İçindekiler KAMU MALİYESİ. Temel Kavram ve Esaslar NAZAN SUSAM. 2. Baskı

Transkript

1 KAMU MALİYESİ Temel Kavram ve Esaslar NAZAN SUSAM 2. Baskı İstanbul, 2016 i

2 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar Yayın No : 3370 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Şubat 2015 İSTANBUL 2. Baskı Eylül 2016 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt Kapak Tasarım : Beta Basım A.Ş. : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL : Gökhan Ayrancı Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No ) Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) ii

3 Öğrencilerime, iii

4 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar iv

5 İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ Bu çalışma, lisans düzeyinde okutulmakta olan Kamu Maliyesi dersleri için kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Sevgili öğrencilerimden ve kitabı derslerinde kaynak kitap olarak kullanan saygıdeğer Maliye hocalarımızdan gelen öneriler doğrultusunda kitabın ikinci baskısı yeniden düzenlenmiştir. İkinci baskının hazırlanmasında ve bazı bölümlerin yeniden düzenlenmesinde bana değerli fikirleri ile destek veren hocalarıma, kitabın okunması ve yeni baskıya hazırlanmasında bana yardımcı olan genç meslektaşlarım Araş. Gör. Sinan Ataer ve Arş. Gör. Ezgim Yavuz a ve bu süreçte bana destek olan aileme teşekkür ederim. İkinci baskının hazırlanmasında büyük katkısı olan Gökhan Ayrancı ve Beta Yayınevine ayrıca teşekkür ederim. Prof. Dr. Nazan Susam Eylül 2016, İstanbul nsusam@istanbul.edu.tr v

6 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar vi

7 Önsöz Bu çalışma, yürütmekte olduğum Kamu Maliyesi derslerine kaynak kitap olma niteliğindedir. Kamu Maliyesi, Temel Kavram ve Esaslar başlığını taşıyan kitapta, devlet ve kamu kesimi birimlerinin ekonomi içinde üstlendiği fonksiyonlar ile birlikte kamu giderleri ve kamu gelirleri konularına ağırlıklı olarak yer verilmiştir. Kitabın içeriği oluşturulurken, kamu maliyesi literatüründe yer alan temel kavramlar, öğrencilerimle derslerde tartıştığımız konular ve iş sınavlarına hazırlanan öğrencilerimizin öğrenmek istedikleri başlıklar, göz önünde bulundurulmuştur. Çalışma boyunca kamu maliyesi alanında anlatılanları, öğrencilerin anlayacakları şekilde anlatmaya çalıştım. Bu nedenle iktisat ve kamu maliyesi alanında kitapları olan değerli hocalarımın çalışmalarından, fikirlerinden ve tartışmalarından yararlanarak en doğru bilgiye ulaşmak için gayret gösterdim. Bu çalışma akademik hayatım boyunca bana emek veren hocalarımın bana sağladıkları bilgi birikiminin bir ürünüdür. Bu nedenle başta Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesindeki hocalarım ve 1995 ten itibaren bu alanda beni yetiştiren, eserlerini ve bilgi birikimlerini paylaşan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye bölümündeki hocalarım olmak üzere tüm maliye camiasındaki değerli hocalarıma, sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Çalışmamın bazı bölümlerine okuyarak bana destek veren ve fikirlerini paylaşan, değerli meslektaşlarım ve arkadaşlarım Prof. Dr. Ufuk Bakkal a ve Prof. Dr. Nagihan Oktayer Işıklar a ve bu süreçte sabır ve özveriyle beni destekleyen aileme teşekkür ederim. Bu kitabı büyük bir titizlikle yayına hazırlayan Gökhan Ayrancı ile Nur Baylav a ve Beta Yayınevine de ayrıca teşekkür ederim. Nazan Susam Şubat 2015, İstanbul nsusam@istanbul.edu.tr vii

8 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar viii

9 İçindekiler BİRİNCİ BÖLÜM Kamu Maliyesine Giriş: Temel Kavram ve Esaslar 1.1. Kamu Maliyesinin Tanımı Kamu Maliyesinin Konusu Kamu Maliyesinin Kapsamı Kamu Kesimi ve Özel Kesim Kamu Maliyesi ve Ekonomik Sistemler Kapitalist Ekonomik Düzen Sosyalist Ekonomik Düzen Karma Ekonomik Düzen Kamu Maliyesinin Diğer Disiplinlerle İlişkisi Kamu Maliyesi - Hukuk Kamu Maliyesi- İktisat Kamu Maliyesi Siyaset Kamu Maliyesi Sosyoloji İKİNCİ BÖLÜM Devlet Kavramı ve Devlet Faaliyetlerini Açıklayan Yaklaşımlar 2.1. Sosyal Sözleşmeci Devlet Anlayışı İktisadi Açıdan Devlet Kavramı Farklı Devlet Anlayışları Bireyci Liberal Kapitalist Devlet Anlayışı ix

10 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar Müdahaleci Organik Kapitalist Devlet Anlayışı Marksist Sosyalist Devlet Anlayışı Devletin Ekonomiye Müdahalesini Açıklayan İktisadi Düşünce Akımları Merkantilistler Fizyokratlar Klasik Okul Neoklasik İktisat Keynesyen İktisat Stagflasyon Krizi ve Yeni Makro Modeller Monetarist Yaklaşım Arz Yönlü İktisatçılar Rasyonel Beklentiler Teorisi ve Yeni Klasik İktisat Yeni Keynesyenler Kamusal Seçiş Teorisi ve Anayasal İktisat Marksist Yaklaşım Devlet Türleri Minimal Devlet, Kamu Hizmetleri Devleti, Kalkınmacı Devlet, Refah Devleti, Küresel Çağın Devleti ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Devletin Ekonomiye Müdahalesi ve Ekonomideki Fonksiyonları 3.1. Devletin Kaynak Tahsisini Düzenleme Fonksiyonu Piyasa Mekanizmasının Etkinliği Refah Ekonomisinin Birinci Temel Teoremi Tüketimde (Değişimde) Etkinlik, Üretimde Etkinlik, Etkin Ürün Karması Refah Ekonomisinin İkinci Temel Teoremi Piyasa Aksaklıkları Kamusal Mallar Farklı Mal Türleri ve Devlet Sunumu Özel Mallar (Erdemli Mallar, Erdemsiz Mallar,. Yarı Kamusal Mallar), Ortak Mallar, Dışsallığı Olan Özel Mallar, Kulüp Malları, Tam Kamusal Mallar Faydanın Yayılma Alanına Göre Kamusal Mallar Yerel Kamusal Mallar, Ulusal Kamusal Mallar, Küresel Kamusal Mallar x

11 Kamusal Malların Optimal Üretim Seviyesi Lindahl Modeli, Bowen Kısmi Denge Modeli, Samuelson Modeli Dışsallıklar Negatif Dışsallıklar Pozitif Dışsallıklar Dışsallıklar ve Kamusal Çözümler Dışsal Maliyetlerin Vergi ile İçselleştirilmesi: Pigou Vergisi, Pigoucu Sübvansiyonlar, Negatif Dışsallık Yayan Bir Faaliyetin Yasaklanması, Negatif Dışsallıklara Doğrudan Düzenlemeler, Pazarlanabilir Kirletme Haklarının (Permiler) Tanımlanması Dışsallıklar ve Piyasa Çözümü Devlet Müdahalesini Gerektirmeyen Diğer Dışsallık Kavramları Marjinal Dışsallıklar ve İnfra Marjinal Dışsallık, Parasal Dışsallıklar ve Teknolojik Dışsallıklar, Ağ Dışsallıkları Doğal Tekeller Doğal Tekellerde Etkin Üretim Düzeyi Ortalama Maliyet Fiyatlaması, Kamu Mülkiyeti, Regülasyon Asimetrik Bilgi Piyasanın Oluşmaması, Ters Seçim, Ahlaki Tehlike Devletin Gelir Dağılımını Düzenleme Fonksiyonu Gelir Dağılımı Tanımları Kişisel Gelir Dağılımı, Faktörel Gelir Dağılımı, Sektörel Gelir Dağılımı, Bölgesel Gelir Dağılımı Gelir Dağılımını Düzenlemede Devletin Rolü Devletin Ekonomik İstikrar ve Büyüme Fonksiyonu Fiyat İstikrarı, Tam İstihdam DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Kamusal Karar Alma Mekanizması 4.1. Bireysel Tercihlerin Sosyal Kararlara Dönüşümü Oylama Kuralları Oybirliği Kuralı xi

12 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar Oy Çoğunluğu Kuralı Nisbi Çoğunluk Kuralı, Basit Çoğunluk Kuralı, Kaliteli Çoğunluk Kuralı Çoğunluk Kuralının İşlediği ve İşlemediği Durumlar Çoğunluk Kuralının İşlediği Durumlar, Çoğunluk Kuralının İşlemediği Durumlar Ortanca (Medyan) Seçmen Oy Çokluğuna Alternatif Kurallar Eleme Yöntemi-Condorcet Kuralı, Tercihleri Ağırlıklandırma-Borda Kuralı, Puanlı Oylama Kuralı, Nokta Oylaması Oylama Kuralları İçin Geliştirilmiş Olan Teori ve Modeller Black Teoremi Arrow un İmkânsızlık Teoremi Coleman Yaklaşımı Downs un Politik Rekabet Teoremi Azınlık Hükümeti Modeli Taraf Tutma Modeli Siyasal Karar Almada Etkinliği Azaltıcı Faktörler Seçmenlerin İlgisizliği ve Yeterince Bilgili Olmamaları, Politikacı ve Bürokratların Davranışları, Oy Ticareti (Logrolling), Rant Kollama BEŞİNCİ BÖLÜM Kamu Kesiminin Örgütsel Yapısı ve Ekonomi İçindeki Büyüklüğü 5.1. Kamu Kesiminin Örgütsel Yapısı Türkiye de Kamu Kesiminin Örgüt Yapısı Genel Yönetim Merkezi Yönetim Genel Bütçeli Kuruluşlar, Özel Bütçeli Kuruluşlar, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Mahalli İdareler (Yerel Yönetimler) İl Özel İdareleri, Belediyeler, Köyler Sosyal Güvenlik Kurumları Döner Sermayeli İşletmeler Fonlar Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) Kamu Kesiminin Büyüklüğü xii

13 ALTINCI BÖLÜM Kamu Harcamaları 6.1. Kamu Harcamaları Kavramı Dar ve Geniş Anlamda Kamu Harcamaları Dar Anlamda Kamu Harcamaları, Geniş Anlamda Kamu Harcamaları Kamu Harcamalarının Artışı Adolph Wagner in Kamu Harcamaları Artış Kanunu, Peacock - Wiseman Yaklaşımı: Sıçrama Tezi, M.A. Odle: Politik Aşamalar Tezi, Baumol Hipotezi, Downs, Buchanan, Tullock; Maksimizasyon Yaklaşımı, W.A. Niskanen; Bürokrasi Modeli, Paul A. Samuelson; Kamusal Mallar Kamu Harcamalarının Artış Nedenleri Kamu Harcamalarının Görünüşteki Artış Nedenleri Ulusal Paranın Değerinin Düşmesi, Bütçe Yöntem ve Tekniklerinin Değişmesi, Ayni Ekonomiden Paralı Ekonomiye Geçilmesi, Ülke Sınırlarının ve Nüfusun Değişmesi, Devletleştirme Kamu Harcamalarının Gerçek Artış Nedenleri Savaşlar (Askeri Nedenler), Nüfus Artışı, Teknolojik Gelişmeler, Devlet Anlayışında Meydana Gelen Değişmeler, Ekonomik Nedenler, Siyasi Nedenler, Sosyal Nedenler Kamu Harcamalarının Sınırı Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması İdari (Organik) Sınıflandırma Fonksiyonel (İşlevsel) Sınıflandırma Genel Hizmetler, Ekonomik Hizmetler, Sosyal Hizmetler Ekonomik Sınıflandırma Reel (Gerçek) Harcamalar Reel Harcamalar, Kalkınma Carileri, Yatırım Harcamaları Transfer Harcamaları Sağladığı Faydaya Göre Kamu Harcamaları Verimli ve Verimsiz Kamu Harcamaları Olağan (Adi) ve Olağanüstü Kamu Harcamaları Kamu Harcamalarının Ekonomi Üzerindeki Etkileri Kamu Harcamalarının Üretim Üzerindeki Etkisi, Kamu Harcamalarının Tüketim Üzerindeki Etkisi, Kamu Harcamaların Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi, Kamu Harcamalarının İstihdam Üzerindeki Etkisi, Kamu Harcamalarının Fiyatlar Genel Seviyesi Üzerindeki Etkisi xiii

14 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar Kamu Harcamalarının Makroekonomik Etkileri Çarpan, Hızlandıran Kamu Harcamalarının Dışlama Etkisi (Crowding Out) YEDİNCİ BÖLÜM Kamu Gelirleri 7.1. Geniş ve Dar Anlamda Kamu Gelirleri Dar Anlamda Kamu Gelirleri, Geniş Anlamda Kamu Gelirleri Kamu Gelirlerinin Çeşitleri Devletin Egemenlik Gücüne Dayanarak (Cebri) Elde Ettiği Gelirler Vergiler, Harçlar, Resimler, Şerefiyeler, Parafiskal Gelirler, Para ve Vergi Cezaları, Zorunlu Borçlar, Fon Gelirleri, Para İşlemlerinden Doğan Gelirler, Mali Tekeller Devletin Egemenlik Gücüne Dayanmaksızın (Cebri Olmayan) Elde Ettiği Gelirler Mülk ve Teşebbüs Gelirleri, Özelleştirme Gelirleri, Zorunlu Olmayan Borçlar, Yardım ve Bağışlar, Diğer Gelirler SEKİZİNCİ BÖLÜM Verginin Tanımı ve Verginin Teorik Temelleri 8.1. Verginin Tanımı Verginin Tanımından Ortaya Çıkan Özellikleri Verginin Teorik Gelişimi: Verginin Mahiyetini ve Esasını Açıklayan Teoriler Faydalanma (istifade) Teorisi, Ödeme Gücü (iktidar) Teorisi Verginin Sınıflandırılması xiv Konularına Göre Vergilerin Sınıflandırılma Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Sınıflandırılması Etkilerine Göre Vergilerin Sınıflandırılması Telafi Edici Vergiler, Denetleyici Vergiler, Düzeltici Vergiler, Tamamlayıcı Vergiler Diğer Vergi Sınıflandırmaları Ayni ve Nakdi Vergiler, Objektif ve Subjektif Vergiler, Spesifik ve Ad Valorem Vergiler, Geniş ve Dar Tabanlı Vergiler Vergi Sistemleri Tek Vergi Sistemi, Çoklu Vergi Sistemi, İyi Bir Vergi Sistemi Nasıl Olmalıdır?

15 DOKUZUNCU BÖLÜM Verginin Mali ve Mali Olmayan Amaçları 9.1. Verginin Mali Amacı Verginin Mali Olmayan Amaçları Vergilerin Adil Gelir Dağılımını Sağlama Amacı Vergilerin Ekonomik İstikrarı Sağlama Amacı Vergilerin Ekonomik Büyüme ve Gelişmeyi Sağlama Amacı Diğer Vergisel Amaçlar ONUNCU BÖLÜM Vergileme İlkeleri Adam Smith in Klasik Vergileme İlkeleri Adalet veya Eşitlik İlkesi, Kesinlik veya Açıklık Etkisi, Uygunluk İlkesi, İktisadilik İlkesi Adolph Wagner in Vergileme İlkeleri Mali İlkeler, İktisadi İlkeler, Ahlaki İlkeler, Teknik ve İdari İlkeler Günümüzde Geçerli Vergileme İlkeleri Vergilemede Adalet İlkesi Faydalanma (Yararlanma) İlkesi Ödeme Gücü İlkesi Ödeme Gücünün Göstergeleri Gelir, Servet, Tüketim Harcaması Ödeme Gücüne Yaklaşmada Kullanılan Araçlar (Teknikler) En Az Geçim İndirimi, Artan Oranlılık, Ayırma İlkesi, Muafiyet ve İstisnalar Ödeme Gücü ile Geliştirilen Fedakârlık Yaklaşımı Eşit Mutlak Fedakarlık, Eşit Oranlı Fedakarlık, En Az Toplam Fedakarlık Vergilemede Etkinlik İlkesi Türk Vergi Sisteminde Vergilendirmenin Anayasal İlkeleri Genellik ve Eşitlik İlkesi, Mali Güce Göre Vergilendirme İlkesi, Yasallık İlkesi xv

16 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar ONBİRİNCİ BÖLÜM Verginin Unsurları ve Vergileme Süreci Verginin Unsurları Verginin Kaynağı Verginin Konusu Verginin Matrahı Değer Esaslı Ad Valorem Matrah, Miktar Esaslı Spesifik Matrah Vergi Mükellefi (Yükümlüsü) Kanuni Vergi Mükellefi, Fiili Vergi Mükellefi, Aracı Mükellef, Vergi Sorumlusu (Aracı Ödeyici), Vergi Yüklenicisi Vergiyi Doğuran Olay Vergi İstisnası ve Vergi Muafiyeti Vergi Tarifesi ve Vergi Oranı Ortalama Vergi Oranı ve Marjinal Vergi Oranı Tarife Tipleri Düz (Tek) Oranlı Vergi Tarifesi Artan Oranlı Vergi Tarifesi Basit Artan Oranlı Tarife, Dilim Usulü Artan Oranlı Tarife, Gizli Artan Oranlı Tarife Tersine Artan Oranlı Vergi Tarifesi (Ric i) Azalan Oranlı Vergi Tarifesi Tarifelerde Kullanılan Yükseklik ve Uzunluk Farkı Kavramları Vergileme Süreci Verginin Tarhı Beyana Dayanan Tarh, İdarece Tespit veya Takdir Yoluyla Tarh, Götürü Usulde Vergi Tarhiyatı, Kaynakta Tevkifat Yöntemi Karine ve Dış Belirtiler Yoluyla Tarh Verginin Tebliği Verginin Tahakkuku Verginin Tahsili ONİKİNCİ BÖLÜM Vergilerin Yükümlüler Üzerindeki Etkisi Vergiden Kaçınma Vergileri Yansıtma xvi

17 Vergi Yansımasının Türleri Vergilerin İleriye ve Geriye Yansıması, Kanuni Yansıma ve Fiili Yansıma, Sınırlı Yansıma ve Sınırsız Yansıma, Mutlak Yansıma ve Diferansiyel Yansıma Vergi Yansımasını Etkileyen Mikro Ekonomik Faktörler Arz ve Talep Elastikiyeti, Piyasa Yapısı, Verginin Türü ve Yapısı, Verginin Yüksekliği, Vergilendirilen Malın Türü, Maliyet Şartları Vergi Yansımasını Etkileyen Makro Ekonomik Faktörler Yansımayı Belirleyen Koşullar Tam Rekabet Koşullarında Mallar Üzerinde Konulan Vergilerin Yansıması Vergilerin Kısmen İleriye Kısmen Geriye Yansıması, Vergilerin Tamamen Tüketiciler Üzerine Yansıması, Verginin Tamamen Üreticiler Üzerine Yansıması Tekelci Piyasalarda Yansıma Yansımanın İstisnaları Vergi Kaçakçılığı Vergi Kaçakçılığının Şekilleri, Vergi Kaçakçılığının Etkileri ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM Vergi Yükü, Vergi Kapasitesi, Vergi Gayreti, Vergi Esnekliği Vergi Yükü Kavramı Alternatif Vergi Yükü Hesaplamaları Toplam Vergi Yükü, Bölgesel Vergi Yükü, Sektörel Vergi Yükü, Kişisel Vergi Yükü, Net Vergi Yükü, Gerçek Vergi Yükü Vergi Kapasitesi Vergilendirilebilir Kapasitenin Sınırları Vergilendirilebilir Kapasitenin Hukuki ve Siyasi Sınırı, Vergilendirilebilir Kapasitenin Ekonomik ve Mali Sınırı Vergi Gayreti Vergi Elastikiyeti ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM Vergi ile İlgili Temel Kavramlar Vergi Harcaması Vergi Erozyonu xvii

18 Kamu Maliyesi Temel Kavram ve Esaslar Vergi Maliyeti Mali Anestezi Vergi Grevi (Reddi) Negatif Vergi Vergi Bilinci Vergi Ahlakı Vergiden Kaçınma Vergi Rekabeti Vergi Cennetleri Vergi Dampingi Vergi Tatili Vergi Arbitrajı Çifte Vergilendirme Verginin Amortismanı ve Verginin Kapitalizasyonu Vergi Uyumlaştırması Peçeleme Verginin Gelir ve İkame Etkisi Mali Rant ve Mali Sömürü Vergi Fiyatı Vergi Planlaması Vergi Kalkanı Ramsey Vergisi Tobin Vergisi Olivera Tanzi Etkisi Mali Sürüklenme ONBEŞİNCİ BÖLÜM Gelir, Servet ve Harcama Vergileri Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Gelir Vergisi Kaynak Teorisi (Dar Anlamda Gelir), Safi (Net) Artış Teorisi (Geniş Anlamda Gelir) Gelirin Vergilenme Yöntemleri Üniter Vergileme Yöntemi, Sedüler Vergileme Yöntemi, Karma Vergileme Yöntemi xviii

19 Türk Vergi Mevzuatında Gelirin Tanımı ve Unsurları Vergiye Tabi Gelirin Özellikleri Gelirin Gerçek Kişi Tarafından Elde Edilmiş Olması, Belirli Bir Dönem İçinde Elde Edilen Gelirin Vergilenmesi, Gelirin Elde Edilmesi, Gelirin Gerçek Olması ve Safi (Net) Olması Kurumlar Vergisi Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Mükellefiyet Türleri ve Çifte Vergilendirme Servet Üzerinden Alınan Vergiler Genel ve Özel Servet Vergileri, Devamlı ve Geçici Servet Vergileri, Gerçek ve Görünürde Servet Vergileri, Servet Transferi Üzerinden Alınan Vergiler Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler Genel Tüketim (Muamele) Vergileri Yayılı Muamele Vergisi Toplu Muamele Vergisi İstihsal Vergisi, Toptan Ticaret Vergisi, Perakende Ticaret Vergisi Katma Değer Vergisi Katma Değer Vergisinin Hesaplama Yöntemleri Toplama Yöntemi, Çıkarma Yöntemi, Mahsup Yöntemi Katma Değer Vergisinin Tipleri Gayrisafi Hâsıla Tipi Katma Değer Vergisi, Gelir Tipi Katma Değer Vergisi, Tüketim Tipi Katma Değer Vergisi Özel Tüketim Vergileri Dış Ticaret Üzerinden Alınan Vergiler (Gümrük Vergileri) Harcama Vergisi Kaynakça Dizin xix