % 5 e indirilir. Böylece bu uçan da % 0 luk kesini işlemi yapılmış olur. Daha sonraki hesaplamalar ağırlıklı örnek oralamasındaki gibidir. (0.20x0.60)+(0.30x0.95)+(0.0x.00)+(0.5x2.00)+(0.5x2.50)=2.055 ve normalleşirme gerçekleşirilirse 2.055/0.80= %0 TRİM değeri elde edilir. Nolar i Böylelikle zaman uarsızlığı problemi oradan kaldırılabilmekedir. ii Census X2-ARIMA yönemi ABD ne özgü bir yönemdir. Çalışmada ABD ye özgü mevsimsel harekeler olan, paskalya, işçi bayramı ve noel aili gibi ekenler mevsimsellik anımı içine alınmamışır. iii Ek de çalışmada kullanılan çekirdek enflasyon hesaplama yönemleriyle ilgili sayısal örnekler verilmişir. Ayrıca çekirdek enflasyon ölçüm yönemleri konusunda Telaar (2002) de geniş bilgi bulunmakadır.

16 34 Serve CEYLAN iv TRİM ölçüsünün elde edilmesinde opimal kesini oranı elde edilmemişir. Ayrıca kesininin simerik ya da asimerik olup olmadığı konusunda da bir çalışma yapılmamışır. Bu nedenle TRİM ölçüsü için elde edilen sonuçlar opimal sonuçları yansımamakadır. v Çalışmada dışlama ölçüleri bir al seviyede, diğer bir ifade ile endeks bazında elde edilebilmekedir. Ancak diğer ölçüler olan Edgeworh endeksi, TRİM ve ağırlıklı medyan ölçüleri bir al seviyeye indirgenememekedir. Karşılaşırma yapabilmek amacıyla üm seriler aynı seviyede durağanlık analizine abi uulmuşur. vi Bu kısıdın geirdiği diğer bir kısı β 0 = 0 olmasıdır. Ancak bu şarın gerçekleşmesi için ) π π ) ve ( π + h π ) nin sıfır oralamaya sahip olması gerekir (