KIZILIRMAK (ÇANKIRI)'DA SARILEKELİ KAVAK SÜSLÜBÖCEĞİ [MELANOPHILA PICTA (PALL.) (COLEOPTERA: BUPRESTIDAE)]'NİN BİYOLOJİSİ VE MÜCADELESİ

Transkript

1 KIZILIRMAK (ÇANKIRI)'DA SARILEKELİ KAVAK SÜSLÜBÖCEĞİ [MELANOPHILA PICTA (PALL.) (COLEOPTERA: BUPRESTIDAE)]'NİN BİYOLOJİSİ VE MÜCADELESİ Ziya ŞİMŞEK AÜ Çankırı Orman Fakültesi 182 ÇANKIRI ÖZET Kızılırmak (Çankırı)'da (63 m) Sarılekeli kavak süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)] nin kavak fidanlarının en önemli zararlısı lduğu anlaşılmıştır. Elde edilen bulgulara göre erginlerin, hava sıcaklığının rt. 19 C ye ulaştığı Mayıs ayı snundan itibaren kavak fidanlığından çıkmaya başladığı, yğun çıkışların yaklaşık 2 hafta içerisinde gerçekleştiği saptanmıştır. Erginler 7 hafta süreyle dğada bulunmasına karşın %36 sının Haziran ayında, %64 ünün ise Temmuz'un ikinci haftasında öldüğü; çıkıştan 3 hafta snra yumurta bırakmaya başladığı ve yılda bir döl verdiği belirlenmiştir. Zararlının ilaçlı mücadelesi bulunmakla birlikte Kavakların uygun rtamda yetiştirilmesinin en emin yl lduğu kanısına varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sarılekeli kavak süslüböceği, fidanlık, kavak, mücadele, biy-eklji. BIOLOGY AND CONTROL OF MELANOPHILA PICTA (PALL.) (COLEOPTERA: BUPRESTIDAE) IN KIZILIRMAK (ÇANKIRI) ABSTRACT It was determined that Melanphila picta (Pall.) is ne f the mst imprtant pests f pplar nurseries in Kızılırmak, Çankırı (63 m). Accrding t the btained results, it was determined that the adults emerge frm the seedlings at late May when the temperature reaches an average f 19 C; peak emergences have been cmpleted in tw weeks. Althugh adults were fund in nature fr abut 7 weeks, death ratis f adults in June and mid July were 36% and 64% respectively. It was als determined that vipsitin began three weeks after emergence and the pest had nly ne generatin per year. It was cncluded after this study that, the mst ensuring methd is t breed pplar trees at the mst favrable cnditins fr grwth, althugh chemical cntrl measures against the pest are als pssible. Keywrds: Melanphila picta (Pall.), nursery, pplar, cntrl, bi-eclgy. 8

2 1. GİRİŞ Orman Amenajman Envanter çalışmaları snuçlarına göre ülkemizin tplam rman alanı 21,188,746 hektardır. Bu alanın Türkiye yüzölçümüne ranı %27,22'dir. Ormanlarımızın ancak %42,19'unu teşkil eden 8,94,214 ha saha iyi kru vasfındadır. İyi kru özelliğindeki rmanlarımızın ülkemiz yüzölçümüne ranı ise %11,48'dir (Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü). Özellikle hızlı nüfus artışı, dunun hala ülkemizde en önemli yakacak maddesi larak kullanımı, ssy-eknmik gibi nedenlerle rmanlarımız üzerindeki baskılar günümüzde de önemini krumaktadır. Ülkemizde hızla artan dun ham maddesi ihtiyacını dğal rmanlarımıza zarar vermeden karşılayabilmek için kavak ve hızlı gelişen türlerle endüstriyel plantasynların geliştirilmesi tek çıkar yl larak görülmektedir (Zengin, 1998). Uygun ekljik şartlara sahip ha sahada hızlı gelişen türlerle tesis edilecek endüstriyel plantasynlarda yılda 35 milyn m 3 dun üretilebilecek ve 455. ha saha kullanılarak bu üretimin 12,5 m 3 'ü Kavak'tan elde edilebilecektir (Birler, 1995). Bilindiği üzere hızlı gelişen ağaç türleri arasında bulunan kavakçılık, geleneksel ağaç türlerimiz arasında yer alıp uzun yıllardan beri ülkemizde yetiştirilmekle birlikte, özellikle İzmit ve Adapazarı yöresinde ağırlık kazanmıştır. Kavak yetiştiriciliğinde kaliteli, teknik özellikleri iyi kavak dunu elde etmek temel amaçtır. Bu amaca ulaşılabilmesi; uygun yetiştirme teknikleri yanında kavaklarda zarar yapan böceklerin biyekljisi, mücadele yöntemlerinin de iyi bilinmesine bağlıdır. Sarılekeli Kavak Süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)], Türkiye de ağaçlandırmalarda ve fidanlıklarda zarar vermekte lup günümüzde İç ve Güneydğu Anadlu bölgelerimizde kavakçılığımızı tehdit eden en tehlikeli böceklerden birisidir. Bulaşmasının tek sebebi, ağacın yeterli su alamaması nedeniyle strese girmesidir (Knf, 1972). Bu durumda kavağın su alımını lumsuz yönde etkileyecek her faktör (kalitesiz fidan, dikim çukuru derinliğinin yetersizliği, sulama yetersizliği, tprak işlemede yapılacak yanlışlıklar vb.) M. picta zararına neden lmaktadır. M. picta yılda bir döl vermekte lup diğer bölgelerde döl sayısında bir değişiklik görülmemektedir. Erginleri 2 C üzerindeki sıcaklıklarda, gövdelerin güneş alan kısımlarında aktif hale geçerler. Çiftleştikten biriki gün snra genellikle gövdelerin tprak seviyesinden 2-2,5 m yükseklikteki kısımlarına yumurta bırakırlar. Yumurtanın kuluçka süresi 9-14 gün kadardır. Yumurtadan çıkan larvalar kabuğu delerek altına girer ve kabuğun esmerleşmesi, hafifçe kızarması ve nihayet içe dğru çökmesi, böceğin varlığını gösteren belirtilerdir (Güler ve Can, 1994). M. picta nın esas knukçusunu kavak luşturmakla birlikte, özellikle Ppulus alba, P. nigra ve P. pyramidalis gibi türlerde bl larak rastlanır. Ülkemizde özellikle 2, 3, 4 ve 5 yaşındaki fidanlarla genç ağaçlarda zararlı lduğu belirlenmiştir. Larvalar, kavak fidan ve ağaçlarının gövdelerinde, kabuk altındaki dun dkuları içlerinde düzgün lmayan tüneller açar. Fizyljik dengesi bzulan ve dlayısıyla zayıf düşen ağaç ve fidanlara saldırmayı tercih eder (Lds ve Tezcan, 1995). İtalya da M. picta en yaygın böceklerden lup yılları arasında zayıf tpraklarda gelişen kavak plantasynlarında önemli zarara neden lmuştur (Cavalcaselle, 1972). M. picta nın neden lduğu zarar yüksektir. M. picta zararının artmasında; kuraklık, uygun lmayan fidan ve dikim yeri veya yanlış dikim tekniği kullanılması, fidanların bakımının yapılmaması ve sahaya adapte lamayan fidanların dikimi gibi nedenler önemli rl ynamaktadır (Chdjai ve ark. 1977; Cavalcaselle, 1972). Fidanların dikildiği ilk yıllarda ağaçları zayıf düşürerek buprestid saldırısına duyarlı hale getiren abiytik faktörler arasında; uygun lmayan tprak tipi, kuraklık, yanlış kültürel uygulamalar (genç kavakların fidanlıktan sökülmesi ile dikim arasında çk fazla sürenin geçmesi, dikimlerin çk geç mevsimde yapılması, dikim çukurlarının yüzeysel açılması ve dikimden önce tprağın yeterince işlenmemesi) sayılabilir (Cavalcaselle, 1972). Kızılırmak (Çankırı)'da (63 m) bu çalışma ile tespit edilmiş lan M. picta nın biyljisi ile mücadelesine yönelik bazı parametreleri belirlemek amacıyla bu çalışma ele alınmıştır. 9

3 2. MATERYAL VE METOT Çalışmanın ana materyalini Kızılırmak (Çankırı)'da (63 m) Sarılekeli kavak süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)] ile bulaşık, ilaçlanmamış 3 yaşındaki yerli servi kavağı (Karakavak bireyleri) luşturmuş, stere mikrskp, buz kabı, çıkış kafesi ise diğer materyal larak yer almıştır. Çalışma alanında periydik gözlemler yapılarak zararlının biyljisi belirlenmiştir. Ayrıca sözü edilen kavaklıktaki tüm fidanlar, zararlı ile bulaşık (gövdede larvanın bulunduğu kısmın üstündeki kabuğun esmerleşmesi, hafifçe kızarması ve snunda içe dğru çökmesi, zararlının duna girmesi durumunda yukarı dğru giden val, içerisi öğüntü dlu galerilerin, erginlerin çıkış deliğinin bulunması) lanlar ve sağlıklı bireyler ilkbaharda sayılıp, bulaşık lanlar sağlamlara ranlanarak bulaşma ranı (%) bulunmuştur. M. picta erginleri kışı geçirdiği kavak gövdesinden çıkmadan önce bulaşık 1 kavak ağacından alınan örnekler, 5'şer cm uzunluğunda kesilip buz kabında taşınarak Fakülte'ye getirilmiş ve bahçede, çıkış kafesi (125 cm uzunlukta ve tülbentten dikilip her ucunda 25 cm tülbent kalacak şekilde iki ucuna 25'er cm çapında silindirik halka geçirilmiş trba) içerisinde kültüre alınmıştır. Çıkış kafesi her hafta kntrl edilip bulaşık örneklerden çıkan M. picta erginleri sayılarak rtamdan uzaklaştırılmıştır. Sayımlara, ergin çıkışı sna erinceye kadar devam edilmiştir. Böylece zararlı erginlerinin bulaşık Kavak ağacından dğal kşullarda çıkış seyri belirlenmiş, değişik tarihlerde saptanan birey sayısı, tplam birey sayısına ranlanarak çıkış yüzdeleri bulunmuştur. Değişik kntrl tarihlerindeki çıkış ranları, birbiri ardınca tplanarak kümülatif (birikimli) çıkışlar belirlenmiştir. M. picta nın, dğal kşullarda yaşam süresi; sözü edilen kavaklıkta, aynı gün elde edilen 14 adet ergin, buz kabında taşınıp Fakülte bahçesinde bulunan, yukarıda sözü edilen kafeslerde, kavak dalı üzerinde kültüre alınarak izlenmiştir. Bunlar haftada genellikle 3'er kez kntrl edilmiş, canlı ve ölü bireyler sayıldıktan snra ölmüş lanlar rtamdan uzaklaştırılmıştır. Sayımlara, kafesteki erginlerin tamamı ölünceye kadar devam edilmiştir. M. picta nın dal kafeslerinden ergin çıkış seyri ve yumurtlama durumu dikkate alınarak çalışmanın yürütüldüğü kavaklıkta ilaçlama zamanı belirlenmiş lup ilaçlar ise literatür taramalarına göre önerilmiştir. Sıcaklık ve nem değerleri, Çankırı Meterlji Müdürlüğü'nden alınmıştır. Elde edilen veriler birlikte değerlendirilerek grafiklerle görsel hale getirilmiş ve aralarındaki ilişkiler belirlenmiştir. 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Kızılırmak (Çankırı) 'da Sarılekeli kavak süslüböceği [Melanphila picta (Pall.)] ile bulaşık bir kavak alanında zararlının biyljisi ve mücadelesine esas bazı parametreleri belirleyebilmek amacıyla ele alınan bu çalışmada zararlının kültür kafesi içerisinde kültüre alınan bulaşık ağaçlardan çıkış seyrine ait snuçlar Tabl1 ve Ek Şekil 1 de; kültür kafesindeki yaşam periydu ise Tabl 2 ile Ek Şekil 2'de verilmiştir. Tabl Yılında Fakülte bahçesinde şifn dal kafesi içerisinde saptanan Melanphila picta (Pall.) nın çıkış seyri Fakülte bahçesinde çıkış kafesinde saptanan erginlerin Sayısı Oranı (%) Kümülatif (%) ,5 12, ,5 25, ,8 68, , 93, ,2 1, Tplam 16 1, Tabl 1 ile Ek Şekil 1 birlikte incelendiğinde M. picta ergin çıkışlarının yaklaşık bir ay ( ) sürmesine karşın ppülasynun yaklaşık 2/3'sinin (%68,8) iki hafta içerisinde ( ) çıktığı, bunu izleyen günlerde çıkışların hızla azaldığı ve tplam 16 bireyin yakalandığı görülmektedir. Hava sıcaklığı rt. 1

4 15 C ye ulaştığında ergin çıkışlarının başladığı ve yğun çıkışların (%68,8) sıcaklığın 15 2 C ler, rantılı nemin %5 8 arasında lduğu sürede tamamlandığı aynı tabl ve şekilden anlaşılmaktadır. Fakülte bahçesinde şifn dal kafesi içerisinde kültüre alınan ve zararlı ile bulaşık kavak örneklerinden hava sıcaklığının rt. 19 C'ye ulaşmasıyla birlikte erginlerin çıkmaya başladığı, yaklaşık bir ay süre ile devam etmesine karşın yaklaşık 2/3'si (%68,8)'nin Mayıs ayı snu ile Haziran'ın ilk haftası içerisinde geçen 13 gün gibi kısa sürede gerçekleştiği ve bu periytta dğal ölümlerin görülmediği (Tabl 1, 2 ile Ek Şekil 2), hava sıcaklığının rt C'ler arasında bulunduğu Haziran ayının rtasından itibaren yumurta bırakmaya başladığı saptanmıştır. Bazı araştırıcılar M. picta nın 19 2 C sıcaklıkta uçmaya başladığını, C'ler arasında yğun uçuşların lduğunu, 14 C nin altındaki sıcaklıkta uçmanın durduğunu ve çk az beslenme yiyimi yaptığını, hava sıcaklığının 24 C'nin üzerine çıktığı Temmuz ayında yumurta bırakmaya başladıklarını ve bu ay byunca devam ettiğini, yılda bir döl verdiğini bildirmektedir (Chararas, 1972; Çanakçığlu ve Ml, 1998). Fakülte bahçesindeki Şifn dal kafesinde M. picta ergin ppülasynun %35,8 i hava sıcaklığının rt C'ler, rantılı nemin %5 85 arasında lduğu yaklaşık 1,5 ay içerisinde ( ) ölmüştür. Buna karşın geriye kalan %64,2 sinin hava sıcaklığının rt C'ler, rantılı nemin ise %48, 82, arasında lduğu Temmuz ayının ikinci haftasında ( ) gerçekleştiği (Tabl 2), buna göre zararlı erginlerinin yaşam periydu yaklaşık 2 ay sürmekle birlikte ppülasynun ani azalışında sıcaklık yükselmesinin de rlünün lduğu kanısına varılmıştır. Tabl 2. Aynı gün elde edilen ve 1999 yılında Fakülte bahçesi şifn dal kafesinde kültüre alınan Melanphila picta (Pall.)'nın yaşam süresi Canlı birey Kümülatif ölüm Ölü birey sayısı Ölüm ranı (%) sayısı ranı (%) ,, ,, ,, ,, ,2 7, ,2 14, , 14, ,2 28, , 28, ,2 35, , 35, , 35, , 35, , 35, ,2 5, ,6 71, ,2 85, , 85, ,2 1, Tabl 2 ile Ek Şekil 2 birlikte incelendiğinde yaklaşık 2 hafta byunca ( ) dğal ölümlerin lmadığı; bunu izleyen 2 hafta içerisinde ( ) erginlerin yaklaşık 1/3 (%35,8)'ünün öldüğü; günü yeniden başlayan dğal ölümlerin hızlanarak devam ettiği ve bu tarihte erginlerin yarısının, günü yaklaşık 2/3'si (%71,6)'nin, günü de tamamının öldüğü anlaşılmaktadır. Buna göre tplam birey sayısının yarısının yaklaşık 1,5 ayda ( ) ölmesine karşın, diğer yarısının Temmuz ayının ikinci haftası içerisinde öldüğü; hava sıcaklığının sırasıyla rt C ve 2 29 C ler arasında değiştiği görülmektedir. 11

5 Sözü edilen kavak alanında 1999 yılında yapılan sayım snucuna göre kavaklıkta bulunan tplam 834 kavaktan 763 adedinin bulaşık lduğu (%91,5), 2 yılında ise kavakların tamamının kuruduğu anlaşılmıştır. Kenbağ (Çankırı) Kavak Fidanlığı nda düşük yğunlukta (vejetasyn dönemi byunca 2 birey) saptanan M. picta erginlerinin zararının tespit edilememesi; zararlının ppülasyn yğunluğunun düşük lması durumunda fidanlıkta önemli zararlara neden lmadığı kanısını vermiştir. Buna karşın yaz ayları aşırı derecede kurak ve sıcak geçen bölgelerimizde ve yeni tesis edilmiş, gereği gibi bakım yapılmayan kavak ağaçlamalarında çk zararlı larak kültürü tamamen rtadan kaldırabilirler. Fakülte bahçesinde M. picta erginlerinin bulunduğu şifn dal kafesinde yapılan incelemede günü yumurta bırakmaya başladıkları belirlenmiştir. Arazide yapılan gözlemlere göre M. picta nın kışı lgun larva döneminde geçirdiği, kışlamaya giren larvaların daha çk sarımsı renk aldığı, ilkbaharda aktif hale gelen larvaların renginin daha kyulaştığı, larva devresinin 1 11 ay kadar sürdüğü, lgun larvanın Nisan ayından itibaren pupa lmaya başladığı, bu sırada larvaların kısalarak tmbullaşıp sarımsı renk aldığı, galerinin ucunda genişletilmiş bir dacıkta 1 13 gün süren prepupa devresini geçirdiği, daha snra ergine benzer serbest pupa dönemini tamamladığı, pupa döneminin 6 7 gün sürdüğü, önce saydama yakın beyaz renk aldıktan snra thrax tan itibaren erginin rengini almaya başladığı, pupadan çıktıktan 3 4 gün snra 3 3,5 mm çapındaki çıkış deliklerinden Mayıs ayı snundan itibaren uçmaya başladıkları ve yılda bir döl verdikleri belirlenmiştir. Yapılan literatür taramalarında da benzer bulgulara yer verildiği anlaşılmıştır (Chararas, 1972; Sekendiz, 1974; Güler ve Can, 1994). Elde edilen bilgiler birlikte değerlendirildiğinde M. picta'nın yayılmasını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi sıcaklık (Chararas, 1972), diğeri ise yanlış kln kullanımıdır (Güler ve Can, 1994). Orta ve Güneydğu Anadlu Bölgeleri'nde kavakçılığı geliştirmeye yönelik çalışmalar sırasında kullanılan kavak klnlarında M. picta'nın ağır zarara neden lmasında en büyük etkenin kalitesiz fidan kullanımı lduğu anlaşılmıştır. Ereğli (Knya)'de 1992 yılında yapılan dikimlerde kullanılan "67/1" klnuna ait fidanların kalitesiz lması nedeniyle 561'i kurumuştur. Bu ranın bazı sahalarda 595'e kadar çıktığı, sözü edilen yörede Anadlu klnu (56/75)'nda % 17, Gazi klnu (56/52)'nda %47, "I 214" klnunda ise %24 ranında kuruma lduğu saptanmıştır (Güler ve Can, 1994). Yerli servi kavağı (Karakavak) nın kullanıldığı çalışma alanında bulunan 834 adet kavak fidanından M. picta ile bulaşık 736 adedinin (%91,5) 1999 yılında, geriye kalanının ise 2 yılında kuruması snucunda yapılan bütün emek, masrafın snuçsuz kaldığı gözlenmiştir. Yapılan incelemelere göre sözü edilen fidanlığın Kızılırmak nehir yatağında, taban suyunun yüksek ve durgun lduğu ağır tprakta tesisi edildiği, büyük bylu fidanların kullanıldığı, sğuk havada açıkta taşındığı, dikim çukurlarının yeterli derinlikte açılmadığı, tekniğine uygun dikim yapılmadığı, kök bğazlarının tprakla kapatıldığı, yeterince sulama, t alımı gibi kültürel uygulamaların yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenlerden dlayı ağaçların fizyljik dengesinin bzulduğu ve zayıf düştüğü, dlayısıyla rtama uyma çabasında başarısız kaldığından M. picta'ya karşı duyarlı hale geldiği kanısını vermiştir. Knukçu uygunluğu yanında batı ve güney bölgeler ile Orta Anadlu da elverişli ekljik kşulların da bulunması nedeniyle M. picta, kavakçılığı tehdit eden en önemli etkenlerden birisi lması (Chararas, 1972; Lds ve Tezcan, 1995; Sekendiz ve Yıldız, 1972) yukarıdaki kanıyı güçlendirmektedir. M. picta'nın esas knukçusunu Kavak luşturur. Özellikle Ppulus alba, P. nigra ve P. pyramidalis gibi türlerde bl larak rastlanır. Aynı şekilde Söğütler de knukçuları arasında sayılmaktadır (Çanakçığlu ve Ml, 1998; Lds ve Tezcan, 1995 ). M. picta esasında kavakların primer zararlısı değildir. Zira böcek herhangi bir sebeple fizyljik dengesi bzulan ve dlayısıyla zayıf düşen, zms basıncı bzulmuş, yapraklarda renk bzukluğu lmuş, gövde canlı dkularında kurumalar başlamış ve genel bir zayıflama gösteren ağaç ve fidanlara saldırmayı tercih eder. Buna karşın, zararlı ppülasynunun eknmik zarar eşiği altında bulunması durumunda ağaç ve fidanın nrmale yakın şekilde gelişmesine engel luşturmadığı da görülür. Bununla birlikte M. picta zararı ağaç gelişmesinin kritik bir dönemine rastladığından bu duyarlı dönemin bilinmesi gerekmektedir (Chararas,1972; Acatay, 1963; Sekendiz, 1974; Trs, 1988 ). M. picta erginleri knukçuların yaprak, yaprak sapı ve tmurcuklarını kemirirlerse de bu evredeki zararları önemsizdir. Asıl zararı larvalarının yapar. Zarar snucunda ağaçların mekanik direncinin azaldığı, zarar gören genç ağaçlar rüzgarlı havalarda klayca kırıldığı, yaşlı gövdelerde ise dunun teknik değerinin düşmesine neden 12

6 lduğu belirlenmiştir. Ayrıca seknder zararlı böceklerin ve hastalıkların gelişmelerine elverişli rtam hazırladığı gözlenmiştir. Kavakların yavaş büyümesi, ağaçların hastalık ve zararlılara karşı ldukça duyarlı hale getirmektedir. Bu bağlamda M. picta ile kavakların kurumalarına neden lan Cytspra kanseri (Cytspra chryssperma Pers Fr.) nin en zararlı etmenlerin başında geldiği saptanmıştır (Knf, 1972). Liu ve Jia (1988) ise C. chryssperma ile M. picta nın kavaktaki zarar durumunu ve hastalık ile zararlı böcekler arasında.6458 ilişki bunduğunu göstermişlerdir. Ülkemizde yapılan bir çalışmada da kavak ağaçlarını zayıf düşürerek C. chryssperma nın hızla yayılmasında M. picta nın etken lduğu anlaşılmıştır (Aktaş ve Şimşek, 25). 4.1.Mücadelesi M. picta ya karşı yapılacak mücadeleleri kültürel önlemler ve ilaçlı mücadele larak ele almak mümkündür Kültürel Önlemler Kavağın uygun rtamlarda yetiştirilmesi ve gerekli bakımların yapılması, zararlıya karşı dayanıklılığı arttırıcı tedbirlerin alınması kültürel önlemler arasında lup bunları aşağıda belirtilen şekilde özetlemek mümkündür: Dikilecek fidanların dnmaması ve köklerinin kurumaması için gerekli önlemleri almak, zararlılarla bulaşık lmayan fidanları dikmek, Dikimden önce alanı mutlaka sürmek, Fidan çukurlarının 9 1 cm den az lmamasını sağlamak, Tmurcukları kabarmış fidanları kesinlikle dikmemek, Dikim esnasında tprağı iyice sıkıştırmak, Gövdeleri Mayıs ayının ilk haftasında zararlının yumurta bıraktığı kök bğazından itibaren 2 2,5 m yüksekliğe kadar 1 lt suya 2 kg sönmemiş kireç veya 4 kg sönmüş kireç kullanarak badana yapmak, yağmurla yıkanması durumunda bu işlemi tekrarlamak, Tprak işlemesi snucu kesekler altında kalan kök bğazlarını açarak kireçle badana yapmak, Vejetasyn mevsimi içerisinde sulama ve tprak işleme gibi faaliyetleri ihmal etmemek, Snbahar dikimlerinin, ilkbahar dikimlerine ranla daha başarılı lduğu dikkate alınarak dikimleri snbaharda yapmaktır İlaçlı Mücadele Gerek bu çalışma ile elde edilen bilgiler, gerekse literatür bildirişleri birlikte değerlendirildiğinde M.picta erginlerinin çıkış seyrinin uzun sürmesi (yaklaşık 1 ay), uzun süre canlı kalması ve bu dönemde yumurta bıraktığı göz önüne alındığında, zararlı ile sözü edilen periytta kimyasal mücadelenin hem ldukça güç, hem de mücadele zamanının büyük önem taşıdığı kendiliğinden anlaşılmaktadır. Larvaların hedef alındığı ilaçlamalar, larva dun tabakasına girmeden önce yapılmalıdır. İlaçlamada hedef, yumurtadan yeni çıkmış veya kabuk altına yeni girmiş larvalardır. Bu nedenle yapılacak mücadele, yumurtadan larva çıkışının devam ettiği sürece (Mayıs snundan Temmuz snuna kadar) yürütülmeli ve 15 2 gün ara ile tekrarlanarak kök bğazından itibaren tüm gövdenin, önerilen ilaçlardan birisiyle (Tabl 3), iyice ilaçlanması gerekmektedir. Larvalar duna girdikten snra yapılan ilaçlama etkili lmamaktadır. Ancak dun içerisine girmiş M. picta larvalarına karşı ilaçların böceğin giriş nktası civarında enjekte edilmesi ile lumlu snuç elde edilebilmektedir. Aslında M. picta larvaları Kavak ağacının dun tabakasında beslendiğinden (xylphage) kabuk tarafından krunmakta ve ilaçlı mücadeleden beklenilen snuç alınamamaktadır (Chararas, 1972). Ayrıca yaygın kavak yetiştiriciliğinin, akarsu kenarlarında, plikültür tarım alanlarında yapıldığı dikkate alındığında dğal düşman kmpleksi, bunların etkinliği ile diğer zararlıların durumu incelenmeden yapılacak kimyasal mücadelenin başta çevre kirlenmesi ve dğal dengenin bzulması lmak üzere önemli srunları da beraberinde getireceği açıktır. Bu nedenle yukarıda belirtilen kültürel tedbirlerin en emin yl lduğu rtaya çıkmakta ve yetişme rtamını iyi şartlarda bulundurmakla hem iyi büyüme ve dlayısıyla iyi vasıflı ağaç elde edilmekte, hem de hastalık ve zararlılara karşı ağaçlar direnç kazanmış lacaktır. 13

7 Ergin çıkışı ve yumurtlama seyri dikkate alındığında M. picta ya karşı yapılacak mücadelenin, yğun ergin çıkış döneminde ve/veya larvalar dun tabakasına girmeden önceki dönemde uygulanması gerektiği snucuna varılmıştır. M. picta ile bulaşık ağaçlardan ilk kez zararlının çıkmaya başladığı tarihten ( ) 13 gün snra yğun ergin çıkışlarının (yaklaşık 2/3'sinin çıktığı) gerçekleştiği ve bu tarihten 3 hafta snra ( ) yumurta bırakmaya başladıkları dikkate alındığında zararlı erginlerine karşı yapılacak mücadelenin yğun ergin çıkışlarının gerçekleştiği ve/veya yumurtalarının açılıp larvaların kabuk altına girmeden önceki döneme turtulması gerektiği kanısına varılmıştır. Ülkemizde yapılan literatür taramasına göre M. picta ya karşı Tabl 3 te önerilen ilaçlardan birisinin kullanılabileceği anlaşılmıştır. Diğer ülkelerde yapılan literatür taramalarında değişik ilaçların kullanıldığı anlaşılmıştır da Peshawar daki 2 yaşlı kavak fidanlarının kök çevresindeki tprakla karıştırılarak 3 g/bitki dzunda M. picta larvalarına karşı yapılan denemede; aldicarb (1%), diazinn (14%) ve endsulfan (3%) ilaçlamadan bir ay snra %1 ranında etkili lmasına karşın, disulftn (15%) ise %66 etkili lmuştur. Kavak gövdelerinin.1-.3% a.i. dzunda acephate, phspheridn, deltamethrin veya dicrtphs ile ilaçlanması etkili lmamıştır (Gul ve Chaudry, 198). Irak ta 1972 yılında yapılan bir çalışmada, M. picta ile bulaşık ağaçların gövdesine.25% Metasystx R. isimli ilacın sürülmesi önerilmektedir (Rberts, 1972). Tabl 3. Melanphila picta (Pall.) ya karşı kullanılan ilaçlar ve dzları Etkili madde adı ve ranı Frmülasynu Dzu (1 lt suya) Preparat (ml) Parathin methyl, 36 g/l EC 1 Oxydemetn-methyl, 265 g/l EC 1 Dimethate, 4 g/l EC 1 * Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü kayıtları Elde edilen bulgular birlikte değerlendirildiğinde hava sıcaklığının rt. 19 C ye ulaştığı Mayıs ayı snundan itibaren M. picta erginlerinin kışlaklarından çıkmaya başladıkları ve yğun çıkışların (ppülasynun 2/3 sinin çıktığı) yaklaşık 2 haftada gerçekleştiği ve bu dönemde dğal ölümlerin lmadığı; erginler 7 hafta süreyle dğada bulunmasına karşın %36 sının Haziran ayında, %64 ünün ise Temmuzun ikinci haftasında öldüğü; ilaçlı mücadelesi bulunmakla birlikte en emin ylun kültürel yöntemler lduğu anlaşılmıştır. KAYNAKLAR Acatay, A., (1963), Tatbiki Orman Entmljisi. İÜ Yayınları N: 168, Orman Fak., N: 94, İstanbul, 17 s. Aktaş, H., Şimşek, Z. Çankırı Kenbağ Orman Fidanlığındaki Kavak Fidanlarında Cytspra Kanseri (Cytspra chryssperma Pers. Fr.) Nin Mrfljisi, Zararı Ve Alınabilecek Önlemler, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 55, Sayı 2, 47-57, (25). Birler, A.S., (1995), Ormanlarımızın krunması için endüstriyel plantasynların önemi.tema Vakfı Yayınları, N :8, İzmit, 28 s. Chararas, C., (1972), Kavağın gövde içine arız lan bazı böceklerin ekljik durumla ilgili görüntüleri. Or. Gn. Müd.Tek. Hab. Bült.,44 : Cavalcaselle, B., (1972), Eclgia ed etlgia di alcuni Buprestidi ncivi al pipp nell'italia centrmeridinale, Redia, 53: Chdjai, M, Thielges, B.A., Land, B., (1977), Pplar pests f Iran and the Mideast, Prceedings: sympsium n eastern cttnwd and related species. Greenville, Mississippi Sept Oct. 2, Çanakçığlu, H., T., Ml, (1998), Orman Entmlisi Zararlı ve Yararlı Böcekler. İ.Ü. Orman Fak. yayınları, Fakülte N: 451, İstanbul, 541 s. 14

8 Gul, H, Chaudhry, M.I., (198), Efficacy f granular insecticides against flat-headed pplar brer Melanphila picta Pall (Buprestidae, Cleptera). Pakistan Jurnal f Frestry, 3: 2, Güler, N., P. Can, (1994), Orta ve Güneydğu Anadlu'da kullanıla kavak klnlarında görülen zararlılar. T.C. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araşt. Müd.Tek. Bült.N :166, İzmit, 24s. Knf, H.E. (1972), Frestentmlgical Studies İn Iraq. Iı. The Pest Prblem Of Pplar Cultivatin. Zeitschrift Für Angrew And Entmlgie, 71(1): Liu, X.D., Jia, X.Z, (1988), A Grey Related Analysis Cytspra chryssperma With Melanphila Decastigma Of Pplar., Frest Pest And Disease, 4: Lds, N., S. Tezcan, (1995), Türkiye Entmljisi V Buprestidae (Genel Uygulamalı ve Faunistik). Entmlji Derneği Yayınları N: 8, İzmir, 138 s. Rberts, H., (1972), Frestry research, demnstratin, and training, Arbil, Iraq. Frest entmlgy, FAO-Reprt. 1972, N. FO : DP-IRQ , Technical Reprt 6, 145 pp. Sekendiz, O.A., N. Yıldız, (1972), Melanphila picta Pall.'nın Türkiye'deki biyljisi, Kruma ve savaş mettları. T.C. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araşt. Ensti. Yıllık. Bült. N:7, İzmit, Sekendiz, O.A., (1974), Türkiye Hayvansal Kavak Zararlıları Üzerinde Araştırmalar. Karadeniz Teknik Üniv., Orman Fak. Yayın N: 3, İstanbul, 195 s. Trs, S., (1988), Park ve Süsü Bitkileri Zararlıları. Peyzaj Mimarisi Deneği Yayınları, Ankara, 165 s. Yıldız, N., (1972), Melanphila picta Pall. ın Türkiye deki Biyljisi, Kruma ve Savaş Metdları, Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülten N:7, 69-11, İzmit. Zengin, M., (1998), Farklı meşcereler altındaki ölü örtü ve tprakların bazı hidr-fiziksel özellikleri. Orman Bakanlığı Yayın N : 58, Müdürlük Yayın N : 219. T. C. Orman Bakanlığı Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, İzmit, 72 s. 15

9 EKLER Ort. Sıcaklık ( C) ve Orantılı Nem (%) Ort. Sıcaklık ( C) Orantılı Nem (%) (A) Çıkış kafesinde saptanan ergin sayısı (adet) ile ranı (%) Ergin Sayısı Ergin Oranı (B) (C) Ergin Oranları Tplamı (%) Ek Şekil Yılı Çankırı (Merkez)'da sıcaklık ve nem değerleri (A) ile Fakülte bahçesi çıkış kafesinde Melanphila picta (Pall.)'nın ergin sayı, ranı (B) ve ergin ranları tplamı (C)

10 EKLER devam ediyr Ort. Sıcaklık ( C) ile Orantılı Nem (%) Ort. Sıcaklık ( C) Orantılı Nem (%) (A) Canlı ve Ölü Birey Sayısı (Adet) Canlı Birey Sayısı Ölü Birey Sayısı (B) Ölüm Oranı (%) ve Kümülatif Ölüm Oranı (%) Ölüm Oranı (%) Kümülatif Ölüm Oranı (%) (C) Ek Şekil Yılı Çankırı (Merkez)'da sıcaklık ve nem değerleri (A) ile Fakülte bahçesi şifn dal kafesinde Melanphila picta (Pall.)'nın canlı-ölü birey sayı (B) ve ranı (C). 17