COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİKLERİYLE MENEMEN SULAMA SİSTEMİ PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİKLERİYLE MENEMEN SULAMA SİSTEMİ PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ"

Transkript

1 EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ( DOKTORA TEZİ ) COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİKLERİYLE MENEMEN SULAMA SİSTEMİ PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ Bekir Sıtkı KARATAŞ Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: Tez Danışmanı: Prof. Dr. Şerafettin AŞIK Bornova İZMİR

2 III Bekir Sıtkı KARATAŞ tarafından Doktora. tezi olarak sunulan Coğrafi Bilgi Sistemi Ve Uzaktan Algılama Teknikleriyle Menemen Sulama Sistemi Performansının Değerlendirilmesi başlıklı bu çalışma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve 24/11/2006 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oy birliği ile başarılı bulunmuştur. Jüri Üyeleri: İmza Jüri Başkanı : Prof. Dr. Şerafettin AŞIK... Raportör Üye : Prof. Dr. Musa AVCI... Üye : Prof. Dr. Yusuf KURUCU... Üye : Prof. Dr. Fuat SEZGİN... Üye : Doç. Dr. H. Baki ÜNAL...

3 V ÖZET COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİKLERİYLE MENEMEN SULAMA SİSTEMİ PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ KARATAŞ, Bekir Sıtkı Doktora Tezi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Şerafettin AŞIK Kasım 2006, 159 sayfa Bu araştırmada, Menemen Sol Sahil ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birlik (SB) lerinin su dağıtımı ve verime ilişkin performansları değerlendirilmiştir. Performans değerlendirmesinde kullanılan parametrelerden biri olan verim, uzaktan algılama tekniği kullanılarak belirlenmiştir. Verimin alansal değişimi ve toprak özellikleriyle ilgili sorgulamalar için coğrafi bilgi sistemi kullanılmıştır. Araştırma alanının tamamında yeterlilik (P A ) açısından sorun olduğu belirlenmiştir. En çok su saptırılan alana bile ihtiyacın yaklaşık yarısı temin edilebilmiştir. Araştırma alanının tamamında su dağıtımında etkinlik (P F ) açısından sorun olmadığı yani suyun etkin kullanıldığı belirlenmiştir. Güvenilirlik (P D ) göstergesi tüm alanlar için oldukça kötü çıkmıştır. Tüm sulama alanları kendi aralarında değerlendirildiğinde; Seyrekköy sekonderine ait güvenilirlik göstergesi diğerlerine oranla daha iyi çıkmıştır. Eşitlik (P E ) performansı, orta düzeyde (0.24) fakat kötü düzey eşiğine (>0.25) çok yakın çıkmıştır. Proje tüketim randımanı (e p ), tüm alanlarda hedef değerden (0.9) hatta Bağarası pompaj sulama sistemi dışında izin verilebilir sınır değerlerden ( ) bile yüksek bulunmuştur. Tarla uygulama randımanı (e a ) değerleri, Bağarası pompaj sulama sistemi dışında yüksek çıkmıştır. Rölatif su temini (RWS) göstergesi, tüm bölgeler için hedef değer olan 1 den farklı çıkmıştır. Yalnızca Bağarası pompaj sulama sisteminde hedef değere çok yaklaşılmış ve Türkelli pompaj sulama sisteminde ise izin verilebilir aralıkta bulunmuştur.

4 VI Rölatif sulama suyu temini (RIS) göstergesi, Bağarası pompaj sulama sistemi dışında düşük çıkmıştır. Birim alana düşen sulama suyu miktarı (M) açısından, en yüksek performansı Bağarası ve Türkelli pompaj sulama sistemleri (sırasıyla ve mm) göstermiştir. Birim alana en yüksek suyun saptırıldığı Bağarası pompaj sulama sistemine bile neredeyse verilmesi gereken suyun yarısı temin edilebilmiştir. Menemen Sol Sahil SB nin arazi verimliliği (y), Menemen Sağ Sahil SB den daha yüksek çıkmıştır. Verilen su miktarının yanısıra, toprak bünyesinin de verimi etkileme potansiyeli olduğu tespit edilmiştir. Verim için en ideal bünyenin orta bünyeli, en sorunlu olanın ise ince bünyeli topraklar olduğu belirlenmiştir. Su verimliliği (Y w ), Bağarası ve Türkelli pompaj sulama alanlarının dışındaki diğer tüm alanlarda birbirine çok yakın çıkmıştır. Bu iki alanda su verimi diğer alanların yaklaşık yarısı kadar olmuştur. Araştırma alanı genelinde hakim bitki olan pamuk verim alanları incelendiğinde, zayıf pamuk alanlarının en yüksek, iyi pamuk alanlarının ise en düşük oranda olduğu görülmüştür. Ana kanal veya sekonder kanal düzeyinde menbaya yakınlık veya uzaklığın verime doğrudan etkili olmadığı sonucuna varılmıştır. Maltepe ana kanalı ile Seyrekköy, Ulucak-Sasallı ve Kaklıç sekonderleri için kanaldan uzaklaşmanın verim düşüklüğüne yol açabileceği belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: CBS, uzaktan algılama, Menemen Ovası, sulama, performans.

5 VII ABSTRACT ASSESSMENT OF PERFORMANCE OF THE MENEMEN IRRIGATION SYSTEM USING GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEM AND REMOTE SENSING TECHNIQUES KARATAŞ, Bekir Sıtkı Ph.D. in Department of Farm Structures and Irrigation Supervisor: Prof. Dr. Şerafettin AŞIK November 2006, 159 pages In this research, it was assessed the irrigation delivery and productivity performance of the Menemen Left Bank and Menemen Right Bank Water User Association (WUA). Crop production which one of parameters used in performance assessment was determined using remote sensing technique. For queries in related to the spatial variation of crop production and soil properties, geographic information system was utilized. In overall research area, it was determined that there was issue in point of adequacy (P A ). It was supplied about half of water requirement even for the most water delivered area. For overall research area, it was estimated that there was not any issue in point of effectiveness (P F ) and namely, water was used effectively. Dependability (P D ) was estimated extremely poor for all areas. When all areas were compared with each others, dependability performance of Seyrekköy secondary canal was found better than the others. Equity (P E ) was fair level (0.24) but very near to threshold of poor level (>0.25). In all areas, overall project efficiency (e p ) was found higher than target value (0.9). Even it was higher than acceptable limits ( ) excepting Bağarası pumping system. Field application efficiency (e a ) was found high excepting Bağarası pumping system. In all areas, relative water supply indicator (RWS) was found different from target value, 1, only fairly approached to target value in Bağarası pumping system, and found acceptable limit in Türkelli pumping system.

6 VIII Relative irrigation water supply indicator (RIS) was found low excepting Bağarası pumping system. Gross irrigation water quantity over unit area indicator (M) was found highest Bağarası and Türkelli pumping systems (respectively and mm). It was diverted almost half of water requirement even for the most water delivered area which is Bağarası pumping irrigation system. Land productivity (y) of Menemen Left Bank WUA was higher than Menemen Right Bank WUA. It was determined that soil structure along with water quantity has also a potential effect on crop production. It was determined that while the most ideal of soil structure was medium one, heavy structure soils were the most problematic one for crop production. Water productivity (Y w ) was very near to each other in all other areas excepting Bağarası and Türkelli pumping system. Water productivity of these areas was equal about half of the others. In research area, while area of poor cotton was found the highest rate, area of good cotton was found least rate. In the level of main and secondary canal, it was concluded that near or far to resource is not directly effective to crop production. For Maltepe main canal and Seyrekköy, Ulucak-Sasallı, and Kaklıç secondary canal, it was determined that to become distant from canal can result in decreasing crop production. Key words: GIS, remote sensing, Menemen Plain, irrigation, performance.

7 IX TEŞEKKÜR Bu çalışma süresince başta, tezin yürütülmesi ve biçimlenmesinde önemli katkı ve görüşlerini esirgemeyen, kıymetli hocam sayın Prof. Dr. Şerafettin AŞIK olmak üzere, değerli görüşlerinden yararlandığım Prof. Dr. Musa AVCI, Doç. Dr. H. Baki ÜNAL ve Dr. Erhan AKKUZU ya; CBS ve uzaktan algılama ile ilgili çalışmalarda yardımcı olan Prof. Dr. Yusuf KURUCU, Zir. Yük. Müh. M. Tolga ESETLİLİ ve Zir. Yük. Müh. Fulsen ÖZEN e, ayrıca gerekli bilgi ve verilerin sağlanmasında yardımcı olan Menemen DSİ İşletme ve Bakım Başmühendisliği, Menemen Sol Sahil ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği yetkililerine teşekkürü bir borç bilirim.

8 XI İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET V ABSTRACT VII TEŞEKKÜR IX ŞEKİL DİZİNİ XV ÇİZELGE DİZİNİ XVII 1. GİRİŞ 1 2. LİTERATÜR ÖZETİ 7 3. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİĞİ Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Uzaktan Algılama (UA) Tekniği Uydu görüntülerinin işlenmesi MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Araştırma alanının konumu Toprak özellikleri İklim özellikleri Su kaynakları Sulama suyu yönetimi Bitki deseni Yöntem Su dağıtımına ilişkin performans göstergeleri Yeterlilik (P A ) Etkinlik (P F ) Güvenilirlik (P D ) Eşitlik (P E ) Proje tüketim randımanı (e p ) Tarla uygulama randımanı (e a ) Rölatif su temini (RWS) Rölatif sulama suyu temini (RIS) 59

9 XII İÇİNDEKİLER (devam) Birim alana düşen brüt sulama suyu miktarı (M) Verime ilişkin performans göstergeleri Arazi verimliliği (y) Su verimliliği (Y w ) Verimin uzaktan algılama ile belirlenmesi CBS ile verim ve toprağa ilişkin verilerin değerlendirilmesi BULGULAR Bitki Deseni Ve Sulanan Alanlar Araştırma Alanına Saptırılan Ve Gereksinim Duyulan Sulama Suyu Miktarları Araştırma Alanına İlişkin Performans Göstergeleri Araştırma Alanında Verimliliğin Dağılımı Araştırma Alanı Toprak Özellikleri SONUÇ VE TARTIŞMA Araştırma Alanına Saptırılan Sulama Suyu Araştırma Alanında Su Dağıtım Performansı Yeterlilik Etkinlik Güvenilirlik Eşitlik Proje Tüketim Randımanı Tarla Uygulama Randımanı Rölatif Su Temini Rölatif Sulama Suyu Temini Birim Alana Düşen Sulama Suyu Miktarı Araştırma Alanında Verimlilik Performansı Arazi verimliliği Su verimliliği Verimin Alansal Dağılım Durumu Menbaya Göre Konum Açısından Verimin Değişimi 134

10 XIII İÇİNDEKİLER (devam) 6.6. Kanala Göre Konum Açısından Verimin Değişimi ÖNERİLER KAYNAKLAR DİZİNİ 143 ÖZGEÇMİŞ 159

11 XV ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa Şekil 4.1 Menemen Ovası sulama sisteminin genel görünümü 40 Şekil 4.2 Seyrekköy sekonderi hizmet alanında verimin alansal dağılımı 66 Şekil 4.3 Seyrekköy sekonderi hizmet alanında menbaya uzaklık durumuna göre verimin alansal dağılımı 67 Şekil 4.4 Seyrekköy sekonderi hizmet alanında kanala uzaklık durumuna göre verimin alansal dağılımı 68 Şekil 5.1 Araştırma alanında pamuk verim sınıflarının alansal dağılımı 85 Şekil 5.2 Araştırma alanında toprak derinlik durumu 90 Şekil 5.3 Araştırma alanının arazi eğim durumu 91 Şekil 5.4 Araştırma alanının erozyon derecesi 92 Şekil 5.5 Araştırma alanı toprak bünyesi haritası 94 Şekil 5.6 Araştırma alanı toprak grupları 95 Şekil 5.7 Araştırma alanında drenaj durumu 96 Şekil 5.8 Araştırma alanında toprak kullanımını kısıtlayan faktörler 97 Şekil 5.9 Araştırma alanının arazi kullanım kabiliyet sınıfları 9

12 XVII ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa Çizelge 4.1 Menemen Ovasına ait çok yıllık iklim verilerinin aylara göre ortalama değerleri 43 Çizelge 4.2 Menemen Sol Sahil ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birliklerine ait bazı bilgiler 45 Çizelge 4.3 Gediz Havzasındaki sulama birliklerine ait bazı bilgiler 46 Çizelge 4.4 Menemen Ovası sulaması üniteleri 47 Çizelge 4.5 Menemen Ovası ürün dağılımı 48 Çizelge 4.6 Yeterlilik, etkinlik, güvenilirlik ve eşitlik performans göstergesi standartları 55 Çizelge Yılı için Menemen Sol Sahil Sulama Birliğinde gerçekleşen ekim alanları ve oranları 73 Çizelge Yılı için Menemen Sağ Sahil Sulama Birliğinde gerçekleşen ekim alanları ve oranları 74 Çizelge 5.3 Menemen Sol ve Sağ Sahil Sulama Birliği içinde yer alan kanalların suladığı alanlar 75 Çizelge 5.4 Menemen Sol Sahil Sulama Birliğine ve içerisinde yer alan ana ve sekonder kanallara regülatörden saptırılan su miktarları 76 Çizelge 5.5 Menemen Sağ Sahil Sulama Birliğine ve içerisinde yer alan ana kanal ve pompaj sulama sistemlerine regülatörden saptırılan su miktarları 77

13 XVIII ÇİZELGELER DİZİNİ (devam) Çizelge 5.6 CROPWAT programı ile Menemen Sol Sahil Sulama Birliği için hesaplanan bazı değerler 79 Çizelge 5.7 CROPWAT programı ile Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği için hesaplanan bazı değerler 80 Çizelge 5.8 Menemen Sol ve Sağ Sahil Sulama Birliklerinde ihtiyacın karşılanma oranları (%) 81 Çizelge 5.9 Kaynaktan saptırılması gereken, saptırılan, araziye uygulanan ve kök bölgesinde depolanan su miktarları (mm) 82 Çizelge 5.10 Performans göstergelerine ilişkin sonuçlar 84 Çizelge 5.11 Pamuk verim sınıflarının kanal hizmet alanları içerisindeki alansal ve oransal değerleri 86 Çizelge 5.12 Kanalların menbaya göre konumu açısından pamuk verim sınıflarının alansal ve oransal değerleri 87 Çizelge 5.13 Kanala göre konumu açısından pamuk verim sınıflarının alansal ve oransal değerleri 88 Çizelge 5.14 Pamuk verim sınıflarının toprak bünyesine göre dağılımı 93

14 1 1. GİRİŞ Hızla artan dünya nüfusu, doğal kaynakların optimum bir biçimde değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Yaşamın her anında ve her alanında suya olan gereksinim, su kaynaklarından en üst düzeyde yararlanmayı sağlayacak biçimde, suyun farklı kullanım alanları arasında etkin bir dağıtımını öngörmektedir. 78 milyon hektar yüzölçüme sahip ülkemizin Doğu Karadeniz kıyı kesimi dışında kalan bölgelerin tamamı, sulamanın tarımsal üretimi kısıtladığı kurak ve yarı kurak iklim sınıfında yer almaktadır. Türkiye nin toplam tarım alanı 28 milyon hektar olup, 26 milyon hektarı sulanabilir arazidir (DSİ, 2005). Türkiye kurak ve yarı kurak iklim kuşağında yer almasına rağmen küçümsenmeyecek bir su potansiyeline sahiptir. Yağış ortalaması mm olup, yer üstü su potansiyeli 95 milyar m 3, yer altı su potansiyeli 9.3 milyar m 3, fiilen kullanılan su miktarı ise 39.3 milyar m 3 tür. Toplam su potansiyelinin % 38 inin kullanıldığı ülkemizde, 8.5 milyon ha olan teknik ve ekonomik olarak sulanabilir tarım arazisinin 4.5 milyon ha lık kısmı sulamaya açılabilmiştir (DSİ, 2001a). Ancak tarım alanlarının sulamaya açılması yeterli olmayıp kısıtlı olan toprak ve su kaynakları kullanımının geliştirilmesi gerekmektedir. Bunun için de önce sulu tarıma ilişkin mevcut durumun veya bir başka anlatımla sulu tarım sisteminin performansının nasıl olduğu sorusu cevaplandırılmalıdır.

15 2 Sulama projelerine sağlanan su miktarının yeterli ve güvenilir miktarda, eşit ve etkin bir biçimde dağıtımı gerekir. Bu koşullar oluşturulmazsa, bitki verimi ve dolayısıyla net kar düşmekte, gereksinim duyulandan fazla su uygulanması durumunda ise drenaj ve tuzluluk problemleri ortaya çıkmaktadır (Molden and Gates, 1990). Bu nedenle, son yıllarda sulama projelerinde su dağıtım performansının belirlenmesi ve sonuçlarının geleceğe yönelik daha iyi yönetim politikalarının oluşturulmasında kullanımı gittikçe önem kazanmaktadır (Jurriens, 1993). Çoğu Asya ülkesinin gelecekteki gıda güvenliğinin sağlanmasında büyük bir rol oynayacak olan sulu tarım, artan dünya nüfusunun ihtiyaç duyduğu ek gıda gereksiniminin karşılanmasında da önemli katkılarda bulunacaktır. Bu yüzden, yüksek verimli sulama sistemlerinin performansını korumak ve düşük verimli sulama sistemlerinin performansını artırmak oldukça önemli hale gelmiştir (Sakthivadivel et al., 1999). Hızla azalan bir kaynak haline gelen suyun daha verimli, eşit ve sürdürülebilir bir şekilde nasıl kullanılacağına karar vermek oldukça önemlidir. Arazi ve su kaynaklarının verimliliğini belirleyerek, kaynak kullanımında sürekliliğin sağlanması, düşük ve yüksek verimliliğin nedenlerinin belirlenmesi, artan sulama performans çalışmalarının odak noktası olmaktadır. Performans değerlendirmesi değişik amaçlar için yapılır. Bu amaçlar; sulama sistemlerinin mevcut durumunun belirlenmesi ve daha

16 3 iyi işletilmesi, stratejik amaçlara karşı sağlanan gelişimin değerlendirilmesi, sisteme yapılan müdahalelerin etkisinin belirlenmesi, sistemin kısıtlarının belirlenmesi, sistemin yıllara göre kendi içerisinde ve bir sistemin diğerleriyle karşılaştırılması şeklinde sıralanabilir. Aslında alt yapı planlaması, yönetim, iklim koşulları, girdi fiyatları, sosyo-ekonomik durum gibi sulu tarımın performansını etkileyen birçok değişken nedeniyle, sistemlerinin performansının karşılaştırılması oldukça güçtür. Buna rağmen, kullanılan toprak ve suya karşılık elde edilen bitkisel üretim değeri, suyun yeterliliği ve sistemin finansal durumu gibi göstergeler yardımıyla, sulu tarım performansı hakkında kaba da olsa bilgi edinmek mümkündür (Molden et al., 1998). Sulama sistemi performansını belirlemek için birçok araştırmacı çeşitli performans göstergeleri önermiştir. Bu göstergelerden bir kısmı su dağıtım sisteminin performansını belirleyen ve temel amacı su dağıtımını iyileştirerek yönetime yardım etmek olan, yeterlilik, etkinlik, güvenilirlik ve eşitlik gibi içsel göstergelerdir. Diğerleri ise, amacı uzun dönemli ve stratejik kararlar alan yönetici ve politikacılara yardım etmek olan su, toprak ve finans temel girdilerine karşı sulu tarımdan elde edilen gelirle ilgili olan dışsal göstergelerdir (Molden et al., 1998). Uzaktan algılama (UA) ile elde edilen verilerin katkısıyla artık parsel seviyesinden proje seviyesine kadar değişen ölçekteki alanlarda bitki gelişim koşullarının (Bastiaanssen et al., 2001), verimin ve bitki su tüketiminin incelenmesi mümkündür.

17 4 Yeryüzünde meydana gelen değişimlerin sıklığı ve kaynaklarının farklılığı sürekli artan bilgi üretimini zorunlu hale getirmiştir. Değişimlerin belirlenmesi ve onlar hakkında bilgi üretilmesi büyük ölçüde gözlenmek istenen nesnenin ne olduğuna ve onun küresel, bölgesel veya lokal detaylarına bağlıdır. Nesnelerin gerçek koşullarını veya durumlarını ortaya koymak ise ancak yeryüzünün yoğun ve amaçlı bir şekilde gözlenmesi ve bu gözlemlerin ölçülmüş veriler şeklinde kaydedilmesi ile mümkündür. Geçmişte yeryüzüne ilişkin veriler arazi gözlemleri ile elde edilir, sonuçlar harita ve yazı olarak sunulurdu. Fakat günümüzde bilgisayar ve UA teknolojisinin gelişmesi ile verilerin elde edilmesi, işlenmesi ve değerlendirilmesi de değişmiş ve gelişmiştir (Aksoy vd., 2001). Uydu verilerine dayalı UA tekniği; yeryüzündeki nesnelerin yaydıkları elektromanyetik enerjinin özel algılayıcı düzenekler kullanılarak algılanmaları ve uydu sinyalleriyle yer istasyonlarına gönderilip buralarda radyometrik ve geometrik düzeltmeleri yapıldıktan sonra manyetik bant (CD) lar üzerine sayısal olarak kayıt edilmesi ve bunların bilgisayar ortamında nitel ve nicel olarak işlenmesi, yorumlanması ve görüntülenmesi esasına dayanır (Kurucu vd., 2000). Burada temel ilke, uzay boşluğunun belirli yörüngelerine yerleştirilmiş uydularla doğal ve yapay yeryüzü öğelerinin doğrudan gözlem yapmadan tanınmaları ve alansal dağılım sınırlarının çizimi becerisidir. Ayrıca araştırma alanına ilişkin yüksek kapasiteli bilgilerin elde edilmesi, saklanması, yeniden yüklenmesi, işlenmesi, görüntülenmesi, analizi ve sonuçlarının değerlendirilmesi için ise coğrafi bilgi sistemi

18 5 (CBS) kullanılmaktadır. Sistemin esası, verilerin analiz edilmesine ve grafik olarak aktarılmasına imkan vermektir (Grib, 1984). CBS, coğrafi konuma dayalı gözlemlerle elde edilen, grafik veya grafik olmayan bilgilerin toplanması, saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulması, veri analizleriyle yeni üretimler yapılması işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemidir (Altınbaş vd., 2004). Performans göstergelerinin belirlenmesi için geleneksel arazi verileri toplamaya dayalı çalışmalar genellikle kısıtlıdır. Çünkü ürün veriminin alansal dağılımı konusunda detaylı ve eksiksiz veri elde etmek çok zordur. Bu yüzden, bir sulama sisteminin tamamının objektif bir analizini geleneksel veri toplama teknikleriyle başarmak güçtür. Bunun nedeni, verilerin aşamalı olarak elde edilmesi ve subjektif görüşlere dayalı olmasıdır (Bastiaanssen et al., 1999a). Son yıllarda performans değerlendirme çalışmalarında da kullanılmaya başlanan UA tekniği, büyük alanlar hakkında geleneksel yöntemlere göre çok daha hızlı ve düşük maliyetle objektif bilgi sağlayabilmektedir. Bu teknikle sistematik şekilde toplanan bilgiler, bazı arazi çalışmalarıyla elde edilenlere göre çok daha doğru olabilmektedir. Ayrıca, bu teknik farklı zaman ve alanlar arasında karşılaştırmaya izin vermektedir. UA ölçümleri tekrarlanabileceğinden, özellikle su yönetim uygulamalarını izlemeye ve müdahalelerin etkilerini değerlendirmeye olanak sağlamaktadır (Bastiaanssen and Bos, 1999). Yeryüzü verileriyle de birleştirilen UA tekniği büyük sulanan alanların performansını değerlendirmede oldukça etkin bir araçtır (Bastiaanssen et al., 1999a).

19 6 Bilgi toplumuna geçiş sürecinin yaşandığı bir dönemde yeterli ve güvenilir veriler elde edilmeden ekonomik ve bilimsel gelişimin ve bu gelişimleri yönlendirecek olan politikaların sağlıklı bir şekilde belirlenmesi mümkün değildir. Gelişme sürecindeki hedeflere ulaşmada başarılı olabilmek için ülkemizde hemen hemen her alanda yeniden yapılanma gereklidir (Kurucu vd., 2000). Bunun tarım sektöründe de gerçekleştirilmesi için hızlı, ekonomik, objektif ve sağlıklı veri elde etme, bunları işleme ve analiz etme olanağı veren CBS ve UA tekniklerinin bu alanda da kullanılması kaçınılmazdır. Bu araştırmada; su dağıtımı ve verimliliğe ilişkin bazı göstergeler kullanılarak büyük ölçekli bir sulama sistemi olan Menemen Sulama Sistemi içerisinde yer alan Menemen Sol Sahil ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birlik (SB) lerinin performansları değerlendirilmiştir. Performans değerlendirmesinde gerekli parametrelerden biri olan verim, UA tekniği kullanılarak belirlenmiştir. Verimin alansal değişimi ve toprak özellikleriyle ilgili sorgulamalarda ise CBS kullanılmıştır. CBS ve UA tekniklerinin de kullanılmasıyla elde edilen sonuçlar ışığında; daha iyi yönetim politikalarının oluşturulmasına yönelik önerilerde bulunulmuştur.

20 7 2. LİTERATÜR ÖZETİ Akkuzu (2001), Gediz Havzası içerisinde yer alan Menemen Sağ Sahil ve Gökkaya Sulama Birliklerinin yılları arası performanslarını değerlendirmiş; sonuçta bitkisel üretim göstergelerinin, % 95.2 si bağ alanlarından oluşan Gökkaya Sulama Sisteminde, % 71.2 si pamuk alanlarından oluşan Menemen Sağ Sahil Sulama Sistemine göre bitki deseninden dolayı performansın daha yüksek gerçekleştiğini ve her iki sulama sisteminde de sulama suyu kaynağının yetersiz kaldığını; performansı arttırmak için iletim randımanının arttırılması ve kısıtlı su uygulamalarının yaygınlaştırılması gerektiğini ifade etmiştir. Akkuzu vd. (2003), Menemen Sol Sahil Sulama Sistemini, 1999 ve 2000 yılı sulama sezonları için su dağıtım performansı; sulama yoğunluk oranı, akış dağıtım oranı, su kullanım oranı, akış üniformluk oranı ve akış güvenilirlik oranı göstergelerine göre değerlendirmişlerdir. Sistemde su temininde yeterlilik durumunu gösteren sulama yoğunluk oranı, akış dağıtım oranı ve su kullanım oranı değerlerini her iki sulama sezonu için genel olarak 1 den küçük bulmuşlardır. Bu durumun sistemde su kaynağının yetersiz olduğunu gösterdiğini belirtmişlerdir. Su temininde alansal değişkenliği gösteren akış üniformluk oranı ile zamansal değişkenliği gösteren akış güvenilirlik oranı değerlerinin 1 den küçük bulunmasının ise gerçekleşen su dağıtımının üniformluğunun ve güvenilirliğinin kötü olduğunu gösterdiğini ifade etmişlerdir. Unal et al. (2004), 1999 ve 2000 yılı için Menemen Sol Sahil Sulama Sisteminin su dağıtım performansını tersiyer kanal düzeyinde

21 8 yeterlilik, etkinlik, güvenilirlik ve eşitlik göstergelerine göre değerlendirmişlerdir. Her iki sulama sezonunda da tersiyerlerin su dağıtım performansının, yeterlilik, güvenilirlik ve eşitlik göstergeleri yönünden etkinlik göstergesine göre daha kötü düzeyde olduğunu belirlemişlerdir. Bunun başlıca nedenlerinin; tersiyer kanalların girişinde yetersiz su ölçümü ve kontrolü, tersiyer kanal kapasitelerinin yetersizliği, rotasyon planına uyulmaması ve baraj işletim planı ile sulama suyu talebi arasındaki uyuşmazlığın olduğunu ifade etmişlerdir. Akkuzu ve Karataş (2004), Menemen Sağ Sahil, Menemen Sol Sahil ve Kestel Sulama Birliklerinin yılları arası genel sulama planlarının gerçekleşme düzeyini belirlemişlerdir. Çalışmada, her üç sulama birliği, sulama oranı ve bitki deseni yönünden değerlendirilmiş ve planların gerçekleşme düzeyinin Menemen Sağ Sahil ve Menemen Sol Sahil Sulama Birliğinde yüksek olduğu ifade etmişlerdir. Su dağıtımı yönünden yaptıkları değerlendirmede de su kaynağının yetersizliğinden dolayı sistemlere genel olarak Temmuz ve Ağustos ayları haricinde yeterli su verilemediğinden planların gerçekleşme düzeyinin dağıtım programları açısından düşük olduğunu belirtmişlerdir. Murray-Rust and Svendsen (2001), Gediz Havzası ndaki sulama sistemlerinin sulama birliklerine devrinden sonraki ilk dört yıl sulama performanslarının sürekli geliştiğini belirlemişlerdir. Yüzey suyu kullanılan ekili alanlar çok az gelişme gösterirken, ürün ve su verimliliğinin önemli artışlar gösterdiğini tespit etmişlerdir. Bu durumun, kısmen pamuk ve üzüm için uygun pazar koşullarından kısmen de çiftçilerin su dağıtımındaki hizmet seviyesini artıran bir yönetim

22 9 sisteminden kaynaklanabileceğini ifade etmişlerdir. Gediz Havzası ndaki bireysel sistemlerin oldukça farklı yönetildiğini, bunun da oluşan sistem performanslarını etkilemeksizin sulama birliklerinin uygulamalarında önemli farklılıklara fırsat verdiğini belirtmişlerdir. Çalışma alanındaki çiftçilerden sadece yer altı suyu kullanan veya Gediz Nehri nden doğrudan pompajla su alanlar bilinmedikçe, yalnızca sulama birliklerinden alınan verilerle bir bütün olarak sulama birliklerinin performansının değerlendirilemeyeceğini ifade etmişlerdir. Ayrıca yer altı suyu kuyuları ile ilgili bir düzenlemenin olmadığını, alandaki kuyu envanteri ve bunlardan ne kadar su çekildiğinin bilinmediğini belirtmişlerdir. Droogers and Bastiaanssen (2002), uzaktan algılama ve hidrolojik model kullanarak Gediz Havzası ndaki Menemen Sol Sahil Sulama Sisteminin su kullanımı ve verimliliğini desteklemek amacıyla su dengesini hesaplamışlardır. Bunu için iki Landsat görüntüsünü, SEBAL algoritmasında kullanarak sulanan alanlar için gerçek ET yi hesaplamışlardır. Aynı alan için su dengesini hesaplamada SWAP hidrolojik modeli, toprak özellikleri, dikim tarihleri ve sulama uygulamalarındaki bazı dağılımlar varsayılarak kullanmışlardır. SEBAL ve SWAP den elde edilen ET arasında bir karşılaştırma yapmışlar ve farkları, dikim tarihleri ve sulama uygulamalarındaki dağılıma uyarlayarak en aza indirmişlerdir. Uzaktan algılama (UA) ve hidrolojik modellerin güçlü yanlarını birleştiren ve arazi verilerine olan gereksinimi azaltan bu yöntemin cazip olduğunu ifade etmişlerdir.

23 10 Değirmenci vd. (1997), Bursa Mustafakemalpaşa sulama projesinde ana ve sekonder kanal düzeyinde su dağıtım performansını etkinlik, güvenilirlik ve yeterlilik göstergelerine göre belirlemişlerdir. Araştırma sonucunda ana kanal düzeyinde ortalama su dağıtım yeterliliğini 0.85, etkinliği 1 den büyük ve güvenilirliği 0.10; sekonder düzeyinde yeterliliği 1 ve etkinliği 0.69 olarak bulmuşlardır. Değirmenci (2001), sulama birliklerine devredilen sulama şebekelerinde 1998 yılı için şebeke alanı brüt üretim değeri, sulanan alan brüt üretim değeri, saptırılan suya karşılık brüt üretim değeri, bitki su ihtiyacına karşılık brüt üretim değeri, su temin oranı ve sulama oranı göstergelerini uygulamış ve sistem performanslarını değerlendirmiştir. Değirmenci (2004), Kahramanmaraş ilinde yer alan 4 sulama şebekesinin sulama sistem performansını yılları için değerlendirmek amacıyla yaptığı çalışmada, sulama şebekelerinin sistem başarılarının değerlendirilmesinde Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsü (IWMI) tarafından geliştirilen karşılaştırma göstergelerini ve sulama oranı göstergesini kullanmıştır. Çalışma sonucunda, Sulanan Alan Brüt Üretim Değerini US$/ha, Proje Alanı Brüt Üretim Değerini US$/ha, Saptırılan Suya Karşılık Brüt Üretim Değerini US$/m 3, Bitki Su İhtiyacına Karşılık Brüt Üretim Değerini US$/m 3, Su Temin Oranı diye isimlendirdiği Rölatif Su Teminini (RWS) ve Sulama Oranını % olarak bulmuştur. Yapılan istatistiksel analizlere göre, Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından işletilen Göksun sulama şebekesi, diğer şebekelere göre daha düşük değerler

24 11 göstermiştir. Değerlendirilen şebekelerde, çiftçi katılımına ve sulama planlamasına önem verilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Merdun and Degirmenci (2004), yaptıkları çalışmada 2001 yılı için Türkiye deki 239 sulama sistemini IWMI nin karşılaştırmalı dışsal performans göstergelerinden; brüt alandan elde edilen gelir, ekili alandan elde edilen gelir, sulama suyu teminine karşı elde edilen gelir, tüketilen suya karşı elde edilen gelir, sulama yoğunluğu ve rölatif su teminine göre değerlendirmişlerdir. Bu altı göstergenin tamamı ve her biri için sistem tipleri, iklim koşulları ve yönetim tipleri arasında istatistiksel olarak önemli farklar olup olmadığı araştırıldı. Yapılan varyans analizi (ANOVA) sonuçları, p=0.05 seviyesinde 6 göstergenin çoğu için bu faktörler arasında istatistiksel olarak önemli farklar olduğu göstermiştir. Ayrıca 6 göstergenin çoğu için sistem tipleri ve iklim koşulları arasındaki farkların istatistiksel olarak önemli olduğu fakat yönetim tipleri arasında önemli farklar bulunmadığı tespit edilmiştir. Pompaj tipi sulama sistemlerinin ve yarı-nemli iklim koşullarının ortalama değeri, diğerlerinden yüksek çıkmıştır. Buna rağmen yönetim tipleri açısından açık bir fark belirlenememiştir. Tüm şebekelerde gereğinden fazla su kullanılmasına rağmen muhtemelen uygun olmayan bitki deseni ve yoğunluğu, sulama altyapısı, verilerin güvenilirliği, çiftçi ve yöneticilerin eğitim seviyesi ile yönetim yapısı gibi faktörler nedeniyle suyun etkin kullanılmadığı ifade edilmiştir. Çakmak (2001), performansının karşılaştırılmasında kullanılan ve IWMI tarafından geliştirilen performans göstergelerine göre yıllarına için sistem performansları 7 sulama şebekesinin yer aldığı

25 12 Konya Sulama Birliklerine uygulamış ve bu şebekelerin performansını değerlendirmiştir. Bu göstergelerden proje alanı eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha; fiilen sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, saptırılan suya karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, sulama suyu ihtiyacına karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, rölatif su teminini ve sulama oranını % aralığında bulmuştur. Çakmak (2002a), sulama sistemleri arasında performansın karşılaştırmalı analizini sağlayan karşılaştırma göstergelerini Kızılırmak Havzası sulama birliklerine devredilmiş olan Ağcaşar, Fehimli, Kızılırmak, Kovalı, Sarmısaklı, Sarız, Suşehri ve Uzunlu olmak üzere 8 sulama şebekesine uygulamış ve sistem performansını değerlendirmiştir. Çalışmada; araştırma alanındaki sulama şebekelerinin yıllarına ilişkin proje alanı eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, fiilen sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, saptırılan suya karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, sulama suyu ihtiyacına karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, rölatif su teminini ve sulama oranını % olarak belirlemiştir. Çakmak (2002b), sulama sistemleri arasında performansın karşılaştırmalı analizini sağlayan karşılaştırma göstergelerini Ceylanpınar İkicırcıp Sulama Birliğinde uygulamış ve sistem performansını değerlendirmiştir. Araştırma alanındaki sulama şebekelerinin yıllarına ilişkin proje alanı eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, fiilen sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini

26 13 US$/ha, saptırılan suya karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, sulama suyu ihtiyacına karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, rölatif su teminini , mali yeterlilik oranını % , tahsilat oranını % ve sulama oranını % olarak belirlemiştir. Çakmak ve Beyribey (2003), sulama sistemleri arasında performansın karşılaştırmalı analizini sağlayan karşılaştırma göstergelerini Sakarya Havzası sulama şebekelerine uygulamış ve sistem performansını değerlendirmişlerdir. Araştırma alanındaki sulama şebekelerinin yıllarına ilişkin proje alanı eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, fiilen sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, saptırılan suya karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, sulama suyu ihtiyacına karşılık eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, su temini oranını , mali yeterlilik oranını % 8-300, yatırımın geri dönüşüm oranını % , tahsilat oranını % , sulama oranını % ve sürdürülebilir sulama alanı oranını % olarak belirlemişlerdir. Çakmak et al. (2004), Türkiye nin doğusunda, DSİ 10. Bölgede yer alan ve sulama birliklerine devredilen toplam ha lık beş sulama sistemi olan; Batman-Silvan, Devegeçidi, Derik-Kumluca, Nusaybin- Çağdaş ve Çınar-Göksu ya ait performansı 10 ayrı göstergeye göre yıllarını kapsayan beş yıllık süre için belirlemişlerdir. Bu göstergelerden, brüt alan için yıllık dağıtılan sulama suyu miktarlarının 4570 m 3 /ha dan (Derik-Kumluca sulama sisteminde 1999 yılı için) m 3 /ha a (Nusaybin-Çağdaş sulama sisteminde 2000 yılı için); sulanan

27 14 alan için yıllık dağıtılan sulama suyu miktarlarının 6864 m 3 /ha dan (Çınar-Göksu sulama sisteminde 2000 yılı için) m 3 /ha a (Devegeçidi sulama sisteminde 1999 yılı için); rölatif su temini göstergesinin ise 0.99 dan (Nusaybin-Çağdaş sulama sisteminde 1998 yılı için), 4.51 e (Derik-Kumluca sulama sisteminde 1999 yılı için) kadar değiştiğini belirlemişlerdir. Girgin vd. (1999a), Salihli sulama şebekesinde IWMI gösterge seti ile yıllarına ilişkin sulama performansını değerlendirmişlerdir. Sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, fiilen sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini US$/ha, saptırılan suya karşılık elde edilen eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3 ve bitki su tüketimine karşılık elde edilen eşdeğer brüt üretim değerini ise US$/m 3 olarak bulmuşlardır. Uçan ve Yüksel (2000), Kahramanmaraş sulama projesinde su dağıtım performansını belirlemek amacıyla ölçüm yapılan kanallarda rölatif su teminini A1 ana kanal ve kapalı alana su veren A11 ana kanalında 1 den küçük bulmuşlar ve bu kanalların hizmet alanları için su dağıtımının yetersiz olduğunu ifade etmişlerdir. Bu durumun şebekeye verilen suyun azalmasından ve bitki deseninin planlanan bitki desenine uymamasından kaynaklandığını belirtmişlerdir. A1-Y3 sekonder kanalında ise rölatif su teminini 1 den büyük bulmuşlar ve bu kanal hizmet alanı için su dağıtımı yeterli olduğunu ifade etmişlerdir yılı Temmuz ayında dört haftalık periyotlar için rölatif su temini değerlerini ortalama A1 ana kanalında 0.87, A11 ana kanalında 0.54 ve A1-Y3 sekonderinde ise 1.11 bulmuşlardır.

28 15 Levine (1982), sulama sistemleri için açıklayıcı bir değişken olarak RWS kavramının detaylı bir açıklamasını ve kullanımını göstermiştir. RWS yi su temininin talebe oranı olarak tanımlamıştır. Mao Zhi (1989), bir sulu tarım sisteminin performansını 12 teknoekonomik göstergeden oluşan bir indeks sistemi ile tanımlamıştır. Çalışmasında Güney Çin de ha lık büyük ölçekli Zhanghe sulama sisteminin kötü performansının nedenlerini belirtmiştir. Bu sulama sisteminin performans analizi için bu göstergeler, sulama suyu kullanımı, sulama alanı ve sistemin mühendislik yönü ile ekonomik fayda göstergeleri şeklinde üç kategoride gruplandırmıştır. Molden and Gates (1990), yeni veya rehabilite edilmiş su dağıtım sistemlerinin planlama ve değerlendirilmesinde kullanılacak bir yöntem geliştirmişlerdir. Dağıtım sistemi performansını yeterlilik, etkinlik, güvenilirlik ve eşitlik parametreleriyle belirlemişlerdir. Bos and Nugteren (1990), sulama etkinliğinin en yaygın olarak kabul edilen kavram ve tanımlarını yayınlamışlardır. Araştırmacılar, iletim randımanı, dağıtım randımanı, tarla su uygulama randımanı, tersiyer birim randımanı, sulama sistemi randımanı ve proje tüketim randımanı göstergelerini geliştirmişlerdir. Rao (1993), yaptığı çalışmada sulama performans göstergeleriyle ilgili bazı literatürleri incelemiştir. Çalışmasında yakın zamanlı rapor ve yayınlarda kullanılan veya tanımlanan en faydalı göstergeleri sentezlemiş ve özetlemiştir. Ayrıca bu çalışma ile özel amaçlar için oldukça faydalı olabilecek göstergeler üzerinde bir fikir birliği oluşturmaya yönelik kritik bir analiz yapmıştır.

29 16 Vermillion and Garces-Restrepo (1996), Kolombiya da 1976 yılında sulama birliğine devredilen Coello ve Saldana sulamalarında 1993 yılına ilişkin sulama sistem performansını belirlemiş ve karşılaştırmışlardır. Coello ve Saldana da 1993 yılında su temin oranını sırasıyla 1.4 ve 1.8, tahsilat oranını ise % 102 ve % 109 olarak belirlemişlerdir. Bos (1997), sulama performansı üzerine bir araştırma programında kullanılan yaklaşık 40 adet çok disiplinli performans göstergesini test etmek ve ölçmek için gerekli arazi verilerini ölçmüş ve toplamıştır. Bu çalışmada, su dağıtımı, su kullanım etkinliği, bakım, sulamanın sürdürülebilirliği, çevresel etkiler, sosyo-ekonomi ve yönetime ilişkin performans göstergelerini özetlemiştir. Bu göstergelerin, sulama ve drenaj sistemlerinin performans değerlendirmesinde kullanımında önerilecek yeterlilikte olduğunu ifade etmiştir. Molden et al. (1998), su, arazi ve finans temel girdilerine karşı sulu tarımdan elde edilen üretimle ilgili olan bir dizi karşılaştırmalı performans göstergesi belirlemişlerdir. Sulama sistemleri arasında performansın karşılaştırılması amacıyla 9 gösterge sunmuşlardır. Bu göstergelerin genellikle varolan ve analiz edilmiş olan sınırlı bir miktarda veriye gereksinim duyduklarını ifade etmişlerdir. 18 sulama sisteminde bu göstergelerin uygulama sonuçlarını ve sistemler arasındaki performanstaki büyük farklılıkları göstermişlerdir. Göstergelerin hesaplanmasındaki belirsizliklere rağmen, göstergelerle ortaya çıkan büyük farklılıkların dikkate alınan yaklaşımı doğruladığını ifade etmişlerdir.

30 17 Vermillion and Garces-Restrepo (1998), Kolombiya da 1990 yılında devredilen 5 sulama birliğinde devirden önce 1989 yılı ve devir sonrası 1995 yılına ilişkin su temin oranı, su dağıtım kapasitesi, brüt üretim değeri, tahsilat oranı, mali yeterlilik oranı değerlerini belirlemiş ve karşılaştırmışlardır. Kloezen and Garces-Restrepo (1998), Meksiko da Alto Rio Lerma sulama birliğinde proje alanı eşdeğer brüt üretim değerini 1840 US$/ha, fiili sulanan alan eşdeğer brüt üretim değerini 2780 US$/ha, saptırılan sulama suyuna karşılık elde edilen eşdeğer brüt üretim değerini US$/m 3, sulama suyu ihtiyacına karşılık elde edilen eşdeğer brüt üretim değerini de US$/m 3 olarak belirlemişlerdir. Vermillion et al. (2000), Endonezya da 500 ha veya daha küçük sulama alanına sahip küçük ölçekli devredilen sulamalarda devir programının performansa etkilerini değerlendirmişlerdir. Devirden sonra, birim alan veya birim suya karşı elde edilen gelir olarak ölçülen tarımsal performansta önemli bir değişiklik bulunmamıştır. Jahromi et al. (2000), İran ın Doroodzan sulama sisteminde su dağıtım performansını değerlendirmek için dağıtım performans oranını kullanmışlardır yetişme sezonunun Mayıs ve Haziran ayları içindeki ardışık 5 sulama dönemi için sulama alanının başı, ortası ve sonunda yer alan 3 kanal ve bunlara ait tersiyerlerin performansını değerlendirmişlerdir. Performans göstergelerinin, fiziksel sistemin ve yönetimin istenen suyun dağıtımına cevap verebileceğini ortaya koyduğunu ifade etmişlerdir. Tersiyer prizlerinde su dağıtımında

31 18 güvenilirlik performansının eşitlik performansından daha iyi olduğunu belirlemişlerdir. Çalışmadan elde edilen sonuçların, sistemin gerçek bitki su gereksinimine göre suyu dağıtamayacağını gösterdiğini belirtmişlerdir. Bustos et al. (2001), 85 sorudan oluşan bir anketle Arjantin de 19 sulama birliğinin performansını değerlendirmişlerdir. Çalışmada, su ücretinin yeterince toplanamadığını ve kullanılan su miktarına göre su ücreti alınmasının gerektiğini belirtmişlerdir. Saleh and Mondal (2001), Bangladeş in güney-doğusundaki Bakkhali ve Idgaon barajı projelerinin performanslarını hidrolik, tarımsal ve sosyo-ekonomik göstergelere göre değerlendirmişlerdir. Yapılan çalışmanın sonucunda RWS nin Bakkhali projesinde yeterli olduğunu fakat Idgaon projesinde yeterli olmadığını göstermişlerdir. Her iki projede de su dağıtım performansını düşük olarak bulmuşlardır ve bunu nedenini hedeflenen değerin fizibilite raporlarında aşırı tutulması olarak açıklamışlardır. Idgaon projesindeki su kullanımının Bakkhali projesi ile karşılaştırıldığında % 28 daha düşük çıktığını ve bunun da Idgaon projesinde daha iyi yönetim ve kısıtlı su uygulamasından kaynaklandığını belirtmişlerdir. Çalışmada, sulanan alandaki tarımsal performans çok kötü, ancak sosyo-ekonomik göstergelere göre ise her iki proje de mali açıdan uygulanabilir olarak bulunmuştur. Svendsen and Murray-Rust (2001), Türkiye deki devir programının ulusal açıdan etkinliğini değerlendirmişlerdir. Su ücretinin sulama birliklerinde 78 US$/ha, DSİ sulamalarında % 13 daha fazla olduğunu ve tahsilat oranının ise sulama birliklerinde % 79, DSİ sulamalarında % 43

32 19 olduğunu belirtmişlerdir. DSİ nin devrettiği sulamalarda düzenli bir izleme programına ihtiyaç olduğunu bildirmişlerdir. Evsahibioğlu ve Kodal (1992), Çankırı ve Ankara illerine ait buğday verimini uzaktan algılama tekniğiyle belirlemişlerdir. Verim tahmininin karşılaştırılmasında Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) verilerini baz almışlardır. Bu karşılaştırma sonucunda uydu görüntülerinin havanın bulutlu olduğu bir anda elde edilmesine rağmen buğday verimlerini, Çankırı ve Ankara illeri için sırasıyla yaklaşık % 80 ve % 93 doğrulukta bulmuşlardır. Evsahibioğlu (1994), UA tekniği ile Trakya bölgesindeki Tekirdağ, Marmara Ereğlisi ve Ulaş yörelerinde bitki deseni ve bu desen içerisinde dağılım gösteren buğday ekili alanlarını belirlemiş ve sonuçta agroekolojik yaklaşımlarla buğday üretiminin sağlıklı olarak tahmin edilebileceğini göstermiştir. Peştemalcı et al. (1995), Landsat TM verilerinin bant kombinasyonlarını kullanarak, Adana ilinin buğday ve arpa verimini % 15 hatayla saptamışlardır. Altınbaş vd. (1997), Büyük Menderes Deltası Tuzlu ve Alkali Topraklarının oluşum dinamiği yanında, Landsat 5 TM uydu görüntüleri ile Tuzlu-Alkali topraklarının sınırlarını belirleyip derecelendirilmesini ve haritalanmasını gerçekleştirmişlerdir. Kurucu vd. (2000), Landsat 5 ve Landsat 7 ETM uydu görüntülerinde bant kombinasyonlarını kullanarak tüm Ege Bölgesi

33 20 için pamuk bitkisi sınıflandırması yapmışlardır. Ayrıca Ege bölgesi pamuk ekili alanlarını ve 2000 yılı için Ege bölgesi pamuk rekoltesini belirlemişlerdir. Bolca vd. (2003), yaptıkları araştırmada Batı Anadolu Bölgesi nde yer alan 2002 yılı pamuk ekili alanları ile pamuk ürün rekoltesini UA tekniği kullanarak saptamışlardır. Bu amaçla 2002 yılı Mayıs ve Ağustos aylarında alınmış Landsat-7 TM uydu görüntülerinin bant kombinasyonlarını kullanmış ve pamuk bitkisinin yeşil doku gelişim özelliğine bağlı yansıma değerleri verim özelliği ile ilişkilendirilerek, 3 seviyeli verim grubu oluşturmuşlardır. Uydu görüntülerini, verim gruplarının sayısal görülme aralıklarına göre kontrollü (Supervised) yöntem ile sınıflandırmış ve ilçe bazında pamuk ekili alanların yüz ölçümleri ile dağılım alanlarını saptamışlardır. Arazi çalışmaları ile her grup için dekara verimleri yöre bazında belirlemiş ve bu değerleri ekili alan değerleri ile çarparak ürün rekoltesini belirlemişlerdir. Uçar ve Başayiğit (2001), suyun optimum kullanımını belirlemede faydalanılan arazi kullanımı, bitki çeşidi ve yoğunluğu, bitki su ihtiyacı, ürün tahmini, sulama şebekesi performansı ve yönetimine ait bilgilerin UA teknikleri ile elde edilebileceğini ifade etmişlerdir. Bu amaçla günümüzde Landsat, SPOT, IRS, ERS-ATRS ve NOAA uydularından alınan sayısal verilerin bilgisayar ortamında işlenerek sulama şebekeleri veya havza çalışmalarında kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Ayrıca bu tekniklerin sulu tarımda kullanımının, arazi çalışmaları için harcanan süreyi azaltmakla birlikte hem su kaynaklarının yönetiminde hem de sulu

34 21 tarımda ortaya çıkan problemlerin çözümünde büyük yararlar sağlayacağını bildirmişlerdir. Karatas et al. (2003), UA nın tarımsal amaçlı olarak; rezervuar depolaması, stratejik planlama, su hakları ve etki değerlendirme konularında, ayrıca sulama sistemi performansı, yağış, yüzey akışı, toprak nemi, toprak yaşlılık ve tuzluluğu, ET, bitki katsayısı, ürün miktarı, bitki koşulları, sulanan alan, bitki cinsi ve biomasın belirlenmesinde kullanılabileceğini ifade etmişlerdir. Menenti et al. (1989), Arjantin deki Rio Tunuyan sulama sisteminin performansını, uydu verileri, coğrafi bilgi sistemi (CBS) ve hidrolojik modellerden yararlanarak belirlemeye çalışmışlardır. Çalışmada eşitlik, yeterlilik ve etkinlik göstergeleri kullanılmış olup, UA nın fiilen sulanan alanın belirlenmesinde, bitki sulama suyu gereksinimine ilişkin haritaların çıkarılmasında ve su dağıtımının belirlenmesinde kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Ayrıca Rio Tunuyan sulama sisteminin sonlarında yer alan sekonderlerin baştakilere oranla daha az su aldığını belirlemişlerdir. Yapılan bazı UA çalışmalarında % 95 güvenilirlik seviyesinde Tennakoon et al. (1992) bitki örtüsünü, Rao and Mohankumar (1994) sulanan alanları, Thiruvengadachari and Sakthivadivel (1997) çeltik verimini, Bastiaanssen et al. (1999a) buğday verimini ortalama % 10; Bastiaanssen et al. (1998) gerçek ET yi ortalama % 16 ve evaporatif fraksiyonu ortalama % 13 ve Garatuza-Payan et al. (1998) potansiyel ET yi % 7 hata ile belirlemişlerdir.

35 22 Bastiaanssen et al. (1996), toprak, bitki ve mikrometeorolojik koşullar altında büyük sulama sistemlerinde su yönetim başarısını belirlemenin oldukça güç olduğunu, bir sulama sisteminin gerçek fonksiyonunu belirlemede performans göstergesi olarak evaporasyonu kullanmanın daha faydalı olacağını ifade etmişlerdir. Büyük sulama sistemlerinde alansal değişimin evaporasyonun geleneksel yöntemlerle ölçümünü imkansızlaştırması nedeniyle, Mısır ın Doğu Nil Deltasına ilişkin evaporasyonu Landsat görüntülerini kullanarak UA ile belirlemişlerdir. Gerçek evaporasyonu, sulama suyu dağıtım eşitliğini gösteren bitki su kullanım üniformluğunu açıklamada kullanmış ve 53 farklı sulama alanı için gerçek evaporasyon varyasyon katsayısını % 10 olarak bulmuşlardır. Oransal evaporasyonu bitkilerin yeterli sulanıp sulanmadığını belirlemede kullanmış ve 53 sulama alanının 48 i için % 75 ten büyük değerler elde etmişlerdir. Roerink et al. (1997), ET göstergeleri olarak adlandırılan rölatif ET, su randımanı ve üniformluk şeklindeki bir dizi performans göstergesini ileri sürmüşlerdir. Bunun için gerekli temel girdi parametrelerinden gerçek ve potansiyel ET, UA ile elde edilen yüzey enerji dengesi parametreleriyle ilişkilendirildi. Araştırmacılar Arjantin in Mendoza ilindeki Rio Tunuyan sulama sisteminde sekonder, tersiyer ve piksel düzeyinde gerçek ET homojenliğinin varyasyon katsayılarını sırasıyla % 8.6, % 6.1 ve % 14 olarak belirlemişlerdir. Bastiaanssen et al. (1999b), bölgesel ölçekli Hindistan daki Sirsa sulama sisteminin performansını CBS, UA ve hidrolojik modelleme yöntemlerinden yararlanarak belirlemişlerdir. Araştırmacılar, UA ile

36 23 proje alanında buğday veriminin üniform olmasına karşın sulama suyu dağıtımının üniform olmadığını belirlemişlerdir. Bu üniform olmayan dağılımın, warabandi işletim kurallarına göre suyun arazi büyüklüğüne göre dağıtılması gerektiğinin fakat bunun gerçekleşmediğinin bir göstergesi olduğunu ifade etmişlerdir. Araştırmacılar ayrıca, proje alanına giren suyun % 82 sinin evapotranspirasyonda kullanıldığını, su verimliliğinin 0.88 kg/m 3 olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca her yıl tuz birikiminin 1.8 t/ha ve su düzeyinin 98 mm yükselmesinin projenin sürdürülebilirliği açısından sorun oluşturduğunu belirtmişlerdir. Bunun yanında yaptıkları çalışmanın; gelişmiş bilgi teknolojilerinin, sulanan büyük alanların detaylı incelenmesini kolaylaştırarak, sulama performansının değerlendirilmesinde de kullanılabileceğini gösterdiğini ifade etmişlerdir. Bu araştırmacılar, yıllarını kapsayan dönem için ortalama olarak RWS değerini 0.34 olarak bulmuşlardır. Bastiaanssen and Bos (1999), sulama performansı çalışmalarında UA verilerinin kullanıldığı bir çok başarılı çalışma olduğunu belirtmişlerdir. UA ile; sulanan alan, bitki çeşidi, verim, bitki su gereksinimi, bitki su tüketimi, taşkın ve tuzluluk verilerinin geleneksel yöntemlere göre daha az bir maliyetle, doğru ve başarılı bir şekilde elde edilebileceğini ayrıca, sulama sisteminin yeterlilik, verimlilik, eşitlik, güvenilirlik ve sürdürülebilirliğinin belirlenebileceğini ifade etmişlerdir. Özellikle bitki su tüketimine dayalı bazı göstergelerin, yerinde ölçülmeye gerek olmaksızın bu teknik yardımıyla hesaplanabileceğini bildirmişlerdir.

37 24 Sakthivadivel et al. (1999), Hindistan daki Bhakra sulama sisteminin tarımsal performansını ve sürdürülebilirliğini analiz etmede CBS ve UA tekniklerinden yararlanmışlardır. Bhakra sulama sisteminin, warabandi yöntemine göre su dağıtılan ve buğday üretiminin ağırlıklı olduğu bir sistem olmasına karşın, yer altı suyu kullanımı nedeniyle tarımsal üretiminin oldukça yüksek olduğunu belirtmişlerdir kurak (rabi) periyoda ilişkin uydu verilerinden elde edilen toplam ekili alan, buğday ekili alan ve buğday verimi gibi verileri; toprak tipi, yer altı suyunun derinliği ve uzun dönemli değişimi, yer altı suyu kalitesi, kanal debileri, yağış ve ET verileri ile IDRISI bilgisayar programı yardımıyla CBS ortamında birleştirmişlerdir. Tarımsal üretim ve yer altı suyu rejimini belirlemeye çalışan araştırmacılar, mevcut durumda bölgesel düzeydeki sorunların çözümünü ve olası gelişme planlarını araştırmışlardır. Ayrıca sulama sisteminin sürdürülebilirliği için tehdit oluşturan tuzluluk ve yer altı su düzeyindeki yükselmenin izlenmesinde CBS ve UA tekniklerinden yararlanılabileceğini belirtmişlerdir. Ambast et al. (1999), UA kullanarak Hindistan ın Batı Yamuna kanalı bölgesinde, su temini, tarımsal ve çevresel performansı değerlendirmek için çok detaylı bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada, özellikle rotasyonla sulamanın yapıldığı sistemlerde performansın sağlıklı değerlendirilebilmesi için farklı tarihlerde alınmış çok sayıda uydu görüntülerinin kullanılması gerektiğini belirlemişlerdir. Droogers et al. (2001), İran da Zayandeh Rud Havzası ndaki 4 sulama sisteminin performansını, yalnızca resmi olarak kayıtlı su çekimleri ve kullanımlarından çok, bir bütün olarak sistemleri

38 25 değerlendirmişlerdir. NOAA uydu görüntülerini, ET, biomas ve toprak nem içeriğini elde etmek için arazi yüzeyi enerji dengesi algoritmasını (SEBAL) kullanarak analiz etmişlerdir. Su dengesindeki eksik parametre yer altı suyu çekimlerini ve nehirden ölçüsüz yapılan su alımlarını belirlemek için kullanmışlardır. Nekouabad-Sol sulama sistemi için yer altı suyu çekimi çok düşükken; Abshar-Sol sulama sistemi için yer altı suyu çekiminin yüzey suyu kullanımından fazla olduğunu; Abshar-Sağ sulama sistemi için büyük bir su miktarının doğrudan nehrin dışından pompalandığını belirtmişlerdir. Sistemlerin değerlendirilmesini, buharlaşan her birim (m 3 ) suya karşı elde edilen biomas (kg) olarak belirlenen su verimliliği ile ifade etmişlerdir. Verimliliğin birleşik sistemlerden çok yüzey suyu kullanan sistemlerde (Nekouabad-Sol ve Abshar-Sağ sulama sistemleri) daha yüksek (0.72 kg/m 3 ) olduğunu ve bunun da yer altı suyu ve yüzey suyu arasında su kalitesindeki farklılığı gösterdiğini belirtmişlerdir. Sonuç olarak; geleneksel değerlendirmelere karşı araştırmalarında kullandıkları yöntemin avantajlarını; (i) çoğu verilerin kolaylıkla elde edilebilmesi (ii) tüm su kullanıcılarını kapsaması (iii) yer altı suyu çekim miktarlarının belirlenebilmesi ve (iv) söz konusu yaklaşımla gerçek zamanlı bir değerlendirmenin yapılabilmesi şeklinde özetlemişlerdir. Ray et al. (2002), Hindistan-Gujarat taki ha lık Mahi sağ sahil kanalının performansını UA ile belirlemişlerdir. Bunu için UA ile de belirlenebilen 3 performans göstergesi olan RWS, eşitlik ve su verimliliğini hesaplamışlardır. 38 dağıtıcı kanal için hesaplanan RWS performans göstergesi değerinin arasında değiştiğini, bu kanalların otuzunda bu değerin 1 den büyük olduğunu ve bunun da

39 26 genellikle çiftçinin aşırı su kullanımına eğilimli olduğunu gösterdiğini ifade etmişlerdir. Ayrıca ana kanalın başında yer alan dağıtıcı kanallardan yüksek miktarlarda su alındığını, aşağı kısımda ise çok az miktarda su alındığını belirlemişlerdir. Bunu, kanallardaki suyun kanal sonuna yeterince ulaşmadığının bir göstergesi olarak değerlendirmişlerdir. Su verimliliğinin, suyun yüksek miktarlarda alındığı bölgelerde, daha az alınan bölgelerden daha düşük olduğunu ve bunu da; aşırı sulamanın, verilen su miktarıyla orantılı olarak verimi artırmadığının bir göstergesi olarak değerlendirmişlerdir. Aynı araştırmada; eşitliği değerlendirmek için Adas ve Chikhodra dağıtıcı kanalları baştan sona doğru yaklaşık eşit 3 bölgeye ayrılarak bitki ekili alanlar ile bitki canlılığının bir göstergesi olan NDVI değerlerine bakmışlardır. Sonuç olarak, Adas kanalı için bitki ekili alanların bu üç bölge için baştan sona doğru sırasıyla % 58, % 53 ve % 41, Chikhodra kanalı için sırasıyla % 57, % 44 ve % 41 şeklinde azaldığını; aynı şekilde NDVI değerlerinin Adas kanalı için sırasıyla 0.346, ve 0.310, Chikhodra kanalı için sırasıyla 0.364, ve şeklinde azaldığını belirlemişlerdir. Bastiaanssen et al. (2003), Pakistan ın Indus Havzası nda yaptıkları bir çalışmada, NOAA görüntülerini kullanarak UA ile elde ettikleri verileri CBS de değerlendirmiş ve su verimliliğini, şekerpancarı, buğday, çeltik ve pamuk için belirlemişlerdir. Şekerpancarı, buğday, çeltik ve pamuk bitkileri için gerçek bitki su tüketimleri sırasıyla 965, 357, 414 ve 579 mm olarak bulunmuş; buna karşılık elde edilen ortalama ürün miktarı ise bu bitkiler için sırasıyla 47929, 2276, 1756 ve 1293 kg/ha olarak gerçekleşmiştir (Bastiaanssen and Ali, 2003). Tüm bu veriler

40 27 kullanılarak su verimliliğini ise şekerpancarı, buğday, çeltik ve pamuk için sırasıyla 4.97, 0.64, 0.42 ve 0.22 kg/m 3 olarak bulmuşlardır. Günümüzde UA sayesinde arazi yüzeyi bilgileri m lik alan aralığında (alansal çözünürlük) ve günlük bir zaman aralığında (zamansal çözünürlük) elde edilebilmektedir (Nik İnşaat, 2005). Uydu görüntüleri büyük bir alanı kapsayabilmekte ve verilerin elde edilmesi çok daha düşük maliyetli olmaktadır. UA verilerine ulaşmada ve bu verileri yorumlama algoritmalarındaki gelişmeler büyük sulama sistemlerinin (>10000 ha) incelenmesinde UA yı bir yöntem haline getirmiştir. Buna rağmen sürdürülebilirlik açısından, verilerin dağıtımı ve uyduların çevrim süresi problemleri tam olarak aşılamamıştır. Ayrıca satın alınacak uydu görüntülerinin fiyatı gelişmekte olan pek çok ülke için yüksektir. Çünkü yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin fiyatı US$ arasındadır (Bastiaanssen and Bos, 1999). Vidal and Baqri (1995), yüksek çözünürlükteki uydu görüntülerinin siparişten itibaren 15 günden daha erken dağıtılmayacağını ve aynı uydunun aynı alana ait bir sonraki görüntüsünün elde edilmesi için güne gereksinim olduğunu belirtmişlerdir. IIMI (1995) tarafından yapılmış bir çalışmada, UA yöntemiyle ürün değerlendirme maliyetinin 1 milyon ha dan daha büyük araziler için minimum 0.02 US$/ha, 10 bin ha dan küçük araziler için ise maksimum 0.30 US$/ha a yakın; aynı koşullarda yaşlılık ve tuzluluk sorununun izlenmesinin maliyetinin ise büyük araziler için 0.01 US$/ha dan az,

41 28 küçük araziler için 0.10 US$/ha olduğu belirtilmiştir. Çalışmada, bu maliyetin işletim ve bakım maliyetinin çok küçük bir kısmı olduğu ifade edilmiştir. Thiruvengadachari and Sakthivadivel (1997), yaklaşık ha lık Hindistan daki Bhadra sulama sisteminde çeltik verimi, sulanan alan ve bitki desenini belirlemek için yaptıkları çalışmada bir sulama sezonu için UA uygulamasının maliyetinin 0.10 US$/ha olduğunu, ha dan daha büyük alanlar için ise 0.03 US$/ha a kadar düşebileceğini ifade etmişlerdir. Sakthivadivel et al. (1999), Hindistan daki Bhakra sulama sisteminin tarımsal performansını belirlemek için araştırmalarında kullandıkları UA tekniğinin maliyetinin 0.03 US$/ha olduğunu ifade etmişlerdir. Bastiaanssen (1998), Filipinler, Maldiv Adaları, Fas, Endonezya, Pakistan ve Hindistan daki çalışmalardan elde ettiği finansal bilgilere göre UA ile arazi kullanım haritalama maliyetinin ortalama olarak yetişme sezonu için yaklaşık 0.16 US$/ha olduğunu ve bunun sulama kanallarının yapım ve bakım maliyeti yanında çok küçük bir miktar olduğunu ifade etmiştir. Bastiaanssen et al. (2001), CBS ve 12 adet NOAA görüntüsü kullanarak sulama performansının izlenmesi amacıyla Brezilyanın ha lık Nilo Coelho sulama sisteminde yaptıkları çalışmanın maliyetinin 1 US$/ha olduğunu bildirmişlerdir. Bu değerin US$/ha lık işletim ve bakım masraflarının yaklaşık % 4 ünü oluşturduğunu ve bu yüzden bu

42 29 ölçekteki bir sistem için bu tekniklerin uygulanabilir olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca daha büyük alanlar için aynı emek ve işçilik gerekeceğinden birim maliyetin daha da düşük olacağını belirtmişlerdir. Shih (1988), Florida da Econ Nehri Havzası nda bitki desenini belirlemek için yaptığı çalışmada; Landsat uydu görüntülerini kullanmanın, geleneksel yöntemlere göre zaman ve maliyet açısından daha avantajlı olduğunu belirtmiştir. Aynı bilgilerin elde edilmesi için UA yönteminde sadece 3 günlük bir zamana ve 4 US$/km 2 lik bir maliyete gereksinim varken, geleneksel yöntemde bir çok insan, gün ve 44 US$/km 2 lik bir maliyete gereksinim olduğunu ifade etmiştir.

43 30

44 31 3. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ VE UZAKTAN ALGILAMA TEKNİĞİ 3.1 Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) CBS, dünya üzerinde varolan nesnelere ve meydana gelen olaylara ait bilgileri toplamaya, bunları saklamaya, güncelleştirmeye, haritalamaya ve analizlerini yapmaya yarayan yüksek performanslı bilgisayar destekli bir sistemdir (Karakuyu, 2004). CBS nin tanım, içerik ve yetenekleri açısından konuya yaklaşıldığında klasik yöntemler ile yapılan çalışmalara göre bazı avantajlar sağladığı görülmektedir. Bilgi toplama yöntemlerinin çeşitliliği ve güvenilirliği ilk avantajlarıdır. Aynı işlemlerin tekrar edilmemesi nedeniyle zaman ve emek tasarrufunun sağlanması; hata payının en aza indirilmesi, hataların çok kolay ve hızlı bir şekilde düzeltilmesi, bir görüntü oluşturma işlemi ile çaba harcanmaksızın o görüntüye ait sayısal ve grafik değerlere ulaşılması; CBS metodolojisini uygulayan yazılımın yeteneklerinin sağladığı analiz yöntemleri, hazırlanan dosyaların taşınması, kopyalanması, başka çalışmalara uyarlanması, diğer CBS yazılımlarına dönüştürülmesi gibi avantajlar CBS tekniğinin tercih edilmesine neden olmaktadır (Turoğlu, 2000). CBS nin başarısı, konunun uzmanları tarafından kullanılacak verilerin iyi analiz edilmiş olması ve doğruluk oranlarıyla doğrudan ilişkilidir. CBS, harita özellikleri arasındaki konumsal ilişkileri tanımlamaya olanak verir ve verileri coğrafi anlamda birbirleriyle ilişkilendirilmiş tematik harita katmanları şeklinde bir düzen içerisinde saklar. Veri tabanı kavramı CBS nin en temel öğesidir. Ayrıca CBS, veri

45 32 tabanında depolanmış verileri kullanarak, harita üzerindeki ayrıntılara ilişkin yeni bilgileri de hesaplar (Altınbaş vd., 2003). CBS nin sağlıklı bir şekilde çalışması temel işlevlerin yerine getirilmesine bağlıdır (Yomralıoğlu, 2000). Bunlar ; a) Veri toplama: Coğrafi veriler toplanarak, CBS de kullanılmadan önce mutlaka sayısal hale dönüştürülmelidir. Verilerin kağıt veya harita ortamından bilgisayar ortamına dönüştürülmesi işlemi sayısallaştırma (digitizing) olarak bilinir. b) Veri yönetimi: CBS projelerinde veri hacimlerinin geniş ve ayrıntılı olması, bunun yanında birden çok veri gruplarının kullanılması durumunda veri tabanı yönetim sistemleri (Data Base Management Systems) verilerin saklanması, organize edilmesi ve yönetilmesine yardımcı olur. Veri tabanı yönetim sistemleri bir bilgisayar yazılımı olup, veri tabanlarını yönetir veya birleştirir. c) Veri işleme: CBS projeleri için veri çeşitlerinin birbirine dönüşümü veya yorumlanması gerekebilir. Konumsal bilgiler farklı ölçeklerde mevcut olabilir. Tüm bu bilgiler birleştirilmeden önce aynı ölçeğe dönüştürülmelidir. d) Veri sunumu: CBS teknolojisinde birçok coğrafi işlemin sonunda yapılanlar, harita veya grafik gösterimlerle görsel hale getirilir. Haritalar, coğrafi bilgiler ile kullanıcı arasındaki en iyi iletişimi sağlayan araçlardır. Haritalar; yazılı raporlarla, üç boyutlu gösterimlerle, fotoğraf görüntüleri ile çok ortamlı (multimedia) ve diğer çıktı çeşitleriyle birleştirebilmektedir. Analiz sonrası elde edilen sonuçlar, "coğrafi bilgilerin sunuşu" fonksiyonu ile kullanıcılara ulaştırılır. CBS ile ilgili yazılımlarda verilere,

46 33 sınıf, öz nitelik (attribute) gibi sıralamalarındaki düzeylerine bağlı olarak özel isimler verilir. Ayrıca veri tabanı da tek ve çok katmanlı olarak ikiye ayrılır. Çalışılacak konuya göre hangisine gereksinim duyulacaksa ona göre çalışılır. Çok katmanlı veri tabanında, her bir veri sınıfı diğer veri ile katman mantığına göre veri tabanına girilir. Tek katmanlı verilerde ise tek sınıf ve bunun öz nitelik leri yer alır. Tek katman veri tabanına bir örnek uygulama olarak toprak veri tabanı verilebilir. Bu veri tabanında toprak haritası (feature class) bir katmanı oluştururken her bir toprak grubu içerisindeki bilgiler öz nitelik bilgisini oluşturur (Kurucu, 2002). 3.2 Uzaktan Algılama (UA) Tekniği Geleneksel yöntemlerle arazi gözlemlerine dayalı verilerin toplanması, zor ve zaman alıcıdırlar. Bunun yanında bu yöntemlerle, büyük sulama sistemlerinin aynı anda ve sık aralıklarla izlenmesi ve değerlendirilmesi olası değildir (Ambast et al., 2002). Uzaktan algılama; farklı amaçlı alansal ve zamansal değişimler üzerinde değerlendirmeler yapmak üzere fiziksel temas olmaksızın nesnelerin durumunu görüntüleme ve değerlendirme olarak tanımlanabilir. UA; bitkiyle fiziksel temasın zor olduğu veya bitkiye zarar verme durumunun söz konusu olduğu durumlarda bitkilerin uzaktan algılanabilmesi, geniş alanların görüntüsünün hızlı ve tekrarlanabilir bir şekilde daha az işgücü ile alınabilmesi ve tüm yetiştirme periyodu boyunca kullanılabilmesi nedeniyle geleneksel arazi gözlemlemesine bir alternatif olarak kullanılabilmektedir (Kirişçi vd., 1999).

47 34 Ayrıca UA, elde edilen verilerin geleneksel yöntemlere göre daha objektif ve doğru olması; arazi yüzeyine ilişkin verilerin mekansal değişimi hakkında detaylı ve açıklayıcı bilgi sağlaması; sistematik bir şekilde elde edilen veriler farklı zaman ve alanlar için sulama sistemlerini karşılaştırmayı mümkün kılması; tüm bu verilerin CBS aracılığıyla çizelgeler yerine alansal olarak gösterilerek daha kolay anlaşılabilmesini sağlaması (Bastiaanssen and Bos, 1999), elde edilen verilerin birleştirilerek büyük alanları kapsayabilmesi veya çok küçük ölçeklere kadar ayrılabilmesi (Bastiaanssen et al., 2000), büyük alanlar hakkında sık aralıklarla bilgi toplanabilmesi (Ambast et al., 2002) gibi avantajlara da sahiptir. UA tekniğinin tüm bu avantajlarının yanı sıra bazı kısıtları da söz konusudur. Bunları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür: UA ile elde edilen bilgiler gözlenen arazi yüzeyindeki koşulların nedenlerini açıklamaz, yalnızca gözlenen alanla ilgili etkileri gösterir (Bastiaanssen et al., 2001). Yüksek çözünürlükteki görüntüler bulutluluk nedeniyle çok sık elde edilemeyebilir. Düşük çözünürlükteki görüntüler her an bulunabilmesine ve günlük olarak elde edilebilmesine rağmen çözünürlükleri düşük (örneğin; NOAA, 1.1 km) olabilmektedir. Bu görüntülerle parsel bazında veya belli bir bitki cinsi konusunda yapılacak çalışmalardan oldukça kaba sonuçlar elde edilebilmektedir (Bastiaanssen et al., 2001). Sürdürülebilirlik yönünden verilerin dağıtımı ve uyduların dönüş periyodu sorun oluşturabilmektedir. Örneğin, Vidal and Baqri (1995), bir uydunun dönüş periyodunun gün arasında değiştiğini ve yüksek

48 35 çözünürlükteki uydu görüntülerinin sipariş tarihinden itibaren 15 günden daha erken dağıtılmayacağını ifade etmişlerdir. Bastiaanssen et al. (2001) a göre ise bu süre bir ayı aşabilmektedir. Satın alınacak uydu görüntü fiyatlarının gelişmekte olan ülkeler için yüksek olması da ekonomik açıdan ayrı bir sorun oluşturmaktadır. (Bastiaanssen and Bos, 1999). Su yönetici ve politikacılarının bu yeni teknikten habersizliği, görüntülerini işlemek için gerekli yazılım ve donanımların da bir çok gelişmekte olan ülke için yüksek olması ve uzman insan eksikliği diğer kısıtları arasında sayılabilir (Bastiaanssen et al., 2000). Mutlak 0 o K üzerindeki sıcaklıklardaki tüm cisimler genellikle görünür bölge dışında elektromanyetik enerji yayarlar. Bu yüzden, yayılan enerjinin büyük bölümü çıplak gözle görülemez. Elektromanyetik ışınım bir cisme çarptığında ışınımın bir bölümü yansır ve dağılır. Bir bölümü ise iletilir, kalan bölüm ise cisim tarafından soğurulur (Kirişçi vd., 1999). Elektromanyetik spektrumun belli bir bant genişliğinde yansıyan ve yayılan elektromanyetik ışınım, uzaktan algılama platformlarındaki algılayıcı düzenekler tarafından ölçülür (Ambast et al., 2002). Bu ışınım, suyun sedimantasyon seviyesine, toprağın nem içeriğine ve bitki pigmentleri gibi bir çok özelliğe göre değişmektedir (Richards, 1986). Algılayıcılar, elektromanyetik spektrumun görünebilir ( μm mavi, μm yeşil, μm kırmızı) ve kızıl ötesi ( μm yakın kızıl ötesi, μm orta kızıl ötesi, 3-15 μm uzak kızıl ötesi veya termal) bölgelerindeki enerjiyi ölçerler (Kurucu vd., 2000).

49 36 Algılanan yeryüzü parçasına ait tanımlanabilen en küçük görüntü birimi piksel (pixel) olarak isimlendirilir. Bunların algılama boyutları farklı uydulara ve bu uyduların yeryüzünden yüksekliklerine göre, 80x80, 30x30, 20x20, 10x10, 1x1, 0.5x0.5 m dir (Kurucu vd., 2000). Uzaktan algılamayla elde edilen görüntüler veri dönüşümünü sağlayan donanım ve yazılımlar kullanılarak, yeryüzü öğeleri veri bankalarında depolanırlar. Bunlar kullanım ve planlama amacıyla insanoğlunun yararına sunulurken, çevresel öğeler de birbirleriyle birleştirilir, grafik haline dönüştürülür ve zamansal değişimleri somut olarak ortaya konulur (Kurucu vd., 2000). UA, CBS ile entegre olduğunda, veri oluşturmalarında çabukluk, güncellik, doğruluk, bütünlük ve süreklilik söz konusudur. Başka bir anlatımla, CBS, UA tekniğiyle sayısallaştırılan yeryüzü öğelerinin belirlenmesi ve yorumlanmasına yönelik veri tabanı oluşturan ve bu verilerin dönüşümünü sağlayan bir konfigürasyon tekniği veya güçlü bir araç olarak da gösterilebilir (Kurucu vd., 2000) Uydu görüntülerinin işlenmesi Uydu görüntülerinin işlenmesinin ilk aşaması; amaca uygun algılayıcı, görüntü ve obje büyüklüğü, çalışılacak konu, çalışmanın ayrıntı düzeyi ve zamanın seçilmesidir. UA ile belirlenen parametrelerin sağlıklı olarak elde edilmesi için en uygun atmosfer koşulları gözetilmek zorundadır. Bunun için uydu görüntüsünün bulutsuz bir günde alınmasına özen gösterilmelidir. Aksi takdirde tamamen bulutlu veya kısmen bulutlu bir atmosfer koşulunda alınacak görüntüden sağlıklı veri elde etmek mümkün olmamaktadır.

50 37 Buna rağmen her görüntüde, yeryüzünde oluşan ışınımı doğru olarak belirleyebilmek için atmosferik düzeltme yapılmalıdır (Ambast et al., 2002). Daha sonra yapılacak işlemler ise Altınbaş vd. (2001) ne göre sırasıyla aşağıda yer almaktadır: -Çalışma alanına ait standart topografik haritalardan yararlanılarak yol, yerleşim alanı, ırmak, göl, kıyı vb. gibi bilinen ve gerekli olan nesneler sayısallaştırıcı (digitizer) veya ekran sayısallaştırılması (screen digitizing) yöntemi ile çizilerek sayısal bir altlık harita oluşturulur. -Uydu görüntülerinin çekimi esnasında ortaya çıkan görüntü uzaması, sürüklenmesi vb. nedenlerle her köşesinde aynı ölçeğe sahip olmamaları ve kuzey yönünün gerçek kuzeyden uzaklaşmış olarak algılanmaları nedeniyle görüntüler kullanılmadan önce bir düzeltme işleminden geçmeleri gerekmektedir. Bu nedenle oluşturulan sayısal altlık harita kullanılarak uydu görüntülerinin geometrik düzeltmesi (rektifikasyon) yapılır ve koordinatlandırılması sağlanır. -Rektifiye edilmiş uydu görüntülerinin, çalışılacak yeryüzü nesnesinin özelliğine göre gerekli bant kombinasyonları yapılarak görüntünün renkli olması ve istenilen yansıma verisinin kullanılır hale getirilmesi sağlanır. -Nesnelerin ayrıntılı olarak vurgulanması için uydu görüntüleri üzerinde zenginleştirme işlemi yapılması gereklidir. Bunun için yansıma değerlerinin frekans dağılım eğrisinin arasında çan eğrisi oluşturacak şekilde yayılması sağlanır. -Görüntüler arazi çalışmaları için hazır hale getirilerek, test alanları seçilir. Arazi çalışmaları süresince yeryüzü nesnelerinin uydu görüntüsündeki yerleri, görülme renkleri ve yansıma aralıkları saptanır.

51 38 Küresel konumlama sistemi (GPS, Global Positioning System) alıcıları kullanılarak test alanlarının koordinatları belirlenir ve uydu görüntülerindeki yerleri kesinleştirilir. -Bütün bu işlemlerden sonra artık uydu görüntüsü sınıflandırılmaya hazır hale gelmiştir. Sınıflandırmada ilk olarak kontrollü (supervised) veya kontrolsüz (unsupervised) sınıflandırma yöntemlerinden hangisinin kullanılacağına karar verilmelidir. Kontrolsüz sınıflandırmada, araştırmacı sadece piksellerin yansıma değerlerine göre sınıfların sayısını belirler. Kontrollü sınıflandırmada ise araştırmacının mutlaka çalışma alanı hakkında yeterli bilgi birikimine sahip olması gerekir. Çünkü bu sınıflandırma yönteminde araştırmacı, piksellerin spektral aralıklarını tespit edip bunların hangi gruplara atanacağını belirler. -Arazi çalışmaları süresince elde edilen veriler ışığında görüntüler yeniden değerlendirilir. Çalışılacak nesnelere ait bilinen yansıma değerlerine göre sınıflandırma aralıkları oluşturularak, görüntü kontrollü (supervised) olarak sınıflandırılır. -Daha önce sayısallaştırılmış olan haritalar, sınıflandırılmış görüntü üzerine çakıştırılır. Elde edilen veriler kenar bilgilerine (lejant) ilave edilerek sonuç haritası oluşturulur. -Üretilen bu veriler ışığında araştırma sonuçları değerlendirilip yorumlandıktan sonra sonuca ulaşılır.

52 39 4. MATERYAL VE YÖNTEM 4.1 Materyal Araştırma alanının konumu Araştırma alanını oluşturan Menemen Ovası, Gediz Havzası içerisinde yer almaktadır. 38º04' 39º13' kuzey enlemleri ile 26º42' 29º45' doğu boylamları arasında yer alan havza, sularını Gediz Nehri ve kolları ile Ege Denizi ne boşaltır (Girgin vd., 1999b). Menemen Ovası ise 38º26'- 38º40' kuzey enlemleri ile 26º40'-27º07' doğu boylamları arasında yer almaktadır (Topraksu, 1971). Menemen Ovası Sulama Sistemi Şekil 4.1 de gösterilmiştir. Kuzeyden Bakırçay, güneyden Küçük ve Büyük Menderes Havzalarınca sınırlanan Gediz vadisinin alüviyal tabanı, Emiralem boğazı ile ikiye bölünmüştür. Boğazla deniz arasında kalan aşağı kısım Menemen Ovası dır. Gediz nehrinin doldurduğu delta ve ova tarıma elverişli olup, deniz seviyesindeki yerlerde tuzlu bataklıklar bulunmaktadır (DSİ, 1992). Çalışma alanı içinde yer alan Menemen ilçesi ise İzmir iline bağlı olup, İzmir e 35 km mesafededir. Doğusu Manisa ili, batısı Foça ilçesi ve Ege denizi, kuzeyi Aliağa ilçesi, güneyi ise Çiğli ilçesiyle çevrilmiştir. Deniz seviyesinden yüksekliği 20 m dir (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 1993).

53 40 Şekil 4.1 Menemen Ovası sulama sisteminin genel görünümü Toprak özellikleri Ova topraklarının bünyesi; tın, kumlu-tın ve milli-tındır (Topraksu, 1971). Büyük bir kısmı orta ve orta-ağır bünyeli olan ova toprakları, eski Gediz yatağı kenarında genel olarak hafif, batıya doğru gidildikçe ağır karakter kazanmaktadır (DSİ, 1973). Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi toprakları ağırlıklı olarak alüviyal birikintidir (Droogers et al., 2000).

54 41 Bu topraklar Gediz Nehri nin ve yan derelerinin IV. zaman içinde yığdığı alüvyon materyali üzerinde oluşmuştur. Gediz alüvyonu bol miktarda kireç içermekte olup, mil oranı yüksektir. Ova toprakları ha alanı kaplamakta olup yüksek arazilerle birlikte toplam alanı hektardır (Topraksu, 1971). Bu miktarın sulama şebekesi içinde kalan kısmı brüt olarak sol sahilde ha, sağ sahilde ise 5200 ha olmak üzere toplam ha dır. Maltepe Sulaması ile Bağarası, Türkelli ve Emiralem pompaj sulamaları da dahil edildiğinde brüt sulama alanı ha olmaktadır (DSİ, 1996a). Ovanın % 44.1 i tuzlu ve alkali özellikteki topraklarla kaplıdır. Ovanın tuzluluk ve alkalilik sorunu bulunmayan bölgeleri çok verimli arazilerdir. Bu arazilerde, yüzey sularının yetersiz olduğu koşullarda, yer altı suları tarımsal üretim için yoğun olarak kullanılmaktadır. Menemen Ovası 5 toprak birliği ve ayrılmamış yüksek araziler grubundan meydana gelmiştir (Topraksu, 1971): 1-Süzbeyli-Seyrekköy-Gürle birliği: Gediz alçak alüviyal tabanı üzerinde, tın bünyeli, bozuk drenajlı topraklardır. 2-Gediz-Çiftlik-Eskiyatak birliği: Gediz ırmak sırtlarında iyiyetersiz drenajlı, kum ve tın bünyeli tuzsuz topraklardır. 3-Dombay-Asarlık-Koyundere birliği: Çakıllı, tınlı; yan dere alüviyumu üzerinde derin, iyi drenajlı topraklardır.

55 42 4-Hatundere-Arapdere birliği: Püskürüklerden yıkanmış yan dere alüviyumu üzerinde, çakıllı, killi tın-kil bünyeli, kireçsiz-hafif kireçli topraklardır. 5-Kozluca-Ulucak birliği: Düze yakın hafif eğimli eski alüviyum üzerinde, tın bünyeli derin topraklardır. Yüksek araziler, püskürük ve tortul kayalar üzerinde, genellikle sarp eğimli, kil bünyeli çok sığ topraklardır. Ovanın alçak kısımlarında yer alan Tuzcullu, Gürle, Seyrek ve Süzbeyli toprakları tuzlu, yetersiz ve bozuk drenajlı olup bu yörelerde taban suyu yağışlı mevsimlerde 50 cm ye, bazı alanlarda yüzeye kadar çıkmaktadır (Topraksu, 1971). Bu sorunların giderilmesi için drenaj çalışmaları yapılmıştır. Drenaj çalışmaları sol sahilde 1992, sağ sahilde ise 1994 yılında tamamlanmış olup, üç tahliye pompa istasyonu hizmete girmiştir (Ertem, 1994). Menemen Ovasının bazı yerlerinde yapılan bilinçsiz ve kontrolsüz sulamalar, kanal şebekesinden ve rezervuarlardan meydana gelen sızımlar yüksek taban suyuna neden olmaktadır. Tuzlu toprakların ıslahı için yapılan yıkama işlemi sırasında fazla suların iyi bir şekilde tahliye olmaması da taban suyunun yükselmesine neden olabilmektedir.

56 İklim özellikleri Akdeniz iklimine sahip Menemen Ovası, iklim yönünden üniform olup genel olarak Ege Bölgesi nin belli başlı özelliklerini taşır. Ovada kurak-az nemli mezotermal iklim hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer (Topraksu, 1971). Ortalama yıllık sıcaklık yaklaşık 17 ºC ve ortalama yıllık yağış miktarı yaklaşık 540 mm dir. Menemen Ovasına ait çok yıllık (41 yıllık) bazı iklim verilerinin aylara göre ortalama değerleri Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelgede yağış ve sıcaklık değerleri yıllarına ait (47 yıllık) aylara göre ortalama değerlerdir. Çizelge 4.1 Menemen Ovasına ait çok yıllık iklim verilerinin aylara göre ortalama değerleri (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 1995). Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Sıcaklık ( o C) Yağış (mm) Buharlaşma (mm) Oransal nem (%) Güneşli saatler (sa/gün) Max. güneşli saatler (sa/gün) Rüzgar hızı (m/sn) ve yönü 4.0 E 3.9 E 3.3 E 2.8 E 2.6 E 2.6 NW 2.9 E 2.7 E 2.4 E 2.4 E 2.7 E 3.7 E Toplam Ortalama E

57 Su kaynakları Havzanın ve Menemen Ovası nın başlıca su kaynağı 300 km uzunluğunda ve km 2 lik yağış havzasına sahip olan Gediz Nehri dir DSİ İstatistik Yıllığına göre havzanın yer üstü su potansiyeli 2.0 km 3 /yıl (63.4 m 3 /s) dır (Baran vd., 1999). Gediz akarsuyu doğudan batıya doğru akarak İzmir in hemen kuzeyinden Ege Denizi ne dökülür (Kite et al., 1999). Akarsu sistemi iki ana rezervuar ve sulama uygulamaları için kullanılan 3 regülatör tarafından kontrol edilmektedir. Yazın sulamada kullanılmak üzere kış yağışları Demirköprü Barajı ve Marmara Gölü nde depolanmakta, bu rezervuarlardan bırakılan suyun dağıtımı ise Adala, Ahmetli ve Emiralem regülatörleriyle yapılmaktadır Sulama suyu yönetimi Sulama suyunu kaynaktan şebekeye ileten su alma yapısı Emiralem Regülatörüdür. Şebekeyi oluşturan su iletim kanalları, beton kaplama trapez kesitli (klasik) kanal ve kanalet tipindedir. Menemen Ovası sulamasında su yönetimi, 31 adet sulayıcı grubu ile Menemen Sağ Sahil ve Menemen Sol Sahil olmak üzere iki sulama birliği (SB) tarafından sağlanmaktadır (Ünal vd., 1999). Ovada su dağıtımı, açık kanal şebekesiyle yapılmaktadır te kurulan Menemen Sağ Sahil ve 1944 te kurulan Menemen Sol Sahil sulama sistemleri 1995 yılı itibariyle DSİ tarafından Menemen

58 45 Sağ Sahil ve Menemen Sol Sahil Sulama Birliklerine devredilmiştir. Bu birliklere ait bazı bilgiler Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2 Menemen Sol Sahil ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birliklerine ait bazı bilgiler (DSİ, 2000) Menemen Sol Sahil SB Menemen Sağ Sahil SB Kuruluş tarihi Birlik meclis üye sayısı Birlik mükellef sayısı Ana kanal uzunluğu (m) Sekonder kanal uzunluğu (m) Tersiyer kanal uzunluğu (m) Drenaj kanalı uzunluğu (m) İki birliğin ayrım sınırı olarak ise Gediz Nehri dikkate alınmıştır. Gerek araştırmanın materyalini oluşturan bu iki birlik gerekse de Gediz Havzası nda yer alan diğer tüm birliklere ilişkin bazı bilgiler ise Çizelge 4.3 te verilmiştir. Özellikle Menemen Sol Sahil Sulama Birliğinin hizmet alanına dikkat edildiğinde tüm birlikler içerisinde en geniş alana sahip olduğu görülmektedir. İki birliğin alanları toplamı ise havzadaki tüm birliklerin yaklaşık % 21 i kadar büyük bir alanı kaplamaktadır. Menemen Ovası nda sulamaya açılan net alan ha olmasına rağmen çeşitli nedenlerle bunun ancak ha ı sulanabilmektedir. Bu rakamlara göre, sulama oranının yaklaşık % 80 olduğu anlaşılmaktadır (DSİ, 2001a). Menemen Sağ Sahil net sulama alanı, 1978

59 46 yılında Bağarası, 1982 yılında da Türkelli Pompaj sulamalarının açılmasıyla 6365 hektara yükselmiştir (Ayvaz, 1999). Çizelge 4.3 Gediz Havzasındaki sulama birliklerine ait bazı bilgiler (DSİ, 1996a) Sulama Birliği Menemen Sağ Sahil Menemen Sol Sahil Yerleşim yeri sayısı Net sulama Kuruluş İli İlçesi yılı Belde Köy alanı (ha) 1995 İzmir Menemen İzmir Menemen Mesir 1995 Manisa Merkez Gediz 1995 Manisa Merkez Sarıkız 1995 Manisa Saruhanlı Turgutlu 1995 Manisa Turgutlu Gökkaya 1994 Manisa Ahmetli Ahmetli 1995 Manisa Ahmetli Salihli Sağ Sahil 1994 Manisa Salihli Salihli Sol Sahil 1994 Manisa Salihli Üzüm 1995 Manisa Alaşehir Bağ 1995 Manisa Sarıgöl Sarıgöl 1994 Manisa Sarıgöl Toplam

60 47 Menemen Ovası sulaması, İzmir ili dâhilinde Menemen, Çiğli, Foça ve Aliağa ilçe sınırları içindeki brüt ha, net ha'lık alana hizmet vermektedir. Bu sulamayı oluşturan ünitelere ilişkin bazı bilgiler Çizelge 4.4'te verilmiştir. Çizelge 4.4 Menemen Ovası sulaması üniteleri (DSİ, 1996b) Sulama Birliği Sulama üniteleri İşletmeye Sulama alanı açıldığı yıl Brüt (ha) Net (ha) Maksimum kapasite (m 3 /s) Bağarası pompaj Menemen Sağ Sahil Türkelli pompaj Menemen sağ ana kanalı Maltepe ana kanalı Menemen Sol Sahil Emiralem pompaj Menemen sol ana kanalı Toplam : Bağarası ve Türkelli pompaj sulaması için kullanılan su dâhil edilmiştir. 2 : Maltepe ve Emiralem pompaj sulaması için kullanılan su dâhil edilmiştir.

61 Bitki deseni Pamuk en çok yetiştirilen bitki olup 1988 den önce bunu çeltik izlerken bu yıldan sonra kuraklık nedeni ile bu bitkinin ekimi yasaklanmıştır arasındaki 7 yıllık ortalama Menemen Ovası bitki deseni Çizelge 4.5 te verilmiştir. Çizelge 4.5 Menemen Ovası ürün dağılımı (DSİ, 1996c) Bitki çeşidi Ekim alanı (ha) Ekim oranı (%) Pamuk Hububat Bağ Mısır Meyve Sebze Bostan Fidan Yem bitkileri Narenciye Ayçiçeği Susam Zeytin Baklagiller Tütün Çilek Toplam

62 Yöntem Su dağıtımı ve verime ilişkin tüm performans göstergeleri Menemen Sol Sahil SB geneli ve bu birlik hizmet alanı içinde yer alan Maltepe ana kanalı, Kesikköy, Seyrekköy ve Ulucak-Sasallı-Kaklıç sekonderleri ile Menemen Sağ Sahil SB geneli ve bu birlik hizmet alanı içinde yer alan Menemen Sağ ana kanalı, Türkelli ve Bağarası pompaj sulamaları için belirlenmiştir. Her iki sulama birliği geneli için yapılan performans hesaplamalarında, ilgili birliğin alt seviyelerindeki birimlerin (kanal veya pompaj sulama sistemi) performans değeri, Çizelge 5.3 teki toplam alana oran değerleri ile çarpılarak toplanmış ve böylece ağırlıklandırılmıştır. Ayrıca uzaktan algılama (UA) ile elde edilen pamuk bitkisine ait verimin alansal dağılım durumu kanal hizmet alanları arasında, menbaya ve kanala olan uzaklığa göre coğrafi bilgi sistemi (CBS) nde sorgulanmış ve ortaya çıkan sonuçlar toprak özellikleri açısından değerlendirilmiştir Su dağıtımına ilişkin performans göstergeleri Çalışmada, su dağıtım performansı; yeterlilik (P A ), etkinlik (P F ), güvenilirlik (P D ), eşitlik (P E ) (Molden and Gates, 1990); proje tüketim randımanı (e p ) (Bos and Nugteren, 1990); tarla uygulama randımanı (e a ) (Bos, 1997); rölatif su temini (RWS) (Levine, 1982); rölatif sulama suyu temini (RIS) (Perry, 1996) ve sulama suyu kullanım göstergelerinden hektara düşen yıllık brüt sulama suyu miktarı (M) (Mao Zhi, 1989) göstergelerine göre belirlenmiştir. Bu göstergelerin nasıl hesaplandığı aşağıda açıklanmıştır.

63 Yeterlilik (P A ) Hesaplamalarda P A ; belli bir periyotta belli bir noktadan saptırılan sulama suyu miktarının, aynı periyotta saptırılması gereken sulama suyu miktarına oranına bağlı bir fonksiyonun zamansal ve alansal bir ortalaması olarak aşağıdaki eşitlikle bulunmuştur (Molden and Gates, 1990): P = 1 / T T (1/ R A p A T = 1 R= 1 Burada; Q R D p A = şeklinde hesaplanır. QR ) Eşitliklerde; Q D : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (sulama sezonu) saptırılan su miktarı; Q R : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (sulama sezonu) yıkama, arazi hazırlama, uygulama ve iletim kayıplarını da dikkate alan gereksinim duyulan su miktarı (brüt sulama suyu ihtiyacı); T: Sistem performansının belirlendiği zaman periyodu (yıl sayısı); R: T zaman periyodu için performansı belirlenecek olan su dağıtım sistemi içindeki bölge veya alt bölge (sekonder/ana kanal/pompaj sulama sistemi) sayısını gösterir.

64 51 Eşitlikteki Q D, DSİ (2001b) kayıtlarından alınmıştır. Q R değerleri ise FAO tarafından geliştirilen CROPWAT programı (FAO, 1988) yardımıyla elde edilen bitki sulama suyu ihtiyacı değerlerinin, sulama birliklerinin genel sulama planlarının hazırlanmasında DSİ (1977) nin dikkate aldığı tarla su uygulama randımanı (0.60) ve iletim randımanı (0.85) değerlerine bölünmesiyle elde edilmiştir. CROPWAT paket programı hesaplamaları için araştırma yılına ait gerekli meteorolojik veriler Menemen Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsündeki meteoroloji istasyonundan alınmıştır. Programda referans bitki su tüketiminin (ET o ) hesaplanmasında Modifiye Penman eşitliği kullanılmıştır (Doorenbos and Pruitt, 1977; Doorenbos and Kassam, 1979). Türkelli ve Bağarası pompaj sulama sistemlerinde de tüm ova için olduğu gibi su iletim randımanı 0.85, tarla su uygulama randımanı ise 0.60 olarak dikkate alınmıştır (DSİ, 1977). Bunun nedeni, Menemen Sağ Sahil ana kanalından alınıp pompayla depolara basılan suyun araziye diğer alanlarda olduğu gibi açık kanallarla iletilmesidir. Temin edilen su, ihtiyaç duyulan sudan fazla olduğunda fazlalığın ne kadar olduğu dikkate alınmaksızın su dağıtımının yeterli olduğu kabul edilmiş ve değeri 1 olarak alınmıştır.

65 Etkinlik (P F ) Hesaplamalarda P F ; belli bir periyotta sistemdeki belli bir noktadan saptırılması gereken su miktarının aynı periyotta saptırılan su miktarına oranına bağlı bir fonksiyonun zamansal ve alansal bir ortalaması olarak aşağıdaki eşitlikle bulunmuştur (Molden and Gates, 1990): P = 1 / T T (1/ R F p F T = 1 R= 1 Burada; Q R R p F = şeklinde hesaplanır. QD ) Eşitliklerde; Q R : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (sulama sezonu) yıkama, arazi hazırlama, uygulama ve iletim kayıplarını da dikkate alan gereksinim duyulan su miktarı; Q D : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (sulama sezonu) saptırılan su miktarı; T: Sistem performansının belirlendiği zaman periyodu (yıl sayısı); R: T zaman periyodu için performansı belirlenecek olan su dağıtım sistemi içindeki bölge veya alt bölge (sekonder/ana kanal/pompaj sulama sistemi) sayısını gösterir. Eşitlikteki Q R değerleri, P A göstergesinde açıklandığı gibi CROPWAT programı yardımıyla; Q D ise DSİ (2001b) kayıtlarından alınmıştır.

66 53 Yeterlilik göstergesinde olduğu gibi; ihtiyaç duyulan su, temin edilen sudan fazla olduğunda fazlalığın ne kadar olduğu dikkate alınmaksızın su dağıtımının etkin olduğu kabul edilmiş ve değeri 1 olarak alınmıştır. P A ve P F göstergelerinin hesaplanmasında; T periyodu için 2001 yılı sulama sezonu ve sistem tarafından su sağlanan R bölgeleri için Menemen Sol ve Menemen Sağ SSB leri dikkate alınmıştır. Alt bölge olarak ise Menemen Sol SSB de Maltepe ana kanalı, Kesikköy, Seyrekköy ve Ulucak-Sasallı-Kaklıç sekonderleri; Menemen Sağ SSB de Menemen sağ ana kanal, Türkelli ve Bağarası pompaj sulamaları dikkate alınmıştır. Yer altı suyu kullanımıyla ilgili herhangi bir kayıt olmaması nedeniyle sisteme suyun sadece regülatörden alındığı düşünülerek performans değerlendirmesi yapılmıştır Güvenilirlik (P D ) Güvenilirlik; sulama sisteminde istenilen zamanda istenilen yerde su bulabilme derecesini ifade eder. P D ; belli bir periyotta sistemdeki belli bir noktadan saptırılan su miktarının aynı periyotta saptırılması gereken su miktarına oranındaki zamansal değişimin bir derecesi olup, aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Molden and Gates, 1990): P D = 1/ R R R= 1 CV T ( Q D / Q R )

67 54 Eşitlikte; Q D : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (ay) saptırılan gerçek su miktarı; Q R : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (ay) yıkama, arazi hazırlama, uygulama ve iletim kayıplarını da dikkate alan gereksinim duyulan su miktarı; T: Sistem performansının belirlendiği zaman periyodu (ay sayısı); R: Performansı belirlenecek olan su dağıtım sistemi içindeki alt bölge (sekonder/ana kanal/pompaj sulama sistemi) sayısını gösterir. CV T (Q D /Q R ); T periyodunda Q D /Q R oranının zamansal varyasyon katsayısıdır. Eşitlikteki Q R değerleri, P A göstergesinde açıklandığı gibi CROPWAT programı yardımıyla; Q D ise DSİ (2001b) kayıtlarından alınmıştır Eşitlik (P E ) Eşitlik, bir sistemdeki suyun tüm kullanıcılara ne derece adil bir şekilde paylaştırılıp dağıtıldığını ifade etmektedir. Hesaplamalarda P E ; sistemdeki belli bir noktadan belli bir zaman periyodunda saptırılan su miktarının aynı periyotta saptırılması gereken su miktarına oranının alansal varyasyonunun ortalaması olarak aşağıdaki eşitlikle bulunmuştur (Molden and Gates, 1990): P = 1/ T E T T = 1 CV R ( Q D / Q R )

68 55 Eşitlikte; Q D : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (yıl) saptırılan gerçek su miktarı; Q R : Belli bir dağıtım noktasında (kaynak) belli bir zaman diliminde (yıl) yıkama, arazi hazırlama, uygulama ve iletim kayıplarını da dikkate alan gereksinim duyulan su miktarı; T: Sistem performansının belirlendiği zaman periyodu (yıl sayısı); R: Performansı belirlenecek olan su dağıtım sistemi içindeki alt bölge (sekonder/ana kanal/pompaj sulama sistemi) sayısını gösterir. CV R (Q D /Q R ); R bölgesindeki Q D /Q R oranının alansal varyasyon katsayısıdır. Eşitlikteki Q R değerleri, P A göstergesinde açıklandığı gibi CROPWAT programı yardımıyla; Q D ise DSİ (2001b) kayıtlarından alınmıştır. Bu dört göstergenin değerlendirilmesinde dikkate alınan performans standartları Çizelge 4.6 da verilmiştir. Çizelge 4.6 Yeterlilik, etkinlik, güvenilirlik ve eşitlik performans göstergesi standartları (Molden and Gates, 1990). Performans kriteri P A P F P D P E Performans sınıfı İyi Orta Kötü < 0.80 < 0.70 >0.20 >0.25

69 Proje tüketim randımanı (e p ) Su stresi olmadığı varsayılarak, sulanan alanlarda bitkiler tarafından tüketilmesi gereken suyun, temin edilen sulama suyuna oranını ölçen e p göstergesi, aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Bos, 1997): e p = ET V c p P + V 1 e Eşitlikte; ET p : Potansiyel evapotranspirasyon (mm); P e : Etkili yağış miktarı (mm); V 1 : Diğer kaynaklardan iletim sistemine alınan su miktarı (mm); V c : Kaynaktan saptırılan su miktarını (mm) ifade eder. Bu parametre daha önceki göstergelerde kullanılan Q D ile aynıdır. Eşitlikteki ET p ve P e değerleri CROPWAT programı yardımıyla, V c değerleri ise DSİ (2001b) kayıtlarından elde edilmiştir. Eşitlikteki V 1 parametresinin değeri, sulama şebekelerine su alınımında başka bir kaynak olmadığı kabul edildiğinden sıfır alınmıştır. Oysa ovada çiftçilerin izinsiz açtıkları bireysel yer altı suyu kuyuları bulunmaktadır. Fakat 2001 yılı sulama sezonu için gerek bunların kullanılıp kullanılmadığı gerekse de kullanılıyorsa çekilen su miktarı ile ilgili herhangi bir kayıt bulunmadığından dikkate alınmamıştır. Ayrıca, Akkuzu (2001), Menemen Sağ Sahil SB yi de

70 57 içeren yıllarını kapsayan bir performans değerlendirme çalışmasında yer altı suyu kullanılmadığını anket ve yaptığı görüşmelerle belirlemiştir. e p göstergesi için hedef değer 0.9; izin verilebilir aralık ise olarak dikkate alınmıştır (Bos and Nugteren, 1990) Tarla uygulama randımanı (e a ) Tarla başında temin edilen su miktarı ile bitkinin ihtiyaç duyduğu su miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren e a göstergesi, aşağıdaki gibi hesaplanmıştır (Bos, 1997): e a = ET p V P f e Eşitlikte; ET p : Potansiyel ET (mm); P e : Etkili yağış miktarı (mm); V f : Araziye verilen su miktarını (mm) gösterir. Eşitlikteki ET p ve P e değerleri CROPWAT programı yardımıyla, V f değerleri ise kaynaktan saptırılan su miktarı (V c ) değerlerinin iletim randımanı değeri (0.85) ile çarpılmasıyla elde edilmiştir.

71 Rölatif su temini (RWS) Sulama suyu dağıtımının yeterliliğinin bir göstergesi olarak kullanılan RWS göstergesi (Weller, 1991), genel olarak temin edilen suyun talep edilene oranı olup, aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Levine, 1982): V c + Vgn + Pg RWS = ET p Eşitlikte; V c : Kaynaktan saptırılan su miktarı (mm); V gn : Sulamada kullanılan net yer altı suyu miktarı (mm); P g : Toplam yağış miktarı (mm); ET p : Potansiyel ET yi (mm) gösterir. Eşitlikteki ET p ve P g değerleri CROPWAT programı yardımıyla, V c değerleri ise DSİ (2001b) kayıtlarından elde edilmiştir. V gn değeri ise daha önce de e p göstergesinde açıklandığı gibi; çalışma alanındaki yer altı suyu kullanılıp kullanılmadığı, kullanılıyorsa bu miktarın ne kadar olduğuyla ilgili herhangi bir kayıt bulunmadığından, araştırmada sıfır alınmıştır. RWS göstergesi için hedef değer 1.0; izin verilebilir aralık ise olarak dikkate alınmıştır (Bos and Nugteren, 1990). Molden et al. (1998) a göre ise yeterli bir su temininin olması için bu değerin en az 2

72 59 olması gerekmektedir. Bastiaanssen et al. (2001) a göre, RWS ve e p arasında ters orantılı bir ilişki vardır ve uygun sulama yönetimi koşullarında bu göstergelerin her ikisi de 1 e yaklaşmalıdır Rölatif sulama suyu temini (RIS) RIS, su talebinin ne derece karşılandığını gösterir. Su bolluğu veya kıtlığı durumu ile talep ve teminin ne derece karşılandığı hakkında fikir veren RIS göstergesi aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Perry, 1996). Vc + Vgn RIS = ET - P p e Eşitlikte; V c : Kaynaktan saptırılan su miktarı (mm); V gn : Sulamada kullanılan net yer altı suyu miktarı (mm); ET p : Potansiyel ET (mm); P e : Etkili yağış miktarını (mm) ifade eder. Eşitlikteki ET p ve P e değerleri CROPWAT programı yardımıyla, V c değerleri ise DSİ (2001b) kayıtlarından elde edilmiştir. V gn değeri ise daha önce e p göstergesinde açıklanan nedenlerden dolayı sıfır alınmıştır.

73 Birim alana düşen brüt sulama suyu miktarı (M) Gerçekleşen sulama alanına verilen yıllık brüt sulama suyu miktarının bir ifadesi olan bu gösterge aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Mao Zhi, 1989): W M = A Eşitlikte; A: Gerçekleşen sulama alanı (ha); W: Sulanan alana kaynaktan saptırılan su miktarını (m 3 ) gösterir. Bu parametre daha önceki göstergelerde kullanılan Q D ile aynıdır. Yalnızca su miktarı derinlik (mm) yerine hacme (m 3 ) dönüştürülerek kullanılmıştır. W ve A değerleri DSİ (2001b) kayıtlarından elde edilmiştir. Menemen Sol Sahil Sulama Birliği içerisinde yer alan Maltepe ana kanalı, Kesikköy, Seyrekköy ve Ulucak-Sasallı-Kaklıç sekonderlerine sezon boyunca verilen su miktarları ile bu kanalların hizmet ettiği alanların ne kadarının sulandığına ilişkin veriler bulunduğundan sekonder kanal düzeyine kadar bir değerlendirme yapılabilmiştir. Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği için ise Türkelli ve Bağarası pompaj sulamaları ile ana kanala saptırılan su ve sulanan alan değerleri bulunduğundan yalnızca bu düzeylerde bir değerlendirme yapılabilmiştir.

74 Verime ilişkin performans göstergeleri Çalışmada; Menemen Sol ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birliklerinin performansları, verime ilişkin performans göstergelerinden arazi verimliliği (y) ve su verimliliği (Y w ) (Mao Zhi, 1989) göstergelerine göre değerlendirilmiştir. Thiruvengadachari and Sakthivadivel (1997), yaklaşık ha lık Hindistan daki Bhadra sulama sisteminin performansını UA ve CBS tekniklerini kullanarak değerlendirdikleri çalışmada; verim parametresi için sadece ekiliş oranları % arasında değişen çeltik bitkisini kullanmışlardır. Araştırmanın yapıldığı 2001 yılı için pamuk bitkisinin Menemen Sol ve Menemen Sağ Sahil SB için ekim oranları sırasıyla % 70.3 ve % 63.7 (bkz. Çizelge 5.1 ve Çizelge 5.2) olarak gerçekleşmiştir. Bu nedenle, verime ilişkin performans değerlendirmesinde araştırma alanında yer alan her iki sulama birliği için de yalnızca pamuk bitkisi esas alınmıştır Arazi verimliliği (y) Bitkisel üretim için en önemli girdiler arazi ve su; elde edilen çıktı ise ürün verimidir. Arazi verimliliği; ekilen birim alana karşılık elde edilen ürün miktarı (kg/ha) olup, aşağıdaki eşitlikle hesaplanmıştır (Bandara, 2002): y = Y A

75 62 Eşitlikte; Y: Gerçekleşen sulama alanında bitki (pamuk) lerin toplam yıllık ürün miktarı (kg); A: Gerçekleşen sulama alanı (ha). A değerleri DSİ (2001b) kayıtlarından, Y değerleri ise UA ile elde edilmiştir. Bir bölgeden elde edilen toplam verim, bu bölgedeki üç sınıfa ayrılan pamuk alanları ve bu sınıflara ait verim değerlerinin tartılı ortalamasının alınmasıyla hesaplanmıştır Su verimliliği (Y w ) Birim net akış miktarına karşılık elde edilen ürün miktarı olarak ifade edilebilen su verimliliği aşağıdaki eşitlikle bulunmuştur (Molden and Sakthivadivel, 1999): Y w = Y W Eşitlikte; Y: Gerçekleşen sulama alanında bitki (pamuk) lerin toplam yıllık ürün miktarı (kg); W: Sulanan alana kaynaktan saptırılan su miktarı (m 3 ). Bu parametre daha önceki göstergelerde kullanılan Q D ile aynıdır. Yalnızca su miktarı derinlik (mm) yerine hacme (m 3 ) dönüştürülerek kullanılmıştır.

76 63 Y değerleri UA ile, W değerleri ise DSİ (2001b) kayıtlarından elde edilmiştir. UA ile bitki veriminin belirlenmesinde hâkim bitki olan pamuk dikkate alındığından, Y değeri de yalnızca pamuk için hesaplanmıştır. W değeri ise sadece pamuk ekili alanlar için değil diğer bitkilerin ekili olduğu alan için de verilen toplam sulama suyu miktarıdır. Fakat bu sudan birim alana saptırılan su miktarının tüm sulanan alan için üniform olduğu varsayılmıştır Verimin uzaktan algılama ile belirlenmesi Verimin UA ile belirlenmesi, arazi ve laboratuar çalışmaları olmak üzere iki temel aşamada gerçekleştirilmiştir. Laboratuar çalışmalarında, araştırma alanında yer alan pamuk bitkisi veya pamuk verim sınıflarına ait alanların ölçülebilmesi ve görüntü düzeltimi ve yönlendirmelerinin (rektifikasyon) yapılabilmesi için 1/25000 ölçekli topografik haritalar ve sulama sistemi vaziyet planları kullanılarak bir sayısal altlık harita hazırlanmıştır. Sayısal altlık harita hazırlanmasında sayısallaştırıcı, Microstation ve Geomedia yazılımları kullanılmıştır. Uzaktan algılama ile araştırma alanındaki pamuk ekim alanlarının belirlenmesinde Landsat-7 ETM uydu görüntüleri ve bu görüntüleri işlemek için Image Analyst yazılımı kullanılmıştır. Verim parametresinin elde edilmesinde kullanılan iki ayrı döneme (1 Mayıs ve 22 Ağustos 2001) ait 181/033 yörünge (path/row)

77 64 no lu Landsat-7 ETM uydu görüntüleri Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi CBS ve Uzaktan Algılama Laboratuarından temin edilmiştir. Performans değerlendirmesinde, başat bitki olan pamuk bitkisine ait olası alanların belirlenmesi için ovada pamuk ekim tarihi başlangıcı da kabul edilen 1 Mayıs 2001 tarihinde (I. dönem) ilk uydu görüntüsü elde edilip, arazi çalışmaları ile desteklenmiştir. Bu dönemde sürülmüş ve ekime hazırlanmış arazi yüzeyleri tespit edilip, olası pamuk ekimi yapılabilecek alanlar belirlenmiştir. Pamuk bitkisinin en iyi gözlenebildiği ve vejetatif gelişimin en iyi olduğu koza açma dönemi başlangıcı olan 22 Ağustos 2001 tarihinde (II. dönem) ikinci uydu görüntüsü elde edilmiştir. Böylece olası pamuk ekim alanları (I. dönemde toprak olarak görünen), I. dönemde bitki ekili alanlar maskelenerek belirlenmiştir. Her iki dönemdeki görüntüler Image Analyst yazılımı ile açılarak gerekli bant kombinasyonları (4-5-3) oluşturulmuştur. Bant kombinasyonları zenginleştirildikten sonra radyometrik olarak düzeltilmiştir. Geometrik olarak düzeltilmesi yapılmadan satın alınan uydu görüntüleri, görüntü alım sürecinde olabilen geometrik kaymaların giderilmesi için önceden oluşturulan sayısal altlık harita ile çakıştırılıp rektifikasyon işlemi yapılmıştır. Altlık olarak kullanılan harita esas alınarak uydu görüntüsü multibant olarak kesilip, olası pamuk ekili alanlar belirlenip verim açısından zayıf, orta ve iyi pamuk şeklinde üç sınıfa ayrılmıştır. Supervised sınıflandırma yöntemi uygulanarak, pamuk ekili alanların haritası oluşturulmuştur. Böylece her bir verim grubunun alan bilgileri saptanmıştır.

78 65 Geometrik düzeltmesi yapılmış, zenginleştirilmiş ve sınıflandırılmış görüntülerin çıktıları alınarak, arazi çalışmaları için gerekli hazırlıklar tamamlanmıştır. Uydu görüntüsü ile elde edilen pamuk ekili alanların ve verim sınıfının yer gerçeği kontrolünün yapılması için test alanları seçilmiştir. Harita üzerindeki bu test alanlarına gidilerek pamuk verimi ile ilgili bilgiler elde edilmiştir. Bunun için her bir kontrol noktasında 1 dekarlık (10x100 m boyutlu) bir alanda sıra adedi, her sıradaki bitki adedi ve rastgele seçilen 15 bitkide ortalama koza sayısı ve bu kozaların ortalama ağırlıkları bulunarak dekardaki ortalama pamuk verimi tespit edilmiştir. Her iki dönemde de 30 kontrol noktasında yer gerçeği kontrolü yapılmıştır. Seçilen test alanlarının koordinatlarının doğru olarak belirlenmesi için GPS alıcıları kullanılmıştır (IIMI, 1995). Koordinatlar, hem arazide test noktasının doğruluğunun kontrol edilmesi hem de bilgisayar ortamında uydu görüntülerinin üzerindeki yerlerin ve verim sınıflarının belirlenmesi için kullanılmıştır. Arazide test alanlarından elde edilen pamuk ekili alanlar ve verim ile ilgili bilgiler daha sonra, arazi çalışması öncesinde bilgisayar ortamında belirlenen alan ve verim gruplarıyla karşılaştırılarak yapılan işlemlerin doğruluğu kontrol edilmiştir. Daha sonra sınıflandırma haritasından raster to vector uygulaması ile poligon esaslı vektör haritalar üretilmiş ve CBS kurallarına göre bir katman olarak veri tabanına girilmiştir.

79 CBS ile verim ve toprağa ilişkin verilerin değerlendirilmesi Menemen Sağ Sahil SB deki ana kanal, Bağarası ve Türkelli pompaj sulama alanları ile Menemen Sol Sahil SB deki ana ve sekonder kanalların her biri için verimin alansal dağılımı CBS de sorgulanmıştır. Bu sorgulamada, pamuk verim değerleri; zayıf, orta ve iyi olmak üzere 3 ayrı sınıfta değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler için araştırma alanındaki her bir sulama kanalının hizmet ettiği alanda verimin alansal dağılımı elde edilmiştir. Şekil 4.2 de, Seyrekköy sekonderi hizmet alanında orta pamuk veriminin alansal dağılımının belirlenmesine yönelik sorgulama sonucu örnek olarak verilmiştir. Şekil 4.2 Seyrekköy sekonderi hizmet alanında verimin alansal dağılımı

80 67 Ayrıca CBS aracılığıyla, Menemen Sağ Sahil SB deki ana kanalla Menemen Sol Sahil SB deki ana ve sekonder kanalların her biri yaklaşık eşit uzunluklarda baş, orta ve son olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Üçe ayrılan kanalın her bir kısmı için pamuk bitkisinin UA ile elde edilen verim sınıflarının alanları ve hangi oranda yer aldıkları belirlenmiştir. CBS de menbaya uzaklığa göre verimin alansal dağılım durumunun sorgulanmasına bir örnek olarak; Seyrekköy sekonderi orta kısım içerisinde yer alan orta pamuk sınıfı alanlarının dağılımı Şekil 4.3 te gösterilmiştir. Şekil 4.3. Seyrekköy sekonderi hizmet alanında menbaya uzaklık durumuna göre verimin alansal dağılımı

81 68 Benzer şekilde kanalların her iki tarafı için kanala en yakın kabul edilen 500 m (I. bölge), orta derecede yakın kabul edilen 1000 m (II. bölge) ve uzak kabul edilen 1500 m lik (III. bölge) mesafelerdeki bölgeler içerisinde verimin değişimi irdelenmiştir. Bu mesafelerin seçilmesinde, kanalların her bir tarafına olan hizmet mesafelerinin yaklaşık olarak 1500 m olması dikkate alınmıştır. Yalnızca Menemen sağ ve Maltepe ana kanalından tek taraflı sulama yapıldığından bu mesafeler sadece kanalın bir tarafı için alınmıştır. CBS kullanılarak kanala olan uzaklığa göre verimin alansal dağılım durumunun tampon bölge (buffer zone) oluşturulması yöntemine göre belirlenmesine bir örnek olarak; Seyrekköy sekonderi I. bölge içerisinde yer alan zayıf pamuk sınıfı alanları Şekil 4.4 te gösterilmiştir. Şekil 4.4 Seyrekköy sekonderi hizmet alanında kanala uzaklık durumuna göre verimin alansal dağılımı

82 69 Böylece kanal boyunca yapılan değerlendirmeyle menbadan uzaklaştıkça; aynı şekilde kanalın her iki yanı için yapılan değerlendirmeyle de kanaldan uzaklaştıkça verimin nasıl değiştiği irdelenmiştir. Bu şekilde, menbaya veya kanala uzaklığın suya ulaşımda bir olumsuzluğa neden olup olmadığı verimle ilişkilendirilerek belirlenmiştir. Menemen Sağ Sahil SB de menbaya veya kanala uzaklık açısından verimin alansal değişimi ile ilgili yalnızca ana kanal seviyesinde değerlendirme yapılmıştır. Bunun nedeni; suyun yalnızca ana kanala ölçülü olarak verilmesi ve bunun dışındaki kanallar için herhangi bir ölçüm yapısı olmadığından verilen suyun bilinememesidir. Performans değerlendirmesinin yapılabilmesi için ise verime karşı ne kadar su verildiğinin bilinmesi gerekmektedir. Bununla beraber Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği alanı içerisinde yer alan ve Menemen sağ ana kanaldan suyu alan Türkelli ve Bağarası pompaj sulama sistemi için bazı değerlendirmeler yapılabilmiştir. Çünkü sezon boyunca bu sistemlere verilen su miktarları ölçülmüş ve kayıtları tutulmuştur. Verime olası etkileri nedeniyle araştırma alanı için toprak grubu, toprak derinliği, arazi eğimi, erozyon derecesi, taşlılık, kayalık ve drenaj durumu, toprak bünyesi, arazi kullanım kabiliyet sınıfı ve toprak kullanımını kısıtlayan faktörler gibi toprak özellikleri CBS ortamında birer öz nitelik bilgisi olarak sayısallaştırılan toprak grubu poligonlarıyla ilişkilendirilmiştir. Daha sonra bu özellikler, verimin alansal değişimi üzerindeki olası etkileri açısından yeni veriler elde etmek amacıyla kullanılmıştır.

83 70 Büyük toprak gruplarının belirlenmesinde Soil Survey Staff (1960) ın 7. yaklaşımı, diğer özelliklerin sınıflandırılmasında ise Topraksu (1974) kriterleri kullanılmıştır. Büyük toprak grupları; kireçsiz kahverengi orman, kireçsiz kahverengi, rendzina, kahverengi orman, kırmızı kahverengi, kestane rengi, tuzlu-alkali, regosol, alüviyal, kolüviyal, yüksek dağ-çayır, ırmak yatağı, sazlık-bataklık şeklinde sınıflandırılmıştır. Toprak derinliği, derin (>90 cm), orta derin (50-90 cm), sığ (20-50 cm) ve çok sığ (0-20 cm) şeklinde dört kategoriye ayrılmıştır. Arazi eğimi, düz-düze yakın (% 0-2), hafif (% 2-6), orta (% 6-12), dik (% 12-20), çok dik (% 20-30) ve sarp (>% 30) eğimli olarak altı sınıfa ayrılmıştır. Erozyon derecesi, hiç veya pek az, orta, şiddetli ve çok şiddetli erozyona uğramış topraklar şeklinde dört sınıfa ayrılmıştır. Havzada rüzgâr erozyonu önemli olmadığından yalnızca su erozyonu dikkate alınarak değerlendirme yapılmıştır. Taşlılık belirlenmesinde toprak yüzeyi veya profilinde yer alan taşlar dikkate alınmıştır. Yüzey veya profilde toprak işlemeye engel olacak derecede ve % 50 den fazla taş bulunuyorsa o arazi taşlı kabul edilmiştir. Drenaj durumu, iyi, yetersiz ve fena drenajlı olarak üç kategoride değerlendirilmiştir. İyi drenajlı alanlardaki topraklarda, renk lekesi olmadığı, suyun topraktan normal hızda çıktığı, hem mevcut durumda

84 71 hem de sulamalardan sonra taban suyu oluşumunun söz konusu olmadığı varsayılmıştır. Yetersiz drenajlı alanlardaki topraklarda, renk lekelerinin 60 cm den itibaren başladığı, suyun topraktan düşük bir hızda çıktığı, yılın önemli dönemlerinde toprağın yaş olduğu ve taban suyunun cm ye kadar yükselebildiği varsayılmıştır. Fena drenajlı alanlardaki topraklarda, renk lekelerinin yüzeyden itibaren başladığı, suyun topraktan çok düşük bir hızda çıktığı, çoğu zaman toprağın yaş olduğu, taban suyunun sürekli 60 cm de olduğu ve mevsimlik taban suyunun yüzeye kadar çıktığı varsayılmıştır. Toprak bünyesi, ince, kaba ve orta bünyeli olarak üç gruba ayrılmıştır. İnce bünyeli grupta, kil, siltli kil, kumlu kil, siltli killi tın, killi tın ve kumlu killi tın bünyeli topraklar yer almaktadır. Orta bünyeli grupta, siltli tın, tın, çok ince kumlu tın ve ince kumlu tın bünyeli topraklar bulunmaktadır. Kaba bünyeli grupta ise tınlı ince kum, tınlı kum ve kum bünyeli topraklar yer almaktadır. Toprak kullanımını kısıtlayan faktörlerden biri olan tuzlulukalkalilik açısından topraklar; hafif tuzlu, tuzlu, hafif tuzlu alkali, tuzlu alkali ve alkali olarak beş ayrı kategoride değerlendirilmiştir. Hafif tuzlu topraklar, EC değeri 0-8 mmhos, değişebilir sodyum yüzdesi (ESP) % 15 ten ve ph sı 8.5 ten küçük olan topraklardır. Tuzlu topraklar, EC değeri 8 mmhos tan büyük, ESP % 15 ten ve ph sı 8.5 ten küçük olan topraklardır. Hafif tuzlu alkali topraklar, EC değeri 4-8 mmhos, ESP % 15 ten ve ph sı 8.5 ten büyük olan topraklardır. Tuzlu alkali topraklar, EC değeri 8 mmhos tan, ESP % 15 ten ve ph sı 8.5 ten büyük olan topraklardır. Alkali topraklar ise, EC değeri 4 mmhos tan küçük, ESP %

85 72 15 ten ve ph sı 8.5 ten büyük olan topraklardır. Bunların yanında kayalık ve litozolik alanlar da toprak kullanımını kısıtlayan diğer faktörler olarak dikkate alınmıştır.

86 73 5. BULGULAR 5.1 Bitki Deseni Ve Sulanan Alanlar Araştırmanın yürütüldüğü 2001 yılına ilişkin Menemen Sol ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği (SSB) ekim alanları ve oranları sırasıyla Çizelge 5.1 ve Çizelge 5.2 de verilmiştir. Çizelge Yılı için Menemen Sol Sahil Sulama Birliğinde gerçekleşen ekim alanları ve oranları (DSİ, 2001b) Bitki çeşidi Ekim alanı (ha) Ekim oranı (%) Pamuk Mısır Bağ Hububat Meyve Bostan Domates Yem Bitkileri Narenciye Toplam

87 74 Çizelge Yılı için Menemen Sağ Sahil Sulama Birliğinde gerçekleşen ekim alanları ve oranları (DSİ, 2001b) Bitki çeşidi Ekim alanı (ha) Ekim oranı (%) Pamuk Bağ Domates Mısır Hububat Meyve Soğan Yem Bitkileri Narenciye Bostan Toplam Her iki çizelgede verilen bitki çeşidi ve ekim alanları, aynı zamanda, sulanan bitki çeşidi ve alanlarını da göstermektedir yılı için Menemen Sol ve Sağ Sahil Sulama Birliği içinde yer alan kanalların suladığı alanlar ise ayrıca Çizelge 5.3 te verilmiştir.

88 75 Çizelge 5.3 Menemen Sol ve Sağ Sahil Sulama Birliği içinde yer alan kanalların suladığı alanlar (DSİ, 2001c). Sulama Birliği Menemen Sol Sahil Menemen Sağ Sahil Kanal/sistem adı Sulanan alan (ha) Toplam alana oranı (%) Maltepe ana kanalı Kesikköy sekonderi Seyrekköy sekonderi Ulucak-Sasallı ve Kaklıç sekonderleri Toplam Sağ ana kanal Türkelli pompaj sulama sistemi Bağarası pompaj sulama sistemi Toplam Araştırma Alanına Saptırılan ve Gereksinim Duyulan Sulama Suyu Miktarları Araştırmanın yapıldığı 2001 yılında, Mayıs ayında kısa bir süre verilen suyun dışında, sadece 25 Haziran-20 Ağustos tarihleri arasında sisteme yetersiz düzeyde su verilebilmiştir. Sulamada kullanılan su Demirköprü Barajı ve Marmara Gölü nden Emiralem Regülatörüne ve buradan da sisteme saptırılmıştır. Sulama sezonu boyunca Menemen Sol Sahil SB ve içerisinde yer alan ana ve sekonder kanallara saptırılan su miktarları Çizelge 5.4 te verilmiştir. Ulucak-Sasallı sekonderinden suyu alan Kaklıç sekonderi için ayrıca bir kayıt tutulmadığından tüm bu sekonderlere ait alanlara suyun eşit saptırıldığı varsayılmıştır.

89 76 Çizelge 5.4 Menemen Sol Sahil Sulama Birliğine ve içerisinde yer alan ana ve sekonder kanallara regülatörden saptırılan su miktarları (DSİ, 2001c) Aylar Menemen Sol Sahil SB geneli Maltepe ana kanalı Kesikköy sekonderi Seyrekköy sekonderi Ulucak-Sasallı ve Kaklıç sekonderleri hm 3 mm hm 3 mm hm 3 mm hm 3 mm hm 3 mm Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Toplam Araştırmanın yapıldığı 2001 yılında, Menemen Sol Sahil Sulama Birliğinde ha lık brüt sulama alanın ha ı (bkz. Çizelge 5.1) sulanarak, sulama oranı % 81 olarak gerçekleşmiştir. Menemen Sol Sahil Sulama Birliği geneli için kaynaktan saptırılan su miktarı hm3 (bkz. Çizelge 5.4) olup, hektara 4903 m3 olarak gerçekleşmiştir. Bir diğer ifadeyle sulanan alana saptırılan su miktarı derinlik olarak mm olmuştur. Bu birlik alanı içerisindeki ana veya sekonder kanal alanları (bkz. Çizelge 5.3) ve saptırılan toplam su miktarları dikkate alındığında sulama sezonu boyunca sulanan alana saptırılan su derinlik olarak Maltepe ana

90 77 kanalı, Kesikköy, Seyrekköy ve Ulucak-Sasallı-Kaklıç sekonderleri için sırasıyla , , ve mm olarak gerçekleşmiştir (bkz. Çizelge 5.4). Sulama sezonu boyunca Menemen Sağ Sahil SB ile sağ ana kanal, Türkelli ve Bağarası pompaj sulama sistemlerine aylara göre saptırılan su miktarları Çizelge 5.5 te verilmiştir. Çizelge 5.5 Menemen Sağ Sahil Sulama Birliğine ve içerisinde yer alan ana kanal ve pompaj sulama sistemlerine regülatörden saptırılan su miktarları (DSİ, 2001b). Aylar Menemen Sağ Sahil SB geneli Menemen sağ ana kanal Türkelli pompaj sulama sistemi Bağarası pompaj sulama sistemi hm 3 mm hm 3 mm hm 3 mm hm 3 mm Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Toplam Menemen Sağ Sahil Sulama Birliğinde 6365 ha lık brüt sulama alanın 5414 ha ı (bkz. Çizelge 5.2) sulanarak, sulama oranı % 85 olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 5.5 te görüleceği üzere Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği şebekeye toplam hm3 su almıştır. Birlik geneli için

91 78 hektara m3 su kullanılmış ve kaynaktan saptırılan su miktarları derinlik olarak mm olarak gerçekleşmiştir. Birliğe verilen toplam suyun yaklaşık 3.30 hm3 lük kısmı Türkelli pompaj sulama sisteminde 532 ha lık bir alanın sulanmasında ve 1.09 hm3 lük kısmı ise Bağarası pompaj sulama sisteminde 132 ha lık bir alanın sulanmasında kullanılmıştır. Böylece Türkelli ve Bağarası pompaj sulama sistemlerinde hektara kaynaktan saptırılan su miktarları sırasıyla m3 ve m3 olmuştur. Geriye kalan ve Menemen Sağ ana kanalın suladığı 4750 ha lık alana ise kaynaktan hm3 su saptırılarak, birim alan için bu miktar 4490 m3 olarak gerçekleşmiştir. Türkelli ve Bağarası pompaj sulama sistemi ile Menemen Sağ ana kanal alanlarına kaynaktan saptırılan su miktarları derinlik olarak sırasıyla 620.9, ve mm olarak gerçekleşmiştir (bkz. Çizelge 5.5) yılı sulama sezonunda gerçekleşen bitki deseni ve toplam yağış miktarlarına göre CROPWAT programı ile aylık olarak hesaplanan; etkili yağış, referans bitki su tüketimi, bitki su ihtiyacı ve sulama suyu ihtiyacı ile bu değerlerin sulama randımanı değerine bölünmesiyle elde edilen kaynaktan saptırılması gereken su miktarları Menemen Sol Sahil ve Menemen Sağ Sahil Sulama Birlikleri için sırasıyla Çizelge 5.6 ve 5.7 de verilmiştir.

92 79 Çizelge 5.6 CROPWAT programı ile Menemen Sol Sahil Sulama Birliği için hesaplanan bazı değerler Aylar Toplam yağış (P g ) (mm) (I)* Etkili yağış (P e ) (mm) (II) Referans ET (ET o ) (mm) (III) Bitki su ihtiyacı (ET p ) (mm) (IV) Sulama suyu ihtiyacı (mm) (V) Kaynaktan saptırılması gereken su (mm) (VI)** Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam *: Menemen Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü kayıtlarından alınmıştır. **:Bu değerler V. sütundaki değerlerin iletim ve uygulama randımanlarına bölünmesiyle elde edilmiştir.

93 80 Çizelge 5.7 CROPWAT programı ile Menemen Sağ Sahil Sulama Birliği için hesaplanan bazı değerler Aylar Toplam yağış (P g ) (mm) (I)* Etkili yağış (P e ) (mm) (II) Referans ET (ET o ) (mm) (III) Bitki su ihtiyacı (ET p ) (mm) (IV) Sulama suyu ihtiyacı (mm) (V) Kaynaktan saptırılması gereken su (mm) (VI)** Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam *: Menemen Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü kayıtlarından alınmıştır. **:Bu değerler V. sütundaki değerlerin iletim ve uygulama randımanlarına bölünmesiyle elde edilmiştir. Her iki sulama birliğine regülatörden saptırılan su miktarlarını gösteren Çizelge 5.4 ve Çizelge 5.5 ile kaynaktan saptırılması gereken su miktarlarını gösteren Çizelge 5.6 ve Çizelge 5.7 birlikte değerlendirildiğinde; her iki birlik için ihtiyacın karşılanma oranları (İKO) Çizelge 5.8 deki gibi bulunmuştur. İKO nun hesaplanması için

94 81 regülatörden saptırılan su miktarı değerleri, saptırılması gereken su miktarı değerlerine bölünmüştür. Çizelge 5.8 Menemen Sol ve Sağ Sahil Sulama Birliklerinde ihtiyacın karşılanma oranları (%) Aylar Menemen Sol Sahil SB (%) Menemen Sağ Sahil SB (%) Mart 0 0 Nisan 0 0 Mayıs Haziran 8 8 Temmuz Ağustos Eylül 0 0 Ekim 0 0 Genel Menemen Sol Sahil SB için yapılan hesaplamalarda sulama sezonu içinde toplam mm yağış (Pg) düştüğü ve bunun mm lik kısmının etkili yağış (Pe) olduğu görülmektedir. Bu durumda mm lik bitki su ihtiyacının (ETp) çok küçük bir kısmının yağışla karşılandığı, buna karşılık mm lik bir su ihtiyacının ise sulama ile karşılanması ve bu miktarın bitkiye temini için kaynaktan mm su saptırılması gerektiği ortaya çıkmaktadır (bkz. Çizelge 5.6). Menemen Sağ Sahil SB için yapılan hesaplamalarda ise sulama sezonu içinde toplam mm yağış (Pg) düştüğü ve bunun mm lik kısmının etkili yağış (Pe) olduğu görülmektedir. Bu durumda mm lik bitki su ihtiyacının (ETp) çok küçük bir kısmının yağışla karşılandığı, buna karşılık mm lik bir su ihtiyacının ise sulama ile

95 82 karşılanması ve bu miktarın bitkiye temini için kaynaktan mm su saptırılması gerektiği ortaya çıkmaktadır (bkz. Çizelge 5.7). Sulama suyu ihtiyacı ve kaynaktan saptırılması gereken su miktarlarının her iki sulama birliği için yaklaşık aynı olduğu görülmektedir (bkz. Çizelge 5.6, Çizelge 5.7). Bu nedenle, kanallar veya pompaj sulama sistemleri düzeyinde bir hesaplama yapılırken, bu sistem veya kanalların yer aldığı sulama birliğinin geneli için bulunan değerler dikkate alınmıştır. Performans göstergelerinden bazılarının hesaplanabilmesi için gerekli olan, kaynaktan saptırılan, araziye uygulanan ve kök bölgesinde depolanan su miktarları Çizelge 5.9 da verilmiştir. Çizelge 5.9 Kaynaktan saptırılması gereken, saptırılan, araziye uygulanan ve kök bölgesinde depolanan su miktarları (mm) Birlik Adı Menemen Sol Sahil SB Menemen Sağ Sahil SB Sulama alanı Kaynaktan saptırılması gereken Menemen Sol SSB geneli Maltepe Kesikköy Seyrekköy Ulucakana kanal sekonderi sekonderi Sasallı& Kaklıç sekonderi Menemen Sağ SSB geneli Menemen Sağ ana kanal Türkelli pompaj Bağarası pompaj Kaynaktan saptırılan Araziye uygulanan Kök bölgesinde depolanan

96 83 Çizelge 5.9 da, araziye uygulanan su miktarları, kaynaktan saptırılan suyun sulama birlikleri tarafından genel sulama planlarının hazırlanmasında dikkate alınan iletim randımanı değeri (0.85) ile; kök bölgesinde depolanan su miktarları ise araziye uygulanan su miktarlarının su uygulama randımanı değeri (0.60) ile çarpılmasıyla bulunmuştur. Sulama ile kök bölgesinde depolanan su miktarlarının tamamının bitki su tüketiminde kullanıldığı kabul edilmiştir. 5.3 Araştırma Alanına İlişkin Performans Göstergeleri Menemen Sol Sahil Sulama Birliği geneli ve bu birlik hizmet alanı içinde yer alan Maltepe ana kanalı, Kesikköy, Seyrekköy ve Ulucak- Sasallı-Kaklıç sekonderleri ile Menemen Sağ Sahil SB geneli, Menemen Sağ ana kanal ile bu birlik hizmet alanı içinde yer alan Türkelli ve Bağarası pompaj sulama sistemlerinin hesaplanan su dağıtımına ilişkin dokuz göstergenin (PA, PF, PD, PE, ep, ea, RWS, RIS ve M) ve verime ilişkin iki göstergenin (y ve Yw) değerleri Çizelge 5.10 da verilmiştir. Göstergelerin hesaplanmasında her bir birlik alanı için Pg, Pe ve ETp değerlerinin değişmediği ve Emiralem regülatöründen başka bir su kaynağı olmadığı kabul edilmiştir.

97 84 Çizelge 5.10 Performans göstergelerine ilişkin sonuçlar Performans Göstergeleri P A P F P D P E e p e a RWS RIS M y Y w Sulama Alanı Birim m 3 /ha kg/ha kg/m 3 Menemen Sol SSB Geneli Maltepe Ana Kanalı Kesikköy Sekonderi Seyrekköy Sekonderi Ulucak-Sasallı- Kaklıç Sekonderleri Menemen Sağ SSB Geneli Menemen Sağ Ana Kanal Türkelli Pompaj Sulaması Bağarası Pompaj Sulaması Araştırma Alanında Verimliliğin Dağılımı Arazi çalışmalarıyla da desteklendikten sonra her bir gruba ait ortalama kütlü pamuk verimi zayıf, orta ve iyi sınıf için sırasıyla 235, 352 ve 501 kg/da olarak belirlenmiştir. Ovaya ilişkin genel pamuk veriminin ağırlıklı ortalaması ise 413 kg/da olarak bulunmuştur. UA ile elde edilen pamuk verim sınıflarının alansal dağılımına ait raster görüntü Şekil 5.1 de verilmiştir.

98 85 Şekil 5.1. Araştırma alanında pamuk verim sınıflarının alansal dağılımı Araştırmanın yürütüldüğü sulama alanı içerisindeki verim sınıfları CBS ortamında sorgulanmış ve pamuk verim sınıflarının alansal ve oransal değerleri sırasıyla Çizelge 5.11 de verilmiştir. Özellikle kurak dönemlerde çok önemli olabilen menbaya yakınlık veya uzaklığın pamuk verimine etkisi CBS ortamında sorgulanmış ve sonuçlar alansal ve oransal olarak Çizelge 5.12 de verilmiştir. Kanaldan olan uzaklığın pamuk verimine olası etkisi CBS ortamında sorgulanarak, sonuçlar alansal ve oransal olarak Çizelge 5.13 te verilmiştir.

99 86 Çizelge 5.11 Pamuk verim sınıflarının kanal hizmet alanları içerisindeki alansal ve oransal değerleri Pamuk verim sınıfı Sulama Alanı Alan (ha) İyi Orta Zayıf Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Toplam pamuk ekim alanları (ha) Bağarası pompaj sulama sistemi Türkelli pompaj sulama sistemi Menemen sağ ana kanal Menemen Sağ Sahil SB Maltepe ana kanal Kesikköy sekonderi Seyrekköy sekonderi Ulucak-Sasallı sekonderi Kaklıç sekonderi Menemen Sol Sahil SB Araştırma Alanı Geneli

100 87 Çizelge 5.12 Kanalların menbaya göre konumu açısından pamuk verim sınıflarının alansal ve oransal değerleri Pamuk verim sınıfı Sulama Alanı Menemen sağ ana kanal Menbaya göre konum Alan (ha) İyi Orta Zayıf Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Baş Orta Son Toplam Baş Maltepe ana kanal Orta Son Toplam Baş Kesikköy sekonderi Orta Son Toplam Seyrekköy sekonderi Baş Orta Son Toplam Ulucak-Sasallı sekonderi Baş Orta Son Toplam Baş Kaklıç sekonderi Orta Son Toplam

101 88 Çizelge 5.13 Kanala göre konumu açısından pamuk verim sınıflarının alansal ve oransal değerleri Pamuk verim sınıfı Sulama Alanı Kanala göre konum Alan (ha) İyi Orta Zayıf Oran Alan Oran Alan Oran (%) (ha) (%) (ha) (%) I. Bölge Menemen sağ ana kanal II. Bölge III. Bölge I. Bölge Maltepe ana kanal II. Bölge III. Bölge I. Bölge Kesikköy sekonderi II. Bölge III. Bölge I. Bölge Seyrekköy sekonderi II. Bölge III. Bölge I. Bölge Sasallı-Ulucak sekonderi II. Bölge III. Bölge I. Bölge Kaklıç sekonderi II. Bölge III. Bölge I. Bölge Araştırma Alanı Geneli II. Bölge III. Bölge

102 Araştırma Alanı Toprak Özellikleri Araştırma alanı toprak özelliklerine ilişkin haritalar, CBS ortamında sayısallaştırılarak, verime olası etkileri nedeniyle; toprak grubu, toprak derinliği, arazi eğimi, erozyon derecesi, taşlılık, kayalık, drenaj durumu, toprak bünyesi, toprak kullanımını kısıtlayan faktörler ve arazi kullanım kabiliyet sınıfı gibi özellikler açısından sorgulanmıştır. Araştırma alanı, bazı toprak özellikleri açısından haritalanırken, ırmak yatağı, sazlık, bataklık vb. özellikteki alanlar değerlendirme dışı olarak dikkate alınmıştır. Ayrıca bu haritalarda lejant bilgilerindeki değerlerin % olarak toplamı, CBS esaslı program tarafından yapılan ve müdahale edilemeyen yuvarlama işleminden dolayı % arasında değişmiştir. CBS ortamında yapılan sorgulamalarda araştırma alanının yalnızca % 9 unda taşlılık, % 2 sinde ise kayalık sorunu olduğu belirlenmiştir. Bu iki özellik açısından neredeyse tüm çalışma alanı aynı olduğundan, alansal dağılımlarının şekille gösterilmelerine gerek duyulmamıştır. Diğer özellikler açısından elde edilen toprak özelliklerine ait haritalardan toprak derinliği Şekil 5.2 de, arazi eğimi Şekil 5.3 te, erozyon derecesi Şekil 5.4 te, toprak bünyeleri Şekil 5.5 te, toprak grupları Şekil 5.6 da, drenaj durumu Şekil 5.7 de, toprak kullanımını kısıtlayan faktörler Şekil 5.8 de ve arazi kullanım kabiliyet sınıfları Şekil 5.9 da gösterilmiştir.

103 90 Şekil 5.2 Araştırma alanında toprak derinlik durumu Toprak derinliği açısından yapılan sorgulamada; araştırma alanının % 8 inin çok sığ, % 12 sinin sığ, % 5 inin orta derin, % 64 ünün derin ve % 10 unun ise değerlendirme dışı olduğu belirlenmiştir (bkz. Şekil 5.2).

104 91 Şekil 5.3 Araştırma alanının arazi eğim durumu Araştırma alanının eğim özellikleri coğrafi olarak incelenmiş, yarısından fazlasının (% 57) düz-düze yakın eğimli olduğu belirlenmiştir. Araştırma alanının kuzey ve doğu sınırlarına yakın bölgelerde ise hafif (% 2-6) eğim grubu içerisinde değerlendirilen ve araştırma alanının % 10 unu oluşturan arazilerin yer aldığı görülmüştür. Geriye kalan arazilerin % 7 sinin orta, % 12 sinin dik, % 2 sinin çok dik, % 2 sinin sarp ve % 11 inin ise değerlendirme dışı olduğu belirlenmiştir (bkz. Şekil 5.3).

105 92 Şekil 5.4 Araştırma alanının erozyon derecesi Erozyon derecesi açısından araştırma alanı değerlendirildiğinde; büyük bir kısmının (% 56) hiç veya pek az ve özellikle araştırma alanının doğu ve kuzey sınırlarına yakın bölgelerde yer alan % 13 ünün orta derecede erozyon riskine sahip bölgeler olduğu görülmektedir. Ayrıca araştırma alanının, % 16 sının şiddetli, % 4 ünün çok şiddetli derecede erozyona maruz kaldığı ve % 11 inin ise değerlendirme dışı olduğu belirlenmiştir (bkz. Şekil 5.4).

106 93 Toprak bünyesine bağlı olan; hava ve su geçirgenliği, bitki köklerinin yayılması ve gelişmesi, organik madde miktarı, su tutma kapasitesi, toprağın işlenebilme güçlüğü gibi faktörlerin verime etkisinin (Güngör ve Erözel, 1996) yüksek olabileceği düşünülmüştür. Bu yüzden toprak bünyesi açısından verim sınıfları CBS de ayrıca sorgulanmış ve değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge 5.14 te gösterilmiştir. Değerlendirmede alan değeri yerine aynı toprak bünyesi içerisinde yer alan verim sınıflarının oranları dikkate alınmıştır. Çünkü her bir bünyeye ait toprakların kapladıkları alan birbirinden farklıdır. Bu yüzden aynı bünye içerisinde verim sınıflarının oransal dağılımı dikkate alınmıştır. Çizelge 5.14 teki toplam pamuk ekili alan değeri (9387 ha), CBS ortamında yapılan sorgulama esnasındaki sayıları yuvarlama işlemlerinden dolayı Çizelge 5.11 dekinden (9384 ha) çok az da olsa farklı çıkmıştır. Çizelge 5.14 Pamuk verim sınıflarının toprak bünyesine göre dağılımı Bünye İyi pamuk Orta pamuk Zayıf pamuk Toplam (ha) İnce Orta Kaba Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Alan (ha) Oran (%) Toplam Alan (ha)

107 94 Şekil 5.5 Araştırma alanı toprak bünyesi haritası Araştırma alanı toprakları bünye açısından değerlendirildiğinde; % 21 inin ince bünyeli, % 62 sinin orta bünyeli, % 6 sının kaba bünyeli topraklar ve geriye kalan kısmının (% 11) ise değerlendirme dışı olduğu belirlenmiştir. Kaba bünyeli toprakların genellikle eski ve mevcut Gediz Nehri yatağı etrafında yoğunlaştığı görülmektedir (bkz. Şekil 5.5).

108 95 Şekil 5.6 Araştırma alanı toprak grupları Toprak grubu açısından araştırma alanı değerlendirildiğinde; % 46 sının alüviyal, % 17 sinin kolüviyal, % 13 ünün kireçsiz kahverengi, % 6 sının kırmızı akdeniz, % 1 inin kırmızı kahverengi, % 5 inin rendzina, % 1 inin tuzlu-alkali-tuzlu alkali, % 1 inin sazlık-bataklık ve geriye kalan kısmının (% 10) ise ırmak yatağı olduğu görülmektedir (bkz. Şekil 5.6).

109 96 Şekil 5.7 Araştırma alanında drenaj durumu Drenaj durumu açısından araştırma alanı değerlendirildiğinde; % 58 inin iyi drene olmuş, % 23 ünün yetersiz, % 8 inin fena drenajlı ve % 10 unun değerlendirme dışı olduğu belirlenmiştir (bkz. Şekil 5.7).

İzmir İli Dahilindeki Sulama Birliklerinin Genel Sulama Planlarına Göre İşletim Performansı

İzmir İli Dahilindeki Sulama Birliklerinin Genel Sulama Planlarına Göre İşletim Performansı Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2004, 41(1):107-116 ISSN 1018-8851 İzmir İli Dahilindeki Sulama Birliklerinin Genel Sulama Planlarına Göre İşletim Performansı Erhan AKKUZU 1 Bekir S. KARATAŞ 2 Summary General

Detaylı

Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi Su Dağıtımında Yeterliliğin ve Değişkenliğin Belirlenmesi

Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi Su Dağıtımında Yeterliliğin ve Değişkenliğin Belirlenmesi Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2003, 40 (3):97-104 ISSN 1018-8851 Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi Su Dağıtımında Yeterliliğin ve Değişkenliğin Belirlenmesi Erhan AKKUZU 1 Şerafettin AŞIK 2 H. Baki ÜNAL

Detaylı

Alaşehir Yöresi Sulama Birliklerinin Arazi-Su Verimliliği ve Su Temini Açısından Değerlendirilmesi

Alaşehir Yöresi Sulama Birliklerinin Arazi-Su Verimliliği ve Su Temini Açısından Değerlendirilmesi Yıldıztekin ve Tuna Araştırma Makalesi (Research Article) Erhan AKKUZU 1 Gülay PAMUK MENGÜ 2 1 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü. 351-İzmir, e-posta: erhan.akkuzu@ege.edu.tr

Detaylı

Aşağı Gediz Havzası Sulama Sisteminde Ana Kanal Düzeyinde Su Dağıtımında Yeterliliğin ve Değişkenliğin Belirlenmesi

Aşağı Gediz Havzası Sulama Sisteminde Ana Kanal Düzeyinde Su Dağıtımında Yeterliliğin ve Değişkenliğin Belirlenmesi Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2006, 43(2):85-96 ISSN 1018-8851 Aşağı Gediz Havzası Sulama Sisteminde Ana Kanal Düzeyinde Su Dağıtımında Yeterliliğin ve Değişkenliğin Belirlenmesi Erhan AKKUZU 1 H. Baki

Detaylı

Aşağı Gediz Havzası Sulama Birliklerinde Karşılaştırmalı Performans Göstergeleri İle Sulama Sistem Performansının Değerlendirilmesi

Aşağı Gediz Havzası Sulama Birliklerinde Karşılaştırmalı Performans Göstergeleri İle Sulama Sistem Performansının Değerlendirilmesi Yıldıztekin ve Tuna Araştırma Makalesi (Research Article) Erhan AKKUZU Gülay PAMUK MENGÜ Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, 351 Bornova, İzmir, e-posta: erhan.akkuzu@ege.edu.tr

Detaylı

1.GİRİŞ. Şevki İSKENDEROĞLU 1, Bahadır İbrahim KÜTÜK 2, Şerife Pınar GÜVEL 3, Aynur FAYRAP 4,Mehmet İrfan ASLANKURT 5

1.GİRİŞ. Şevki İSKENDEROĞLU 1, Bahadır İbrahim KÜTÜK 2, Şerife Pınar GÜVEL 3, Aynur FAYRAP 4,Mehmet İrfan ASLANKURT 5 SULAMA PROJELERİ TABANSUYU İZLEME FAALİYETİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİNDE İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİNDE AŞAĞI SEYHAN OVASI SOL SAHİL SULAMA PROJESİ ÖRNEĞİ Şevki İSKENDEROĞLU 1, Bahadır İbrahim KÜTÜK

Detaylı

KİŞİSEL BİLGİLER EĞİTİM BİLGİLERİ

KİŞİSEL BİLGİLER EĞİTİM BİLGİLERİ KİŞİSEL BİLGİLER Adı Soyadı Dr. Nil KORKMAZ Ünvan Ziraat Yüksek Mühendisi Telefon (232) 832 10 02 E-mail nil.korkmaz@gthb.gov.tr Doğum Tarihi - Yeri 1962-İzmir Doktora Üniversite Adı EĞİTİM BİLGİLERİ Ege

Detaylı

Arazi Toplulaştırmasının Su İletim ve Dağıtım Performansına Etkisi*

Arazi Toplulaştırmasının Su İletim ve Dağıtım Performansına Etkisi* KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(), 2006 7 KSU. Journal of Science and Engineering 9(), 2006 Arazi Toplulaştırmasının Su İletim ve Dağıtım Performansına Etkisi* Yusuf UÇAR, Mehmet KARA 2 Süleyman Demirel

Detaylı

Uzaktan Algılama ile Bitki Su Tüketiminin Zamansal ve Alansal Değişiminin Belirlenmesi: Menemen Sulama Birlikleri Örneği

Uzaktan Algılama ile Bitki Su Tüketiminin Zamansal ve Alansal Değişiminin Belirlenmesi: Menemen Sulama Birlikleri Örneği Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2006, 43 (3):55-66 ISSN 1018-8851 Uzaktan Algılama ile Bitki Su Tüketiminin Zamansal ve Alansal Değişiminin Belirlenmesi: Menemen Sulama Birlikleri Örneği Bekir S. KARATAŞ

Detaylı

TARIMSAL DRENAJ HAVZALARINDA SU BÜTÇESİ HESABI: SEYHAN ALT HAVZASI ÖRNEĞİ

TARIMSAL DRENAJ HAVZALARINDA SU BÜTÇESİ HESABI: SEYHAN ALT HAVZASI ÖRNEĞİ TARIMSAL DRENAJ HAVZALARINDA SU BÜTÇESİ HESABI: SEYHAN ALT HAVZASI ÖRNEĞİ Mahmut ÇETİN Ç. Ü. Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Adana E-Mail: mcet64@cu.edu.tr T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ

Detaylı

MENEMEN SOL SAHİL SULAMASINDA TARLA DÜZEYİNDE SU DAĞITIM PERFORMANSI VE SULAMA RANDIMANLARININ BELİRLENMESİ

MENEMEN SOL SAHİL SULAMASINDA TARLA DÜZEYİNDE SU DAĞITIM PERFORMANSI VE SULAMA RANDIMANLARININ BELİRLENMESİ EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ( DOKTORA TEZİ ) MENEMEN SOL SAHİL SULAMASINDA TARLA DÜZEYİNDE SU DAĞITIM PERFORMANSI VE SULAMA RANDIMANLARININ BELİRLENMESİ Nil KORKMAZ Tarımsal Yapılar ve Sulama

Detaylı

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi

Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. Su Kaynaklarının

Detaylı

Akıncı Sulama Birliğinde Sulama Performansının Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi *

Akıncı Sulama Birliğinde Sulama Performansının Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi * TARIM BİLİMLERİ DERGİSİ 2007, 13 (3) 213-223 ANKARA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ Akıncı Sulama Birliğinde Sulama Performansının Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi * Gülper NALBANTOĞLU 1 Belgin ÇAKMAK 1

Detaylı

Sevim Yasemin ÇİÇEKLİ 1, Coşkun ÖZKAN 2

Sevim Yasemin ÇİÇEKLİ 1, Coşkun ÖZKAN 2 1078 [1025] LANDSAT 8'İN ADANA SEYHAN BARAJ GÖLÜ KIYI ÇİZGİSİNİN AYLIK DEĞİŞİMİNİN BELİRLENMESİNDE KULLANILMASI Sevim Yasemin ÇİÇEKLİ 1, Coşkun ÖZKAN 2 1 Arş. Gör., Erciyes Üniversitesi, Harita Mühendisliği

Detaylı

Türkiye de Havza Su Bütçesi Hesaplamalarında Uzaktan Algılama ve Evapotranspirasyon Haritalama Tekniklerinin Kullanılma Olanakları

Türkiye de Havza Su Bütçesi Hesaplamalarında Uzaktan Algılama ve Evapotranspirasyon Haritalama Tekniklerinin Kullanılma Olanakları Türkiye de Havza Su Bütçesi Hesaplamalarında Uzaktan Algılama ve Evapotranspirasyon Haritalama Tekniklerinin Kullanılma Olanakları Eyüp Selim Köksal Ersoy Yıldırım Türkiye Su Bütçesinin Belirlenmesi Çalıştayı

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ASARTEPE SULAMA BİRLİĞİNDE SULAMA PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRİLMESİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ASARTEPE SULAMA BİRLİĞİNDE SULAMA PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRİLMESİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ASARTEPE SULAMA BİRLİĞİNDE SULAMA PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRİLMESİ Emrah KAPAN TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM DALI ANKARA

Detaylı

Sulama Suyu Dağıtımına Çiftçi Tepkileri: Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi Örneği 1

Sulama Suyu Dağıtımına Çiftçi Tepkileri: Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi Örneği 1 Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2004, 41 (3):165-175 ISSN 1018-8851 Sulama Suyu Dağıtımına Çiftçi Tepkileri: Menemen Sol Sahil Sulama Sistemi Örneği 1 H. Baki ÜNAL 2 Musa AVCI 3 Şerafettin AŞIK 4 Erhan AKKUZU

Detaylı

ORMAN YOLLARININ UZAKTAN ALGILAMA VE CBS İLE PLANLANMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

ORMAN YOLLARININ UZAKTAN ALGILAMA VE CBS İLE PLANLANMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ ORMAN YOLLARININ UZAKTAN ALGILAMA VE CBS İLE PLANLANMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ Arş. Gör. Burak ARICAK Arş. Gör. Erhan ÇALIŞKAN Öğrt. Gör. Dr. Selçuk GÜMÜŞ Prof. Dr. H.Hulusi ACAR KAPSAM Giriş Orman yollarının

Detaylı

Tablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3

Tablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3 Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km3 tür. Bu suyun % 97'si denizlerde ve okyanuslardaki tuzlu sulardan oluşmaktadır. Geriye kalan yalnızca % 2'si tatlı su kaynağı olup çeşitli amaçlar için kullanılabilir

Detaylı

UZAKTAN ALGILAMA TEKNOLOJİLERİ ile ARAZİ ÖRTÜSÜ ve ARAZİ KULLANIMININ BELİRLENMESİ

UZAKTAN ALGILAMA TEKNOLOJİLERİ ile ARAZİ ÖRTÜSÜ ve ARAZİ KULLANIMININ BELİRLENMESİ Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toprak ve Su Kaynakları Ulusal Bilgi Merkezi UZAKTAN ALGILAMA TEKNOLOJİLERİ ile ARAZİ ÖRTÜSÜ ve ARAZİ KULLANIMININ BELİRLENMESİ Demir DEVECİGİL Alpaslan SAVACI Doç. Dr. D.Murat

Detaylı

SULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ

SULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ Sulama? Çevre? SULAMA VE ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ SULAMA: Bitkinin gereksinimi olan ancak doğal yağışlarla karşılanamayan suyun toprağa yapay yollarla verilmesidir ÇEVRE: En kısa tanımıyla

Detaylı

Şanlıurfa Kuru Tarım İşletmelerinde Farklı Makina Seti ve Arazi Büyüklüğüne Göre Optimum Ürün Deseninin Belirlenmesi

Şanlıurfa Kuru Tarım İşletmelerinde Farklı Makina Seti ve Arazi Büyüklüğüne Göre Optimum Ürün Deseninin Belirlenmesi Şanlıurfa Kuru Tarım lerinde Farklı Makina Seti ve Arazi Büyüklüğüne Göre Optimum Ürün Deseninin Belirlenmesi Cevdet SAĞLAM 1, Refik POLAT 2 1 Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım makineları Bölümü,

Detaylı

Tarımsal Meteorolojik Simülasyon Yöntemleri ve Uzaktan Algılama ile Ürün Verim Tahminleri ve Rekolte İzleme

Tarımsal Meteorolojik Simülasyon Yöntemleri ve Uzaktan Algılama ile Ürün Verim Tahminleri ve Rekolte İzleme Tarımsal Meteorolojik Simülasyon Yöntemleri ve Uzaktan Algılama ile Ürün Verim Tahminleri ve Rekolte İzleme Twente Universitesi ITC Fakultesi, Enschede, Hollanda - 2013 Dr. Ediz ÜNAL Tarla Bitkileri Merkez

Detaylı

Aydın İli Sulama Kooperatiflerinde Su Sağlama Oranlarının Belirlenmesi. Evaluation of Water Supply Status of Irigation Cooperatives in Aydın Province

Aydın İli Sulama Kooperatiflerinde Su Sağlama Oranlarının Belirlenmesi. Evaluation of Water Supply Status of Irigation Cooperatives in Aydın Province Aydın İli Sulama Kooperatiflerinde Su Sağlama Oranlarının Belirlenmesi Selin Akçay Adnan Menderes Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Biyosistem Mühendisliği Bölümü, 09100, Aydın, Türkiye Sorumlu yazar: selinakcay@adu.edu.tr

Detaylı

AYDIN İLİNDEKİ SULAMA BİRLİKLERİNİN FAALİYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ETKİNLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

AYDIN İLİNDEKİ SULAMA BİRLİKLERİNİN FAALİYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ETKİNLİKLERİNİN BELİRLENMESİ T.C ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ZTE-YL-2009-0003 AYDIN İLİNDEKİ SULAMA BİRLİKLERİNİN FAALİYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ETKİNLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Detaylı

ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ 2018 ÜLKESEL HUBUBAT REKOLTE DEĞERLENDİRME RAPORU

ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ 2018 ÜLKESEL HUBUBAT REKOLTE DEĞERLENDİRME RAPORU ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ 2018 ÜLKESEL HUBUBAT REKOLTE DEĞERLENDİRME RAPORU (21.05.2018) Türkiye Geneli Bitki Gelişimi Türkiye de 2017-2018 Ekim sezonunda buğday ekim alanlarının geçen yılki rakamdan daha

Detaylı

TARIM YILI KURAKLIK ANALİZİ VE BUĞDAYIN VERİM TAHMİNİ

TARIM YILI KURAKLIK ANALİZİ VE BUĞDAYIN VERİM TAHMİNİ METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TARIM YILI KURAKLIK ANALİZİ VE BUĞDAYIN VERİM TAHMİNİ Dr. Osman ŞİMŞEK ANTALYA 7-10 MART 2013 TARIM YILI KURAKLIK ANALİZİ Tarım atmosfer şartlarında çalışan bir fabrikadır.

Detaylı

Bülten No : 2015 / 2 (1 Ekim Haziran 2015)

Bülten No : 2015 / 2 (1 Ekim Haziran 2015) Agrometeorolojik Verim Tahmin Bülteni Bülten No : 2015 / 2 (1 Ekim 2014-30 Haziran 2015) Meteoroloji Genel Müdürlüğü Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü / Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama

Detaylı

NAZİLLİ İLÇESİ SULAMA BİRLİKLERİNDE SULAMA PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ

NAZİLLİ İLÇESİ SULAMA BİRLİKLERİNDE SULAMA PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ T.C. ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM DALI 2015-YL-028 NAZİLLİ İLÇESİ SULAMA BİRLİKLERİNDE SULAMA PERFORMANSININ DEĞERLENDİRİLMESİ Muammer ŞEKER Tez

Detaylı

Menemen Ovası Sulama Şebekesinin Arazi Toplulaştırması Öncesi ve Sonrası Durumunun Değerlendirilmesi 1

Menemen Ovası Sulama Şebekesinin Arazi Toplulaştırması Öncesi ve Sonrası Durumunun Değerlendirilmesi 1 Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2005, 42(2):109-120 ISSN 1018-8851 Menemen Ovası Sulama Şebekesinin Arazi Toplulaştırması Öncesi ve Sonrası Durumunun Değerlendirilmesi 1 Ayben D. ÜNAL ÇALIŞKAN 2 Halil Baki

Detaylı

DRENAJ KANALLARINDA MEVSİMSEL KİRLENMENİN BELİRLENMESİ, AŞAĞI SEYHAN ÖRNEĞİ *

DRENAJ KANALLARINDA MEVSİMSEL KİRLENMENİN BELİRLENMESİ, AŞAĞI SEYHAN ÖRNEĞİ * DRENAJ KANALLARINDA MEVSİMSEL KİRLENMENİN BELİRLENMESİ, AŞAĞI SEYHAN ÖRNEĞİ * Investigation About Seasonal Pollution Drainage Channels, Asagi Seyhan Samples Şevki İSKENDEROĞLU Çevre Mühendisliği Anabilim

Detaylı

ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE CBS İLE ALİBEYKÖY BARAJI VE YAKIN ÇEVRESİNİN ARAZİ KULLANIMI ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE CBS İLE ALİBEYKÖY BARAJI VE YAKIN ÇEVRESİNİN ARAZİ KULLANIMI ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE CBS İLE ALİBEYKÖY BARAJI VE YAKIN ÇEVRESİNİN ARAZİ KULLANIMI ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Yasemin Özdemir, İrfan Akar Marmara Üniversitesi Coğrafya Bölümü Marmara Üniversitesi

Detaylı

Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesel Ani Taşkın Erken Uyarı Projesi

Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesel Ani Taşkın Erken Uyarı Projesi Karadeniz ve Ortadoğu Bölgesel Ani Taşkın Erken Uyarı Projesi Hayreddin BACANLI Araştırma Dairesi Başkanı 1/44 İçindekiler Karadeniz ve Ortadoğu Ani Taşkın Erken Uyarı Projesi. Gayesi. Model Genel Yapısı.

Detaylı

Selçuk Tarım Bilimleri Dergisi. Gevrekli Sulama Birliği nde Sulama Performansının Değerlendirilmesi

Selçuk Tarım Bilimleri Dergisi. Gevrekli Sulama Birliği nde Sulama Performansının Değerlendirilmesi Selçuk Tar Bil Der, 3(2): 191-199 191 Selçuk Tarım Bilimleri Dergisi Gevrekli Sulama Birliği nde Sulama Performansının Değerlendirilmesi Cengiz Eliçabuk 1, Ramazan Topak 2,* 1 Seydişehir Gıda Tarım ve

Detaylı

ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ HAZİRAN ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU

ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ HAZİRAN ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ HAZİRAN- 2017 ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU (12.06.2017) Türkiye Geneli Bitki Gelişimi Türkiye de 2016-2017 Ekim sezonunda buğday ekim alanlarının geçen yılki rakamı koruyacağı hatta

Detaylı

YÜZEYSULARI ÇALIŞMA GRUBU

YÜZEYSULARI ÇALIŞMA GRUBU 1/23 HEDEFLER Mühendislerimiz ve akademisyenlerimiz ile birlikte gelişmiş yöntem ve teknikleri kullanarak; su kaynaklarımızın planlama, inşaat ve işletme aşamalarındaki problemlere çözüm bulmak ve bu alanda

Detaylı

ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ. Murat ÇAĞLAR

ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ. Murat ÇAĞLAR vii ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ Murat ÇAĞLAR Yüksek Lisans Tezi, Tarım Makinaları Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Saadettin YILDIRIM 2014, 65 sayfa

Detaylı

Bursa Ovası Yeraltısuyu Sulamasında Çiftçi Sulamalarının Değerlendirilmesi

Bursa Ovası Yeraltısuyu Sulamasında Çiftçi Sulamalarının Değerlendirilmesi Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2002) 16: 97-104 Bursa Ovası Yeraltısuyu Sulamasında Çiftçi Sulamalarının Değerlendirilmesi Çimen Zehra ŞAHİNLER * Kemal Sulhi GÜNDOĞDU** ÖZET Bu çalışmada, Bursa Ovası Yeraltısuyu

Detaylı

BİTKİ SU TÜKETİMİ 1. Bitkinin Su İhtiyacı

BİTKİ SU TÜKETİMİ 1. Bitkinin Su İhtiyacı BİTKİ SU TÜKETİMİ 1. Bitkinin Su İhtiyacı Bitki, yapraklarından sürekli su kaybeder; bünyesindeki su oranını belirli seviyede tutabilmesi için kaybettiği kadar suyu kökleri vasıtasıyıla topraktan almak

Detaylı

Eskişehir Beyazaltın köyü arazi toplulaştırma alanında sulama performansının değerlendirilmesi

Eskişehir Beyazaltın köyü arazi toplulaştırma alanında sulama performansının değerlendirilmesi Araştırma Makalesi/Research Article www.ziraatdergi.akdeniz.edu.tr AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ (2013) 26(1): 33-40 Eskişehir Beyazaltın köyü arazi toplulaştırma alanında sulama performansının

Detaylı

Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08

Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08 2008 Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08 Diyarbakır Ticaret Borsası Laboratuar Rapor No:002-08 GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ SON DURUMU( GAP): Dünyadaki toplam su tüketiminin %70 i sulama

Detaylı

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YÜZEY SULAMA SİSTEMLERİNDE SULAMA İŞLETMECİLİĞİ MODEL YAKLAŞIMI.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YÜZEY SULAMA SİSTEMLERİNDE SULAMA İŞLETMECİLİĞİ MODEL YAKLAŞIMI. ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YÜZEY SULAMA SİSTEMLERİNDE SULAMA İŞLETMECİLİĞİ MODEL YAKLAŞIMI Murat TEKİNER TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM DALI ANKARA 2008 Her hakkı saklıdır

Detaylı

Kahramanmaraş Bölgesinde Bazı Sulama Şebekelerinin Karşılaştırma Göstergeleri İle Değerlendirilmesi

Kahramanmaraş Bölgesinde Bazı Sulama Şebekelerinin Karşılaştırma Göstergeleri İle Değerlendirilmesi KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 7(1)-24 14 KSU Journal of Science and Engineering 7(1)-24 Kahramanmaraş Bölgesinde Bazı nin Karşılaştırma Göstergeleri İle Değerlendirilmesi Hasan DEĞİRMENCİ KSÜ, Ziraat

Detaylı

Synergi Water. Gelişmiş Akıllı Su Şebekeleri. İçmesuyu dağıtım şebekeleri için optimizasyon ve simülasyon yazılımı ARCUMSOFT

Synergi Water. Gelişmiş Akıllı Su Şebekeleri. İçmesuyu dağıtım şebekeleri için optimizasyon ve simülasyon yazılımı ARCUMSOFT Synergi Water Gelişmiş Akıllı Su Şebekeleri İçmesuyu dağıtım şebekeleri için optimizasyon ve simülasyon yazılımı ARCUMSOFT 1 Giriş Synergi Su içmesuyu dağıtım şebekelerinde yer alan hatlar, vanalar, pompalar,

Detaylı

ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ve TARIM VE GIDA GÜVENCESĠ

ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ve TARIM VE GIDA GÜVENCESĠ TÜRKĠYE NĠN BĠRLEġMĠġ MĠLLETLER ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ÇERÇEVE SÖZLEġMESĠ NE ĠLĠġKĠN ĠKĠNCĠ ULUSAL BĠLDĠRĠMĠNĠN HAZIRLANMASI FAALĠYETLERĠNĠN DESTEKLENMESĠ PROJESĠ ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ ve TARIM VE GIDA GÜVENCESĠ

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ AKINCI SULAMA BİRLİĞİNDE SULAMA PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRİLMESİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ AKINCI SULAMA BİRLİĞİNDE SULAMA PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRİLMESİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ AKINCI SULAMA BİRLİĞİNDE SULAMA PERFORMANSININ KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRİLMESİ GÜLPER NALBANTOĞLU TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANA BİLİM DALI

Detaylı

1-Diyarbakır ve Bölgesinde Kuraklık

1-Diyarbakır ve Bölgesinde Kuraklık 1-Diyarbakır ve Bölgesinde Kuraklık Kuraklık Kuraklık "Yağışların, kaydedilen normal seviyelerinin önemli ölçüde altına düşmesi sonucu, arazi ve su kaynaklarının olumsuz etkilenmesine ve hidrolojik dengenin

Detaylı

UZAKTAN ALGILAMA- UYGULAMA ALANLARI

UZAKTAN ALGILAMA- UYGULAMA ALANLARI UZAKTAN ALGILAMA- UYGULAMA ALANLARI Doç. Dr. Nebiye Musaoğlu nmusaoglu@ins.itu.edu.tr İTÜ İnşaat Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Uzaktan Algılama Anabilim Dalı UZAKTAN ALGILAMA-TANIM

Detaylı

Havza. Yağış. Havza. sınırı. Havza. alanı. Akarsu ağı. Akış Havzanın çıkış noktası (havzanın mansabı) Çıkış akımı

Havza. Yağış. Havza. sınırı. Havza. alanı. Akarsu ağı. Akış Havzanın çıkış noktası (havzanın mansabı) Çıkış akımı Yağış Havza Havza sınırı Havza alanı Akarsu ağı Akış Havzanın çıkış noktası (havzanın mansabı) Çıkış akımı Havza ve alt havza Türkiye nin 25 (27?) Havzası - Meriç Havzası (01) - Müteferrik Marmara Suları

Detaylı

HİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü

HİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü HİDROLOJİ Buharlaşma Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü BUHARLAŞMA Suyun sıvı halden gaz haline (su buharı) geçmesine buharlaşma (evaporasyon) denilmektedir. Atmosferden

Detaylı

Entegre Su Havzaları Yönetimi

Entegre Su Havzaları Yönetimi 2018 Entegre Su Havzaları Yönetimi RAPOR NO: 13 Yazan 1 Hydropolitics Academy 19.5.2018 H. Yaşar Kutoğlu Meteoroloji Y. Müh. Mühendislik Hidrolojisi M.Sc., DIC SPD Hidropolitik Akademi Merkezi Bu yayının

Detaylı

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞINDA COĞRAFİ BİLGİ SİSTEM TARIMSAL ÜRETİMİ GELİŞTİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE TAMAMLANMIŞ VEYA MEVCUT OLAN ÇALIŞMALAR

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞINDA COĞRAFİ BİLGİ SİSTEM TARIMSAL ÜRETİMİ GELİŞTİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE TAMAMLANMIŞ VEYA MEVCUT OLAN ÇALIŞMALAR TUCBS TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞINDA TÜGEM TAGEM TRGM KKGM COĞRAFİ BİLGİ SİSTEM ANKARA 2010 1 TARIMSAL ÜRETİMİ GELİŞTİRME GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE TAMAMLANMIŞ VEYA MEVCUT OLAN ÇALIŞMALAR 1-1/25 000 Ölçekli

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ İMAR ÖZELLİKLERİNİN TAŞINMAZ DEĞERLERİNE ETKİLERİ. Yeliz GÜNAYDIN

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ İMAR ÖZELLİKLERİNİN TAŞINMAZ DEĞERLERİNE ETKİLERİ. Yeliz GÜNAYDIN ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ İMAR ÖZELLİKLERİNİN TAŞINMAZ DEĞERLERİNE ETKİLERİ Yeliz GÜNAYDIN TAŞINMAZ GELİŞTİRME ANABİLİM DALI ANKARA 2012 Her hakkı saklıdır ÖZET Dönem Projesi

Detaylı

Bölge bazında yer alan ekim alanlarında yapılan tarla gözlemlerimizden elde ettiğimiz bilgiler özetle şöyledir;

Bölge bazında yer alan ekim alanlarında yapılan tarla gözlemlerimizden elde ettiğimiz bilgiler özetle şöyledir; EGE BÖLGESİ VE ÇEVRESİNİN 2006 2007 DÖNEMİ PAMUK EKİLİ ALANLARININ VE ÜRÜN REKOLTESİNİN UZAKTAN ALGILAMA TEKNİĞİ- UYDU VERİLERİ KULLANILARAK BELİRLENMESİ İzmir Ticaret Borsası ve Ege Üniversitesi Ziraat

Detaylı

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ)

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (YÜKSEK LİSANS TEZİ) ÖLÇEKLENEBİLİR H.264 VİDEO KODLAYICISI İÇİN SEVİYELENDİRİLEBİLİR GÜVENLİK SAĞLAYAN BİR VİDEO ŞİFRELEME ÇALIŞMASI Gül BOZTOK ALGIN Uluslararası

Detaylı

PE = 0.7(AxBxCxX)+VE+KE (Eşitlik 8.1.) = 0.7TE+VE+KE (Eşitlik 8.2.)

PE = 0.7(AxBxCxX)+VE+KE (Eşitlik 8.1.) = 0.7TE+VE+KE (Eşitlik 8.2.) 8.2.3. Storie İndex PE = 0.7(AxBxCxX)+VE+KE (Eşitlik 8.1.) = 0.7TE+VE+KE (Eşitlik 8.2.) PE: Parsel endeksi A: Toprak derinliği ve profil grubu B: Üst toprak bünyesi C: Eğim X: Diğer faktörler TE: A, B,

Detaylı

GAP SULAMALARINDA ENERJİ MALİYETİNİN ÜRÜN MALİYETİ İÇERİSİNDEKİ PAYI

GAP SULAMALARINDA ENERJİ MALİYETİNİN ÜRÜN MALİYETİ İÇERİSİNDEKİ PAYI GAP SULAMALARINDA ENERJİ MALİYETİNİN ÜRÜN MALİYETİ İÇERİSİNDEKİ PAYI A. Mekin Tüzün Ekonomik Kalkınma Genel Koordinatörü GAP BKİ Başkanlığı Ankara/Türkiye Nesrin Baysan Uzman GAP BKİ Başkanlığı Ankara/Türkiye

Detaylı

Karadeniz Teknik Üniversitesi, GISLab Trabzon. www.gislab.ktu.edu.tr

Karadeniz Teknik Üniversitesi, GISLab Trabzon. www.gislab.ktu.edu.tr Planlamada Uygulama Araçları Yrd. Doç. Dr. Volkan YILDIRIM,yvolkan@ktu.edu.tr Karadeniz Teknik Üniversitesi, GISLab Trabzon www.gislab.ktu.edu.tr II. Ders_İçerik 6. Planlamada Veri Yönetimi Coğrafi Bilgi

Detaylı

UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE SAYISAL UZAKTAN ALGILAMA

UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE SAYISAL UZAKTAN ALGILAMA UYDU GÖRÜNTÜLERİ VE SAYISAL UZAKTAN ALGILAMA Son yıllarda teknolojinin gelişmesi ile birlikte; geniş alanlarda, kısa zaman aralıklarında ucuz ve hızlı sonuç alınabilen uzaktan algılama tekniğinin, yenilenebilir

Detaylı

KİŞİSEL BİLGİLER. YABANCI DİL BİLGİSİ Yabancı Dil / Derecesi KPDS ÜDS TOEFL IELTS İngilizce 58.75 Diğer. GÖREV YERLERİ (Tarih / Unvan /Kurum)

KİŞİSEL BİLGİLER. YABANCI DİL BİLGİSİ Yabancı Dil / Derecesi KPDS ÜDS TOEFL IELTS İngilizce 58.75 Diğer. GÖREV YERLERİ (Tarih / Unvan /Kurum) Adı Soyadı Dr. Nejat ÖZDEN KİŞİSEL BİLGİLER Ünvan Müdür Yrd. V. Telefon (232) 8311052-353 E-mail Doğum Tarihi - Yeri nejat.ozden@gthb.gov.tr 1976 İzmir EĞİTİM BİLGİLERİ Doktora Yüksek Lisans Lisans Ege

Detaylı

SU YAPILARI. Sulama ve Kurutma. 9.Hafta. Prof.Dr. N.Nur ÖZYURT

SU YAPILARI. Sulama ve Kurutma. 9.Hafta. Prof.Dr. N.Nur ÖZYURT SU YAPILARI 9.Hafta Sulama ve Kurutma Prof.Dr. N.Nur ÖZYURT nozyurt@hacettepe.edu.tr Sulama ve Kurutma Nedir? Bitkilerin gelişmesi için gerekli olan fakat doğal yollarla karşılanamayan suyun zamanında,

Detaylı

EROZYONUN KANTİTATİF OLARAK BELİRLENMESİ. Dr. Şenay ÖZDEN Prof.Dr. Nuri MUNSUZ

EROZYONUN KANTİTATİF OLARAK BELİRLENMESİ. Dr. Şenay ÖZDEN Prof.Dr. Nuri MUNSUZ EROZYONUN KANTİTATİF OLARAK BELİRLENMESİ Dr. Şenay ÖZDEN Prof.Dr. Nuri MUNSUZ Havza koruma projelerinde erozyonun azaltılması ile sediment problemlerinin ıslahı, temel amaçları oluşturmaktadır. Bunun için

Detaylı

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Günümüzde çok amaçlı bir kullanım alanına sahip olan Mısır, Amerika Kıtası keşfedilene kadar dünya tarafından bilinmemekteydi. Amerika Kıtasının 15. yüzyıl sonlarında keşfedilmesiyle

Detaylı

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. The Journal of International Social Research. Cilt: 6 Sayı: 28 Volume: 6 Issue: 28. Güz 2013 Fall 2013

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. The Journal of International Social Research. Cilt: 6 Sayı: 28 Volume: 6 Issue: 28. Güz 2013 Fall 2013 Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 6 Sayı: 28 Volume: 6 Issue: 28 Güz 2013 Fall 2013 www.sosyalarastirmalar.com Issn: 1307-9581 GÜNEYDOĞU ANADOLU

Detaylı

LAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı

LAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı ARAZİ BOZULUMU LAND DEGRADATİON Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı LAND DEGRADATİON ( ARAZİ BOZULUMU) SOİL DEGRADATİON (TOPRAK BOZULUMU) DESERTİFİCATİON (ÇÖLLEŞME) Arazi Bozulumu Nedir - Su ve rüzgar

Detaylı

A. Kadir KARAKUŞ Şube Müdürü 1

A. Kadir KARAKUŞ Şube Müdürü 1 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLER LERİ GENEL MÜDÜRL RLÜĞÜ DSİ XV. BÖLGE MÜDÜRL RLÜĞÜ GAP BÖLGESB LGESİ ŞANLIURFA İLİNDE DSİ ÇALIŞMALARI VE GAP TAK TAKİ COĞRAF RAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ Uğur BÜYÜKHAT

Detaylı

Su Kullanım Performansının Değerlendirmesi: DSI XI. Bölge Örneği

Su Kullanım Performansının Değerlendirmesi: DSI XI. Bölge Örneği Su Kullanım Performansının Değerlendirmesi: DSI XI. Bölge Örneği M. Şener Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Tekirdağ Bu çalışmada, DSİ XI. Bölge ye ait mevcut 10 adet sulama

Detaylı

HİDROJEOLOJİ. Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme. 3.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT

HİDROJEOLOJİ. Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme. 3.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT HİDROJEOLOJİ 3.Hafta Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT nozyurt@hacettepe.edu.tr Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Buharlaşma-terleme Yağış Yüzeysel akış Yeraltına süzülme ve

Detaylı

ISL 201 Pazarlama İlkeleri. Doç. Dr. Hayrettin ZENGİN

ISL 201 Pazarlama İlkeleri. Doç. Dr. Hayrettin ZENGİN ISL 201 Pazarlama İlkeleri Doç. Dr. Hayrettin ZENGİN Pazarlama Bilgi Sistemi (PBS) Bir işletmenin pazarlama ile ilgili kararlarının alınmasına yardımcı olacak bilgilerin toplanması, işlenmesi, saklanması

Detaylı

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİNİN temellerinin atıldığı Çanakkale zaferinin 100. yılı kutlu olsun.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİNİN temellerinin atıldığı Çanakkale zaferinin 100. yılı kutlu olsun. Doç.Dr.Mehmet MISIR-2013 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİNİN temellerinin atıldığı Çanakkale zaferinin 100. yılı kutlu olsun. Son yıllarda teknolojinin gelişmesi ile birlikte; geniş alanlarda, kısa zaman aralıklarında

Detaylı

CORINE LAND COVER PROJECT

CORINE LAND COVER PROJECT CORINE LAND COVER PROJECT Coordination of Information on the Environment ÇEVRESEL VERİLERİN KOORDİNASYONU ARAZİ KULLANIM PROJESİ Arazi İzleme Sistemi T.C ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI BİLGİ İŞLEM DAİRE BAŞKANLIĞI

Detaylı

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ UZAKTAN ALGILAMA VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNİN SULAMA ŞEBEKELERİNİN PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİNDE KULLANILMASI: ATABEY SULAMA ŞEBEKESİ ÖRNEĞİ

Detaylı

T.C. GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TÜRKİYE TARIM HAVZALARI ÜRETİM VE DESTEKLEME MODELİ. 30 Havza

T.C. GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TÜRKİYE TARIM HAVZALARI ÜRETİM VE DESTEKLEME MODELİ. 30 Havza T.C. GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TÜRKİYE TARIM HAVZALARI ÜRETİM VE DESTEKLEME MODELİ 30 Havza 1 Sunum Planı 1. Tarım havzalarının belirlenmesi 2. Mevcut durum değerlendirmesi 3. Amaç ve gerekçe

Detaylı

Bülten No 2: Ekim 2011-Mayıs 2012

Bülten No 2: Ekim 2011-Mayıs 2012 AGROMETEOROLOJİK ÜRÜN VERİM TAHMİNİ BÜLTENİ Bülten No 2: Ekim 2011-Mayıs 2012 Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama Bölümü Meteoroloji Genel Müdürlüğü

Detaylı

KENTSEL SU YÖNETĠMĠNDE ÇAĞDAġ GÖRÜġLER VE YAKLAġIMLAR

KENTSEL SU YÖNETĠMĠNDE ÇAĞDAġ GÖRÜġLER VE YAKLAġIMLAR KENTSEL SU YÖNETĠMĠNDE ÇAĞDAġ GÖRÜġLER VE YAKLAġIMLAR Dr. Canan KARAKAġ ULUSOY Jeoloji Yüksek Mühendisi 26-30 Ekim 2015 12.11.2015 Antalya Kentsel Su Yönetiminin Evreleri Kentsel Su Temini ve Güvenliği

Detaylı

NİSAN 2017 ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU

NİSAN 2017 ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU Türkiye Geneli Bitki Gelişimi Türkiye de 2016-2017 Ekim sezonunda buğday ekim alanlarının geçen yılki rakamı koruyacağı hatta çok azda olsa özellikle İç Anadolu Bölgesinde artış olacağı tahmin edilmektedir.

Detaylı

Su Yapıları II. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü

Su Yapıları II. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü Su Yapıları II Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. 1 Dünya Su Kaynakları Tuzlu Sular; 97,20%

Detaylı

Arazi verimliliği artırılacak, Proje alanında yaşayan yöre halkının geçim şartları iyileştirilecek, Hane halkının geliri artırılacak, Tarımsal

Arazi verimliliği artırılacak, Proje alanında yaşayan yöre halkının geçim şartları iyileştirilecek, Hane halkının geliri artırılacak, Tarımsal Arazi verimliliği artırılacak, Proje alanında yaşayan yöre halkının geçim şartları iyileştirilecek, Hane halkının geliri artırılacak, Tarımsal kaynaklı kirlilik azaltılacak, Marjinal alanlar üzerindeki

Detaylı

Arazi Kullanımı Veri Kaynakları ve Yöntem. Öğrt.Gör.Dr. Rüya Bayar

Arazi Kullanımı Veri Kaynakları ve Yöntem. Öğrt.Gör.Dr. Rüya Bayar Arazi Kullanımı Veri Kaynakları ve Yöntem Öğrt.Gör.Dr. Rüya Bayar Arazi Kullanımı doğal ortam insan etkileşimine bağlı olarak ortaya çıktığı için, bu çalışmalarda Coğrafyanın veri kaynaklarını kullanır.

Detaylı

Batı Anadolu Bölgesi 2002 Yılı Pamuk Ekili Alanlarının Ve Ürün Rekoltesinin Uzaktan Algılama Tekniği Kullanılarak Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma

Batı Anadolu Bölgesi 2002 Yılı Pamuk Ekili Alanlarının Ve Ürün Rekoltesinin Uzaktan Algılama Tekniği Kullanılarak Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg.,2003,40(2):89-96 ISSN 1018-8851 Batı Anadolu Bölgesi 2002 Yılı Pamuk Ekili Alanlarının Ve Ürün Rekoltesinin Uzaktan Algılama Tekniği Kullanılarak Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma

Detaylı

TÜRKİYE NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ DEĞİŞİMİNİN NOAA UYDU VERİLERİ İLE BELİRLENMESİ*

TÜRKİYE NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ DEĞİŞİMİNİN NOAA UYDU VERİLERİ İLE BELİRLENMESİ* TÜRKİYE NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ DEĞİŞİMİNİN NOAA UYDU VERİLERİ İLE BELİRLENMESİ* Determination the Variation of The Vegetation in Turkey by Using NOAA Satellite Data* Songül GÜNDEŞ Fizik Anabilim Dalı Vedat PEŞTEMALCI

Detaylı

Su Temini ve Atıksu Toplama Sistemlerinde Enerji Verimliliği Sevgi TOKGÖZ GÜNEŞ & Hasan SARPTAŞ TMMOB Çevre Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

Su Temini ve Atıksu Toplama Sistemlerinde Enerji Verimliliği Sevgi TOKGÖZ GÜNEŞ & Hasan SARPTAŞ TMMOB Çevre Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Su Temini ve Atıksu Toplama Sistemlerinde Enerji Verimliliği Sevgi TOKGÖZ GÜNEŞ & Hasan SARPTAŞ TMMOB Çevre Mühendisleri Odası İzmir Şubesi İzmir Bölgesi Enerji Formu 7-8 Nisan 2017// İzmir Mimarlık Merkezi

Detaylı

Arazi örtüsü değişiminin etkileri

Arazi örtüsü değişiminin etkileri Aksaray Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Rize İlinin Arazi Örtüsündeki Zamansal Değişimin (1976 ) Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemi İle Belirlenmesi Yd Yrd. Doç. Dr. Sl

Detaylı

Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Şebekesi Veri Tabanının Uluslararası Ölçütlere Göre Derlenmesi

Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Şebekesi Veri Tabanının Uluslararası Ölçütlere Göre Derlenmesi Ulusal Kuvvetli Yer Hareketi Kayıt Şebekesi Veri Tabanının Uluslararası Ölçütlere Göre Derlenmesi Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Kamu Kurumları Destek Başvurusunda Bulunan (Öneren) Kurum Araştırma

Detaylı

R ILE ENERJI MODELLEMESI

R ILE ENERJI MODELLEMESI DEPARTMENT OF TECHNOLOGY & OPERATIONS MANAGEMENT R ILE ENERJI MODELLEMESI EZGI AVCI, MSC,PHDC TALEP TAHMIN MODELLERI ELEKTRIK ARZ SISTEMI YONETIMI Elektrik arz sisteminin doğru planlanması ve yönetilmesi

Detaylı

A. BIÇIME İLIŞKIN ANALIZ VE DEĞERLENDIRME

A. BIÇIME İLIŞKIN ANALIZ VE DEĞERLENDIRME Y. Mimar Işılay TEKÇE nin Doktora Tez Çalışmasına İlişkin Rapor 18 Ocak 2010 A. BIÇIME İLIŞKIN ANALIZ VE DEĞERLENDIRME 1. Çalışmanın Bölümleri Aday tarafından hazırlanarak değerlendirmeye sunulan doktora

Detaylı

(3 il, 52 ilçe, 24 belde ve 263 köy olmak üzere toplam

(3 il, 52 ilçe, 24 belde ve 263 köy olmak üzere toplam İZMİR MANİSA UŞAK DİĞER TOPLAM NÜFUS 4 061 074 1 359 463 346 508-5 767 045 YÜZÖLÇÜMÜ (km 2 ) 12 012 13 096 5 341 133 30 582 Ülkemizin Nüfus olarak % 7,5 unu, Yüzölçümünün % 4 ünü kapsamaktadır (3 il, 52

Detaylı

Aksaray Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü

Aksaray Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Aksaray Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü TÜRKİYE DE YENİ İLLERİN KENTSEL GELİŞİM SÜRECİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE BELİRLENMESİ: AKSARAYÖRNEĞİ H.M.Yılmaz, S.Reis,M.Atasoy el

Detaylı

Araştırma Makalesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (4): (2010) ISSN:

Araştırma Makalesi.   Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (4): (2010) ISSN: Araştırma Makalesi www.ziraat.selcuk.edu.tr/ojs Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (4): (21) 76-81 ISSN:139-55 Isparta Koşullarında IRSIS Bilgisayar Yazılımı ile Elmanın Sulama

Detaylı

HİDROLOJİ DERS NOTLARI

HİDROLOJİ DERS NOTLARI Balıkesir Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü umutokkan@balikesir.edu.tr HİDROLOJİ DERS NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Umut OKKAN Hidrolik Anabilim Dalı Ders Kapsamında Yararlanılabilecek Bazı Kaynaklar Balıkesir

Detaylı

Araştırma Makalesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (1): (2010) ISSN:

Araştırma Makalesi.   Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (1): (2010) ISSN: Araştırma Makalesi www.ziraat.selcuk.edu.tr/ojs Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (1): (2010) 62-69 ISSN:109-0550 YÜZEY SULAMA SİSTEMLERİNDE SULAMA İŞLETMECİLİĞİ MODEL YAKLAŞIMI

Detaylı

KENT BİLGİ SİSTEMİNİN BİR ALT SİSTEMİ OLARAK İSTATİSTİKSEL BİLGİ SİSTEMİ VE TÜRKİYE İÇİN 2008 YILINDA İSTATİSTİKSEL BİLGİ SİSTEMİ KULLANIM DURUMU *

KENT BİLGİ SİSTEMİNİN BİR ALT SİSTEMİ OLARAK İSTATİSTİKSEL BİLGİ SİSTEMİ VE TÜRKİYE İÇİN 2008 YILINDA İSTATİSTİKSEL BİLGİ SİSTEMİ KULLANIM DURUMU * KENT BİLGİ SİSTEMİNİN BİR ALT SİSTEMİ OLARAK İSTATİSTİKSEL BİLGİ SİSTEMİ VE TÜRKİYE İÇİN 2008 YILINDA İSTATİSTİKSEL BİLGİ SİSTEMİ KULLANIM DURUMU * Statistical Information System as a subsystem of Urban

Detaylı

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ HRT 105 HARİTA MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ Ders 8 COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ Yrd.Doç.Dr. H. Ebru ÇOLAK Kamu Ölçmeleri Anabilim Dalı www.gislab.ktu.edu.tr/kadro/ecolak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Geographical

Detaylı

Dicle Vadisinde Pamuk Üretimi Yapan İşletmelerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma

Dicle Vadisinde Pamuk Üretimi Yapan İşletmelerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma Dicle Vadisinde Pamuk Üretimi Yapan İşletmelerin Mekanizasyon Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma Abdullah SESSİZ 1, M. Murat TURGUT 2, F. Göksel PEKİTKAN 3 1 Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi,

Detaylı

ORM 7420 USING SATELLITE IMAGES IN FOREST RESOURCE PLANNING

ORM 7420 USING SATELLITE IMAGES IN FOREST RESOURCE PLANNING ORM 7420 USING SATELLITE IMAGES IN FOREST RESOURCE PLANNING Asst. Prof. Dr. Uzay KARAHALİL Week IV NEDEN UYDU GÖRÜNTÜLERİ KULLANIRIZ? Sayısaldır (Dijital), - taramaya gerek yoktur Hızlıdır Uçuş planı,

Detaylı

Enerji Verimliliğinde Akıllı Şebekelerin Rolü ULUSLARARASI İSTANBUL AKILLI ŞEBEKELER KONGRE VE SERGİSİ

Enerji Verimliliğinde Akıllı Şebekelerin Rolü ULUSLARARASI İSTANBUL AKILLI ŞEBEKELER KONGRE VE SERGİSİ Enerji Verimliliğinde Akıllı Şebekelerin Rolü ULUSLARARASI İSTANBUL AKILLI ŞEBEKELER KONGRE VE SERGİSİ 10.05.2013 EnerjiSA & Başkent Elektrik Dağıtım AŞ Türkiye nin en büyük sanayi ve finans topluluklarından

Detaylı

2229 Ayrıntılı Etkinlik Eğitim Programı SAAT/ GÜN

2229 Ayrıntılı Etkinlik Eğitim Programı SAAT/ GÜN 9.08.206, Cuma Tanışma ve Oryantasyon Yaz okulu öğrencilerinin tanışması, çalışma gruplarının oluşturulması, çalışma konularının verilmesi, görev ve sorumlulukların anlatılması. 2229 Ayrıntılı Etkinlik

Detaylı

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM: TASARIM PAZARLAMA ARAŞTIRMASINA GİRİŞ

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM: TASARIM PAZARLAMA ARAŞTIRMASINA GİRİŞ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v TEŞEKKÜR... vi İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR... vii İÇİNDEKİLER... ix ŞEKİLLER LİSTESİ... xviii TABLOLAR LİSTESİ... xx BİRİNCİ KISIM: TASARIM BİRİNCI BÖLÜM PAZARLAMA ARAŞTIRMASINA

Detaylı