MESLEK LİSELERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÖĞRETMENLERİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ İLE İLİŞKİSİ KAYSERİ İLİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 MESLEK LİSELERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÖĞRETMENLERİN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ İLE İLİŞKİSİ KAYSERİ İLİ ÖRNEĞİ Mustafa DURMUŞÇELEBİ, Murat DELİKTAŞ Giriş Yöntem Bulgular Tartışma, Sonuç ve Öneriler Kaynakça DOI:

2 Giriş Gelişmişlik, bir ülkede sanayi, teknoloji, sağlık, eğitim ve bilimin gelişmesiyle ancak mümkün olabilir. Ülkedeki bu gelişim, bireyin sosyal ve kültürel yaşantısına, dünyaya bakış açısına olumlu yönde katkıda bulunabilir. 21. Yüzyıl teknoloji ve buna bağlı olarak endüstri toplum kültürünün ayrılmaz bir parçası gibi görülmektedir. Televizyon çeşitlerinden bilgisayarına, cep telefonundan tablete, akıllı tahtasına kadar insan yaşamını doğrudan etkileyen araçlar haline gelmiştir. Bu doğrultuda bilim, teknoloji ve iyi yetişmiş insan gücü artık başta gelen üretim faktörleri arasında sayılmaktadır. Burada temel öğe doğal kaynak ve insan gücüdür. Bu iki temel öğeden faydalanarak yüksek kalite ve düzeyde üretim yapmak ülkenin gelişimi için esastır (Ültanır, 2000). Meslek liseleri bir ülkenin ekonomik gelişmesinde en büyük katkılardan birini sağlayan kurumdur. Bireye bir meslek kazandırmayı amaçlayan, nitelikli insan gücünü yetiştiren bu okullar yukarıda belirtilen sanayideki gelişimin sağlanmasında en temel taşlardan birisidir. Bu bağlamda meslek liselerinin en önemli işlevi, bir yandan toplumsal kalkınmayı sağlayacak insan gücünü yetiştirmek, diğer yandan da onları sosyal ortamlarda gereksinimleri karşılayacak teknik becerilerle donatmaktır. Meslek okullarının bunları yapabilmesi öncelikle kendisindeki alt yapının hazır olmasına ve ardından bu alt yapıyı en iyi kullanabilecek öğretmenlere bağlıdır. Hedeflenen insan gücünün ortaya çıkması için okulların donanımının yanı sıra nitelikli öğretmen ve okul hedeflerine uygun programların olmasını gerek vardır. Diğer yandan iş dünyası söz konusu nitelikli insan gücünü istihdam etmesi ve teşvik etmesi gerekir ki, öğrencilerin meslek okullarını tercih etme nedenleri olabilsin. Meslek okullarına gelen öğrencilerin nitelikleri, mesleklerini seçme nedenleri, okullarına isteyerek gelmeleri vb. gibi nedenler meslek okullarından daha kaliteli işgücünün yetişmesine katkı sağlayacaktır. Bu süreçte özellikle öğretmenlerin ve bu okulların öğretim programlarının önemli bir yeri vardır. Öğretmenler bu süreçte öğrencilere mesleki eğitimlerini, kendilerine verilen öğretim programları çerçevesine göre uygulayan kişidir. Mesleki eğitim, kişilere belirli bir meslekle ilgili olarak güncel bilgi ve becerileri kazandırma, kişinin iş alışkanlıklarını ve tutumlarını olgunlaştırma, yine kişilerin fiziksel, düşünsel ve davranışsal yeteneklerini geliştirme sürecine verilen bir isimdir (Şencan, 2008). Bu bağlamda öğretmen de mesleğin özelliklerine göre donanık olarak yetiştirilmesi ve mesleki gelişmeleri yakından takip eden kişi olmalıdır. Dolayısıyla bu çerçevede öğretmenlerin yetiştirilmesi ve hizmet içi eğitimlerinin meslekteki gelişmelere paralel olarak yapılması yetiştirilen insan gücünün niteliği açısından oldukça önemlidir. Ancak 1997 yılından itibaren eğitimde yeniden yapılanma politikasıyla alınan kararlar sonucunda, gerek öğretmen yetiştirme politikalarında gerekse eğitim sistemimizde önemli değişiklikler uygulamaya konmuştur. Öncelikle öğretmen yetiştirme sisteminde, özellikle de öğretmen yetiştiren eğitim fakültelerinin programlarında ciddi sayılabilecek değişiklikler uygulamaya konmuştur. Eğitim bilimlerinin PDR dışındaki bölümlerinin lisans eğitimleri kaldırılmış, eğitim fakülteleri dışında öğretmen yetiştiren kurumlara farklı programlar ilave edilmiştir (Aydın, 1998). Bunun yanı sıra ilk ve ortaöğretim sistemindeki köklü değişiklikler tüm lise türlerini farklı açılardan etkilemiştir. Zorunlu eğitimin 8 yıla çıkarılmasıyla birlikte, mesleki ortaokul ortadan kalkmış, daha önce hazırlık sınıfları ile birlikte yedi yıl olan ortaöğretim kültürü sadece liselere devredilmiştir. Son iki yılının üniversite hazırlıkla geçirildiği liseler ise bu kültürü taşıyamaz, yayamaz hale gelmiştir yılında alınan mesleki ve teknik ortaöğretim okulları sadece kendi alanlarındaki yükseköğretim kurumlarına öğrenci gönderebilir kararı, bu okulların öğrenci kaybına neden olmuştur. Bu okullar piyasanın ihtiyaç duyduğu nitelikli işgücü yaratamadığı gibi, üniversite giriş sınavlarının gerektirdiği nitelikte öğrencileri de yetiştirememektedir yılında alınan meslek lisesi mezunlarının kendi alanlarındaki yükseköğretim kurumlarına sınavsız kayıt yapabilme hakkı, bu okulların motivasyonunu arttıracak ve öğrenci çekim merkezi hâline gelmelerine katkı yapacak niteliktedir. Yeterince ön hazırlığın yapılmadığını düşündüğümüz bu uygulamanın üstünde yeniden düşünülmesi gerekir. Fiziki imkânlar, öğretim üyesi sorunu, yükseköğretimin gerektirdiği yüksek düzeyde mesleki ve akademik eğitim ön koşullarının oluşturulması önemli sorunlardır. Öğrenci ÖSS sınavına girse bile, yükseköğretimin 226

3 gerektirdiği eğitim düzeyinin ön koşullarına sahip değilse, bundan hem meslek liseleri hem yükseköğretim kurumları hem de öğrenci zarar görür. Bu gibi olumsuzlukları giderebilmek için, bu tür öğrenciler için üniversitelerde hazırlık sınıfları açılabilir ya da hazırlık programları oluşturulabilir (Yılmaz ve Tatlı, 2012). Türkiye de meslek okulları hemen hemen hiçbir dönemde günümüzdeki kadar işlevsizleştirilmemiştir. MEB tarafından tarih ve 3581 sayılı onay ile öğretim yılında ortaokul mezunlarından sadece yabancı dil bilenlerin alındığı İngilizce eğitim yapan teknik ve meslek liselerine (Taymaz, 1984) girebilmek oldukça zordu. Bu tür okullara girebilen öğrenciler başarılı sayılan öğrencilerdi. Ancak zaman içerisinde bu durum gittikçe tersine dönmüş durumdadır. Milli Eğitim Bakanlığı nın bu konudaki teşkilat yapısı bile sorunun ne kadar karmaşık hale getirildiğinin bir göstergesidir. Milli Eğitim Bakanlığı nın mevcut teşkilât şemasında orta öğretim düzeyindeki mesleki ve teknik eğitim konuları dört ayrı genel müdürlük tarafından yürütülmektedir. Bunlar; Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Çıraklık ve Yaygın Öğretim Genel Müdürlüğü, Sağlık İşleri Genel Müdürlüğü, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü ve Din Öğretimi Genel Müdürlükleridir. Meslek ve teknik ayrımı yapılmaksızın çok sayıda genel müdürlük oluşturulmuş durumdadır (Şencan, 2008). Bu yapının bir an önce daha sade bir hale getirilmesi gerekir. Araştırmacının çalışmanın uygulaması sırasındaki gözlemlerine göre, mesleki eğitim konusunda AB (Avrupa Birliği) ile yürütülen çerçeve programlar, mesleki yeterliliklere ilişkin çerçeve vb. konularında özellikle meslek okul yönetimleri yeterli bilgiye sahip değiller. Söz konusu sistematik, bilgilenme uygulama karmaşası içerisinde öğretmenler de mevcut programları uygulamaya çalışmaktadırlar. Öğretmen ve öğrenciler eğitim süreci boyunca zamanlarının büyük bir bölümünü okulda geçirirler, yaklaşık günün üçte birisi okulda geçmektedir. Okulda yaşanacak her sorun öğretmeni doğrudan etkileyecektir. Yeterli ve ihtiyaca cevap verebilen programların olmaması, öğrencilerin akademik başarılarının düşük olması ve okulu öylesine, örneğin bir lise bitirmek için tercih etmiş olmaları, okul yönetimi tarafından özgür ve sorun çözücü bir eğitim atmosferinin sağlanamaması, teknik donanımın yetersiz olması gibi nedenler öğretmenler için karşılaşılabilecek sorunlardır (Adıgüzel ve Berk, Haziran 2009;Öğretmenler, 2016;Yılmaz ve Tatlı, 2012). Söz konusu sorunlara öğretmenlerin kendi bireysel sorunları da eklenince öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun ortaya çıkması kaçınılmazdır. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Türkiye de meslek liselerinde yaşanan sorunları belirlemek ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ile söz konusu sorunlar arasındaki ilişki düzeyini ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Meslek liselerinde yaşanan (ekonomik, öğretmen niteliğine ve öğrenci başarısına ilişkin) sorunlar nelerdir? 2. Meslek liselerinde yaşanan sorunlar; öğretmenlerin, a) Çalıştıkları okul türüne, b) Cinsiyetlerine, c) Şubelerine (Branşlarına) ve d) Kıdemlerine göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 3. Öğretmenlerin (duygusal tükenme, duyarsızlaştırma ve kişisel başarı boyutlarında) tükenmişlik düzeyleri nasıldır? 4. Öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ile çalıştıkları kurumda yaşanan sorunlar arasında ilişki var mıdır? 227

4 Araştırma Modeli Yöntem Tarama yöntemiyle yapılan bu araştırma, meslek okullarında yaşanan mevcut sorunları belirlemek ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerine etkisini ortaya çıkarabilmek amacıyla yapılan betimsel bir çalışmadır. Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini öğretim yılı birinci yarıyılda Kayseri de meslek liselerinde çalışan öğretmenler ve bu okullardaki yöneticiler oluşturmaktadır. Kayseri il merkezinde toplam 16 meslek lisesi bulunmaktadır. Gerek öğretmen gerekse öğrenci yoğunluğu açısından seçilen üç okul, toplamın yaklaşık beşte birini oluşturmaktadır, evreni temsil gücü yüksektir. Örneklem olarak Kayseri de bulunan söz konusu üç meslek lisesi ve bu liselerde çalışan yönetici ve öğretmen seçilmiştir. Amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen bu okullarda çalışan yönetici ve öğretmenlerin dağılımına aşağıdaki tabloda yer verilmektedir: Tablo 1. Örneklem Grubunda Yer Alan Meslek Liseleri ve Yönetici-Öğretmen Dağılımı. Okul Yönetici Öğretmen Merkez Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 3 93 Mimarsinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 3 42 Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 3 29 Toplam Tablo 1 de görüldüğü gibi, ankete 9 yönetici ve 164 öğretmen olmak üzere toplam kişi tarafından cevap verilmiştir. Verilerin Elde Edilmesi ve Çözümlenmesi Çalışmada meslek liselerinde yaşanan sorunları belirlemek amacıyla, Kız Meslek Liselerinin Günümüzdeki Sorunlarına Yönelik Öğretmen Görüşleri (Demirtaş ve Küçük, 2008) adlı çalışmada kullanılan veri toplama aracından ve Merkez Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi yönetimi tarafından yapılan problem tarama anket sonuçlarından yararlanılarak veri toplama aracı geliştirilmiştir. Benzer sorular tek bir madde altında toplanmış ve anket uzman görüşüne sunulmuştur. Uzman görüşü doğrultusunda düzenlenen anket farklı bir okulda 23 öğretmene uygulanmıştır. Ön deneme sonucunda, benzer sorunları ölçen davranışlar ile çok özel sorunları içeren sorular ayıklanarak 35 soru 28 e düşürülmüştür. Pilot uygulamada anketin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0,78 bulunmuştur. Kuşkusuz meslek liselerinde yaşanan sorunlar çeşitlilik açısından daha fazla olabilir, ancak bu çalışmada liselerde ortak olarak en sık yaşanan sorunlar ele alınmış ve bu sorunlar üç başlık altında toplanmıştır. Meslek liselerindeki sorunları belirlemek amacıyla hazırlanan ve son şekli verilen veri toplama aracındaki üç bölüm aşağıdaki şekilde adlandırılmıştır: a) Ekonomik sorunlar b) Öğretmen niteliğine ilişkin sorunlar c) Öğrenci başarısına ilişkin sorunlar Yukarıda sınıflanan bulgular frekans, yüzde ve ortalama teknikleri kullanılarak betimlenmeye çalışılmıştır. Çözümlemede arası puan sorunun hiç olmadığını, arası puan çok az olduğunu, arası puan orta düzeyde, arası puan çok fazla ve arası puan sorunun olmadığını (tamamen yeterli olduğunu) göstermektedir. 228

5 Çalışmanın ikinci bulgu toplama aracını ise, Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilen ve Maslach ın adıyla alanyazında kullanılan, yedi dereceli Likert tipi bir ölçek olan Tükenmişlik Envanteri oluşturmaktadır. Söz konusu ölçek, Ergin (1993) tarafından Türkçe ye çevrilmiş ve beş dereceli ölçeğe dönüştürülmüş olup toplam 22 madde ve üç alt ölçekten oluşmaktadır. Bu alt ölçeklerden duygusal tükenme alt ölçeği 9 maddeden, duyarsızlaşma alt ölçeği 5 maddeden ve kişisel başarısızlık alt ölçeği de toplam 8 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış olup, Türkçe formunun yapı geçerliğini belirlemek için faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi sonucunda, özgün ölçeğe benzer biçimde ölçeğin maddelerinin üç faktörde toplandığı görülmüştür. Bu faktörler; duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı olarak ortaya çıkmıştır (Ergin, 1993). Benzer bir çalışmada da, ölçeğin öğretmenlerdeki faktör yapısının üç alt faktöre dağıldığı görülmüştür (Sucuoğlu ve Kuloğlu, 1996). Maslach ın tükenmişlik ölçeğinin duygusal tükenme, duyarsızlaştırma ve kişisel başarı alt ölçeklerinin her biri için iç tutarlılık katsayıları sırasıyla.83,.65 ve.72 olarak, testin tekrarı güvenirlik katsayısı da sırasıyla.83,.72 ve.67 olarak bulunmuştur (Ergin, 1993). Sucuoğlu ve arkadaşının yaptığı çalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu geçerlik ve güvenirlik çalışmaları, ölçeğin yüz yüze çalışmayı gerektiren mesleklerdeki çalışanların tükenmişliklerini değerlendirmek için gerekli psikometrik özelliklere sahip olduğunu, geçerli ve güvenilir bir ölçeme aracı olduğunu ortaya koymaktadır. Ölçek maddeleri 0 hiçbir zaman, 4 her zaman olarak ölçeğin beş dereceli olarak düzenlenmesine karar verilmiş ve eğitici formunda da bu beş dereceli olan hali kullanılmaktadır. Tükenmişliğin yüksekliği duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt ölçeklerindeki yüksek puanı, kişisel başarı, alt ölçeğindeki düşük puanı yansıtmaktadır. Orta düzeyde tükenmişlik, her üç alt ölçek için de orta düzey puanları yansıtırken, düşük düzeyi duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt ölçeklerindeki düşük ve kişisel başarı alt ölçeğindeki yüksek puanlar yansıtmaktadır. Puanlamada, her bir kişi için üç ayrı tükenmişlik puanı hesaplanmaktadır. Ölçekten alınan puan yorumlanırken, elde edilen puana göre, ölçeği yanıtlayan bir kişinin tükenmişlik düzeyi dört şekilde yorumlanmaktadır. Buna göre, bu kişi için: (a) ölçekten alınan 3 ve altındaki puanlar herhangi bir tükenmişlik durumu olmadığı; (b) ölçekten alınan 3-4 arasındaki puanlar tükenmişlik için bir tehlike sinyali olduğu; (c) ölçekten alınan 4-5 arasındaki puanlar bir tükenmişlik durumu içinde olunduğu; (d) ölçekten alınan 5 ve üzerindeki puanlar derhal yardım gerektiren bir tükenmişlik durumu içinde olduğu biçiminde yorumlanmaktadır. Verilerin çözümlenmesi için betimsel verilerde frekans, yüzde ve ortalama teknikleri, karşılaştırma çözümlemelerinde ise t testi ve çoklu karşılaştırmalarda t-testi kullanılmıştır. Bulgular Bu bölümde araştırma sorularına yönelik olarak elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Tablo 2 de örneklem grubuna giren öğretmen ve yöneticilerin demografik dağılımlarına yer verilmiştir. Tablo 2 den de anlaşılacağı gibi, meslek okullarında çalışan öğretmenlerin çoğunluğunu erkek öğretmenler oluşturmaktadır. Bölümlere göre çapraz karşılaştırıldığında, El sanatlarında eşit (12-12), fen bilimlerinde kadın öğretmenler çoğunlukta (22-16) iken, sosyal bilimler alanında erkek öğretmenler çoğunluktadır (25-32). Teknik bölümlerde ise kadın öğretmen toplam 63 öğretmenin 6 sını oluşturmaktadır. Bu okulların il merkezinde olması ve puanlarının yüksek olması da kıdemi fazla olan öğretmenlerin bu okullarda çoğunlukta olmasının sebepleri arasında sayılabilir. Bu okullarda görev yapan öğretmenlerin yaklaşık % sının kıdemi 16 yıl ve üzeridir. Okulun fiziki kapasitesine göre de öğretmenlerin sayıları açıklanabilir. Merkez Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi il merkezinde bulunan ve fiziki kapasitesi en yüksek olan okuldur. Dolayısıyla öğretmenlerin % unun burada olması beklenen bir durum olarak kabul edilebilir. Kocasinan Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi sadece kız öğrencilerin devam ettiği bir okuldur ve en az öğrenci bu okulda bulunmaktadır. Bu okulun fiziki kapasitesi de diğer okullara göre daha küçüktür. 229

6 Tablo 2. Örneklem Grubunun Demografik Dağılımları. Değişken Özellik f % Cinsiyet Kadın Erkek Kıdem 1-5 Yıl 6-10 Yıl Yıl 16 Yıl ve Üzeri Okul Türü Branş Merkez Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi Mimar Sinan Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi Kocasinan Meslek ve Teknik Anadolu Lisesi El Sanatları Fen Bilimleri Sosyal Bilimler Teknik Bölümler Toplam Öğretmenlerin şubeleri (branşları) daha çok sosyal ve teknik bölümlerde toplanmıştır, öğretmenlerin üçte ikisi bu bölümlerde görev yapmaktadır. Sosyal alanlardaki öğretmenlerin çok sayıda olmasının bir sebebi tüm bölümlerde Tarih, Türkçe gibi derslerin zorunlu olmasından kaynaklanabilir. El sanatları daha çok kızların gittiği okulda tercih edilen bölümler olduğu için öğrenci sayısına paralel olarak öğretmen sayısı da azdır. Meslek okullarında yaşanan sorunlar ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi, araştırma sorularına paralel olarak aynı başlıkla altında aşağıda verilmiştir. Meslek Okullarında Yaşanan Sorunlar Okul yönetici ve bu okullarda görev yapan öğretmenlerin okullarında yaşadıkları sorunlar çalışmada ekonomik, öğretmen niteliği ve öğrenci başarısı altında sınıflandırılmıştır. Tablodaki bulgular değerlendirilirken, ortalamaların düşük olması sorunun fazla olduğuna, yüksek olması da sorunun az olduğuna işaret etmektedir. Tablo 3 de meslek okullarında yaşanan ekonomik sorunlara ilişkin bulgular yer almaktadır. Tablo 3. Meslek Liselerinde Yaşanan Ekonomik Sorunlar. Sorunlar N X St. Sapma Döner sermaye olanakları Öğrencilerin ekonomik olanakları Okulumuzun teknolojik olanakları Bütçeden gelen ödenek olanakları Araç-gereç alma olanakları Sanayi-okul işbirliği Girdi sağlayacak üretim olanakları Serbest harcama yetkisi Genel Ortalama Yukarıdaki tablo incelendiğinde, meslek okullarında ekonomik sorunların fazla olduğu ve bu sorunlara ilişkin çözüm olanaklarının dersleri yürütebilecek düzeyde olmadığı görülmektedir. Öğretmenler döner sermaye olanaklarının neredeyse hiç (X =.75) olmadığını vurgulamışlardır. Okullardaki teknolojik ve araç-gereç olanaklarının (X = 1.88 ve 1,65), sanayi okul işbirliğinin (X = 1.81) 230

7 orta düzeyde olduğunu ifade eden öğretmenler öğrencilerin ekonomik olanaklarının (X = 1.25), bütçeden gelen ödeneğin (X = 1.51), girdi sağlayacak üretim olanaklarının (X = 1.41) ve serbest harcama yetkisinin (X = 1.14) çok az olduğunu belirtmişlerdir. Genel ortalama düzeyine bakıldığında, araştırma yapılan okullarda ekonomik olanaklarının çok az olduğu ortaya çıkmıştır. Sorun alanlarının ikincisi öğretmen niteliklerine ilişkin meslek okullarında yaşanan sorunları kapsamaktadır. Tabloda dikkat edilmesi gereken durum, ortalamaların düşük olmasının sorunun düzeyini artırdığı, yüksek olması ise sorunla az karşılaşıldığını göstermesidir. Aşağıdaki Tablo 4 de meslek okullarında görülen öğretmen niteliklerine ilişkin sorunlara ait bulgular yer almaktadır. Tablo 4. Meslek Liselerindeki Öğretmen Niteliklerine İlişkin Sorunlar. Sorunlar N X St. Sapma Teknolojiye uyum sağlama Ekonomik sıkıntı Öğretmen sıkıntısı Üniversitede teknik eğitim Öğretmenler arası nitelik farkı Fiziksel şartlar Toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilme Norm kadro sıkıntısı çekme Hizmet içi eğitim kursları düzenleme Genel Ortalama Tablo 4 incelendiğinde öğretmenlerin niteliklerine ilişkin yaşanan sorunların genel ortalaması 1.72, yani orta düzeyde ortaya çıkmıştır. Meslek okullarında en fazla sıkıntı çekilen durum (X = 1.46) öğretmen eksiği, norm kadro sıkıntısı (X = 1.48) ve hizmet içi eğitim kurslarının (X = 1.50) düzenlenmesidir. Öğretmenler arasındaki nitelik sorunu (X = 1.97), ekonomik sıkıntı (X = 1.94) ve fiziksel şartlar (X = 1.90) ise orta düzeyde karşılaşılan sorunlar arasındadır. Meslek okullarının sorunlarının sınıflamasında yer alan öğrenci başarısına ilişkin sorunlara ait bulgular Tablo 5 te yer almaktadır. Tablo 5. Meslek Liselerinde Öğrenci Başarısına İlişkin Sorunlar. Sorunlar N X St. Sapma Öğrencilerin başarı düzeyi Öğrencilerin aldıkları eğitimden beklentileri Öğrenciler geldikleri bölümün içeriğini bilme Öğrencilerin yükseköğretim hedefi Öğretim programlarının yeterliliği Öğrencilerin not ortalamaları Öğrencilerin sınıf geçmesi için sistemin zorlaması Öğrencilerin sorumluluk duyguları Liseye gelen öğrencilerin nitelikleri Mezun olan öğrencilerin iş bulma olanakları Genel ortalama Tablo 5 incelendiğinde, öğrenci başarısının genel olarak (X = 1.41) çok az olduğu ortaya çıkmıştır. Öğretmenler öğrencilerin yükseköğretim hedeflerinin (X = 1.23), öğrencilerin başarı düzeyinin (X = 1.25), öğrencilerinin sorumluluk duygularının (X = 1.26) çok az olduğundan şikâyetçi olmuşlardır. Öğretmenlere göre en sorun, öğrencilerin sınıf geçebilmeleri için sistemin zorlaması (X = 1.60) ve mezun olan öğrencilerin iş bulma olanaklarıdır. Ancak sonuç itibariyle tabloda sıralanan sorunların tümünün olduğu, hatta çok fazla olduğu görülmektedir. 231

8 Meslek liselerinde yaşanan sorunların öğretmenlerin çalıştıkları okul türü, cinsiyetleri, şubeleri (branşları) ve kıdemlerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğine ilişkin fark testlerinin sonuçlarına aşağıda yer verilmiştir. Tablo 6 da meslek liselerinde yaşanan sorunların okul türüne göre anlamlı fark gösterme durumuna ilişkin Anova Testi sonuçlarına yer almaktadır. Tablo 6. Meslek Lisesindeki Sorunların Okul Türüne Göre Farklılaşmasına İlişkin Anova Testi Sonuçları. Sorunlar ve Okul Türleri N X S.S. df F p Merkez Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Mimar Sinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Toplam Merkez Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Mimar Sinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Toplam Merkez Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Mimar Sinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Toplam Genel Toplam Ekonomik Problemler Öğretmen Niteliği Öğrenci Başarısı Tablo 6 ya göre, meslek liselerinde yaşanan ekonomik, öğretmen niteliği ve okul başarısına ilişkin yaşanan sorunların okulun türüne göre anlamlı farklılık (p=.00 ve p=.01 düzeyinde) gösterdiği belirlenmiştir. Sorunlara ilişkin ortalamalar dikkate alındığında kızların gittiği Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğretmenlerinin okullarında diğerlerine oranla daha az sorun yaşadıkları söylenebilir. Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi (X =.73; X =.91 ve X =.76 ortalama ile) diğer iki okul türünün de ilerisinde çıkmıştır. Ancak bu sonuçlarla da okulların hepsinde söz konusu sorunların ileri düzeyde yaşandığı unutulmamalıdır. Ortaya çıkan anlamlı farkın nereden kaynaklandığını tespit etmek için yapılan LSD testinde, Merkez Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi ile Kocasinan Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi arasındaki farktan kaynaklandığı ortaya çıkmıştır. Tablo 7 de meslek liselerinde yaşanan sorunların öğretmenlerin cinsiyetlerine göre anlamlı fark gösterme durumuna ilişkin t-testi sonuçlarına yer verilmiştir. Meslek liselerinde yaşanan sorunların algılanmasının öğretmenlerin cinsiyetlerine göre fark gösterip göstermediğine ilişkin yapılan t-testi sonucunda, erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre okullarında sorunları daha fazla gördükleri ortaya çıkmıştır. Kadın öğretmenler okullarındaki ekonomik sorunları (X = 1.55 ortalama ile) çok az, yani ekonomik sorunları çözebilecek imkânların çok az olduğunu, öğretmen niteliğine ilişkin yaşanan sorunları çözebilmek için olanakların (X = 1.75 ortalama ile) orta düzeyde ve öğrenci başarısına ilişkin sorunların çözümü için olanakların (X = 1.47 ortalama ile) çok az olduğunu ifade etmişlerdir. Buna karşılık erkek öğretmenler de aynı sınıflama ile çözümlerin yetersiz olduğunu söylemiş ancak ortalamaları kadın öğretmenlere göre daha düşük bulunmuştur. 232

9 Tablo 7. Meslek Lisesindeki Sorunların Öğretmenlerin Cinsiyetlerine Göre Farklılaşmasına İlişkin t- testi Sonuçları. Sorunlar ve Cinsiyet N X S.S. t df p Ekonomik Problemler Kadın Erkek Öğretmen Niteliği Kadın Erkek Öğrenci Başarısı Kadın Erkek Genel Toplam Kadın Erkek Elde edilen sonuçlara göre, öğretmen niteliği ve öğrenci başarısına ilişkin sorunların algılanmasında her iki grup arasında anlamlı farklılık (p=.470 ve p=.191) görülmemekle birlikte, ekonomik sorunların algılanmasında her iki grup arasında kadın öğretmenlerin lehine anlamlı fark (p=.01) ortaya çıkmıştır. Kadın öğretmenler ekonomik sorunları erkek öğretmenlere göre daha fazla ciddiye almaktadırlar. Tüm boyutlar birlikte düşünüldüğünde de her iki grubun sorunları algılamasında anlamlı fark (p=.046) bulunmuştur. Sorunların tamamı birlikte ele alındıklarında her ne kadar her iki grup da söz konusu sorunların çok az olduğunu ifade etmiş olsalar da, kadın öğretmenler (X = 1.59) erkek öğretmenlere (X = 1.47) göre söz konusu sorunları daha çok ciddiye almışlardır. Tablo 8 de meslek liselerinde yaşanan sorunların öğretmenlerin şubelerine (branşlarına) göre anlamlı fark gösterme durumuna ilişkin t-testi sonuçlarına yer verilmiştir. Tablo 8. Meslek Lisesindeki Sorunların Öğretmenlerin Şubelerine (Branşlarına) Göre Farklılaşmasına İlişkin Anova Testi Sonuçları. Sorunlar ve Branşlar N X S.S. df F p Sosyal Bilimler Fen Bilimleri Teknik Bölümler El Sanatları Toplam Ekonomik Problemler Öğretmen Niteliği Öğrenci Başarısı Genel Toplam Sosyal Bilimler Fen Bilimleri Teknik Bölümler El Sanatları Toplam Sosyal Bilimler Fen Bilimleri Teknik Bölümler El Sanatları Toplam Sosyal Bilimler Fen Bilimleri Teknik Bölümler El Sanatları Toplam

10 Meslek liselerinde yaşanan sorunların öğretmenlerin şubelerine göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin yapılan Anova testine göre (Tablo 8), öğretmenlerin okullardaki yaşanan ekonomik sorunları algılamaları onların şubelerine (branşlarına) göre anlamlı farklılık (p=.04) gösterdiği ortaya çıkmıştır. El sanatları branşındaki öğretmenler mevcut sorunları orta düzeyde görürken, diğer öğretmenler meslek liselerindeki ekonomik sorunların çok az olduğunu ifade etmişlerdir. Ancak buna karşılık öğretmenlerin niteliklerine ilişkin sorunları algılamaları öğretmenlerin şubelerine göre anlamlı farklılık (p=.18) göstermemiştir. Öğretmenlerin şubeleri ile öğrenci başarısına ilişkin sorunları algılamaları arasında da istatistiksel olarak anlamlı farklılık (p=.03) görülmüştür. Tablodaki sorunların geneli ele alındığında da, öğretmenlerin şubeleri ile sorunların tamamını algılamaları arasında anlamlı fark (.01) görülmektedir. Öğretmenlerin şubelerine göre ortalamalar dikkate alındığında, el sanatları şubesindeki öğretmenler sorunları diğer öğretmenlere göre daha az görmektedir. Bulunan anlamlı farkın kaynağını bulmak için yapılan LSD testinde de el sanatları şubesi öğretmenleri ile diğer şube öğretmenleri algılamaları arasında (Sosyal bilimler p=.01; fen bilimleri p=.00 ve teknik bölümler p=.00 düzeyinde) fark ortaya çıkmıştır. Diğer bir ifadeyle, el sanatları öğretmenleri okulda yaşanan sorunların çözümüne ilişkin olanakları diğer şube öğretmenlerine göre daha yeterli görmektedir. Tablo 9 da meslek liselerinde yaşanan sorunların öğretmenlerin kıdemlerine göre anlamlı fark gösterme durumuna ilişkin Anova Testi sonuçlarına yer verilmiştir. Tablo 9. Meslek Lisesindeki Sorunların Öğretmenlerin Kıdemlerine Göre Farklılaşmasına İlişkin Anova Testi Sonuçları. Sorunlar ve Okul Türleri N X S.S. df F p 1-5 Yıl Yıl Yıl Yıl ve Üzeri Toplam Ekonomik Problemler Öğretmen Niteliği Öğrenci Başarısı Genel Toplam 1-5 Yıl Yıl Yıl Yıl ve Üzeri Toplam Yıl Yıl Yıl Yıl ve Üzeri Toplam Yıl Yıl Yıl Yıl ve Üzeri Toplam Tablo 9 incelendiğinde, meslek liselerinde yaşanan sorunların öğretmenlerin kıdemlerine göre anlamlı farklılık göstermediği ortaya çıkmıştır. Göreve yeni başlayan öğretmen de emekliliği yaklaşan öğretmen de söz konusu okullarda yaşanan sorunları benzer şekilde algılamaktadır. 234

11 Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri Araştırmanın ikinci önemli alt problemi öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ile ilgilidir. Elbette öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini etkileyen meslekte ya da meslek dışında birçok faktör bulunmaktadır. Bu çalışmanın amaçlarından biri, elde edilecek tükenmişlik ile okullarda yaşanan sıkıntılar arasında bir ilişki olup olmadığıdır. Araştırmada tükenmişlik üç ayrı boyutta ele alınmıştır; duygusal tükenmişlik, duyarsızlaştırma ve kişisel başarı alt boyutları. Kullanılan ölçekte, duygusal tükenmişlik ve duyarsızlık boyutlarında alınabilecek yüksek puanlar tükenmişliğin yüksek olduğunu, düşük puanlar ise endişe edilecek bir durumun olmadığına işaret etmektedir. Kişisel başarı alt boyutunda ise durum tam tersidir, yani bu boyutta alınan düşük puanlar tükenmişliğin yüksek olduğuna işaret etmektedir. Her alt boyut kendi içerisinde alınarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Tablo 10 da ölçekte yer alan duygusal tükenmişlik, duyarsızlaştırma ve kişisel başarı boyutlarına ilişkin öğretmenlerin durumunu gösteren bulgular yer almaktadır. Tablo 10 incelendiğinde, öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin endişe verici boyutta olmadığı ortaya çıkmıştır. Duygusal tükenmişlik alt boyutunda 3 ve altında puan alınması herhangi bir tükenmişlik durumunun olmadığını göstermektedir. Bu boyuta ilişkin davranışların genel değerlendirilmesinde (X =1.48) öğretmenlerin duygusal tükenmişliklerinin olmadığı görülmektedir. Ortalamalar dikkate alındığında ise, öğretmenler Yolun sonuna geldiğimi hissediyorum (X =.92) davranışını neredeyse hiç hissetmediklerini belirtirken, en fazla hissettikleri davranış, İşimde çok fazla çalıştığımı hissediyorum. (X = 2.04) olmuştur. Duyarsızlık alt boyutuyla ilgili verilerin yer aldığı Tablo 11 de görüldüğü gibi, öğretmenlerin bu boyuttaki tükenmişlik düzeyleri de (X = 1.06) çok düşük bulunmuştur. Bu boyutta öğretmenlerin kendini en az duyarsız hissettikleri davranış İşim gereği karşılaştığım bazı kimselere sanki insan değillermiş gibi davrandığımı fark ediyorum. (X =.87) davranışı iken, bu bölümdeki en duyarlı oldukları davranış Bu mesleğin beni duygusal olarak katılaştırmasından korkuyorum. (X = 1.27) şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu boyutta 3 ün altındaki puanlar tükenmişlik düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini gösteren son boyut olan Kişisel Başarı alt boyutunda da genel ortalama 2,23 tür, yani diğer iki boyutun tersine burada öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin tehlike sinyalleri verdiği görülmektedir. Öğretmenlerin en fazla tükenmişliği Bu işte birçok kayda değer başarı elde ettim. (X = 1.86) davranışında yaşarken, en az tükenmişliği Yaptığım iş sayesinde insanların yaşamına katkıda bulunduğuma inanıyorum. (X = 2.43) davranışında yaşadıkları ortaya çıkmıştır. 235

12 Tablo 10. Duygusal Tükenmişlik, Duyarsızlaştırma ve Kişisel Başarı Boyutlarına İlişkin Öğretmenlerin Düşünceleri. Duygusal Tükenmişlik Duyarsızlaştırma Kişisel Başarı Davranışlar N X SS İşimde çok fazla çalıştığımı hissediyorum Bu mesleğin beni duygusal olarak katılaştırmasından korkuyorum Bütün gün insanlarla çalışmak benim için gerçekten çok yıpratıcı Doğrudan doğruya insanlarla çalışmak bende çok fazla stres yaratıyor İş dönüşü kendimi ruhen tükenmiş hissediyorum İşimden duygusal olarak soğuduğumu hissediyorum Yaptığım işten yıldığımı hissediyorum Sabahları kalktığımda bir gün daha bu işi kaldıramayacağımı hissediyorum Yolun sonuna geldiğimi hissediyorum Duygusal Tükenmişlik Boyutuna İlişkin Genel Ortalama İşim gereği karşılaştığım insanların bazı problemlerini sanki ben yaratmışım gibi davrandıklarını hissediyorum Bu meslekte çalışmaya başladığımdan beri insanlara karşı sertleştim Bu mesleğin beni duygusal olarak katılaştırmasından korkuyorum İşim gereği karşılaştığım bazı kimselere sanki insan değillermiş gibi davrandığımı fark ediyorum İşim gereği karşılaştığım insanlara ne olduğu umurumda değil Duyarsızlaştırma Boyutuna İlişkin Genel Ortalama Bu işte birçok kayda değer başarı elde ettim İşim gereği karşılaştığım insanların ne hissettiğini hemen anlayabilirim İnsanlarla yakın bir çalışmadan sonra kendimi canlanmış hissediyorum İşim gereği karşılaştığım insanların sorunlarına en uygun çözüm yolları bulurum İşimde duygusal sorunlarla soğukkanlılıkla ilgilenirim İşim gereği karşılaştığım insanlarla aramda rahat bir hava yaratıyorum Çok şeyler yapabilecek güçteyim Yaptığım iş sayesinde insanların yaşamına katkıda bulunduğuma inanıyorum Kişisel Başarı Boyutuna İlişkin Genel Ortalama Genel Ortalama 1.65 Meslek okullarında yaşanan sorunlarla öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişki olup olmadığını belirlemek için yapılan korelasyon sonuçlarına Tablo 11 de yer verilmiştir. 236

13 Tablo 11. Meslek Okulları Sorunları ile Öğretmenlerin Tükenmişlikleri Arasındaki İlişki. Ekonomik Problemler Öğretmen Niteliğine İlişkin Problemler Öğrenci Başarısına İlişkin Problemler Genel Problemler Duygusal Tükenmişlik Duyarsızlık Kişisel Genel Başarı Tükenmişlik Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation *.18 *.08 Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N İlişki düzeyinin (korelasyonun) değerlendirilmesinde; r=.00 ile r=.49 arasında ise korelasyon zayıf, r=.50 ile r=.74 arasında ise orta derecede, r=.75 ile r= 1.00 arasında ise kuvvetli ilişki olarak değerlendirilmiştir. Öğretmenlerin tükenmişlikleriyle meslek okullarında yaşanan sorunların ilişkisi olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan korelasyon testinin sonuçlarına göre, genel tükenmişlik ve genel sorunlar arasında (p=.05 düzeyinde) zayıf bir ilişki ortaya çıkmıştır. Başka bir ifadeyle öğretmenlerin tükenmişliklerinin nedenlerini korelasyon sonucuna bakarak % 0,00 oranında meslek okullarında yaşanan sorunlarla açıklamak mümkündür. Bu da her iki değişken arasında ciddiye alınması gereken bir ilişki olmadığını göstermektedir. Meslek okullarında yaşanan sorunlarla öğretmenlerin tükenmişlikleri arasındaki korelasyonun hangi boyutlarda daha fazla ya da az olduğu sorusu cevaplanacak olursa, en düşük ilişkinin öğrenci başarısına ilişkin sorunların algılanması ile duyarsızlaştırma (r=.00) ve genel tükenmişlik (r= -.00)değişkenleri arasında olduğu ortaya çıkmıştır. En fazla ilişki ise öğretmen niteliğine ilişkin sorunların algılanması (r=.18) ile duyarsızlık ve kişisel başarı (r=.18) alt boyutları arasında olduğu görülmektedir. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Bu çalışma Türkiye de meslek liselerinde yaşanan sorunları, öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini, bu sorunların öğretmenlere ilişkin bazı değişkenlere göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini ve söz konusu sorunlarla öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada öğretmenlerin çalıştıkları okul türü, cinsiyetleri, şubeleri (branşları) ve kıdemleri de bağımsız değişkenler olarak alınmıştır. Çalışmada okullardaki sorunlar ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri belirlenmiş ve aralarındaki ilişki betimlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın örneklemini oluşturan 164 öğretmen ve 9 yönetici olmak üzere toplam kişi görüşlerini belirtmiştir. Üç farklı Meslek Lisesi türü çalışma kapsamında araştırılmıştır. Araştırmada okullarda yaşanan sorunlar üç başlık altında ele alınmıştır; ekonomik, öğretmen niteliği ve öğrenci başarısına ilişkin sorunlar. 237

14 Ekonomik Sorunlar Meslek lisesinde görev yapan öğretmenler, okullarında yaşanan sorunların başında en fazla ekonomik sorunların yaşandığını vurgulamışlardır. Özellikle döner sermaye olanaklarının olmaması, okul yöneticilerinin devlet tarafından gönderilen ödeneği de serbest harcama yetkilerinin olmamasının ihtiyaçları gidermede önemli bir engel olduğunu ifade etmişlerdir. Yeterli düzeyde okulsanayi işbirliğinin olmaması, girdi sağlayacak üretim olanaklarından yoksun olma, öğrencilerin ekonomik imkânsızlıkları diğer önemli ekonomik sorunlar olarak belirtilmiştir. Alanda yapılan çalışmalarda da meslek okullarının benzer ekonomik sorunları olduğu vurgulanmıştır (Demirtaş ve Küçük, 2008; Vatanartıran ve Eren, 2014) Öğretmen Niteliğine İlişkin Sorunlar Öğretmen niteliğine ilişkin sorunların irdelendiği bu çalışmada öğretmenlerin niteliğine ilişkin sorunların orta düzeyde yaşandığı ortaya çıkmıştır. Öğretmenler bu çalışmada özellikle hizmet içi eğitim kurslarının çok yetersiz olduğunu, öğretmen sayısında sıkıntı olduğunu ve bir taraftan da norm kadro sıkıntıları olduğunu vurgulamışlardır. Bir okuldaki öğrenci başına düşen öğretmen sayısı ve öğretmenin mesleki bilgi ve beceri birikimi öğrenci başarısını doğrudan etkileyen ana unsurlardır. Alanda yapılan çalışmalarda da (Demirtaş ve Küçük, 2008; Karateke, 2015; Vatanartıran ve Eren, 2014) bu konuya özellikle vurgu yapılmış, çalışmanın katılımcıları, okuldaki öğretmen sayısının yetersiz, öğretmenlerin niteliğinin de istenilen düzeyde olmaması, öğretmenlerin özellikle pratik bilgilerinin yetersiz olması, eğitimin kalitesini etkileyen bir faktör olarak ifade etmişlerdir. Öğretmen sayısının yetersiz olması, öğretmenlere özellikle değişen programlar ve mesleki bilgi ve beceriler konusunda hizmet içi eğitimin yeterince verilmemesi öğrenci başarısını olumsuz etkilemektedir. Gerek okulların donanım eksikliğinden gerekse öğretmenlerin ders yüklerinin fazla olmasından dolayı öğrenci performansları sadece yazılı sınavlarla ölçülmektedir. Hâlbuki mesleki becerilerin yazılı sınavlarla ölçülmesi doğru bir seçim olmamalıdır. Meslek okullarının öğretmen sıkıntıları konusunda MEB kapsamlı bir çalışma yürütmeli ve meslek öğretmenlerinin hizmet içi eğitim ihtiyaçları giderilmelidir. Öğrenci Başarısı Yukarıda sıralanan ekonomik ve öğretmen niteliğine ilişkin sorunlar bir araya gelince doğal olarak öğrenci başarısı da olumsuz yönde etkilenmiştir. Öğrenci başarısına ilişkin sorunu öğretmenler çok yüksek olarak ifade etmişlerdir. Öğrenci başarısının düşük olmasında öğretmen niteliği ve ekonomik sorunların yanı sıra okula girişteki öğrenci niteliği (Demirtaş ve Küçük, 2008), gelecek kaygısı, iş bulma olanakları vb. sorunlar da öğrenci başarısını doğrudan etkileyen unsurlardır. Öğretmenler, meslek lisesinde okuyan öğrencilerin başarısızlıklarının birinci nedenini yükseköğretim hedeflerinin olmamasına bağlamışlardır. Hedefsizlik doğal olarak öğrencilerin derse güdülenmelerini de olumsuz yönde etkilemiştir. Etkili okul kültürü oluşturmanın en önemli unsurlarından biri öğrenci güdüsünü arttırıp bunu sürdürülebilir hale getirmektir. Bunu sağlayacak olan da okul yönetimi, öğretmen ve velilerdir. Vatanartıran ve Eren in (2014) yaptığı çalışmada da katılımcılar öğrenci motivasyonunun çok düşük olduğunu belirtmişlerdir. Problemlerin Değişkenlere Göre Durumu Öğretmenlerin görüşlerine göre en fazla ekonomik sorun kızların devam ettiği Mesleki Teknik Anadolu lisesinde yaşanırken, en az sorunun, öğretmenlerin gelirlerinin diğer meslektaşlarına göre en az bir buçuk katı daha yüksek olan mesleki ve teknik lisede yaşandığı ortaya çıkmıştır. Bu durum diğer sorun türlerinde de aynı şekilde görülmektedir. Araştırmada, öğretmenlerin meslek okullarında yaşanan sorunları algılamalarının, onların çalıştıkları okul türlerine göre anlamlı düzeyde farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. 238

15 Okullarda yaşanan sorunların, öğretmenlerin cinsiyetlerine anlamlı düzeyde farklılaştığı görülmüştür. Ekonomik sorunları her iki grup farklı şekilde algılarken, öğretmen niteliği ve öğrenci başarısına ilişkin sorunları kadın ve erkek öğretmenler farklı şekilde algılamışlardır. Genel itibariyle ise, meslek liselerinin sorunlarına her iki grup farklı bakmaktadır. Alandaki çalışmalarda her iki yönde de araştırma mevcuttur. Erkeklerin günümüzde ekonomiyle kadınlardan daha fazla ilgilendikleri için, erkek öğretmenin sorun olarak görmediği bir durumu kadın öğretmen ekonomik sorun olarak görmüştür. Öğretmenlerin meslek okullarında yaşanan sorunları algılamaları, şubelerine (branşlarına) göre anlamlı farklılık gösterdiği ortaya çıkmıştır. Ortalamalar dikkate alındığında, sosyal bilimler alanındaki öğretmenlerin fen veya teknik bölümlerdeki öğretmenlere göre sorunları daha az algıladıkları görülmüştür. Öğretmenlerin meslek okullarında yaşanan sorunları algılamaları, kıdemlerine göre anlamlı farklılık göstermemiştir. Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerine İlişkin Sorunlar Öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri de üç farklı boyutta ele alınmıştır; duygusal tükenmişlik, duyarsızlaştırma ve kişisel başarı. Araştırma sonunda, öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin öncelikle kişisel başarı alt boyutunda, daha sonra ise duygusal tükenmişlik ve duyarsızlaşma alt boyutlarında olduğu gözlenmiştir. Ancak her üç boyut içerisinde kişisel başarı alt boyutunda tükenmişlik daha tehlikeli boyutta tespit edilmiştir. Erkul ve Dalgıç ın yaptığı çalışmada ise, tükenmişlik düzeyleri öncelikle duygusal tükenmişlik, kişisel başarı ve duyarsızlaşma şeklinde sıralanmıştır (Erkul ve Dalgıç, 2014). Okullarda yaşanan sorunlarla öğretmenlerin duygusal tükenmişlikleri ve duyarsızlaştırma boyutları arasında herhangi bir ilişki (korelasyon) bulunamazken, kişisel başarı boyutu arasında dikkate alınması gereken bir ilişki ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda öğretmenler okulda yaşanan sorunların kişisel başarılarını etkilediğini düşünmüş olabilecekleri söylenebilir. Öğretmenlerin çalıştıkları kurumdaki sorunların çokluğu onları bir şekilde tükenmişliklerinin de bir nedeni sayılabilir. Bu durum öğretmen öğrenci iletişimini de olumsuz şekilde etkilemekte, hiçbir hedefi olmayan, okuduğu derslerin kendilerine bir faydası olmayacağına inanan öğrenci kitlesi, öğretmen tutum ve davranışlarını sebep göstererek derslerden uzaklaşmakta ve okuldan kaçma yolunu seçmektedirler (Ereş, 2014). Öne Çıkan Noktalar Meslek lisesi öğretmenlerinin en fazla yaşadıkları sorun ekonomik sorundur. Okulların harcama yetkisinin olmaması mevcut sorunları daha da artırmıştır. Öğretmen sayısının yetersiz olması, norm kadro sorunları ve hizmet içi eğitimin yetersiz olmasından da kaynaklı olarak öğretmen niteliği meslek liselerinin yaşadığı diğer sorunlardır. Meslek liselerinde yaşanan sorunlar ve geleceğe yönelik yönlendirmeler ve umutların olmaması öğrencilerin başarılarını da olumsuz etkilemektedir. Meslek okullarının türlerine göre sorunların algılanma düzeyi değişmektedir. 239

16 Kaynakça Adıgüzel, O. C. ve Berk, Ş. (2009). Mesleki ve teknik ortaöğretimde yeni arayışlar - yeterliğe dayalı modüler sistemin değerlendirilmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (1), Aydın, A. (1998). Eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması ve öğretmen yetiştirme sorunu. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4 (3), Demirtaş, B. ve Küçük, M. (2008). Kız meslek liselerinin günümüzdeki sorunlarına yönelik öğretmen görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (3), Ereş, F. (2014). Lise öğrencilerinin okuldan kaçma nedenlerinin değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34 (3), Ergin, C. (1993). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği'nin uyarlanması. Türk Psikologlar Dernegi Yayınları, 22, Erkul, A. ve Dalgıç, G. (2014, Ekim). Meslek lisesi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4 (2), Karateke, T. (2015). İmam-hatip liselerinde idarecilerin karşılaştıkları sorunlara yönelik nitel bir çalışma. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (5), Maslach, C. ve Jackson, S. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2 (2), Öğretmenler, M. D. (2016). Mesleki ve teknik eğitim sorunları ve çözüm önerileri. Türkiye'de eğitim tarihinde adresinden erişilmiştir. Sucuoğlu, B. ve Kuloğlu, N. (1996). Özürlü Çocuklarla çalısan ögretmenlerde tükenmisligin degerlendirilmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 11 (36), Şencan, H. (2008). Türkiye'de mesleki ve teknik eğitim - Sorunlar ve öneriler. İstanbul: Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği. Taymaz, H. (1984). Anadolu Teknik ve meslek liseleri. Eğitim ve Bilim, 8 (48), Ültanır, G. (2000). Karşılaştırmalı eğitim bilimi. Ankara: Eylül Kitap ve Dağıtım. Vatanartıran, S. ve Eren, A. K. (2014, 4 16). Anadolu Sağlık meslek liselerinin etkili okul boyutları bağlamında incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(16), Yılmaz, B. ve Tatlı, H. U. (2012). Meslek liselerinin sorunları. Meslek Liselerinin Sorunları Çalıştayı (ss. 8-25). İstanbul: İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü, TC. Avrupa Meslek Yüksekokulu. 240