Stratejik. İnsan Kaynakları Yönetimi. Kavramsal, Stratejik ve Kültürel Temeller PROF. DR. SERKAN BAYRAKTAROĞLU DOÇ. DR. ERHAN ATAY.

Transkript

1 Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramsal, Stratejik ve Kültürel Temeller PROF. DR. SERKAN BAYRAKTAROĞLU DOÇ. DR. ERHAN ATAY İstanbul Beta

2 Yayın No : 3360 İşletme Ekonomi Dizisi : Baskı - Ağustos - İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Veysel Coşkun Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Her şeyin başına stratejik önekini koymak gerçekten gerekli mi? Yoksa sadece bir moda mı? Yoksa şey yerine stratejiyi mi kullanmaya başladık artık? İnsan kaynakları alanı hem teorik hem de pratik açılardan sürekli bir dönüşüm içerisindedir. Bu bağlamda şirketlerin her zamankinden fazla rekabetçi olmaları gerekmektedir. İnsan kaynakları, değişen şirket yapıları içinde bugüne kadar olduğundan daha stratejik bir rol üstlenmiş durumdadır. Yetenek savaşlarının yaşandığı günümüzde, entelektüel sermayenin alt bileşeni olan insan sermayesinin bir şirketin sahip olduğu en önemli değer olduğu görülmektedir. Örgütlerin stratejik kararlarında insan kaynakları yönetiminin önemini artıran faktörler arasında sanayileşmiş ülke ekonomilerinin sağlıklı yapılarının bozulması, ulusal ve uluslararası rekabetin yoğunlaşması, ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesi, verimlilik artışının yavaşlaması, klasik personel yönetimi anlayışının insan kaynaklarının etkin yönetiminde yetersiz kalması sayılabilir. Bu çerçevede, günümüzde insan kaynakları yönetimi, daha geniş ve stratejik bir çerçevede, işgörenleri örgütün en önemli değeri olarak kabul eden, örgütün verimliliğini artırmayı ve işgörenlerin ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen bir disiplin ve uygulama alanı olarak tanımlanmalıdır. Bu kitabın amacı, hem akademik yazında hem de iş dünyasında sürekli gündeme gelen stratejik İKY anlayışının hem teorik düzeyde anlaşılmasına katkıda bulunulması hem de dünyadan ve ülkemizden örneklerle bu anlayışın uygulamada ne kadar benimsendiğinin analiz edilmesidir. Bu aşama her ne kadar ülkemizdeki yönetim ve İKY anlayışları açısından uzun yıllardan beridir (ve halen) lüks olarak nitelendirilse de, ülkemizdeki başarılı şirketlerin belli çabalarını da göz ardı etmemek gerekir. Bu amaçla, öncelikle stratejik İKY disiplininin ortaya çıkışı ve evrimi ile ilgili teorik tartışmalar özetlenerek, bu yeni -ancak Batıda uzun süredir gündemde olan - disiplinin derinliğine tartışılması gerekmektedir. Bu çalışma, bu anlamda ülkemizdeki stratejik İKY uygulamalarını da analiz ederek; gerçekçi ve yararlı ama bir o kadar da zor olan bir misyonu gerçekleştirmeyi hedeflemektedir.

4 IV Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Kitabın hazırlanmasında, fikirleriyle her zaman katkılarını hissettiğimiz çok değerli meslektaşlarımıza; özellikle kitabın geliştirilmesindeki değerli katkı ve önerileri için Doç. Dr. Yasemin Özdemir, Dr. Mustafa Aras ve Ar. Gör. Zehra Yeni ye, teknik destekleri için Doktora öğrencimiz Cemilya Dosaliyeva Şahin e, çalışmalarımızı gerçekleştirirken her zaman olduğu gibi bizleri destekleyen değerli ailelerimize, başta İlkokul öğretmenlerimiz olmak üzere yetişmemize katkısı olan tüm öğretmenlerimize ve gösterdikleri titiz çalışmadan dolayı başta Seyhan Satar bey olmak üzere, Beta Yayınevinin çok değerli yönetici ve çalışanlarına teşekkür etmeyi bir borç biliriz. Serkan Bayraktaroğlu Haziran 2016 İstanbul Erhan Atay

5 İÇİNDEKİLER 1. Bölüm İnsan Kaynakları Yönetiminin Gelişimi 1.1. İnsan Kaynakları Yönetimi Disiplininin Oluşumunda İşletmecilik ve Yönetim Tarihi Personel Yönetimi-İnsan Kaynakları Yönetimi ve Stratejik İKY Anlayışları Personel yönetimi İnsan Kaynakları Yönetiminin Evrimi İnsan Kaynakları Yönetiminde Paradoks ve Çelişkiler Stratejik İKY Anlayışının Gelişimi İnsan Kaynakları Politikası İnsan Kaynakları Vizyonu İnsan Kaynakları Misyonu İK İlke ve Değerleri İnsan Kaynakları Yönetiminin Evrimi Bölüm Stratejik Yönetim ve İKY Arasında Stratejik Uyum 2.1. Stratejik Yönetim ve İnsan Kaynakları Yönetimi Stratejik Yönetim Stratejik Yönetim Süreci Vizyon Misyon Amaçlar Politikalar Dış Çevre Analizi İç Çevre Analizi...36

6 VI Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi 2.4. Stratejik Seçim, FÜTZ (SWOT) Analizi ve Strateji Oluşturulması Uygulamaya Koyma-Hedeflenen ve Oluşan Stratejiler Gözden Geçirme ve Kontrol Strateji Kurulumunda Önemli Noktalar Stratejik Uyum Stratejik Karar Vermede Önyargılar Stratejik Yaklaşımlar İKY Sistemleri Bölüm Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin Kavramsal Temelleri 3.1. Kaynak Tabanlı Yaklaşım Kaynaklar Rekabet Avantajı ve Sürdürülebilir Rekabet Kaynağa Dayalı Model ile ilgili Tartışmalar Strateji ve İnsan Kaynakları Yönetimi Arasında Bağın Kurulması Süreci: Stratejik Eşleme Modeli Eşleme Modeliyle ilgili Tartışmalar Davranışsal Yaklaşım İKY Sistemleri Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminde Evrensel Yaklaşım Durumsallık Yaklaşımı Konfigürasyon Yaklaşımı Bağlamsal Görüş Bölüm Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin Boyutları 4.1. Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Stratejik İnsan Kaynaklan Yönetimi ve Çevresel Faktörler Stratejik İKY nin Boyutları Değişim Mühendisliği ve Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi...97

7 İçindekiler VII Liderlik ve Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi İşyerinde Öğrenme ve Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Sendikalar ve İnsan Kaynakları Yönetimi Endüstri İlişkileri Açısından İnsan Kaynaklarının Önemi Endüstri İlişkilerinin Günümüzdeki Görünümü Endüstri İlişkilerinde Kültürel Etkenler ve Sendikaların Yeni Rolü Stratejik İKY nin Sınırları Bölüm Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminin Kültürel Temelleri 5.1. Küresel İnsan Kaynakları Yönetimi Benzeşme Ayrışma Amerikan İKY Yaklaşımı Katı İKY Anlayışı (Michigan Modeli) Esnek İKY Anlayışı (Harvard Modeli) Avrupa İKY Anlayışı Guest Modeli Brewster Modelleri Sparrow Modeli Japonya da İnsan Kaynakları Yönetimi Japon Örgüt Kültürü ve Felsefesi Ömür Boyu İstihdam Garantisi Kıdeme Dayalı Ücretlendirme Aşağıdan Yukarıya Karar Alma Mekanizması: İşe Alım Eğitim ve Geliştirme Kore de İKY Kore: Önemli Bağlamsal Faktörler Sosyo-Kültürel Faktörler Ekonomik Faktörler...135

8 VIII Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi Genel Olarak Yönetim Kore de İnsan Kaynakları Yönetimi Kore de İKY Sistemlerinin Evrimi Bölüm Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi ve Örgütsel Performans İlişkisi 6.1. Örgütsel Performansın Ölçülmesi Örgütsel Performansın Ölçülmesinde Kurumsal Karne (BSC) Yaklaşımı Kurumsal Karnenin Bileşenleri Finansal Boyut Müşteri Boyutu Şirket İçi İşlemler Boyutu Öğrenme ve Gelişme Boyutu Kurumsal Karne Boyutlarının Amaç ve Kriterleri Kurumsal Karne ile Takımların Performans Ölçümü Kurumsal Karne Yaklaşımının Değerlendirilmesi Kurumsal Karne Uygulamalarında Karşılaşılan Engeller Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi-Örgütsel Performans İlişkisi Stratejik İK Metrikleri ve Örgütsel Performans İK Metriklerinin Kavramsal Çerçevesi İK Metrikleri ve Örgütsel Performans Stratejik İKY-Örgütsel Performans İlişkisi ile İlgili Araştırmalar Stratejik İKY-Örgütsel Performans İlişkisi: Bulgular Bölüm İnsan Kaynakları Stratejileri 7.1. İK Felsefesi İK Politikaları İK Stratejileri

9 İçindekiler IX 7.4. İnsan Sermayesi Yönetimi Entelektüel Sermaye: Tanımı ve Boyutları Entelektüel Sermaye-İKY İlişkisi: İnsan Sermayesi Yönetimi Stratejik İKY ve İnsan Sermayesi Yönetimi Yetenek Yönetimi Elde tutma yönetimi İşveren Markası Yüksek Performans İş Sistemleri (YPİS) Beceri, Motivasyon, Fırsat Teorisi (Ability, Motivation, Opportunity to Participate Theory (A.M.O. Theory)) İK Odaklı Kurumsal Sosyal Sorumluluk Stratejileri Bölüm Türkiye de Stratejik İKY Anlayışının Değerlendirilmesi 8.1. Bilginin Artan Önemi ve Küreselleşme Türkiye de Stratejik İKY Türkiye de Stratejik İKY nin Konumlandırılması Dizin Genel Kaynakça...309

10