SEKTOR~ PROFILI. HAZlRLAYAN TALUY EMIL

Transkript

1 SEKTOR~ PROFILI HAZlRLAYAN TALUY EMIL EKIM 2001

2 BAKLiYA T SEKTÖR PROFiLi 1. ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI 2. SEKTÖRÜN GELiŞiMi VE POTANSiYELi 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 3.1. Bakiiyat Çeşitleri 3.2. Bakiiyat Üretimi 4. iç PiYASA YAPISI 5. DIŞ TiCARET 5.1. ihracat 5.2. ithalat 6. Sektörde Yaşanan Sorunlar 7. Sektördeki Kuruluşlar 8. Sonuç ve Değerlendirme 2

3 1. ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI Baklagiller insanlar tarafından ilk çağlardan beri üretilen besin gruplarından birisi olup, gerek insan gerekse hayvan beslenmesinde büyük önem taşımaktadır. Yaklaşık adet baklagil türünden günümüzde tanesi ekonomik önem taşımaktadır. Türkiye'de yetiştirilen baklagillerden ekonomik öneme sahip olanlar insan beslenmesi için kullanılan mercimek, nohut, kuru fasulye, bakla, bezelye ve börülce ile hayvan beslenmesinde kullanılan fiğ ve burçaktır. Armonize Sistem No Ürünün Tanımı 0713 Kuru Baklagiller Bezelye Nohut Fasulye Mercimek Baklalar Diğerleri Börülce Barbunya Bakiiyat grubunu oluşturan ürünlerin en önemli özellikleri bileşimlerinde yüksek oranda protein içermeleridir. Bakiiyat içerisinde yeralan ürünlerin ortalama protein içerikleri %20'nin üzerinde olup, bu oran geleneksel besin çeşidi olan buğdaya göre 2-3 kat daha fazla proteini ifade etmektedir. Ayrıca bu ürünler başta A ve B vitamini olmak üzere gerek vitaminler açısından gerekse demir, kalsiyum ve magnezyum gibi mineraller açısından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bunlara ilave olarak karbonhidrat içerikleri de oldukça yüksektir. Bu nedenle bakiiyat ürünleri önemli bir besin kaynağı olarak dikkat çekmektedir. insan beslenmesinde önemli rol oynayan hayvansal proteinlerin yeterli olmadığı veya hayvansal proteinlerin yeterli olmasına rağmen bileşimlerinde doymuş yağlar ve kolesterolün bulunması nedeniyle sağlık bilincinin gelişmiş olduğu ülkelerde bu ürünleri tüketmeme yönündeki eğilimlerin olması bakiiyat tüketiminin oldukça yüksek boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır. 3

4 ÖNEMLi BAKLiYA T ÜRÜNLERiNiN BESiN DEGERLERi (100 gr içerisinde) Enerji. Protein Yağ Kal s. Demir 81 Vit. 82 Vit. Niasin AVit. (Kal) B. Fasul. 340 (gr) (gr) (Mg) (Mg) (Mg) (Mg) (Mg) 2.4 (lu) - Mercim Nohut Barbun Kaynak: Uluslararası Nohut ve Mercimek Sempozyumu Bildiri Kitapçığı,TMO Yayınları 2. SEKTÖRÜN GELiŞiMi VE POTANSiYELi Dünya baklagiller üretiminde ülkemiz önemli üretici ülkeler arasında yeralmaktadır yılından önce il bazında uygulanan kırsal kalkınma projelerinin, 1982 yılından sonra ise nadas-tahıl sisteminin yoğunlaştığı ve yıllık yağışların 450mm'nin üzerine çıktığı yörelerde uygulanan "Nadas Alanlarının Daraltılması Araştırma ve Yayım Projesi"nin ülkemiz bakiiyat üretiminin arttırılmasında büyük etkisi olmuştur. Toplam bakiiyat üretiminde 1997'1ere kadar süren artış, esas itibariyle mercimek ve nohut üretimindeki artıştan kaynaklanmıştır. Bu artışlar nedeniyle Türkiye dünya mercimek üretiminde %20'nin üzerindeki payı ile ilk sırayı alırken, nohut üretiminde yaklaşık % 1 O'luk payı ile Hindistan'ın ardından ikinci sırada yeralmaktadır. Oysa 1999 yılı sonunda gelinen nokta üretimde gerilemedir. Türkiye mercimek üretiminde dünya ikincisi iken pazar payı %12'ye gerilemiştir. Nohutta ikincilikten üçüncülüğe gerilerken pazar payı da %6'ya düşmüştür. 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 1999 yılı verilerine göre ülkemizde tarla ürünleri ekilen alan hektar olup, bu alanın %8.5'ini ( hektar) baklagiller oluşturmaktadır. Ülkemizde tarla ürünleri içerisinde baklagiller tahıllardan sonra en önemli yeri tutmaktadır. 4

5 BAKLAGiLLER; Ekim Alanları (Bin Hektar) Bakla Bezelye Nohut Fasulye Mercimek Börülce Toplam Kaynak: DiE, istatistik Yıllığı, 2000 Bakiiyat olarak tabir edilen altı tür yemeklik tane baklagil içerisinde hektarla nohut ilk sırayı almakta, nohutu hektarla mercimek, hektarla kuru fasulye, hektarla bakla, hektarla börülce, hektarla da bezelye takip etmektedir. Ülkemizde üretilen bakiiyat içerisinde nohut ve mercimek en önemli yeri tutmaktadır yılı itibariyle ülkemiz toplam bakiiyat üretimi bin ton olup, bunun içerisinde nohutun payı %41.3, mercimeğin payı %28, fasulyenin payı % 17.5, baklanın payı %1.5, bezelye ve börülcenin payı ise toplam %0.19'dur. Bu ürünler içerisinde bezelye ve börülce üretimde olduğu gibi ihracatımızda da küçük bir pay almaktadır Bakiiyat Çeşitleri: Bakla: 1970'1i yılların sonu 1980'1i yılların başında hektarlık bir alana bakla ekilmiş ve bin ton dolayında da ürün elde edilmiştir yılından itibaren ekim alanı hektarın üzerine çıkmış, 1987 yılında ise hektar olmuştur. Ekim alanlarının genişlemesiyle üretim de tonu bulmuştur yılından sonra bakla ekim alanları hızla daralmış, bu yüzden üretim azalmıştır. Önce hektara 1991 yılından itibaren de hektara kadar azalan ekim alanı 1997'de hektara, 1999'da ise hektara kadar inmiştir yılında ton olan üretim ise hızla azalarak 1997'de , 1998'de ton, 1999'da da tona gerilemiştir. 5

6 1998 yılı üretiminin %45.4'ünü Balıkesir, %22.2'sini Çanakkale sağlamıştır. Diğer büyük üretici iller ise Muğla, Manisa ve Bursa'dır. Toplam tonu bulan bu 5 ilin üretimi toplam üretimin %90.2'sini meydana getirmektedir. Bezelye: 1970'1i yılların sonunda hektar olan ekim alanı 1982 yılından itibaren hektarın altına, 1989 yılından itibaren de hektarın altına inmiştir yılında hektar, 1999 yılında ise hektar alana bezelye ekilmiştir. 1970'1i yılların sonunda tonu aşan, 1981 'de tona kadar çıkan bezelye üretimi 1985'de tona kadar düşmüştür. Üretim yıllarında tekrar tona kadar çıktıysa da sonraki yıllar azalmış, tonun altına kadar düşmüştür. Üretimdeki bu azalma doğal olarak bezelye ekim alanlarının daralmasından kaynaklanmaktadır yılı için tespit edilen ton olan üretimin tonluk bölümü Bursa'da elde edilmiştir. Çanakkale'de 780 ton, Yalova'da 107 ton olmak üzere bu üç ilde toplam üretimin % 76.3'ünü sağlamıştır. Nohut: En fazla üretimi olan ürünlerden biri olan nohutun 1978 yılında hektar olan ekim alanları 1983'de hektarın, 1986'da , 1987'de , 1988'de , 1989'da hektarın üzerine çıkmıştır yılı hektarla nohut ekiminin en yaygın ekildiği yıl olmuştur yılından itibaren ekim alanları hektarın altına düşmüş ve giderek azalmıştır. 1997'de hektar, 1999 yılında ise hektarlık alana nohut ekilmiştir. Ekim alanlarındaki bu değişim doğal olarak üretime de yansımıştır. 1980'1i yılların başında tonun üzerinde olan üretim 1984'de , 1985'de , 1986'da , 1987'de tonun üzerine çıkmıştır ve 1991 yıllarında tonun üzerinde üretim elde edilmiş, 1992 yılından itibaren azalan üretim 1998 yılında ton, 1999 yılında da ton düzeyine gerilemiştir yılında en fazla nohut üreten iller olarak Konya %8.9, Yozgat %6.6, Diyarbakır %5.7, Uşak %5.6, Isparta %5.2, K.Maraş %4.6, Adıyaman %4.2, Muş % 3.7, Antalya, Çorum, ve içel% 3.4'erlik paylarla sıralanmıştır yılı nohut üretimlerine bakıldığında Konya ton, Çorum ton, Diyarbakır ton, K.Maraş ton ile ilk sıralarda yer almaktadır. 6

7 Fasulye: Fasulye en geniş ekim alanlarına hektarla 1987 yılında kavuşmuştur yılları arasında ekim alanları hektardan hektara kadar çıkmıştır. Bu tarihten sonra azalan ekim alanları 1993'de hektara kadar gerilemiştir. Tekrar başlayan genişleme sonucu 1997'de hektara ulaşıp, 1999 yılında az bir düşüşle hektar olmuştur yılı öncesinde ton arasında seyreden üretim ise 1987 yılından itibaren 1989 ve 1994 yılları hariç tonun altına düşmemiştir yılında ton olan üretim her yıl ton olmak üzere sürekli bir artış sergilemiştir yılı üretimi ton olarak gerçekleşmiştir. Fasulye diğer baklagillere göre ülke genelinde yaygın olarak dağılmış bir üründür. Buna rağmen üretimin %13.6'sı K.Maraş, %10.9'u Konya, %4'ü Malatya, %3.4'ü Balıkesir, %2.5'i Yozgat illerinde toplanmaktadır. Diğer üretim yapılan iller ise Adıyaman, Ankara, Antalya, Çorum, Isparta, Muş ve Uşak'tır yılında K. Maraş'ta ton, Konya'da ton üretim gerçekleşmiştir. Mercimek: Son 20 yıl içinde mercimek üretiminde en yüksek noktaya 1988 yılında erişilmiştir. O yıl hektarlık ekili alandan ton mercimek hasadı yapılmıştır yılında ekim alanları hektara kadar çıkarıldıysa da mevsim koşulları nedeniyle aynı üretim elde edilememiş hatta üretim yarı yarıya azalmıştır. Bundan sonra ekim alanları sürekli daralırken üretimde dalgalanmalar görülmüştür yılında hektar olan ekim alanları 1991'de hektarın, 1994'de hektarın, 1997'de hektarın altına düşmüş, 1999'da da hektara kadar gerilemiştir yılından sonraki en yüksek üretim ise 1990 yılında tonla elde edilmiştir yılındaki tonluk üretim bir kenara bırakılırsa arası üretim ton arasında gerçekleşmiştir yılında tona, 1999 yılında da tona kadar inmiştir yılı üretiminin tonunu yeşil mercimek, tonunu kırmızı mercimek oluşturmuştur. Yeşil mercimek hektar, kırmızı mercimek hektar alandan elde edilmiştir. 53 ilde yapılan tonluk yeşil mercimek hasadının % 63.7'si 3 ilde elde edilmiştir rakamlarına göre Urfa tonla %26.85, Diyarbakır tonla %21.27, Mardin tonla %14.48, Yozgat 7

8 tonla %6.95 ve Gaziantep tonla %6.00 pay almıştır. ilk beş ilin üretimi, Türkiye toplamının %75.55'ini teşkil etmektedir. Börülce: Börülce üretiminin en yüksek olduğu yıllar olarak arasında geçen 4 yılda kaydedilmiştir. Bu yıllarda ton börülce üretimi olmuştur yıllarında tonun altına düşen üretim 1991 yılından itibaren de ton arasında dolaşmıştır. Üretim 1997'de 2.500, 1998'de tondur yılında ton ürün elde edilmiştir. Bu üretimin de tonu Uşak, 534 tonu Manisa, 367 tonu Muğla, 255 tonu Isparta illerinde sağlanmıştır Bakiiyat Üretimi TÜRKiYE BAKLiYAT ÜRETiMi (Bin Ton) Yıllar Nohut Mercimek Fasulye * Kaynak: DiE, istatistik Yıllığı, 2000 (*Tahmini) Bakla Bezelye Börülce Toplam * Yapılan projeksiyenlara göre GAP Projesinin 2010 yılında devreye girmesiyle bakiiyat üretimimizin de önemli ölçüde artış göstereceği tahmin edilmektedir. GAP'ın kapsadığı illerde halen ton kuru fasulye, ton nohut ve 565 bin ton mercimek üretilirken 201 O yılında kuru fasulye üretiminin tona, nohut üretiminin tona, mercimek üretiminin ise tona yükseleceği tahmin edilmektedir. 201 O yılında ülke genelinde kuru fasulye üretiminin tona, nohut üretiminin tona, mercimek üretiminin de tona yükseleceği tahmin edilmektedir. 8

9 TÜRKiYE BAKLiYAT ÜRETiM MERKEZLERi VE ÜRETiM MiKTARLARI Ekim Alanı 1 (2000) NOHUT Konya * Çorum Ş.Urfa Diyarbakır K. Maraş FASULYE K. Maraş Konya * Erzincan Samsun K.MERCiMEK Ş.Urfa Mardin Diyarbakır Gaziantep Y.MERCiMEK Yozgat * Çorum Kaynak:Tarım il Müdürlükleri 2000 Üretim 2 Üretim 2 (2000) (1999) * * Hektar, 2 Ton, * 1998 rakamları Ülkemiz bakiiyat üretimi ülke geneline yayılmış olmakla beraber Güneydoğu, Akdeniz, Ortakuzey ve Ortagüney bölgeleri üretimin en yoğun olduğu bölgelerdir. Genel olarak, kırmızı mercimek Güneydoğu, yeşil mercimek ve nohut Ortakuzey, fasulye Ortagüney, bakla ve börülce ise Ege Bölgesinde yetiştirilmektedir. 9

10 BAKLiYAT TÜKETiM MiKTARLARI YILLAR MiKTAR (Bin Ton) DEGER (Milyar TL) * Kaynak: DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 2000 Yıllık Artış % fiyatları baz alınmıştır. (*Tahmini) Tüketim alışkanlıklarının değişmesi ve insanların fast-food yemek tarzına yönelmeleri ile bakiiyat tüketiminde yıllar itibariyle azalmalar görülmektedir. Ayrıca bakiiyat fiyatlarında %1 OO'ün çok üzerinde görülen artışlar nedeniyle dar gelirli insanlar için bakiiyat artık lüks bir tüketim maddesi haline gelmiştir. istanbul'da BAKLiYA T SATIŞ FiYA TLARI (TL) Ürün Ekim 1998 Ekim 1999 Ekim 2000 Değişim*(%) Fasulye Barbunya Nohut V. Mercimek K. Mercimek Bu lg ur * Ekim 2000'in Ekim 1999'a göre artışı Not: Ekim 2000 itibariyle son 12 aylık %46.2'dir. (ito) istanbul ücretliler geçinme endeksi Bakiiyat fiyatlarındaki artışın enflasyonun çok üzerinde olduğu görülmektedir. Özellikle nohut, fasulye ve barbunyadaki fiyat artışı enflasyonun 2 katından fazla olarak gerçekleşmiştir yılında 1996'ya oranla bakiiyat fiyatları %50 civarında artmıştır. Oysa 2000 yılında 1999'a göre olan fiyat artışları %100'1ere varmıştır. Bu artışlardaki sebepler arasında, sözkonusu dönemdeki kuraklığın yol açtığı rekolte düşüklüğü ve ithalatın kısılacağı yönündeki spekülasyonlar gösterilebilir. 10

11 4. iç PiYASA YAPISI Bakiiyat piyasasında üretimdeki azalma nedeniyle ürün bulmakta zorluk çeken ve fiyatlardaki hızlı artıştan olumsuz etkilenen firmalar son iki yılda piyasadan çekilmenin yollarını aramışlardır. Baklagil üretiminde kalitenin giderek düşmesi ve rakip ü:kelerin yaptıkları araştırma yatırımlarıyla daha kaliteli üretim yaparak dünya pazarlarında söz sahibi olmaya başlaması ihracatçı firmaları zor duruma düşürmüştür. 1980'1i yılların ikinci yarısında baklagil üretimi o yıllarda başlatılan ihracat hamlesiyle çiftçi tarafından büyük kabul görmüş, kısa sürede hem ekim alanları hem de üretimde büyük artışlar sağlanmıştır. 1980'1i yılların başında 1.5 milyon hektarı bulmayan ekim alanları kısa sürede genişleyerek 1989 yılında 2.3 milyon hektara ulaşmış, doğal olarak bu değişim üretime de yansımıştır. Nitekim 1993 yılına kadar baklagil ekim alanı 2 milyon hektarın altına düşmemiştir yılında yaşanan ekonomik kriz, ardından tarıma yönelik özendirme politikalarının bir kenara bırakılması, çiftçinin bakiiyat üretimine yönelik ilgisinin azalmasını beraberinde getirmiştir. Kısa sürede ekim alanları hektara (1997 yılı) kadar gerilemiştir yılında bu rakam hektara kadar düşmüştür. Bu değişmeler sonucu 1980'1i yılların ilk yarısında 1.5 milyonu bulmayan üretim, ekim alanlarının genişlemesiyle 1988'de 2.3 milyon tona kadar çıkmış, 1989 yılında tarımdaki genel bir gerilemenin de etkisiyle 1. 7 milyon tona gerilemiştir yılı toplam üretimi ise 1.4 milyon tonun altına kadar düşmüştür. 5. DIŞ TiCARET 5.1. ihracat Türkiye dünyanın en büyük bakiiyat ihracatçılarından birisi olup, ülkemiz dış ticaretinde bakiiyat ürünleri özellikle 1980 yılından sonra üretimde görülen büyük artışlar neticesinde önem kazanmaya başlamıştır. Üretimdeki artışların en önemli nedeni de ihracat artışıdır. Özellikle 1980'1i yıllardaki önemli ihracat teşvikleri fiyat rekabeti nedeniyle bakiiyat ihracatını patlatmıştır. ihraç ettiğimiz bakiiyat ürünleri içerisinde mercimek ve nohut en önemli yeri tutmakta, bu ürünleri de kuru fasulye izlemektedir. 11

12 90'1ı yıllarda en üst seviyeye ulaşarak 600 milyon doların üzerine çıkan bakiiyat ihracatı, özellikle son beş senede çok büyük gerileme kaydederek 2000 yılında 100 milyon dolarlar seviyesine kadar düşmüştür. Bu düşüşteki en büyük sebep doğal olarak üretimdeki düşüştür. Ülkemizden yapılan bakiiyat ihracatı, Türkiye dışında önemli ihracatçı ülkelerin üretim miktarlarında görülen artış ve azalışlar, dünya piyasalarında oluşan fiyatlar ve oldukça sabit bir tüketim karşısında özellikle iklimsel faktörlerin etkisiyle yurtiçi üretim miktarında görülen dalgalanmaların etkisinde kalmaktadır yılı verileri dikkate alındığında toplam milyon dolar olarak gerçekleşen bakiiyat ihracatımızın % 42.6'sını nohut, %42.4'ünü kırmızı ve yeşil mercimek, %13'ünü kuru fasulye, % 0.4'ünü de bakla oluşturmaktadır. Bezelye ve börülcenin ülkemizden ihracatı yok denecek kadar azdır. Burada belirtilmesi gereken diğer önemli bir konu da yeşil mercimek ihracatımızın 1990 yılından itibaren sürekli azalma gösterdiğidir yılına kadar dünyanın en büyük yeşil mercimek ihracatçısı olan ülkemizin Kanada ve ABD'nin üretimlerini arttırmaları ve verim yüksekliğine parelel olarak dünya piyasalarına düşük maliyetli ürünlerle girmeleri ülkemizin dünya piyasalarındaki üstünlüğünü kaybetmesine neden olmuştur yılından sonra özellikle nohut ve mercimek üretimimizde meydana gelen artışlara paralel olarak bu ürünlerin ihracatı da önemli ölçüde artış göstermiştir.1980 yılından önce 100 milyon doların altında seyreden ihracatı m ız 1980 yılından sonra 200 milyon doların üzerine çıkmıştır. Ancak ihracatımız yıllar itibariyle dalgalanma göstermektedir. Bu dalgalanmalar esas itibariyle üretim miktarındaki değişmelerden kaynaklanmaktadır. Üretimin arttığı yıllarda ihracatımız da artmaktadır. Örneğin 1988 ve 1990 yıllarında üretimin rekor düzeyde gerçekleşmesinin bir sonucu olarak ihracatımız da 300 milyon doların üzerine çıkmıştır. Bu durum üretim artışının ihracata kolay bir şekilde kanalize edilebildiğini göstermektedir. Bunun yanısıra üretimin arttığı dönemlerde yurtiçi fiyatların düşük olması dış pazarları cazip hale getirmektedir. 12

13 TÜRKiYE'NiN BAKLiYAT ihracati. Nohut K.Merc. Y.Merc. K.Fasul. Bakla Diger Toplam 1980 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Kaynak: DTM-EBiM Kayıtları Miktar: Bin Ton, Değer: Milyon dolar Not: 1997, 1998 ve 1999 yılı mercimek ihracatı toplam olarak verilmiştir. 13

14 ÜLKE TÜRKiYE'NiN ÜLKELER itibariyle BAKLiYA T ihra CA Tl (ilk 15 Ülke) MiKTAR (kg) DEGER ($) MiKTAR (kg) DEGER ($) MISIR S. ARABiSTAN ALMANYA ÜRDÜN ingiltere LiBYA i SRAiL SRi LANKA italya LÜBNAN CEZAYiR YUGOSLAVYA HOLLANDA B.A.E ETiYOPYA Kaynak:DiE Not: Ülkeler sıralaması 2000 yılı değerlerine($) göre yapılmıştır Ülkemiz bakiiyat ihracatında Ortadoğu ülkeleri, Kuzey Afrika ülkeleri, Orta ve Batı Avrupa ülkeleri ilk sıraları almaktadır yılı itibariyle ülkemizden bakiiyat ihracatı gerçekleştirilen ülke sayısı 70'in üzerinde olup, Doğu Avrupa ülkeleri, Japonya, Rusya Federasyonu ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ülkemiz için potansiyel arzeden ülkelerdendir ithalat Türkiye esas itibariyle bakiiyat ihracatçısı bir ülke olup, ithalatı oldukça düşüktür yılına kadar ithalatımızın hemen hemen tamamını kuru fasulye oluştururken 1994 yılından itibaren yeşil mercimek ithalatımız da önemli ölçüde artış göstermiş ve özellikle Kanada'dan olmak üzere 2000 yılında ton ithal edilmiştir. Ayrıca hiç ithalatı yapılmamış olan kırmızı mercimeğin Kanada'dan ithalatı 1999 yılında ton, 2000 yılında da 10 kat artarak ton olarak gerçekleşmiştir. 14

15 TÜRKiYE'NiN BAKLiYA T ithala Tl Yıllar Miktar (Ton) Değer (Bin dolar) Kaynak: DTM-EBiM Kayıtları Türkiye, bakliyatta ihracatçı ülke konumunda olmasına karşın özellikle üretimdeki düşüş sebebiyle ithalatında artış yaşamıştır yılında 8.9 ton olan bakiiyat ithalatı sadece 4 sene içinde (1999) 1 O kat artarak 88.4 tona ulaşmıştır. Bakiiyat ithalatının büyük çoğunluğunu mercimek oluşturmaktadır yılındaki bakiiyat ithalatının %48'i, 1999 yılının ise %68'i mercimeğe aittir. Oysa 1994 yılına kadar bakiiyat ithalatımızın büyük kısmını kuru fasulye oluşturuyordu. Fasulye ithalatı 1999 yılı itibariyle ikinci sırada bulunmaktadır. Toplamda, Türkiye'nin 1999 yılı bakiiyat ithalatının önemli bir kısmı Suriye'den yapılmıştır. Bu ülkeyi Kanada, Çin, Arjantin, ABD, Romanya izlemektedir yılında ise Kanada'dan yapılan ithalat patlama yapmıştır. Bu ülkeyi Avustralya, Suriye, Çin ve Meksika takip etmektedir. 15

16 ÜLKE TÜRKiYE'NiN ÜLKELER itibariyle BAKLiYA T ithala Tl (ilk 15 Ülke) MiKTAR (kg) DEGER ($) MiKTAR (kg) DEGER ($) KANADA AVUSTRALYA o o o SURiYE ÇiN MEKSiKA AB. D ARJANTiN MISIR B.A.E. o o ROMANYA MOLDOVA ALMANYA UKRAYNA HOLLANDA HiNDiSTAN Kaynak :DiE Not: Ülkeler sıralaması 2000 yılı değerlerine($) göre yapılmıştır 6. SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR Bakiiyat sektöründe üretimdeki azalma nedeniyle büyük sıkıntılar yaşanmaktadır. Bunları sırasıyla aşağıdaki gibi özetleyebiliriz; -Verim düşüklüğü, - Fiyatlardaki hızlı artış, - ithalat artışının büyük miktarda döviz kaybına neden olması, - Haksız rekabet; firma sayısında artış ve kalite düşüklüğünün sebep olduğu "merdiven altı" üretim, -Sektörün bir çatı altında birleşmemesi, - Ürünlerin dağıtımında yaşanan problemler. 16

17 7.SEKTÖRDEKiKURULUŞLAR Bakiiyat sektöründeki kuruluşların tamamı özel sektöre aittir. Üretici kuruluşlardan bazıları; Reis Gıda A.Ş., Gökbayrak Gıda Maddeleri Tic. ve San. A.Ş., Göze Tarım Ürünleri Paz. ve Tic. A.Ş., Dinçer Gıda San. ve Tic. Ltd.Şti., Baykur Gıda San. ve Tic. A.Ş., Baharoğlu Tarım Ürünleri San. ve Tic. A.Ş., Arbel Baki. Hub. San. ve Tic. A.Ş., As Besin Gıda San. ve Tic. Ltd. Şti., Gökbayrak Gıda Maddeleri San. ve Tic. A.Ş., Aral End. Ürünleri San. ve Tic. A.Ş. EN FAZLA BAKLiYAT ihracati YAPAN ilk BEŞ FiRMA Akdeniz G.D.Anadolu Orta Anadolu 1 ' isi~nbjı ı. <'\'. -;~ii'.....,. Eae.>... Karadeniz '.. 6:; Anad()jti~ Na ri n Altunkaya Baklan Se-Ta Yaşar D. Mahmut Y. Seda Dış Tic Armada Şölen Kas P. TML Nimeks Na ri n D. Baykur Gıda Arbe! Lebsan Başak Korhan P. Belmar Kahraman KurtoğluGıda Es em Karaboğa Baktat Ki bar Sarılar Sevan Urban in ş. Mahmut Y. H u da Nevşehir G. Şenkardeş Alımlar Ko mas Uçkuroğlu ith. Kaynak: Akdeniz ihracatçı Birlikleri Dönem: * SONUÇ VE DEGERLENDiRME 1990 yılında 2.2 milyon tona kadar çıkan üretim 1991 yılından itibaren tekrar azalmış ve 1997'den itibaren 1. 7 milyon ton düzeyine inmiştir. Bu azalmayla birlikte baklagillerde ihracatçı konumda bulunan Türkiye ithalatçı konuma doğru hızla yol almaya başlamıştır. ithalatın azaltılması için yapılması gerekenler şu şekildedir; -Tarım ürünleri ithalatının yurtiçi üretimi olumsuz yönde etkilemesine izin verilmemelidir. Bunun için ithalatta engelleyici tedbirler alınmalıdır. Özellikle hasat dönemlerinde ithalat önlenmelidir. -Bakliyat ürünleri ithalatı üreticiye zarar vermektedir. Üreticiye ve ihracatçıya destek verilmelidir. -Ülkemizdeki çeşit dejenerasyonunun çözümlenmesi gerekmektedir. -Şehirleşme nedeniyle üretim izni verilmemesi sonucu hızla daralan çeltik alanları içinde yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. 17

18 -Gelişmekte olan ülkemizin döviz kaybının önlenmesi bakımından baklagil üretiminin arttırılması zorunludur. - Baklagil üretiminin arttırılmasında en büyük faktör alım fiyatları ile girdi fiyatları arasındaki dengenin kurulmasıdır. -Üreticiler ürettiklerinin karşılığını alamadığı için her yıl rekoltede azalma yaşanmaktadır. Üretici teşvik edildiğinde ve bilinçli eğitim konusunda eğitilip destek gördüğü takdirde rekoltede artışlar sağlanacaktır. 18

19 KAYNAKÇA - i GEM E Ürün Profili, Nohut, 1991, Sayı 9 - igeme Ürür Profili, Mercimek, 1992, Sayı 4 - Bakiiyat Sektör Araştırması, igeme, SITC Export Dergisi, Ocak-Şubat Gıda Dergisi, Şubat Dünya Gazetesi, 1998, DTM, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1996 ve DiE Tarım istatistikleri özeti, 1997, 1998, 1999, DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı,