Kalabalıkların Gücü, Bir İşin Geleceğine Nasıl Şekil Verebilir?

Transkript

1 Kalabalıkların Gücü, Bir İşin Geleceğine Nasıl Şekil Verebilir? J E F F H O W E İnsan Şebekelerinin Doğuşu Jake Nickell ve Jacob DeHart 2000 yılında Chicago da Threadless.com u başlattı: İnsanlar havalı bir tişört tasarımı sunacaklardı. Kullanıcılar da en iyisi için oy kullanacaktı. Kazanan, tasarımını taşıyan bedava tişörtlere sahip olacak ve diğer katılımcılar da tişörtü satın alacaktı. Başlarda iki kafadar Threadless i Nickell in yatak odasından yönettiler. Ama şirket büyüdü, büyüdü. Ve daha da büyüdü. İnsanlar tişörtleri oylamaktan hoşlanıyorlardı. Tasarımlar bildik mağazalarda satılanlar gibi ağırbaşlı ve basmakalıp değillerdi. Kazanan tasarımlar en çok izlenen TV şovlarında ve hip-hopçuların sırtlarında görülmeye başladı. Şirket o zamandan beri her yıl gelirini neredeyse ikiye katlıyor. Threadless inanılması güç bir şekilde, tasarımı baskıya yollamadan önce tüketicinin tercihleri konusunda son derece isabetli tercihler yapabiliyor. Kazananların da söyleyecekleri gibi burada önemli olan para değil, itibar kazanmak veya daha teorik konuşmak gerekirse, itibar ekonomisi. Bu yeni gelişmekte olan kavram, kendi camialarının tasarımcı yaşıtlarının, bilimcilerin veya hacker ların onları tanıması veya bir miktar ün için insanların gece yarılarına kadar yaratıcı bir iş üzerinde çalışmalarını sağlayan şeyin ta kendisi yılında yapılan bir çalışmanın bulguları olağanüstüydü: Web için içerik yaratan gençlerin sayısı, interneti sadece kullananlardan daha fazlaydı. O zamana kadar, televizyonun şimdiye dek görülmemiş edilgenlikte tüketici nesli yarattığı kabul görmüştü. Oysa şimdi tam tersi söz konusuydu. Bilgi toplumunu öngören fütürist Alvin Toffler, tüketicilerin zamanla, tükettikleri ürünlerin oluşturulmasında daha fazla kontrol sahibi olacaklarını ileri sürdü. İngilizce üretici anlamında gelen producter kelimesi ile tüketici demek olan consumer kelimesini birleştirerek, prosumer denilen bir kavramı ortaya attı. Toffler ın kitabını yayınladığı 1980 yılında bu, yalnızca karanlık bilim kurgu romanlarına malzeme olacak türden bir şey gibi gözüküyordu, 2005 te ise şaşırtıcı şekilde ileri görüşlü olduğu fark edildi. Bugün eğlence yaratmak için gerekli araçların düzeltme yazılımlarından dijital video kameralara kadar hızla düşen maliyetleriyle webdeki dağıtım ağları, daha önce görülmeyen bir altkültür yaratmış bulunuyor: Kendini eğlendirme yeteneğine sahip ülke içinde ayrı bir ülke. Converse Gallery kampanyası kullanıcı tarafından yaratılan içeriğin tohumlarını attı. Bu, yepyeni bir medyaydı: Amatörler tarafından yaratılan içerik. Küçük bir araştırma, amatörlerin bilime daha önce görülmemiş derecede katkıda bulunduğunu da belirledi. Ve sonunda, kendi Converse reklamını yapan bir gencin yeni bir organik gübre bulmaya çalışan hafta sonu kimyacısından nitelik olarak farklı olduğunu düşünmenin, bu işin kuvvetlerini algılayamamak demek olduğu açıkça ortaya çıktı. Oysa aynı dinamik işbaşındaydı: Ucuz üretim maliyeti, fazlasına yetecek miktarda yetenek ile yaratıcılık ve aynı düşünce yapısına sahip hevesli insanlardan oluşan online topluluklar. 1

2 Açıkçası kimyayı reklamcılığı ve diğer birçok alanı derinden etkileyecek bir devrim yaşanıyordu. Haziran 2006 da Wired dergisinde yayınladığım bir yazıda bu devrime bir isim verdim: Crowdsourcing. Çok geçmeden yalnızca dijital kabileler değil, (haberleri hâlâ gazetelerden okuyan insanlar olarak tanımlayacağımız) dijital göçmenler de kitap eleştirileri yazmaya, çektikleri fotoğrafları satışa çıkarmaya, Google haritaları için yeni kullanım alanları yaratmaya ve evet, tişört tasarlamaya başlayacaklardı. Artık açıkça belli olduğu gibi Threadless aslında tişört işi yapmıyor. O, topluluk satıyor. Kurucularına göre Threadless rastlantısal bir iş. Kurucuların hiçbiri kârı en üst düzeye çıkarmak veya internetin yarattığı verimliliği kullanmak için yola çıkmadı. Onların amacı, benzer şeylerden hoşlanan insanların kendilerini rahat hissedecekleri hoş bir web sitesi yapmaktı. Bu alçakgönüllü amaçta başarılı olunca iş yapmanın yepyeni bir yolunu yaratmış oldular. Threadless yeni bir olay değil. Onlar bizim internet, ticaret ve en önemlisi kendimizle ilgili düşüncelerimizi değiştirecek iş ve kültür devriminin ilk dalgaları. Uzun zamandan beri dünyanın her tarafında insanlar, şimdiye dek görülmemiş bir sosyal davranış sergiliyorlar: Bu insanlar bir araya geliyor ve bir zamanlar yalnızca profesyonellere ait olan alanlarda çok az bir paraya veya karşılıksız çalışıyorlar. Bu fenomen, profesyonel fotoğrafçılıktan gazeteciliğe kadar çeşitli alanlara yayılıyor. Crowdsourcing, yazılımda açık kaynak hareketinden doğdu. Linux işletim sistemi, benzer kafa yapısındaki akranlardan oluşan bir topluluğun Microsoft gibi dev bir şirketten daha iyi bir ürün yaratabileceğini kanıtladı. Açık kaynak, internetin yaygınlaşmasına dek büyük oranda gözden kaçan insana dair temel bir hakikati açığa çıkardı: İşgücü organizasyonu, topluluk bağlamında şirket bağlamında olduğundan daha verimli yapılabiliyor. Bir işi en iyi yapacak kişi, o işi en çok yapmak isteyen kişidir ve kişinin performansını en iyi değerlendirebilecek insanlar, sırf birbirine yardım etmenin zevkine varmak ve kendilerinin de yararlanabileceği güzel bir şey yaratmak için nihai ürünü şevkle geliştirmeye hazır arkadaşlar ve akranlardır. Bu bir teori değil. Açık kaynak hareketi, dünyanın en büyük şirketlerinin üstün çabalarına denk gelmekle kalmadı, onları aştı; bu da IBM in açık kaynak gelişimine bir milyar dolar yatırmasının altında yatan nedendir. IBM deki analistler açık kaynağın sonuç getirdiğinin farkındalar. Linux işletim sisteminden Apache sunucu yazılımına ve Firefox web tarayıcısına kadar bilişim ekonomisinin altyapısının büyük kısmı, kendini örgütleyen gönüllü ekipler tarafından oluşturuldu. Ve şimdi bu tarz üretim, çok uzak ve geniş alanlara hızla yayılıyor. Bu yayılım sadece tasarım öğrencilerini, fotoğraf meraklılarını ve programcıları içermiyor. Crowdsourcing, Procter & Gamble gibi Fortune 100 şirketlerinin iş yapma tarzlarını da etkiledi. Aralarındaki farklara rağmen bu şirketler ortak bir noktada birleşiyorlar. Hepsi de şu hakikatin bir parçası: Kim olursanız olun, en akıllı insanların çoğu başkaları için çalışmaktadır. İşte bu söz, bu kitabın özü. Doğru koşullar altında kalabalık, kaç kişi olurlarsa olsunlar çalışanlardan daha iyi performans sergiler. Şirketler giderek bu olgunun farkına varıyor ve bundan yararlanmaya çalışıyorlar. Crowdsourcing internetle iç içedir, ama özünü oluşturan şey teknoloji değildir. Teknoloji kablolar, çipler ve anlaşılması güç kullanım kılavuzları demektir. Bir yazar için ise bunlar can sıkıcıdır. Teknolojinin önayak olduğu davranışlar, özellikle de internetin kitleleri gelişen ve gücü sınırsız bir organizmaya dönüştürme potansiyeli çok daha önemli ve ilginçtir. Bilgisayar şebekesinin yükselişi, internetten çok daha öncelere dayanan insanın işgücü olgusunu kullanmamıza olanak tanıdı. Crowdsourcing bireylerin yedek dönemlerinden, yani işverenlerimize ve ailemize olan yükümlülüklerimizi yerine getirdikten sonra artakalan zaman ve enerjimizden yararlanıyor. Öte yandan, bir grup akademisyen tarafından bilinçli olarak gerçekleştirilen dağıtımlı işlem modelinin tersine, crowdsourcing doğal olarak ve kendiliğinden ortaya çıktı. Crowdsourcing bir iktisatçının, bir yönetim danışmanının veya bir pazarlama gurusunun ürünü değil; o, sevdikleri şeyleri özellikle başkalarıyla birlikte yapmaktan hoşlanan binlerce insanın plansız eylemlerinin ürünü. İnternet bu insanlara, fotoğrafçılık, fan fiction (özgün eserin hayranları tarafından o eserin olay yerleri veya karakterleri hakkında yazılmış öyküler, ç.n.), organik kimya, politika, komedi, kuşbilimi, anime, tişört tasarımı, klasik video oyunları, atonal müzik bestesi, amatör fotoğrafçılık gibi ilgi alanlarına odaklanmaları 2

3 için bir platform sundu. Bunu yaparken insanlar rastlantısal olarak, bu enformasyon ekonomisinde hafife alınmayacak bir ürün olan enformasyon ürettiler. Crowdsourcing, bir tür kusursuz liyakat oluşturabilme kapasitesidir. Artık köken, ırk, cinsiyet, yaş ve yeterlilik diye bir şey kalmamıştır. Önemli olan işin kalitesidir. Kaliteyle ilgili kaygıları bir yana bırakırsak, crowdsourcing son derece iyimser varsayımlarımıza izin verir: Her birimiz, var olan ekonomik yapı çerçevesinde ifade edebildiğimizden çok daha fazla ve karmaşık yeteneklere sahibiz. Bu anlamda crowdsourcing, sanayi çağının egemen zihniyeti olan seri üretimin anti tezidir. Crowdsourcing, hepimizin yaratıcı, yani sanatçı, bilimci, mimar ve tasarımcı bunların herhangi bir karışımı veya sıralaması olduğumuzu varsayar. Bireyin birden fazla meslekte kendini gösterebilme ve yaratıcı ifade için yeni yollar keşfetme potansiyelini açığa çıkarmayı vaat eder. Aslında meslek olgusunun, bir sanayi çağı kalıntısı olduğunu ileri sürer. Crowdsourcing, insanoğlunun vazgeçilmez sosyal doğasını sermayeye çevirir. İnternetin insanları birbirinden ayırdığını söyleyen felaket öngörüsünün tersine, düşünebileceğiniz her coğrafyadan düşünebileceğiniz her türlü insanın daha önce görülmemiş seviyelerde işbirliği yapmasını ve anlamlı değiş tokuşlarda bulunmasını sağlayan teknolojiyi kullanır. İş in içeriğini ve yapıyı sunan internet toplulukları, crowdsourcing in kalbini oluşturur. İnsanlar bu yolla kalıcı dostluklar kurarlar; karşılıklı eleştirilerle ve bildiklerini daha az deneyimli katılımcılara öğreterek birbirlerinin deneyimlerini zenginleştirirler. Crowdsourcing, şirketler ve müşteriler arasındaki işbirliğini de destekler. Toffler haklıydı: İnsanlar edilgen bir şekilde tüketmek istemiyorlar, anlamlı buldukları ürünlerin oluşturulmasına ve geliştirilmesine katkıda bulunmak istiyorlar. Crowdsourcing, ticarette demokratikleşme trendinin önemli bir göstergesi. Hükümetler demokrasiyi zamanla benimsediler; internetin ulaşılabilir kıldığı muazzam enformasyon, akla gelebilecek her sanayi kolunda ademi merkeziyetçi bir hareket yarattı. Crowdsourcing, insanların her zaman öngörülebilir çıkarcı kalıplara uygun davranmadığını açıkça gösterdi. İnsanlar, crowdsourcing projeleri için belirli bir finansal karşılık olmasa bile usanmadan çalışmaya hazırlar. Geleneksel iktisat açısından bu davranış mantıksız görünse de, ödüller her zaman dolar veya euro ile ölçülmüyor. İnsanlar ortak bir çabaya katkıda bulunmak için can atıyorlar. İnsanlar yeteneklerini kullanmaktan ve öğrendiklerini başkalarına aktarmaktan müthiş zevk duyuyorlar. Crowdsourcing bağlamındaki işbirliği, kendi kendisinin ödülü oluyor. Bu, crowdsourcing i kullanan şirketlerin bedava hizmet aldıkları anlamına gelmiyor. Katılımcı kalabalığı ucuz işgücü olarak görenler yenilgiye uğramaya mahkûmlar. Başarılı crowdsourcing çabalarını birleştiren unsur, topluluk için duyulan derin bağlılıktır. Bu, yapmacık sözlerin ötesinde bir şeydir ve geleneksel şirket zihniyetinde keskin değişiklik gerektirir. Katılımcı kalabalık, yarattığı şeye sahip olduğunu hissetmek ister ve sömürüldüğünün hemen farkına varır. Bu bağlamda şirket, topluluğun bir üyesidir. Crowdsourcing insanoğlunun güzel bir portresini çiziyor. Bizler sandığımızdan çok daha zeki, yaratıcı ve yetenekliyiz. Elektrikçilerin karmaşık endüstriyel kimya sorunlarını çözdüklerine ve forklift sürücülerinin borsada yatırım ustası olduklarına tanık oldum. Crowdsourcing, olmadık yerlerden hünerli insan toplamaya yatkınlığıyla müthiş bir yetenek bulma mekanizmasıdır. Bunu YouTube da görüyoruz: Komedyenler ve film yapımcıları başlarda marjinal bir izleyici kitlesine hitap ederlerken sektörün dikkatini çekiyorlar, bunu kısa süreli işler izliyor ve zamanla geniş çapta tanınmaya başlıyorlar. Ama kalabalık içindeki pırlantaları saptamanın ötesinde crowdsourcing, yeteneği yetiştiriyor, besliyor ve böylelikle kültürümüzün entelektüel sermayesini zenginleştiriyor. Crowdsourcing genel olarak olumlu bir gelişme olarak kabul görüyor. Politika ve yönetişimde yaşamsal bir güç olarak görülüyor ve hatta sanal ruhban okuluna bile girmiş; ilahiyatçılar bunun, dinsel örgütler ile dini liderler arasında daha anlamlı ilişkilere kapı aralayacağı fikrindeler. Ama her geniş kapsamlı kültürel ve ekonomik değişimde olduğu gibi crowdsourcing in faydaları çalkantı ve yıkımla dengeleniyor. Crowdsourcing, çoğu sanayi kolunun özellikle enformasyon trafiği içinde olanların iş yapış tarzında köklü değişikliği simgeliyor; dolayısıyla, bazılarının onu bir lütuftan çok lanet olarak görmelerine şaşmamalı. Bu olgu, kapsam ve güç açısından büyüdükçe giderek daha fazla meslek tehdit altına giriyor. Şirketler teknik destek işlemlerini, gönüllülerin acemilerin sorunlarını mutlulukla giderdikleri kullanıcı forumlarına yönlendiriyor. Gazetecilikte BBC, Gannett ve Reuters, her zaman eğitimli gazetecilerin tekelinde olan hükümette suistimal olaylarını ince- 3

4 leme veya yerel olayları haber yapma gibi önemli görevleri crowdsourcing le hallediyor. Bu tür uygulamaların, işten çıkarma ve kadro küçültmenin öncüsü olduğu korkusu yaygın. Stock foto da olduğu gibi kalabalık, geleneksel fotoğrafçıların işlerini ellerinden çoktan almış durumda. Aynı şekilde crowdsourcing, işgücünün küreselleşmesini ve dış kaynak hizmetinde görülen ekonomik kaymayı hızlandırıyor. Crowdsourcing, internet üzerinden çalışır ve onun gibi sınır tanımaz. Bilgisayar şebekesi, sizin köşe blokta mı, şehirde mi yoksa Avustralya da mı oturduğunuza aldırmaz hizmeti verdiğiniz, ürünü tasarladığınız veya sorunu çözdüğünüz anda işi aldınız demektir. Aslında yeryüzü, kimsenin hayal edemediği kadar düz. Crowdsourcing de para, gelişmiş ülkelerden Hindistan veya Rusya gibi çok nitelikli ama yeterli iş bulamayan profesyonel sınıflar barındıran ülkelere akıyor. Acaba crowdsourcing yeni dış kaynak hizmetleri mi olacak? Pek değil, ama crowdsourcing, gelişmiş ekonomiler ile gelişmekte olanlar arasındaki farklılıklardan yararlanıyor. Son olarak, crowdsourcing in kültürel vasatlığı desteklediği konusunda anlaşılabilir kaygılar var: Crowdsourcing bir Shakespeare oyunu, bir Beatles şarkısı veya bir Picasso resmi ortaya çıkarabilir mi? Yanıt kesin bir evet tir, ama bu tarz başyapıtlar, bizim beklediğimiz yerlerden beklediğimiz şekilde çıkmayacak. Türümüzün sayısız üyesi arasında dağıtılmış olan bilgi ve yetenek miktarı, bu paha biçilmez nicelikleri kullanma kapasitemizin çok ötesindedir. Bu nicelikler bir çıkış arayışı içinde ziyan oluyor. Crowdsourcing bu yetenek ve bilginin, ihtiyacı olanlara ulaştırıldığı bir mekanizma. Burada umutlandırıcı bir soru ortaya çıkıyor: Acaba en büyük sorunlarımızın cevapları bu insan ağının içinde bir yerlerde keşfedilmeyi mi bekliyor? Crowdsourcing in Motoru: Amatörün Yükselişi Amatörleri yetenekten çok tutku sahibi olan meraklılar olarak tanımlayabiliriz. Ama bu tanım artık doğru ve adil değil. Organize ve gelişkin işbirliği yapabilen becerikli amatörler, bilgisayar programcılığından gazeteciliğe ve bilime kadar birçok alanda profesyoneller kadar başarılı oluyorlar. Crowdsourcing motorunun yakıtını amatörün enerjisi ve adanmışlığı oluşturuyor. Amatör Devrimi: Şevk, Ekonomimizi ve Toplumumuzu Nasıl Değiştiriyor, isimli kitabında Charles Leadbeater ve Paul Miller, amatör çabaların nitelik ve niceliğinin son yıllarda artmasından dolayı üçüncü bir adlandırmanın gerektiğini söylüyorlar: Profes-amatörler profesyonel standartta çalışan amatörler. Yazarlara göre 20. yüzyılda amatörlük bir horgörü terimiydi, profesyonellik ise ciddiyetin ve yüksek standartın etiketiydi. Yazarlar spor, oyunculuk, bahçe işleri ve daha birçok alanda yeni bir amatör türünün belirdiğini ileri sürüyorlar: Profes-amatörler bilgili, eğitimli, kendini adamış ve bir şebeke içinde birbirine bağlılar. Ben biraz değişik bir sav öne süreceğim: Amatörlüğün bir tanımlamadan çok bir yelpaze olduğunu anlamalıyız. Crowdsourcing profesyonel ehliyeti olanlara ve olmayanlara genelde aynı derecede hitap ediyor. Bununla birlikte, bazı projeler katkıda bulunanlara para ödüyor (istock), bazıları ise hiç ödeme yapmıyor (Wikipedia). Her halükârda crowdsourcing projelerinin neredeyse tümünde iki özellik paylaşılıyor: Katılanların önceliği para değil ve hepsi boş zamanlarını bu işe adıyorlar. Diğer bir deyişle, bu insanlar fazla kapasitelerini veya kullanmadıkları poansiyellerini sevdikleri şeyi yapmaya ayırıyorlar. Crowdsourcing in, tüm dünyada amatör faaliyet rönesansının yaşandığı bir zamanda belirmesi bir rastlantı değil. Bu ani yaratıcı bolluk, birçok unsurun bir araya gelmesiyle oluştu. Eğitimde üstel artış, dünyanın şimdiye dek gördüğü en büyük bilgi dağıtım mekanizması olan internetin ortaya çıkmasıyla örtüştü. Ama bu çeşitli yeteneklere ve becerilere sahip işgücü, giderek artan derecelerde uzmanlık gerektiren bir emek pazarında kendini göstermek zorunda. Bunun sonucunda insanlar, eğitimlerinin karşılığını bulamadıklarını hissediyorlar ve iş memnuniyeti son zamanların en düşük seviyelerinde geziniyor. Dolayısıyla bu insanların işyerinin sınırları dışında daha anlamlı işler aramalarına şaşırmamalı. Bunun kanıtı en açık şekilde internet şebekelerinde görülüyor. Bu teknoloji çalışma ve alışveriş yapma tarzımızı değiştirmekle kalmadı, oyun oynama tarzımızı da etkiledi. Bir zamanların bowlinginin veya briçinin yerini şimdi enformasyon oluşturmak aldı blog yazıyoruz, yemek siteleri için eleştiri yazıyoruz veya televizyonun çok sevilen dizisine adanmış Lost.com a mesaj bırakıyoruz. Reklamlardan para kazanan bu sitelerin sahipleri aslında, içerik yaratma görevini crowdsourcing le karşılamış oluyorlar. 4

5 İnternetin kendisi dev bir harikalar kumpanyası, profesyonellik dışı başarılar zirvesi. Ve bu arada kendin-yap kategorisinde de büyük bir artış söz konusu. Ve bu buz dağının sadece görünen kısmı. Amatör rönesansın belirtilerini her yerde görmek mümkün. Ornitolojiyi (kuş bilimi) ele alın. İnternetin doğuşundan önce kuş gözlemciliği, küçük grupların ilgi duyduğu bir alandı. Oysa son yıllarda kuş gözlemciliği hızla yayılıyor. Bu, değişik bir crowdsourcing örneğidir. Eğer stock fotoğrafçılık crowdsourcing tarafından dönüştürülen ilk sektörse, ornitoloji aynı süreçten geçen ilk akademik alandır. İnternet, amatör ve profesyonel kuş araştırmacıları arasında yerinde bir birleşmeye olanak tanıdı. Amatörler kendi başlarına örgütlenerek bir zamanlar profesyonellerin egemen oldukları alanda işin önemli bir kısmını üstlenmiş durumdalar. Bugünkü üniversitelerimiz aslında, örnek vatandaşın kalemi, sabanı ve iletkiyi aynı hünerle kullanabildiği bir zamanı temsil eden Rönesans döneminin kalıntılarıdır. Bunun, ilginç ve ilgili bireyi ortaya çıkardığı için iyi bir şey olduğunu söyleyebiliriz. Ama böylesi insanlar, anlamlı emeği ve doyurucu yaşamı aradılar. Ve burada sözü crowdsourcing aldı. Crowdsourcing, ilgi alanlarımızın kartvizitlerimizde yazandan çok daha çeşitli olduğu inancından yararlanıyor. Üniversite öğrencileri seçtikleri alanlarda uzmanlaşıyorlar, ama mezunlar bu alanların dışında çalışmayı tercih ediyorlar. Sonuç olarak insanların çoğu, en anlamlı ve doyurucu işlerini işyerinden uzakta yapıyorlar. Crowdsourcing, amatör sınıfın yarattığı ekonomik değerden doğdu. Giderek daha fazla insanın yüksek eğitim görmesi sonucunda profesyonellerle yarışan profesyonel olmayan bir sınıf belirdi. Sonucunda, profesyonellere güvenmeyen ve amatöre kucak açan bir ortamın ortaya çıkmasına şaşırmamalı. Bir zamanlar Ben bu işi onun kadar iyi yapabilirim diyen insanlar şimdi bunu kanıtlayabiliyorlar. İnsanlar insandan hoşlanıyor; uzmandan, veya TV de ahkâm kesenden değil. Reality TV nin popülerliği bu toplu çılgınlığın bir göstergesi ve bu tema, kültürümüzün her köşesine sinmiş durumda. Aslında profesyonellere duyulan güvensizlik bugünkü kadar yüksek seviyede hiç olmamıştı. Bu tür araştırmalar bizi, insanların uzman sınıf olarak adlandırabileceğimiz bir kesimden pek hoşlanmadığı şeklinde yanlış bir kanıya sürükleyebilir. Halbuki bu sadece daha derin bir dinamiğin bir parçası: Bir zamanlar uzmanları nüfusun geri kalanından tartışmasız şekilde ayıran bilgi uçurumu, şimdi küçülmüş durumda. Şimdi internetin yapısı kapalı sistemlere meydan okuyor. Tanım olarak bir şebeke çok sayıda devreden oluşuyor, böylelikle enformasyon çabuk ve çabasız yayılıyor. Şebeke yapısı hiyerarşik yapıyı yataylaştırıyor. Enformasyon özgür olmak ister sözü bir istek ifadesi değil, internetin enformasyonun çevresindeki maliyet yapısını tersine çevirdiğinin göstergesidir. İnternette enformasyonu kısıtlamak, onu yaymaktan daha zordur. Kısacası bugün amatörlerin elinde, sır perdesinin ardına göz atacak kadar enformasyon var. Amatörler internet üzerinden tıpkı profesyoneller gibi enformasyon toplayabiliyorlar. Crowdsourcing küresel yetenek havuzuna dayanıyor. Katılım engellerini yıkan bu şebekeler, Doğu Avrupa, Hindistan, Çin ve benzeri bölgelerdeki yoğun entelektüel sermayeye erişimin önünü açıyor. Bu anlamda crowdsourcing aynı zamanda steroid bir dış kaynak hizmeti. İkincisi, crowdsourcing milliyete önem vermediği gibi, profesyonel nitelikleri de umursamıyor. Crowdsourcing in Ozaliti Başlangıçta tüm kaynak kodları açık kaynak koduydu. Bu tasarımdan çok koşulların bir sonucuydu ve sonuçları bilgisayar programlama dünyasının ötesinde oldu. Kaynak kodu, sıfırlara ve birlere çevrildiği zaman bilgisayara yapması gerekeni söyleyen İngilizce dili komutlarından oluşur. Açık kaynak kodu, adının belirttiği gibi herkesin görmesine, kopyalamasına, uyarlamasına ve uygun bulduğu herhangi bir amaç için kullanmasına açıktır. Açık olması, bilgisayar programcılığında işbirliği ruhunun ve özgürce enformasyon alışverişinin gelişmesini sağladı. Bir kere açık olduktan sonra da bir grup ilkeli programcı her zaman açık kalmasına karar verdi. Microsoft u, Sun Microsystems ı veya Apple ı kodlarını açıklamaları için zorlayamazlardı, ama özgür ve açık bir alternatif yaratabilirlerdi ların başlarına gelinceye kadar kalabalık ilk önemli ürününü ortaya çıkarmıştı: Herhangi bir şirketin en iyi ürününden bile birçok açıdan daha iyi bir işletim sistemi olan Linux. Açık kaynak kavramı, tek bir örnekle kendini kanıtlamıştı. 5

6 Başarılı ve uzun ömürlü işletim sistemi Unix in geliştirmiş olan Ken Thompson un çalışmalarını tarihi kılan şey, onun, bir işi iyi yapan küçük ve mütevazı programlardan Unix i oluşturma kararı oldu. Bu yapı sayesinde yüzlerce programcı, tam anlamıyla ademi merkeziyetçi tarzda birlikte çalışabilmişti. Tıpkı bugün binlerce katılımcının tek bir referans çalışması Wikipedia yı oluşturmak için ademi merkeziyetçi çalışması gibi. İşi küçük birimlere, yani modüllere bölmek crowdsourcing in karakteristik özelliklerinden biridir. Bu anlamda açık kaynak programcılığının biriniz gelin, hepiniz gelin yaklaşımı bir kolaylaştırıcıdır. Gelişim yıllarında, kendini adamış uzmanlar arasında oyuncu, rekabetçi ve aynı zamanda işbirliğine dönük bir programcı kültürü doğdu. Özgünlüğe, yaratılıcılığa ve en önemlisi, özellikle bilgisayar kodu gibi enformasyona özgürce erişime değer veren bir dünya görüşü gelişti te MIT den Richard Stallman adında bir bilgisayar bilimcisi, protesto amacıyla herkesin kullanabileceği açık kaynak kodunu temel almış bir işletim sistemi yaratmak üzere GNU projesini başlattı geldiğinde Stallman ve küçük bir programcı kadro, GNU projesini neredeyse tamamlamışlardı. Ama bir işletim sisteminin kalbi sayılan son bileşen çekirdek, yazılması en zor kısımdı. O yılın ağustosunda Linus Torvalds adında Finlandiyalı bir bilgisayar bilimi öğrencisi, internette bir mesaj panosunda bir mesaj yayınladı: Bir (özgür) işletim sistemi yapıyorum (sadece hobi, gnu gibi büyük ve profesyonel olmayacak.) Çoğu insanın ne tür özellikler isteyeceğini bilmek isterim. GNU çekirdeğini beklemek istemeyen Torvalds, çok geçmeden Linux adını alacak kendi sistemini yazmaya başladı; aynı zamanda bu yardım çağrısının tarihsel sonuçları olacaktı. İzleyen iki yıl boyunca binlerce kodlayıcı Linux u iyileştirme çabalarına katıldı. Linux iyiye gittikçe onu kullananlar çoğaldı; insanlar onu virüsten arındırdıkça o da hızla iyileşti. Bu, Linux un baş döndürücü hızla gelişmesini sağlayan verimli bir döngüydü. Milyonlarca kişisel bilgisayarda yer almasının yanında Linux bugün, süper-bilgisayarlardan cep telefonlarına ve TiVo gibi dijital video kaydedicilere kadar her şeye güç sağlamaktadır. Ve Linux, GNU Halk Lisansından yararlandığı için hiçbir şirket onu ticari amaç için kullanamaz. Sonuç, bu erdemli döngünün garantisidir. Bugün web sunucu yazılımlarının yaklaşık yüzde 70 i, açık kaynak yöntemleri kullanılarak geliştirilen Apache web sunucusunda yer alıyor ve tüm büyük ölçek eposta programlarının yarısından fazlası açık kaynak yazılımı kullanıyor. Bir şirketin veya akademik bir kuruluşun örgütsel yapısının dışında çalışan açık kaynak topluluğu, en akıllı şebekelerin kendi başına örgütlenenler olduğunu kanıtladı. Linux u kim yazdı? Kalabalık. Açık kaynağı bu denli etkili kılan nedir? Genelde bu etkililik, çok sayıda insanın katkıda bulunmasından kaynaklanır. Yeteri sayıda insanın irdelediği her problem çözülebilir. Diğer bir deyişle, büyük ve farklı işgücü havuzu her zaman en yetenekli ve uzman işgücünden daha iyi çözüm üretir. Bu, yazılımda olduğu kadar şirket bilimi, ürün tasarımı ve içerik oluşturulması gibi alanlarda da geçerlidir ve crowdsourcing in temel ilkelerinden biridir. Üretim Araçlarının Demokratikleşmesi Bir zamanlar, iyi tanımlanmış durağan rollere sahip üreticiler ve tüketiciler vardı. Ama internet ve silikon çipin düşen maliyeti sayesinde üretici ile tüketici arasındaki çizgi bulanıklaşmaya başladı. Açık kaynak yazılım hareketi, crowdsourcing motorunun ozalitini, amatörler de yakıtını sağlıyor. Ama uzun süre şirketlerin egemenliği altında kalmış bir süreçte kalabalığın güç kazanması asıl, üretim araçlarının yaygın bir şekilde kullanıma açık olmasından kaynaklanıyor. Sonuç olarak geleneksel anlamda tüketici, modası geçmiş bir kavrama dönüşüyor. Yayıncılık, film yapımcılığı, fotoğrafçılık, müzik gibi medya alanları, bu hareketin öncüleri. Aniden ucuz donanıma, kullanıcı dostu yazılıma ve sıfır maliyetli dağıtıma erişebilen ve müzisyen, filmci, yazar benzeri yaratıcıları kapsayan hevesli ve hırslı bir nesil, ürün yaratmanın, pazarlamanın ve satmanın yeni yollarını oluşturuyorlar. Ve aynı dinamik, lise öğrencilerinin astronomi projelerine katılması, ses cihazları meraklılarının kendi elektronik aletlerini yapması veya el sanatlarıyla uğraşanların mallarını internet üzerinden satmaları gibi çeşitli alanları da etkilemeye başlamış durumda. On yıl önce Hollywood u reddetmek, genç bir film yapımcısı için yaşam boyu tanınmamak demekti. Film yönetmenliğine giden uzun yol sinema okulundan geçiyordu. Okulun ardın- 6

7 dan yıllarca başlangıç seviyesindeki yapımlarda yer almak ve festivaller için düşük bütçeli kısa filmler yapmak gerekiyordu. Eğer azimli, hevesli, tuttuğunu koparan ve doğru insanları tanıyan biriyse belki de bir film çevirebilir ve eğer şansı ikinci kez iyi giderse bu film New York ta ve LA da birkaç sinema salonunda gösterilmek üzere bir dağıtımcı tarafından seçilebilirdi. Filmin gerçekten ticari çekiciliği varsa bu sefer tüm ülkede gösterilmeye başlanabilirdi. Artık bir sonraki filmi için bir tür kredisi olan yönetmen tüm süreci bir kez daha tekrarlamak zorundaydı. Ama bugün Hollywood un altındaki tektonik tabakalar yerinden oynuyor. Genç rejisörlerin filmlerinin fragmanlarını YouTube da izleniyor ve birçok yerde filmleri hakkında yazılar çıkıyor. Sonra filmlerini dosya paylaşma teknolojileri yoluyla yayınlıyorlar. Parayı buradan ve DVD satışlarından kazanıyorlar. Bunlar Hollywood un kâbusu. Bedava dağıtılan, milyonlarca göz yuvarını çeken, dolayısıyla film endüstrisinin büyük kısmını gereksiz kılan ucuz eğlence. Bir yönetmen. Filmlerimi dağıtacak veya finanse edecek bir stüdyoya ihtiyacım yok diyor. Kendinden önceki nesillerin bağımsız film yapımcılarının tersine Hollywood dan nefret etmiyorlar. Sadece ona ihtiyaçları yok. Bazen Küçük Bir Kesir Büyük Bir Sayıya Eşittir Son yıllarda medyada ve eğlencede paralel bir evren belirdi. MySpace deki edebi değeri olmayan ergen malzemeden Amazon.com da yayınlanan kitap eleştirilerine kadar önceden tüketici olarak bilinen insanlardan akan bu yaratıcılığa, makineleri çağrıştıran bir terim olan kullanıcı tarafından oluşturulan içerik deniyor. Bunların çoğu, eskiden kapı önlerine ve semt kafelerine özgü, bir çeşit kültürel karanlık madde olan hoş ve boş sohbetlere benziyor. Ama büyük bir kısmı da tuhaf, güçlü ve eşi bulunmaz şeyler. Aniden yaratıcılıklarını ifade edecek bir ortam bulan insanları esinlendiren ürünler. Kullanıcı tarafından oluşturulan içerik miktarını kimse bilmiyor, ama bunun izleyicilerin yoğun ilgisini çektiği kesin. Büyük şirketler de bunun üzerinden para kazanma konusunda giderek daha açıkgöz davranıyorlar. Kullanıcı tarafından oluşturulan içerik, Google (YouTube un sahibi) ve News Corp (MySpace in sahibi) gibi şirketlerin tasarladıkları ürünlerin ham malzemesini oluşturuyor. Bu açık ve basit bir strateji: İnsanlara bir şeyler yapmaları için gerekli aletleri ver, siteyi aç ve giderek büyüyen internet reklam pazarından bir dilim kap. Kaba bir hesapla Şubat 2008 de YouTube a yüklenmiş video sayısı 80 milyondu. Bunun yüzde 1 i video bile televizyondaki sözde eğlencelerle boy ölçüşebiliyorsa, bu büyük bir plak şirketi veya büyük bir film stüdyosu tarafından yapılmamış her şeyin giderek artan sarsılmaz popülerliğini açıklar. İnternet video, televizyonun veya sinemanın yerini almayacak ama reklam gelirinin ve tüketici ilgisinin büyük bir dilimini kendine çekmeyi sürdürecek nin ilkbaharında YouTube, en popüler katkı sahiplerine, yani videosu 1 milyondan fazla izlenen kişilere reklam gelirinden bir pay vereceğini ilan etti. Bu da paralel evrenlerin çarpışmaya başladıklarının güçlü bir işaretidir. Eğlencenin geleceği, en azından kısmen, kalabalıklardan temin edilecek. Son on yılda filmden müziğe mimari tasarımdan gezeteciliğe kadar her şeyin üretim maliyeti keskin bir şekilde düştü. Bunun nedeni, üretim tarzlarının tüketicilere açılmasıdır. İlkönce, üretim araçları profesyonel dijital video kameralar, yüksek kalite ses kayıt cihazları ve bunların çalışmasını sağlayacak yazılımlar sınırlı bütçesi olan kişiler için bile satın alınabilir fiyatlara düştü. Bu araçların kullanımı da kolaylaştı. Teknoloji dünyasının her alanında giderek daha ucuz ve daha kullanıcı dostu yeniliklerle tanışıyoruz. Apple ın bedava foto-editing yazılımı olan iphoto nun son sürümü, kullanıcının fotoğraflarını bir tıklamayla istockphoto web sitesine yüklemesine olanak tanıyarak crowdsourcing le olan bağlantıyı apaçık ortaya koyuyor. Ucuz araçlar, ancak onları kullananlardan edinilen enformasyonla birlikte yorumlanabilir. Sadece birkaç yıl önce yönetmenlik için can atanlar, bir film okulunda veya gece okulunda bu sanatı öğrenmek zorundaydılar. Bugünse internette bu konuda bedava dersler veren uzmanlar var. Gelecek Devrimler İçin Bir Model Teknoloji daha ucuz, daha hızlı, daha küçük ve kullanımı basit adımlarla ileriyor. Bu trendin başlangıcı, Johannes Gutenberg in taşınabilir baskı makinesini icat ettiği zamanlar olabilir. Gutenberg gücü, aristokrasi ve kiliseden varlıklı tüccara aktardı. 7

8 Bunu masaüstü yayıncılık izledi. Bu, yayıncılığın var olan durumunu tam anlamıyla değiştirdi. Grafikçi, bir derginin veya gazetenin her unsurunu kesip panolara yapıştırmak, sonra onların fotoğrafını çekip onları bir baskı kalıbına döndürmek gibi zahmetli bir iş yerine sadece dosyayı kalıbı yapan bir makineye yolluyordu. Devrimler nadiren kansızdır ve masaüstü yayıncılık devrimi de bunun dışında kalmamıştı ve 1990 arası, yayıncılar yeni teknolojiyi benimsedikçe dizgi piyasası çöktü. Masaüstü yayıncılık, izleyen yıllarda sürekli yinelenen bir şablon oluşturarak üretim gücünü bireye verdi. Bu yıkım, bir sektörün yaşadığı tehdidin, birkaç yıl öncesine kadar kimsenin öngöremeyeceği sektörleri doğurduğu bilinen teknolojik bozulmanın şablonunu oluşturdu. Masaüstü yayıncılık, yaratıcı gücü kalabalığa devretmeye doğru giden küçük, ama geri alınamaz bir adımdı. Bilimi Demokratikleştirmek Topluluk tarafından motive edilmiş bir işgücünün biraz boş zamanı, öğrenme isteği ve internet bağlantısı olan herkese bilgi yayabilmesi, film yapımcılığı dışındaki alanlar için de geçerli. İletişim araçlarındaki yaratıcılığının tüm biçimlerinde benzer bir dinamik belirdi ve bu bilim de bu dinamikten nasibini alıyor. Bilimde amatör-profesyonel ortaklığının uzun geçmişi göz önüne alındığında, internetin bu işbirliğinde bir canlanmayı tetiklemesine şaşırmamalı. Veri toplamak ve kümelemek, bilimsel keşifleri kamçılar. Kuşbilimcilerin internet yoluyla binlerce kuş gözlemcisinin gözlerine (ve defterlerine) erişmesi gibi, profesyonel ve amatör astronomlar da internet forumlarında enformasyon paylaşıyorlar. Dağıtımı Demokratikleştirmek Son yıllarda çok meşhur olan Hawthorne Heights beşlisi popülerliğini, birkaç yıl öncesine kadar mümkün olmayan bir şekilde, radyoda veya TV de fazla boy göstermeden kazandı. Büyük bir plak şirketine bağlı değillerdi ve arkalarında sektörden güç alan çoklu-platform pazarlama kampanyası yoktu. Daha da ötesi, CD lerini ülke çapında WalMart lara taşıyacak kamyon filoları yoktu. Sektörün kıdemli bir emektarı, Büyük bir plak şirketi, kamyonları olan bir banka gibidir diyor ve ekliyor, Banka, albümlerini yapmak ve tanıtmak için gruba para verir ve kamyonlar ürünü mağazalara taşır. Dağıtım, tedarik zincirinde büyük şirketlerin pazarı kontrol ettikleri noktaydı. Ürünlerini perakendecilere ulaştıramayan küçük oyuncuların rekabet yarışında yer almaları olanaksızdı. İnternet bunu altüst etti ve dağıtım, e-postada Gönder tuşuna basmak kadar kolaylaştı. Hawthorne Heights ın bankaya veya kamyonlara ihtiyacı yoktu. Kalabalık ona yetiyordu. Plak şirketleri, pazarı iki darboğaz sayesinde kontrol ediyorlardı: Radyo ve dağıtım. Şirket bir hit çıkarmak istediğinde radyo istasyonlarına albümü parayla çaldırıyor ve perakendicilere büyük miktarlar sevk ediyordu. Radyo desteği ve dağıtım anlaşması olmayan bir sanatçının müzik dünyasında sesini duyurması imkânsızdı. Yine de bir sürü albüm bir yere varamıyordu, ama bu eski sistemde birkaç büyük başarı, düzinelerce pahalı başarısızlığı karşılayabiliyordu. Bu model dijital çağda rafa kalktı; müzik endüstrisinin 1999 da 15 milyar dolarla zirvede olan geliri, 2007 de keskin bir düşüşle 10 milyar dolara indi. Bunun tersine, Hawthorne Heights gibi gruplar, üretim ve promosyon giderlerini mümkün olduğu kadar düşük tutuyorlar. En iyi iki üç şarkılarının, internetten indirilebilir olmasını sağlıyor, sosyal ağ sitelerini kullanarak, yığınla e-posta göndererek yeni müziğe aç dinleyicilere ulaşıyorlar. Grubun son şarkıları paylaşım sitelerinde çıktığı anda onları indirecek fanatik kitleleri hazır oluyor. Konser bileti, tişört, kapüşonlu ceket, çanta, poster ve otomobil çıkartması satışları, albüm satışı kayıplarını fazlasıyla karşılıyor. Grubun müziğini indiren ve bunu arkadaşlarıyla paylaşan potansiyel müşterilerin sayısı arttıkça elektronik yolla yayılma, hem bir pazarlama hem de dağıtım stratejisi olarak öne çıkıyor. Bu, Napster sonrası dönemde müzik sektörünün ilk ciddi iş modelidir. Hawthorne Heights gibi gruplar, az tantana ve az CD satışıyla piyasaya sürülen her albüm için yaklaşık elli bin ila beş yüz bin adet yaşamlarını sürdürüyorlar. Crowdsourcing müzik işine egemen oldukça bir zamanlar plak şirketlerinin yerine getirdiği kritik işlevleri hayranlar devralıyor. Dijital ekosistemde müzik, amacı daha fazla hayran, daha fazla elçi, daha fazla konser dinleyicisi yaratmak olan bir zararına satış olayına dönüşüyor. Geleceği parlak birçok grup, yasal olmayan dosya paylaşımını korsanlık olarak algılamıyor, bunu bir promosyon ve dağıtım kanalı olarak görüyor. CD satışları hâlâ sektörün ana gelir kaynağını oluştursa da, itunes, Rhapsody ve emusic gibi dijital perakendiciler 8

9 pastadan pay kapmaya başladılar. Dijital ürün vermenin ve dağıtımının maliyeti yok denecek kadar az. Hiper-rekabetçi teknoloji sektörü, sadece tüketmenin ötesinde, üretmekle de ilgilenen ve sayıları hızla artan tüketicilere hizmet için can atıyor. Bu olgunun ilk kez ortaya konuş şekli böyle, ama satın alınabilir fiyatlara düşen sadece eğlenceyi üretme ve dağıtmanın araçları değil, hemen her şeyi üretmenin aracı. Kulağa kuşku uyandırıcı mı geliyor? İşte size teknolojiye dair duyulmamış iki gelişme: Ismarlama üretim ve 3-D modelleme programlarının evrimi. Yirmi yıl önce her dayanıklı ürünün pazara çıkış yolu çok iyi biliniyordu. İlkönce CAD (Computer-Aided Design: Bilgisayar Destekli Tasarım) yazılımı kullanan son derece eğitimli bir mühendis, ürünü tasarlardı lerin başlarında bir CAD sisteminin kendi ana bilgisayarı olması gerekliydi ve fiyatı dolardı. Tasarım bittikten sonra ürün yapımına geçilirdi; bu da sadece kitle pazar için hedeflenen ürünlerin tüketiciye ulaşmasını garantileyen, tabandan gelecek değişikliklere, yani kalabalığa neredeyse kapalı sermaye-yoğun bir süreçti. Ismarlama üretim veya bazılarına göre üretim devrimi, bir mürekkep püskürtmeli yazıcıda olduğu gibi, metalik toz veya plastikten binlerce ince tabakanın birikimi yoluyla nesne üreten makineler kullanır veya bir lazerle malzeme kütlesinden bu nesneleri keser. Gerçek yaşamdan üç örnek vermek gerekirse, yeni model bir uçak, bir elektrogitar kasası veya sıradışı bir frizbi tasarımı için tek gerekli şey, üretim makinesine dijital bir dosya göndermekten ibarettir. Ve bu giderek daha da kolaylaşıyor. CAD programlarını öğrenmek ve iyi kullanmak için bir zamanlar uzun yıllar gerekirdi. Son 3-D modelleme yazılım programı olan Google ın Sketchup ını öğrenmek ise sadece gün meselesi ve internetten bedava indiriliyor. Ismarlama üretim makineleri, doları bulan fiyatlarıyla ucuz değil. Ama sadece üç yıl önce düz ekran TV ler de o civardaydı e gelindiğinde orta kalite bir televizyonun fiyatı bin doların altına düşmüştü. Çok uzak olmayan bir gelecekte insanların evlerinde, hayal ettikleri herhangi bir şeyi kişisel üretim araçlarını kullanarak üretebileceklerini öngörebiliriz. Bu gerçekleştiğinde amatör bir tasarımcı, profesyonellerle boy ölçüşebilecek. Topluluğu İşe Dönüştürmek Eğer üretim ve dağıtım yolları artık bireyin elindeyse, eğer üreticiler ile tüketiciler arasındaki çizgi bulanıklaşıyorsa, yüz yılı aşkın süredir insanların malzeme ve hizmet yaratma ve dağıtma şekline hükmeden örgütsel yapı olan firma, için bu ne anlama geliyor? Bir crowdsourcing ortamında çalışan, yönetici veya başkan nedir? Tabii şirketler henüz tehlike altındaki türler listesinde değil, ama sanayileşmenin en göze çarpan ikonu olan firmanın, yakın zamanların ürünü olduğunu ve değişimden muaf olmadığını anımsamak iyi olur. Toplulukları iktisadi terimlerle düşünmeye alışkın değiliz. Oysa bu her zaman böyle değildi. Önceleri insanlar, hayatta kalmak için topluluklar oluşturdular. Bir araya gelmek, daha iyi avlanma, daha iyi savunma ve geniş ölçekli tarım demekti. Sanayi Devrimi bunu toptan değiştirdi. Şirket, işçiliği ücretli işgücü olarak düzenledi ve topluluk, bizim iş arasında dinlendiğimiz bir sosyal boşluk, bir başka deyişle ekonomik üretimi ve rekabeti bıraktığımız, bunun yerine dinle, hayırseverlikle veya sadece sosyal faaliyetlerle uğraştığımız bir bölgeye dönüştü. Bugün internet bu paradigmayı ters yüz etmeye başladı. Üretkenlik ağırlık ile ölçüldüğünde şirketin avantajları var: Çelik üretmek için her zaman bir şirkete ihtiyaç olacak. Ama enformasyon üretiminde topluluk, şirketle boy ölçüşmeye başladı. Crowdsourcing in serpilebileceği verimli bir zemin yaratan dört gelişme yaşandı. Amatör sınıf, esinleyici ve pratik bir üretim biçimi olan açık kaynak yazılımıyla eşzamanlı yükseldi. İnternetin yaygınlaşması ve ucuz araçların çoğalması, bir zamanlar uçsuz bucaksız sermaye kaynaklarına sahip şirketlerin elindeki gücü tüketicilere geçirdi. Ama bu ilk üç olguyu vazgeçilmez bir güce dönüştüren asıl etken, insanları ekonomik üretkenliği olan birimler şeklinde örgütleme yeteneğine sahip online toplulukların evrimi oldu. Özellikle ekonomik üretim bağlamında anlaşılması zor bir kavram olan kalabalığın bununla ne ilgisi var? İlk olarak, kalabalık bu gezegende yaşayan her insanı içine almaz. Crowdsourcing her seferinde internet üzerinden gerçekleştiği için ben de kalabalığın yapısını biraz daha iyi ifade edecek bir sözcük kullanmaya başladım: Milyar. Çünkü dünyada online olan bir milyardan biraz fazla insan var. Crowdsourcing açısından bu, herhangi bir crowdsourcing projesine katkıya hazır bir milyar insan demek. Elbette bu bir milyar insanla karşılaşacağımız 9

10 anlamına gelmiyor. Bu sayı, ilgi alanları geçici de olsa örtüşen insanların oluşturduğu sayısız internet topluluğu arasında dağılmış durumda. Bu topluluklar, bizim internet dışı dünyadan tanıdıklarımızdan pek farklı değil. Üyelerin uymaları gereken bir dizi davranış kuralları var ve bu kurallara uyan veya toplulukça değerli bulunan hünerleri sergileyen üyeler itibar kazanıyorlar. Ve enformasyon çağında bu, son derece yoğun bir ekonomik güç anlamına geliyor. Crowdsourcing in arkasındaki temel düzenleyici güç topluluktur. Geçmişte topluluklar, coğrafi hatlar üzerinde oluşurdu. Ama İkinci Dünya Savaşını izleyen on yıllarda bazı etkenler toplulukları bir arada tutan bağların kopmasına neden oldu. İnsan etkileşimini düzenleyen coğrafyanın egemen rolünün aşınmasında otoyollar, uçaklar, telefonlar ve televizyon önemli rol oynadı. Sosyal kulüplerin üyelikleri zirve yaptı. İnsanlar giderek izole hayatlarının, banliyö denizindeki adacıklarının farkına varıyorlardı. Bir Harvard siyaset bilimcisi olan Robert Putnam çok satan Tek Başına Bowling adlı kitabında, topluluklar parçalandıkça komşudan bir bardak şeker istemek veya bir arkadaşa iş bulması için yardım etmek gibi eylemlerin ölçmesi zor ama gerçekçi ekonomik değerin, diğer bir deyişle sosyal sermaye stoğumuzun eridiğini ileri sürer. Bu bağlamda kişisel bilgisayarın yaygınlaşması, sağlam kentli yaşamın tabutuna bir çivi daha çaktı. Ama tam bu sırada radar ekranında büyülü bir şey beliriyordu. Topluluklar yeniden oluşuyordu ların sonlarına doğru internette tümüyle yeni topluluklar oluşmaya başladı. Bangkok tan Bangor a kadar tüm yelkenli meraklıları buluşuyor, arkadaş oluyor, dedikodu ve gevezelik yapıyor, enformasyon paylaşıyorlardı. İçinde bulunduğumuz sıralardaysa, aynı anda hem yerel hem de ağa bağlı yeni tip topluluklar belirmeye başladı. Okurları Yazarlara Dönüştürmek İnternet yeni topluluklar oluşturdu, ama son yıllarda Yahoo ve MySpace gibi şirketler topluluk etkileşiminin dokusunu ticari bir mala dönüştürmeyi başardılar. Gazetelerin toplulukları ticarileştirdiğini zaten biliyoruz. Seri ilanlar bölümü bir bitpazarı değil de, ne? Crowdsourcing e güç veren kalabalık, bir firma, şirket benzeri bir yapı, hatta serbest çalışanların gevşek bir örgütü kadar bile organize değil. Bilimden gazeteciliğe ve ürün tasarımına kadar birçok alanda kalabalık, topluluğa dönüşüyor. Geleneksel gazeteler acılı ve görünürde geri dönülemez bir düşüş yolundalar. Daha az insan gazete okuyor, bunun sonucu olarak reklam gelirleri azalıyor ve borsa değerleri düşüyor. Bu, yayıncıların kadroyu önemli oranda küçültmesine neden oluyor, sonunda daha az insan yerel gazetede okunacak bir şey bulabiliyor ve okur sayısı daha da azalıyor. Gazetecilik sektörü on yıl boyunca gazeteyi internette yayınlama yoluyla ürününü yeniden yaratmaya çalışarak kendi çapında bu gidişle baş etmeye çalıştı. Bugünse kendini yeni ortama uyarlamak için hazır gibi gözüküyor. Birçok açıdan bu, önemlerinin azalmasını kabul etmek anlamına geliyor. İnternetten önce bir gazete, okuruna doğrudan hitap ediyordu. Şimdi bu rol küçülmeye başladı ve internet, gazete ile okurlar arasında bir etkileşim başlattı. Çoklu konuşma çağında, topluluklar için ve giderek daha fazla topluluklar tarafından yazılan gazeteye geçiliyor. Şirkete Karşı Topluluk Bir açıdan bakıldığında YouTube çok küçük bir şirket. Google tarafından satın alınmadan önce altmış yedi çalışanıyla gösterişsiz bir binanın üç katını kaplıyorlardı. Ama bir diğer açıdan YouTube çok daha büyük bir şirket. Google tarafından satın alındığında değeri 1,65 milyar dolardı. Google bu parayı, o ofisteki uzmanlık için ödemedi. Verilen para, video yaratıcıları ve bunları YouTube a vererek sitenin trafiğini artıran milyonlarca kullanıcı içindi. Kısacası Google hareketli görüntülerin diliyle sohbet ederek siteyi kullanan insanlar için ödeme yaptı. YouTube ana varlığı topluluk olan tek şirket değil. Facebook yaklaşık yedi yüz kişi çalıştırıyor başlarında Wikipedia sadece beş kişi çalıştırıyordu. Bu örneklerin her birinde topluluğun şirketin yerini aldığını görebiliriz. Geleneksel büyük şirketler yakında kaybolacak gibi gözükmüyorlar, ama hegemonyaları kesinlikle tehlike altında. 20. yüzyıl boyunca sarsılmaz bir saltanat süren geleneksel büyük şirket yapısı, Sanayi Devrimi kalıntısıdır. Bir şirketin ana işlevi, işlem maliyetini düşürmektir. Bir şirket, malını dışarıdan temin etmek yerine kurum içinde üreterek verimliliğini artırdığı zaman ortaya çıkar ve bu şirket, kendi ağırlığı altında çökünceye kadar büyümeye devam eder; çökme noktasına gelindiğinde pazarı kullanarak işi dışarıdan temin etmek daha ucuz olacaktır. 10

11 Ama bugün çok iyi bilindiği gibi, internet iş yapma yöntemini değiştirdi; sonuç olarak şirketin doğası da değişti. İş örgütlenmesinin 20. yüzyıldaki en belirgin özelliği merkezileşmek olmasına rağmen bugün birçok çalışma, birçok sanayide ortalama firma boyutunun küçüldüğünü ortaya çıkarıyor; bu, internet sayesinde işlem maliyetlerinin hızla düştüğünün işaretidir. Dışarıdan temindeki çarpıcı artış, geçmiş on yılların örgütlenme biçimi olan firmanın, artık bu özelliğini kaybettiğini açıkça gösteriyor. Araştırmacı Thomas Malone insan ilişkilerinin evriminde, üç aşamalı şaşırtıcı bir kalıp saptamış. Birinci aşamada, insanlar küçük, bağlantısız gruplar içinde işlerini yapıyorlar. İkinci aşamada, daha büyük gruplar kuruluyor ve karar verme merkezileşiyor. Üçüncü aşamada, büyük gruplar kalıyor ama karar verme merkezden uzaklaşıyor. Politikada bu, demokrasi olarak kendini gösteriyor ve şimdi bu şaşırtıcı kalıp, iş yaşamında ortaya çıkıyor. Malone şöyle diyor: Bu merkezden uzaklaşmayı, a) iletişim maliyetlerinin düştüğü ve b) motivasyonun, yaratıcılığın, esnekliğin ve küçük olmanın diğer yararlarının iş kazancı oluşturduğu her yerde görebiliriz. Bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde, firma aslında geçersiz olmaktan çok, giderek karmaşıklaşan bir ekolojiyle derinden ilişkili bir türe evriliyor. Diğer bir deyişle firmayı, bu ekolojinin tedarikçiler, müteahhitler, tüketiciler gibi diğer varlıklarından ayıran sınırlar artık delik deşik. Bugün bilimsel cihazlardan dağ bisikletlerine ve bilgisayar çiplerine uzanan birçok alanda inovasyon görevinin imalatçıdan, bir ürünün performansını iyileştirmede fazlasıyla yetenekli olan kullanıcıya geçmekte olduğunu görüyoruz. Bu değişimi kabul eden şirketler tüketicileriyle yaratıcı bir ilişkiye girdiler, hatta ürün tasarımına yardım etmeleri için onları gerekli araçlarla donattılar. Yazar Clay Shirky bu olguyu, imalatçının bazı işlevlerin yükünü tedarik zincirinden aşağıya, tüketiciye geçirdiği downsourcing olarak adlandırıyor. Buna göre şirket daha sonra inovasyonu kurumlaştırıyor ve aynı zamanda tedarikçi olan tüketiciye geri satıyor. Tüketici katkısı için doğrudan karşılık alabilir veya almayabilir. Her şekilde asıl kazanç, tüm tarafların yararlandığı iyileştirilmiş bir üründür. Tüketiciler yeniliklerini boşlukta ortaya çıkarmıyorlar. Bireysel kullanıcılar, ihtiyaçları olan her şeyi kendi başlarına geliştirmek durumunda değiller; başkaları tarafından geliştirilen ve bedava paylaşılan yeniliklerden yararlanabilirler. Bu insanlar inovasyon toplulukları oluşturuyorlar. Bunu, benzer düşünenlerle bir şeyler paylaşmak adına da yapıyor olabilirler, ama asıl neden, topluluk yapısının inovasyon yapanlara hatırı sayılır avantajlar sağlaması. Katkıda bulunanların fikir alışverişinde bulunduğu, çalışmalarını tamamladığı sohbet odaları ve herkese açık eposta listeleri sunulabiliyor. Topluluk üyelerine, çalışmalarını geliştirmek, değerlendirmek ve tamamlamakta yardımcı olacak araçlar verilebilir. Bu araçlar da genelde topluluk üyeleri tarafından geliştiriliyor. Bu kullanıcı toplulukları, yardımlaşma dernekleri veya kooperatifler gibidir. Verim almak için üyeler genelde bir sosyal norma uymayı kabul ederler: Buluşlarını bedava ortaya koyacaklar, diğer bir deyişle buluşları üzerinde hak iddia etmeyecekler. Topluluğun varlık nedeni, birbirlerinin yarattıklarını iyileştirmektir. Bu topluluklar, çalıştıkları şirketlere büyük üstünlük sağlıyorlar; işi, bir firmanın yapabileceğinden çok daha verimli bir şekilde örgütlüyor ve gerçekleştirebiliyorlar. Firma bunlar için herhangi bir şey ödemek zorunda değil, inovasyonun işlem maliyetleri en alt seviyede. Şirketler inovasyon yapanları belirlemek, istihdam etmek, onların verimliliğini yönetmek veya çıktıyı değerlendirmek zorunda değiller. Tüm bunları topluluk yapıyor. Bu, pazarın ve kapitalist ekonomilerin işlevleriyle ilgili varsayımlarımızın bazılarına kafa tutuyor. Harvardlı Jochai Benkler sosyal üretim diye adlandırabileceğimiz yeni bir ekonomik üretim modelinin belirdiğini ileri sürüyor. (Benkler sosyal üretimi, pazar veya hiyerarşi olmaksızın örgütlenen bireylerin arasındaki işbirliği olarak tanımlıyor.) Motivasyonların dışsal ve içsel sınıfları var. Dışsal motivasyonları ödül (finansal ödül) ve ceza (patronun azarlaması) olarak düşünebiliriz. İçsel motivasyonları oluşturan şeyler ise yaratıcı doyum, projeye inanma, topluluğa duyulan sorumluluk veya itibarını yükseltme fırsatı. Araştırmalara göre açık kaynak yazılım programcıları daha çok içsel nedenlerle motive oluyorlar. Bu da insanların neden Amazon için kitap eleştirileri yaptıklarını, Threadless için tişört tasarladıklarını veya istockphoto sitesinde saatlerini vererek yeni gelenlere temel fotoğrafçılık öğrettiklerini açıklıyor. Topluluk bu motivasyonları sunan bir zemini sıklıkla oluşturabiliyor. Benkler, bu çok sayıdaki farklı eylemin hangi koşullar altındaönemli bir ekonomik üretim modeline dönüşebildiğinin anlaşılması gerektiğini vurguluyor. Diğer bir deyişle online toplulukları, firma tarafından yönetilen işgücünden daha etkili ve 11

12 üretken kılan nedir? Bunun kısa yanıtı, toplulukların yetenekli insanları çekmekte ve sonucu değerlendirmede daha iyi olduğudur. Bu işlemler giderek daha çok, hammaddesi demir veya çelik yerine, Benkler in ifadesiyle insanın yaratıcı emeği olan enformasyon ekonomisinin merkezine oturuyor. Bu kaynağının ölçülmesi, organize edilmesi ve yönlendirilmesi çok zor, ama işin içine topluluk girince durum değişiyor. Benkler ekliyor, Kişi görev için uygun olduğunu kendi başına saptadığı anda izin, anlaşma veya yönerge olmadan o işi üstlenebilir. Wikipedia için işlem maliyeti ne? Sıfır. İyi ama ya katkıda bulunan kişi yeteneğini abartmışsa? İnternet toplulukları öz denetim yapıyorlar. Örneğin, Wikipedia makaleleri genelde tek bir kişi değil, büyük grubun içindeki küçük bir grup tarafından yazılıyor. Dolayısıyla, hatalar çok çabuk düzeltiliyor. Wikipedianın geliştirdiği bir çeşit bürokrasi, sitenin doğruluk ve tarafsızlık standartlarını sürdürebiliyor. Her Wikipedia sayfası bir Wikipedialı tarafından gözetleniyor. Yine de örgütlenme biçimleri bir firmanınkini andırmıyor. Sosyal üretim, yani crowdsourcing daha ne kadar yaygınlaşacak? Aynı anda online olan bir milyardan fazla insanı anımsıyor musunuz? Bu kadar insanın her gün kendi aralarında iki ila altı milyar saat arasında boş zamanı var. O zaman yük, kalabalıkların sırtında değil; iyi bir fikirle ortaya çıkmaları ve bu fikri gerçekleştirmek için bir yol bulmaya çalışmaları gereken şirketlerde, girişimcilerde ve herhangi bir insanda. Topluluğun İşlevi İnsan toplulukları bencilliğe ve ortaklaşa ekonomik çıkara dayanarak yola koyulur. İlk insan grupları temelde av topluluklarıydı. İnsanlığın beşiği olan dünya acımasız ve tehlikeliydi. Yırtıcı hayvanlardan korunma ve yiyecek bulmanın yolu, büyük gruplar kurmaktan geçiyordu. Zamanla tarım gelişti; ve ilk uygarlıklar ortaya çıktı. Üretim fazlası mallar ticaretin ve yazının doğuşuna önayak oldu. Çok geçmeden hükmeden, rahipler tarafından hükümdarlıkları onaylanan ve bürokrasiyle her şeyin izini sürebilen bir sınıf belirdi. Bu ilk toplumların giderek artan karmaşıklığı zamanla, işgücünün memur, demirci, taş ustası gibi mesleklere ayrılmasını gerektirdi. Bu arada, topluluğun çıkarlarını genişletme veya şehrin dokumacılarını bir loncada toplama gibi üyelerinin ortak yararlarına hizmet eden camialar oluştu. İzleyen bin yıllar içinde pek bir şey değişmedi. Atla bir günlük yolculuktan daha uzak iki nokta arasında iletişim zordu, dolayısıyla topluluklar doğal olarak coğrafi kısıtlara göre örgütlenebiliyordu. Maastricht fıçıcıları ile Aachen fıçıcılarının arasında, birbirlerinden 30 km uzaklıkta olmalarına rağmen pek bir bağlantı yoktu. Ortaçağ ve Rönesans boyunca tüm sosyal ve ekonomik düzenlemelerin yapı taşı, topluluk olarak kaldı. Tımarın, eyaletin ve Japonya da hanın oluşumu bu yolla gerçekleşti. Sanayi Devrimi, topluluğun doğasını geri dönülemez şekilde değiştirdi. Firma, ekonomik faaliyetin tanımlayıcı yapısı olarak ortaya çıkınca topluluklar, ölçülebilen ekonominin dışında bir role itildi ve kermeslere, okul aile birliklerine, Rotary ve briç kulüplerine, bovling liglerine indirgendi. Topluluk bu yeni şekliyle bile ekonomiye katkıda bulunmayı sürdürdü ama bunlar belirlenmesi ve nicelendirilmesi zor şeylerdi. Firmalar fiziksel sermayeyi ve insan sermayesini örgütlerken topluluklar sosyal sermayenin temelini oluşturuyordu. Sosyal sermayeyi, karşılıklı çıkarlar için işbirliğini ve koordinasyonu kolaylaştıran ağlar, normlar ve güven gibi sosyal organizasyon nitelikleri olarak tanımlıyoruz. Sosyal sermaye, ekonomi motorunu çalıştıran yağ gibidir. Topluluklar bugün şekil değiştiriyor, çoğu internette toplanıyor. Ve şimdi iş yapma yöntemlerimizde devrim yaratıyorlar. Üçüncü Yer İnternete ulaşabilen bir milyar kişi çoğunlukla benzeşim çizgisi doğrultusunda örgütleniyor. Coğrafya, sınıf, eğitim seviyesi gibi etmenler ise ilgisiz addedilir. Benzeşim çizgisi doğrultusunda oluşan gruplar, enformasyon üretimi için özellikle uygundur. İnternet topolojisi Milyar ı organize ederek crowdsourcing in yükselişine olanak tanımış, hatta bu yükselişi neredeyse garantilemiştir. Sanal toplulukların doğası üzerine ortaya çok fazla görüş atılıyor. Eleştiriler genelde, internette geçirilen zamanın topluluğun yapı taşını oluşturan yüz yüze temasın yerini almasına yönelik. Oysa, sosyal ağ sitelerinin patlayan popülaritesinin gösterdiği gibi insanlar son yıllarda, birçok işlevi yerine getiren yeni topluluklar yaratıyorlar. Sosyal ağ sitelerinin mimarisi, arkadaş grupları içinde ve arasında bağlantıların kurulmasını özendiriyor. Online top- 12

13 lulukların hızlı büyümesinin ekonomimize ve kültürümüze etkisini yeni yeni anlamaya başlıyoruz. Bunun, birbirleriyle sadece dolaylı tanışıklığı olan ve geniş bir alana yayılmış bireyler arasında işbirliği gerektiren crowdsourcing le özel bir ilintisi var. Bu, yeni farkına vardığımız bir kaynak. Çeşitliliğin Yeteneğe Baskın Çıkması Araştırmalar grupların uzmanlara üstünlük sağladığını gösteriyor. Çünkü onlarda farklı bir şey var: Çeşitlilik. Birçok deneyin sonucunda, Çeşitlilik Yeteneğe Baskın Çıkar Kuramının temeli atıldı. Buna göre belirli bazı koşullarda, rasgele seçilmiş bir problem çözücü grubu, en iyi çözücülerin toplandığı gruptan daha iyi iş çıkarır. Kolektif zekâyı anlamak için çeşitliliği anlamak gerekir ve kolektif zekâ, crowdsourcing in ana kategorilerinden birinin yaşamsal bileşenidir: Problem çözmek, gelecekteki sonuçları öngörmek veya kurum stratejisini yönlendirmeye yardım etmek için birçok insanın bilgisinden yararlanma çabası. Kolektif zekâ, karınca kolonilerinde gördüğümüz ve tek bir organizmanın hücreleri gibi hareket eden bir çeşit grup bilişidir. Bunu aynı zamanda, milyonlarca bireysel tercihin tek bir kararla sonuçlandığı oy verme ritüelinde de görüyoruz. Sosyolojiden davranışsal psikolojiye ve bilgisayar bilimine kadar birçok alandan bilginler, bu olguyu 20. yüzyılın başlarından beri inceliyorlar, ama internetin ortaya çıkışı, kolektif zekânın önünü büsbütün açmış ve onun yeni anlamlar kazanmasını sağlamıştır. Kolektif zekâ, teori yerine pratikte daha iyi çalışıyor. Çıkan sonuçlar, işlerin yürümesiyle ilgili tüm bildiklerimizin dışına çıkıyor ve mantığa aykırı geliyor. İnternet bu alanda ve diğerlerinde, insan davranışına dair anlayışımızın üzerinden geçmemiz için bize fırsat tanıyor. Dolayısıyla crowdsourcing in uygulamalarına girmeden önce bunun işleyişini ele alan teoriler oluşturmamız gerekiyor. Crowdsourcing eşitlikçi bir ilkeyi temel alır: Her birey, bir başkasının değerli bulacağı bir bilgiye veya yeteneğe sahiptir. En geniş anlamda crowdsourcing, bu iki kişi arasında bağlantı kurar. Yine mantığa aykırı düşecek bir şey söylemek gerekirse birey tüm tuhaflıklarıyla crowdsourcing in merkezindedir. Tüm özelliklerimizle doğum yeri, aile, coğrafya, deneyim ve bizi oluşturan tuhaf simyanın sayısız değişkeniyle crowdsourcing in hammaddesiyiz. Özgünlük büyük grupların geçer akçesi olduğunda, siyasette biraz talihsiz bir anlam yüklenen çeşitlilik ortaya çıkıyor. Ama crowdsourcing de çeşitlilik kavramını, çeşitlilik siyasetinden ayırmak gerekiyor. Bilginler ve girişimciler farklılıklarımızın toplamının, sorun çözmek, yeni ürün geliştirmek veya bu dünyayı, internette ve dışında, yaşanması daha ilginç bir yer haline getirmek üzere uygulanabilecek yoğun bir güç oluşturduğunu keşfetmeye başladılar. Tek ortak noktamız hepimizin epey değişik olduğudur. Bilgisayar şebekeleri çağında bu, gerçekten iyi bir şey olabilir. Çeşitlilik İktisatçı F.A. Hayek, serbest piyasa politikalarına öncülük eden kuramların sahibi ünlü bir iktisatçıdır. Hayek piyasanın, bireyin veya uzmanın müdahalesiyle ekonomik faaliyetleri düzenleme becerisi sekteye uğrayan, son derece etkili ve verimli bir mekanizma olduğuna inanıyordu. Hayek 1945 tarihli ufuk açıcı Toplumda Bilgi Kullanımı yazısında, belli bir bilgi kategorisinin, toplum tarafından yeterince takdir edilmediği gözleminden söz ediyordu. Bu kategori, zaman ve mekân koşullarına dair özel bilgiydi. Bu yerel bilgi veya bugünkü adıyla enformasyon dan dolayı hemen her bireyin, yararlı olabilecek benzersiz enformasyona sahip olduğu için diğer insanlara göre belirli bir avantajı vardır. O zaman geriye, bu yayılmış enformasyonu toparlamak kalıyordu. Kısaca, en büyük açmazlarımızın çözümleri elimizdedir; yapmamız gereken tek şey bu bilgiyi merkezi bir depoda toplamaktır. Bize, Napoleon gibi büyük adamların tek başına hareket ettiklerini söyleyen bir tarih öğretildi. Ama gerçek çok daha karışık ve sıçramaları yapanlar ile makasları alanların arasındaki karmaşık etkileşimi içeriyor. Tarih, herkesi yeni bir bakış açısına yönlendirmek için çaylakların gelip kendilerine özgü görüşlerini ortaya koymalarını bekliyor. Kalabalık, Kalabalık Olmadığı Zaman Çeşitlilik, kolektif zekâyı canlandırmak için gerekli, fakat çeşitliliğin varlığı yeterli değil. Onu sürdürmek de gerekli. İster bir barda ister bir sohbet odasında olsun, yeteri kadar insanın bir araya geldiği her yerde gizemli dinamik çalışmaya başlıyor. İnsanlar ya farklılıklarını vurguluyor ve karşıt 13

14 kamplarda toplanıyorlar ya da farklılıklarını önemsemeyip uzlaşmaya çalışıyorlar. Her ikisinin de net bir sonucu var: Kalabalığın içindeki çeşitlilik azalıyor. İnsanlar binlerce yıl boyunca evrilip son derece sosyal yaratıklara dönüşmüşler. Pek çok durumda barışçıl bir anlaşmaya varma yeteneğimiz, yaşam ve ölüm arasında seçim anlamına gelmiş. Ama enformasyon pazarı ve problem çözme ağı benzeri crowdsourcing modellerindeki kolektif zekâ söz konusu olduğunda, uzlaşma ters tepiyor. Kalabalık sözcüğünün tanımı ortak bir özellik çevresinde toplanan insan grubu dur. Öte yandan çok miktarda ortak özellik, kolektif zekâyı azaltır. Kolektif zekâ, bir grup insanın sahip olduğu çeşitlilik ve bireysel görüşlerini ifade edebilme yetenekleriyle doğru orantılıdır. Çeşitliliğin yeteneğe baskın çıkması için başka koşullar da var. İlk olarak, problem zor olmalı. Ayakkabı bağı bağlamak için farklı bireylerden oluşan bir gruba ihtiyaç yok. Sonra, kalabalık eldeki problemi çözebilmek için bazı niteliklere sahip olmalı. Rasgele seçilmiş bir metro yolcuları grubunun, daha verimli bir reaktör tasarımı için bir nükleer mühendisler grubunu alt etmesi beklenemez. Ve son olarak, farklı yaklaşımlar içeren bir dizilimi garantilemek için katılımcılar yeterince büyük bir havuzdan çıkmalı ve katılımcıların bireyselliklerini yerel bilgilerini ifade etme yetenekleri engellenmemeli. Kolektif Zekâ İş Başında Kalabalık, bir yetenek yelpazesine yayılmış durumda ve bazı kişiler, bir zamanlar ancak nadir akademik çevrelerde bulunan bilimsel yeteneğe ve uzmanlığa sahip. Uzak görüşlü şirketler bu entelektüel sermaye havuzundan yararlanıyorlar ve süreç içinde Ar-Ge nin çehresini değiştiriyorlar. InnoCentive in bilimci ağını oluşturan çözücü var. Melcarek içeri. Baştan itibaren InnoCentive, ağın geçici uzman hazinesine erişmek için can atan firmalara kapılarını açtı. Boeing, DuPont ve tabii ki Procter & Gamble gibi şirketler şimdi en inatçı bilimsel problemlerini InnoCentive in web sitesinde yayınlıyorlar ve InnoCentive ağındaki herhangi birisi bunları çözmek için çaba harcayabiliyor. Şirketler genelde çözücülere dolar ila dolar arasında ödeme yapıyorlar. (InnoCentive e de katılım ücreti ödüyorlar.) İnsanlar bunu dış kaynak hizmetiyle karıştırıyorlar, halbuki öyle değil. Dış kaynak hizmetlerinde belirli bir hizmet için birini tutarım, iş yapılır ve ilişki biter. Bu, yıllardır uygulanan işe almadan pek farklı değil. BİnnoCentive ise dışardan insan bulmakla ve onları son derece yaratıcı ve işbirliği gerektiren süreçlere dahil etmekle ilgili. InnoCentive in çoğu problem çözücüsü, ehliyetli bilim insanları, ama önemli bir kısmı da kendi odalarında çalışan hobi sahipleri. İlerlemenin yolu yeni bilgi edinmekten değil, sahip olduğumuz bilgiyi bir araya getirmekten ve onu kullanmaktan geçiyor. Uzmanlaşma modasının on yıllarca hüküm sürdüğü iş ve bilim alanlarındaki insanlar için bu bulgular yepyeni. Ama bu bulgular, iktisat sosyolojisinde uzun araştırmalar sonucu ortaya çıkan ve zayıf bağların gücü olarak adlandırılan ilkeyle tam anlamıyla uyuşuyor. İyi tanıdığımız insanlar bizimle hep aynı şeyleri bilirler aynı bekârlar, aynı iş olanakları ve aynı boş daireler. Bizi hayatta ilerleten şey tanıdığımız insanlar değil, iyi tanımadıklarımızdır. Zayıf bağların gücü, iş çevrelerinde derinlere yerleşmiş bir önyargıya meydan okuyor. İnsan şebekelerinde, benzer kişilerle ilişki kurmaya güçlü bir eğilim vardır. Dolayısıyla, şirketler bir problemin çözümü için dışarıya başvurmak durumunda kaldıklarında iyi tanıdıkları insanları, şirketleri ve laboratuvarları seçiyorlar, böylece şirket içi problem çözümünde var olan araştırma önyargılarının aynılarıyla karşılaşıyorlar. Bu işi yapmanın yolu, problemi InnoCentive inki gibi büyük bir ağda yayınlamaktan veya çiçeğinize çok sayıda böceğin gelmesini sağlamaktan geçiyor. Ama bu, söylendiği kadar kolay değil. Firmalar, problemlerini dışarıya duyurmaya hazır değiller. Geleneksel şirket kültürü, iç enformasyona dışardan erişimi artırmak değil, sınırlamak üzerine gelişmiştir. İnternete bağlanan kalabalığın yaklaşık sayısı olan Milyar, Üç Milyara eriştiği zaman ne olacak? Birlikte çalışan bu beyinler hangi kolektif bilişsel başarıya imza atacaklar? Şimdiye kadar crowdcasting ağlarını ve tahmin piyasalarını tümüyle ayrı olgu olarak değerlendirdik. Aslına bakılırsa akıllı kalabalıkların perspektifinden bakılırsa bu doğrudur. 14

15 Ama konu crowdsourcing e geldiğinde bir kuram oluşturmak zorlaşıyor. Halihazırda uygulanmakta olan crowdsourcing bir kurama oturtmamız gereken ekonomik bir üretim biçimidir. İnternet, değişimi o kadar hızlandırıyor ki kuram ayak uydurmakta zorlanıyor. Bu yüzden gerçek dünyada bazı kolektif zekâ uygulamalarının enformasyon piyasası ya da problem çözme ağı olmadıklarını, ama bu ikisinin ilginç bir melezi olmalarına şaşırmamak gerekir. Crowdsourcing in şaşmaz kuralları yoktur. Bazen en iyi strateji doğaçlamadır. Kalabalıkların aklından yararlanmak, kalabalık tarafından zaten bilinen şeylerin içinde gezinmek demek. Bu tür crowdsourcing uygulamaları genelde, bireysel katkıda bulunanlardan az zaman ve az enerji harcamalarını talep eder. Aynı zamanda insanların işlerini daha iyi yapmalarını sağlar, ama çalışanları işlerinden etme tehditi taşımaz. Yüzde 1 in İşin Yapılış Şeklini Nasıl Değiştirdiğine Dair Crowdsourcing i oluşturan faaliyetler, kalabalığın kendisi kadar çeşitlilik gösteriyor. Crowdsourcing kavramları çok geniş bir yelpazeyi kapsar. Tahmin piyasalarının yeni çözümler için kolektif beyinden yararlanmasına benzer şekilde, başka bir crowdsourcing biçimi de, yenilenebilir ve sürekli buluş kaynağı olan insanın yaratıcı enerjisini kullanıyor. Kullanıcı kaynaklı içerik gibi zayıf bir isimle anılan bu yaratıcı enerjinin ürünleri son yıllarda müthiş bir hızla çoğalmakta. Crowdsourcing, kullanıcı kaynaklı içerikle aynı anlama gelmese de, sıklıkla onun çevresinde bir iş oluşturabiliyor. Hemen tüm kültürün kullanıcı kaynaklı içerik olarak nitelendirilebileceği bir dönem yaşandı. Fotoğrafın, filmin, fonografın ve radyonun, kültürel ürünlerin büyük çapta metalaşmasına yol açtığı dönem olan kitlesel üretimin yükselişinden önce, izleyici ile yaratıcı arasındaki ayrım çok daha küçüktü. Sanayi döneminden önceki yüzyıllarda, yaratıcılar ile izleyiciler arasında daha karmaşık ve etkileşimli bir ilişki vardı. Yeni müzikal kompozisyonlar, bölgesel tercihe ve bireysel arzuya göre yorumlanacak ciltlenmemiş sayfalar halinde dağıtılıyordu. Çoğunluğu kırsal alanda yaşayan toplumda Victoria dönemi eğlencesi, yerel tiyatrolar, kilise vaazları, cumartesi dansları ve evde oynanan çeşitli oyunlardan ibaretti. Eğlence, insanların birbirini eğlendirdiği özel veya en fazla bölgesel bir olaydı. Bugünün standartlarıyla hit olarak tanımlanabilecek çok az kültürel ürün vardı. Fonograf, radyo ve sinema gibi modern teknolojilerin yükselişiyle bu durum çok çabuk ve çarpıcı bir şekilde değişti. Kültürün kitle üretimi ve dağıtımı, daha edilgen bir tüketim tarzı gerektiriyordu. Kültür üreticileri ile kültür tüketicileri arasında bir bölünme yaşandı. Bu tarihsel açıdan bakıldığında, kullanıcı kaynaklı içeriğin hızla artmasının yeni bir olgu olmaktan çok, medyayla anlamlı bir etkileşime girme ve onun yaratılmasına katkıda bulunma dürtüsünün hiçbir zaman kaybolmadığının işareti olarak görülür. Kendi öz yapısı ademi merkeziyetçiliği vurgulayan internet, medya üretimi ve tüketimine katılımcı bir yaklaşımı destekleyen doğal bir platform oluşturdu. Star Trek ve Harry Potter gibi özgün eserlerin hayranlarınca o eserin olay yerleri veya karakterleri hakkında yazılmış öykülerin toplandığı fan fiction ın yükselişi, öykünün her anlatıcıyla değiştiği antik öykü anlatma geleneğinin modern biçimidir ların başında World Wide Web in ortaya çıkışından çok önce internet, ilkönce e-posta, sonra herhangi bir topluluk web sitesi veya Yahoo gruplarının tartışma forumları yoluyla çoktan çoka iletişim aracı şeklinde gelişti. Doğal olarak webi ilk kullananlar interneti tanıyanlardı; dolayısıyla ilk web siteleri, bireyin katkılarını bunlar çoğunlukla şimdi olduğu gibi aşırı heyecanlı fikirler olsa bile destekleyen benzer modellerdi. İnternette en az ziyaret edilen blog ile en büyük pazarlama sitesinin kapladığı kültürel arazi aynıdır: Her ikisi de bir tık ötededir. Crowdsourcing etkili bir maliyet kısan strateji olmanın ötesinde, yüksek matematik notları olan erkek çocuklarının mühendislik okullarına ve bilim projeleri hayalleri kuran kız çocuklarının sosyal bilimlere yönlendirilmediği bir ekonomi oluşturma potansiyeline sahiptir. Yüz kişiye bir fotoğraf makinesi verin, doksan dokuz adet bulanık ve bir adet kalıcı, yani satılabilir fotoğraf elde edersiniz. Yaratıcı çalışmayı crowdsourcing yapmanın özü, iyiyi ucuzdan ayırabilmekte yatıyor. Crowdsourcing içeriğinin mekaniği ile kalabalıkların mekaniği birbirinden çok farklıdır. Tahmin piyasasında veya bir crowdcasting ağında görev, çok geniş bir alana dağılmış enformasyonu toparlamak ve bunu iyi kullanmaktır. Bunun da 15

16 kendine göre zorlukları var. Kalabalık çeşitlilik içermeli ve ister bilim ister borsada olsun belli bir hüneri olmalıdır. Ama kalabalık genelde birbiriyle etkileşime girmemelidir. Etkileşim, görüş alışverişine yol açıyor, bu da kolektif zekânın beslendiği düşünce çeşitliliğini azaltıyor. Bunun tersine, yaratıcı bir çalışmayı crowdsourcing yapmak genelde, kendi hünerine ve daha da önemlisi birbirine derinden ve sürekli bağlılık duyan insanlardan oluşan sağlam bir topluluğu geliştirmek demektir. Crowdsourcing, geleneksel ödeme biçimlerini uygulamadığı için kural olarak finansal ödül yoktur veya çok düşüktür sosyal çevrenin yaratıcı üretime sağladığı katkı sayesinde emek anlam kazanıyor. Hangi yolla ifade edilmiş olurlarsa olsunlar iyi fikirler sahiplerine itibar sağlarlar. Diğer kişiler doğal olarak, yetenekli akranlarının oluşturduğu standarda erişmeye veya onu geçmeye çalışırlar. Bu da topluluğun ürettiği eserin genel kalitesini etkili bir şekilde yükseltir. Topluluk üyeleri arasındaki etkileşimin genelde beceriyi geliştirmeye dönük bir süreç izlemesi bir rastlantı değildir. İnsanlar öğrenmeyi ve öğretmeyi seviyorlar. Topluluk, en yetenekli üyelerini bulma ve onların çalışmalarını vurgulamada kusursuz bir iş çıkarıyor. Bu filtrenin olmadığı durumlarda iyiyi kötüden ayırma görevini crowdsourcing uygulayan şirket yapmak zorundadır. Crowdsourcing de sunulan büyük hacimli öneriler göz önüne alındığında bu, taşınması ağır bir yüktür. Sonuç olarak, benzer düşünenlerin eşliğinde hoşlandığımız bir işi yapmak son derece eğlencelidir. Crowdsourcing uygulamak isteyen şirketleri bu konuda cesaretlendiren şey apaçık ortada. Crowdsourcing şirketlere, anahtar işlevleri sıfır maliyetle gerçekleştirebilecek adanmış bir işgücü sağlıyor. Ama crowdsourcing öyle kolay bir iş değil: Topluluğu oluşturmak ve onu sürdürmek zor olabilir. Yöneticiler, onyıllardır süregelen standart iş protokolünün dışında düşünmeliler. İnsanlar ücretten çok katkılarını sahiplenmeyi önemsiyorlar. Dolayısıyla şirket, fikri mülkiyetle ilgili daha hassas bir yaklaşım sergilemelidir. Bu anlamda imtiyaz haklarını paylaşma anlaşmalarını net bir şekilde sunmalı veya çalışmanın tüm haklarından vazgeçmelidir. Topluluk üyeleri şirketi sahipleniyorlar. Bu da karar verme sürecini onlara açmak demek son derece rekabetçi bir ortamda yol alan bir şirket için bu zor bir karardır. Ama bu, tek çare olarak gözüküyor. Topluluğa direktif veremiyorsunuz, onlara sadece yol gösterebiliyorsunuz. Katkıda bulunanlar, tam şeffaflık dışında hiçbir şeye tahammül edemiyor; dürüstlük güveni besliyor. Üyeler kötüye kullanıldıklarını hissettikleri anda başka bir siteye, büyük bir olasılıkla rakip siteye kayıyorlar. Kalabalık yeni beceriler edindikçe başka mallar da kıtlık sonrası döneme girmeye başlıyor. Bunların arasında, DVD satışlarında patlama yaratan kullanıcı içerikli pornografi bile var. Kalabalık aynı zamanda reklam yapıyor, TV senaryolarına katkıda bulunuyor, kendi müziğini kaydediyor ve dağıtıyor. Politika analizi yapıyor, kendi video oyununu yaratıyor ve uzun metrajlı film çekiyor. Şimdilik tüm bu faaliyetler, stock foto veya porno sektöründe yaşanan ekonomik çalkantıdan uzak, paralel bir evrende yer alıyor gibi. Ama bu yaratıcılık patlamasını pazarlanabilir bir ürün haline sokmak isteyen şirketler arttıkça paralel evrenler çarpışmaya başlıyor. Şirketlerin bu çabalarını, profesyonel üretimden topluluk üretimine geçiş demek olan crowdsourcing olarak adlandırabiliriz. Tahmin piyasaları ve problem çözücü şebekeler çoğalan bir doğaya sahiptir: Şirketlere, ister bilimsel bir çözüm bulmak, ister üretim kaynaklarını en iyi şekilde paylaştırmak olsun, eski işleri yapmanın yeni yollarını önerirler. Önemli bir nokta daha var: istock gibi online topluluklar, crowdsourcing in mali yönden tasarruf demek olduğu fikrine kesinlikle karşı çıkıyorlar. Hiç kimse kullanılmak istemiyor. Sonuç olarak istock, çok değerli ama ölçülmesi imkânsız bir değer sunuyor: Anlam. Alışverişin anlamlı olması gerekiyor. Kâr sonra gelebilir veya hiç gelmeyebilir. Başka bir gerçek, katılımcıların tutkulu ve bilgili oldukları konulara rağbet etmeleridir. Böylelikle, ön araştırmaya fazla zaman ayırmadan veya fazla istek duymadan profesyonellere üstün geliyorlardı. Bir topluluğu geleneksel ve hiyerarşik bir örgütten daha verimli kılan şey, entelektüel kaynakların bu şekilde doğal olarak dağıtılmış olması. Crowdsourcing i en iyi koşullarda böylesi verimli kılan ikinci unsur, kendini örgütleme mucizesi. Şebeke Çağında Gazetecilik Gazetecilik bilim gibi, birçok benzer nedenlerden dolayı crowdsourcing e elverişlidir. Bilimsel araştırmada ve gazetecilikte temel çalışma, az eğitim gerektiren veri toplamakta yatar. Kalabalığın profesyonellere üstün geldiği gazetecilik tam olarak budur; bunun basit açıklamasıysa kalabalığın daha kala- 16

17 balık olduğudur. Bir gazete, maruldaki fiyat farklarını ortaya çıkarmak için şehre yirmi beş muhabir gönderemez. Böyle bir talimat veremez. Ama bu, bir tüketici için önemli enformasyondur. Fiyat araştırmasının radyo dinleyicileri arasında çok popüler olmasının ardında bu yatar. Bu örnekler kalabalığın en çarpıcı özelliğini ortaya çıkarıyor: Büyük sayıların gücü. AP, tüm dünyadaki haber kuruluşlarına kıyasla daha büyük bir haberci ağına sahip üç bin muhabir, fotoğrafçı ve videografçı. Ama AP nin stratejik planlama müdürü Jim Kennedy nin mutlulukla belirttiği gibi bu sayı, NowPublic katılımcılarının yanında damla gibi kalıyor. Dışarıda koca bir dünya var. NowPublic le daha büyük bir alanı kapsıyoruz ve kendi habercilerimizin ötesinde bir radar sistemine sahip oluyoruz. Kennedy, webin varlığıyla haber amacının artık bir iki iyi fotoğraf elde etmek olmadığını söylüyor. Mümkün olduğu kadar çok görüntü yakalamak. Crowdsourcing dediğimiz zaman işimizi kolaylaştıracak bir sihirli değneğe odaklanıyoruz, fakaz sanırım zamanla bu değişecek. Kapsama alanımızın, amatörlerin ve profesyonellerin katkılarıyla daha da genişleyeceğini düşünüyorum. Crowdsourcing in en büyük çıkmazlarından biri şu: Kalabalık o kadar büyük sayılarda yanıt veriyor ki istock un 2 milyon fotoğrafçısını veya YouTube a sunulan 80 milyon videoyu düşünün sunulanları değerlendirmek, en büyük ekiplerin bile başa çıkamayacağı bir göreve dönüşüyor. Neyse ki bu noktada kalabalık en zeki oyununu ortaya koyuyor: Kalabalık, kendi kendinin filtresi oluyor. Yüzde 10 un İyiyi Kötüden Nasıl Ayırdığına Dair Crowdsourcing hakkında bilmek istediğiniz her şeyi Fox TV de bulabilirsiniz. Son derece popüler şarkı yarışması American Idol, ülkedeki en yetenekli (ve en yeteneksiz) divaları, rockçuları, hisli şarkıcıları sahneye çıkarıyor ve izleyicilerin en iyiyi seçmelerine olanak tanıyor. Her sezon binlerce yarışmacı şov için sınavdan geçiyor ve ünlü jüri üyeleri tarafından elendikten sonra izleyiciler, telefon mesajlarıyla yarı finalistler hakkında son kararı veriyorlar. American Idol, crowdsourcing in en önemli yönlerinden ikisini kapsıyor. Yaratıcı yetenek ile bu yeteneği değerlendirecek sezgi ve zekâ. Altıncı sezon finalinde 80 milyon oy gönderilmişti. Bu, ABD de 2006 ara seçimlerinde kullanılan oy sayısıyla hemen hemen aynıdır. American Idol, yeni bir dönemin habercisidir. Oy kullanmak artık okullarda iki yılda bir yapılan bir şey olmaktan çıkıp, birkaç günde bir cep telefonundan yapılan bir şey haline geldi. Oy kullanmak artık tüketim kültürünün bir parçası. Bugün insanlar, atıştırılacak cipsin tadından bu kitabın kapağına kadar her şeyde oy kullanma fırsatına sahipler. Bu, gücün üreticiden tüketiciye incelikli ve önemli geçişinin bir parçası. Bu kararları oylamanın, bir crowdsourcing biçimi olduğu kesin. Ama bunun da ötesinde kalabalığın bir filtre görevi görmesi, crowdsourcing in önemli bir parçasıdır. Basitçe belirtmek gerekirse kalabalığın oluşturduğu katkıların sayısı genelde o kadar fazla ki bunları ancak kalabalığın kendisi ayıklayabilir. Kalabalık öylesine güçlü ki, webde akan büyük miktarlardaki enformasyonu yönetecek kapsamlı sınıflandırma sistemi için milyonlarca internet kullanıcısının kolektif kararları kullanılıyor. Bu, kullanıcıların günün hangi haberlerinin ilgiyi hak ettiğini oyladığı Digg.com gibi sosyal medya sitesi biçiminde ya da kullanıcıların webde rastladıkları enformasyona etiket veya anahtar sözcük yapıştırarak crowdsourcing uygulanmış alternatif bir sınıflandırma yaratmak şeklinde olabilir. İlke aynı: İnternet üzerindeki malzeme miktarı, tek bir kişinin sınıflandırma ve düzenleme yeteneğini aşıyor. Kalabalık hem enformasyonun kaynağı hem de onu düzenleyen güç. Crowdsourcing bir hacim işi: Bu haliyle, Sturgeon Yasası denilen kullanıcı kaynaklı içerik düsturuna çok şey borçludur. Bu yasa, her şeyin (özellikle kullanıcı kaynaklı içeriğin) yüzde 90 ının berbat olduğunu söylüyor. Sturgeon Yasasının öbür yüzü doğal olarak, geri kalan yüzde 10 un zırva olmadığına, daha az bir miktarın ise kesinlikle iyi olduğuna işaret eder. Sunulanların sayısı arttıkça, değerli (satılabilir veya kullanılabilir) olan da artıyor. Doğal olarak mükemmeli berbattan ayırma sorunu ortaya çıkıyor. Bu bizi, hatları yavaşça beliren bir başka kurala getiriyor: 1:10:89 kuralı. Buna göre bir sitedeki her 100 insandan 1 i gerçekten bir şey yaratacak, 10 kişi bu yaratılan şey üzerinde oy kullanacak ve geri kalan 89 u ise yaratılanı tüketecek (buna bazen 1:9:90 kuralı deniyor ama ilke aynı). Geride bıraktığımız bölüm, yüzde 1 in ne yaptığına ayrılmıştı. Bu bölüm ise, eşit şekilde önemli bir katılımcı sınıf olan yüzde 10 un rolünü inceleyecek. 17

18 Belirli bir çalışmanın kullanmaya değer olmasını sağlama almak amacıyla yeteri miktarda katkı yapılması için kritik kitle gerekiyor ama başka bir kritik kitleyi oluşturmak da aynı derecede önemli: Birkaç cevher bulmak için toprağı hevesle kazacak oy veren aktif bir topluluk. Bunu Alır mıydınız? Kullanıcıların hem tişört tasarladıkları hem de kazananı oyladıkları Threadless modelinin güzelliği, şirketin tişört tasarımı için online gönüllüleri olmasının yanında üreteceği her tişört için ne kadar talep olduğunu anında bilmesi. Müşteriye oy hakkı vermenin çifte yararı vardır. Onlar müdahil olmaktan mutlular; siz de kaç parça yapacağınızı biliyorsunuz. Bu birçok açıdan evrimsel bir adım. Eğer müşteri her zaman haklıysa neden ona kendini daha iyi ifade edecek yollar tanınmasın? Şimdi, müşterinin ne istediğini kolaylıkla ve hassas bir şekilde saptayabileceğimiz bir teknolojiye sahibiz. Bunun bir üreticiye veya bir perakendeciye veya servis sağlayıcıya sağladığı üstünlük açıkça ortada: Tüketici talebini ne kadar iyi anlarsan onu o kadar iyi karşılayabilirsin. Müşterilerinizin çok daha geniş bir kesimi, tercihlerini internet üzerinden çok daha detaylı ve severek iletebilecekken neden pahalı, zahmetli ve sonuç olarak kararsız hedef gruplar için para harcansın? American Idol ın en parlak manevrası izleyici oylaması değildir. Her sezonun birincisi büyük ikramiye olarak bir milyon dolarlık bir sözleşme kazanıyor ama asıl kazananlar plak şirketi Sony BMG ve yapımcı 19 Entertainment. Sony BMG sadece American Idol yarışmacılarından 100 milyona yakın albüm sattı. Şovun kendisi de, televizyon tarihinin en büyük ve tutarlı izleyicilerine erişerek bir promosyon kanalı gibi çalışıyor. Bu açılardan American Idol bir TV şovu değil; o tarihin en büyük odak grubu. Crowdsourcing mantığıyla tüketen ve oy verenler, basitçe söylemek gerekirse cüzdanlarını henüz açmamış olan müşteriler. Hipermetinle Oylama Son on yılda internette gezinen enformasyon miktarı üstel oranda artmış durumda: Şu anda yaklaşık 15 milyar web sayfası var; çılgınca çoğalan görüntü, müzik, video ve diğer iletişim biçimlerini buna ekleyebiliriz. Bu enformasyon büfesi o denli büyüyor ki, içeriği ayıklamak ve düzenlemek için bilgisayar biliminin en usta beyinleri devreye giriyor. Şimdiye dek bilinen en büyük enformasyon deposu webi düzene sokarken iş başında olan temel güç: kolektif değerlendirmemiz. Tüm bunları olası kılan ise Google. Google un arama motoru, ister bir gazete makalesinde olsun ister bir blog girişinde, enformasyonun önemini belirleme gücünü kalabalığın eline veriyor. Bu, insanların webi algılama alışkanlıklarına pek benzemiyor. Google dan önce hangi malzemenin ilgiyi hak ettiğine kalabalık yerine uzmanlar karar veriyordu. Google, insanların bireysel kararlarının düzgün bir şekilde bir araya getirildiğinde, tersi durumda başedilemez büyüklükte olan enformasyonu bir düzene sokabileceğini kanıtladı. Google, internet içeriğini sınıflandırıp düzenlemek için uzmanlar yerine milyonlarca bireyin organize olmamış hareketlerine güvenerek yüzyılların geleneksel bilgeliğini neredeyse tek başına altüst etti. Google un sisteminin güzelliği, bireysel kullanıcıların ek bir çaba göstermek zorunda olmamalarıdır. Kalabalık fikrini, doğal davranışının bir parçası olarak ifade ediyor. Bu kolektif davranışlar süreç içinde kendi içinde bir bilgi tabanı oluşturuyor. Google 15 milyar web sayfasının okunması ve analiz edilmesi için insan atamak zorunda değil. Kalabalık bunu kendi başına yapıyor. İşbirliğiyle filtrelemeyi yaygınlaştıran ise, dev online kitap satıcısı Amazon oldu. Amazon un getirdiği yenilik, kullanıcılar yerine parçalar arasındaki ilişkileri analiz etmekti. Diğer bir deyişle, Amazon her müşterinin satın aldığı şeyin dikkatle izini sürerek elde ettiği büyük miktardaki veriyi, iki ürün arasındaki ilişkiyi bulmak için kullanabiliyor. İki kitabın hiçbir ortak noktası yok ama birini alan diğerini de alıyor. Neden? Amazon tahminde bulunmuyor ve buna ihtiyacı yok. Sadece iki kitap arasındaki ilişkiyi vurgulamak, satışı körüklüyor. Son zamanlarda kalabalığın filtreleri, arama teknolojilerinin ve eticaretin ötesine geçti. Kütüphanecilerin bir zamanlar kütüphanelerinin içeriğini düzenleyen endeks oluşturmalarına benzer şekilde web kullanıcıları da giderek yarattıkları ve tükettikleri içeriği etiketlerle endeksliyorlar. Etiketleme bloglarla başladı ama bu yüzyılın başından itibaren beliren birçok sosyal medya biçimine hızla uygulandı. 18

19 Bu tarz kalabalık filtrelerinin benimsenmesiyle diğer crowdsourcing biçimleri geride kalıyor. Aldığımız haberler bile, milyonlarca okuyucunun toparlanmış düşünceleriyle şekilleniyor. Tüm bunlar, çevremizdeki dünyayı nasıl gördüğümüzü kökünden değiştiriyor. Bir zamanlar bir uzmanın dünyadaki bilgiyi seçme ve düzenlemedeki hâkimiyeti sorgulanamazdı. Birkaç yıl içinde bu işlev büyük çapta demokratikleştirildi. Tüm demokrasi biçimlerinde olduğu gibi olumlu etkiler her zaman rahatsız edici sonuçlarla birlikte geliyor. Güruhun uzmanın yerini aldığını ve hepimizin toplu halde aptallaştığımız bir kitlesel sıradanlığa balıklama daldığımızı ileri sürernler de var. Ben de bu kaygıları paylaşıyorum. Google, YouTube ve Digg hepsi bir çeşit güruh egemenliği ve önemleri arttıkça güruhun etkisi de artacak. Crowdsourcing ve özellikle kalabalığın oylama mekanizmaları uzun zamandır süregelen bir eşitsizliği düzeltiyor. Kültür endüstrisi uzun süredir birkaç seçkin tarafından kontrol edilmişti. Prime time televizyonun açıkça ortaya koyacağı gibi en düşük ortak paydayı kendi başlarına bulmakta hiç de zorluk çekmiyorlardı. Belki de bir nebze demokrasi, kültür endüstrisinin ihtiyacı olan uyarıcı etkiyi yapacaktır. Kötümser bakış açılarının tersine uzmanın ölümü henüz gerçekleşecek gibi görünmüyor. Şu anda kalabalık, seçkinlere yol veriyor, ama kanımca durum dengelenecek ve ortaya, sosyal medya ile geleneksel medyanın uyum içinde var olduğu daha karmaşık bir ekosistem çıkacak. Kendini Digg, Reddit ve YouTube gibi sitelere tümüyle kaptırmış bir kitle bana inandırıcı gelmiyor. Wired da çalıştığım yıllarda insanların enformasyon seçimlerinin zamanla çeşitlendiğine ve daha sağlıklı olduğuna tanık oldum. Kullanıcıların çoğu Digg i ve YouTube u, baharatlı ve ilginç yan yemekler olarak algılıyorlar. Ve ek olarak, güruh egemenliğinin avantajları da var. Aracıyı ortadan kaldırıyor. Bu hiç de fena bir şey değil özellikle kolektif düşüncenin gücü, kolektif cüzdanın gücüne dönüştürülürse. Her Seferinde On Papelle Finansı Yeniden İcat Etmek Crowdfunding de kalabalığın bilgisi, yaratıcı enerjisi veya düşünceleri yerine onun fazla dolarları, liraları veya pesolarıyla ilgilenir. Crowdfunding in diğer crowdsourcing biçimleriyle ilk başta görüldüğünden daha fazla ortak yönü var. Bir, var olan bir alanı kökten değiştiriyor. İki, hiyerarşileri dümdüz edip parası olanı paraya ihtiyacı olanla birleştiriyor. Ve crowdfunding, crowdsourcing in genel demokratik dürtülerini paylaşıyor. Bu yeni model finansın en iyi örneği, Kiva.org. Kiva stratejisinin amacı gelişmiş ülkelerin hayırsever borç verenlerini Üçüncü Dünyanın küçük işyerleriye buluşturmak için webi kullanmak. Kiva kurulduğundan bu yana, 20 milyon dolar toplayıp on bir ülkede küçük işyerine finansman sağlamış durumda. Kiva şimdi hayırsever kuruluşlarda az görülür bir sorunla karşı karşıya: Bağışların çok fazla olması. Borç verenlerin bolluğu, borç alanları saptama yeterliğini aşmış durumda. Kiva, uluslararası kalkınmada zaten büyük çapta değişimler yaratan mikro finans alanına ani ve köklü değişimler getiriyor. Kiva, internetin küresel birleştiriciliğinin sağladığı kolaylıkla, yedek sermayeyi ona en çok ihtiyacı olanlara aktarıyor. Diğer crowdsourcing biçimlerinin yeni ürün tasarlamak, bir bilimsel formülü kesip kopyalamak veya bir video paylaşım sitesindeki son klipleri derecelendirmek üzere fazla kapasitemizi kullanmasına benzer şekilde crowdfunding, kolektif cüzdandan yararlanıyor ve şurada burada birkaç doları olan insanların inandıkları projeleri finanse etmelerine olanak tanıyor. Krediyi bu şekilde dağıtma yaklaşımı başka girişimcilerin de dikkatini çekti. Aynı zamanda sosyal bankacılık olarak da adlandırılan crowdfunding, mikro krediyi kapsamayan işler için de kullanılabiliyor. Crowdfunding yeni değil. Crowdfunding, politikacılar bebekleri öpmeye başladıklarından beri Amerikan siyasetinin belkemiği. Politikada internet üzerinden bağış toplama 2000 de hız kazanmaya başladı ve 2008 seçiminde Barack Obama nın, 2 milyondan fazla bağışçıdan çoğu küçük miktarlarda bağış toplayarak 272 milyon dolara ulaşması bunu bir bilime dönüştürdü ki bu sadece ön seçimler içindi. İnternet, büyük potansiyel bağışçı havuzları bulma sürecini o denli hızlandırıyor ve kolaylaştırıyor ki crowdfunding, kültürümüzün müzik ve sinema gibi en beklenmedik noktalarına girmiş durumda. Öte yandan crowdfunding, sanatçıların doğrudan tüketicilerle temas etmelerini sağlıyor. Sanatçılar insanlardan, müzisyenlerin ve film yapımcılarının kariyerlerine ufak bir ya- 19

20 tırım yapmalarını istiyorlar ve böylece ürünlerini tüketecek müşterilere doğrudan hitap etmiş oluyorlar. (Yazarların veya diğer yaratıcıların bu modeli kullandıklarına henüz tanık olmadım ama eminim birkaç yıl içinde bu da gerçekleşecek.) Bunu izler miydiniz? Bunu dinler miydiniz? Eğer evet diyorsanız bana biraz para vererek albümümü/filmimi yapmama yardım edin. Neyin yaratılacağına, o ürünün nihai tüketicilerinden daha iyi kim karar verebilir? Crowdfunding in kültürel çevrede uygulanması, Kiva nın elde ettiği başarıyı yakalayamadı ama bir teori olarak da kalmadı. Sanatsal yapımı desteklemek için yeni model keşfetme dürtüsü, müzisyenler arasında çok daha yaygın. CD satışları düşmeyi sürdürdükçe bazı iş modelleri belirdi. Dijital Kabile Çağı Crowdsourcing in şu anki belirtilerinin, çok daha yaygın bir dönüşümün başlangıcı olduğuna inanmak için çeşitli nedenler var. Aslında 200 milyon kadar neden var. Bu, şu anda dünyada internete erişimi olan çocukların kaba sayısı. Yazar ve video oyunu geliştiricisi Marc Prensky, internet döneminde reşit olan kuşağa dijital kabile diyor. Geri kalanımızı yerinde bir deyimle dijital göçmen olarak tanımlıyor. Bizler çoğu göçmen gibi yerlilerin akıl almaz geleneklerini anlamak için çabalıyoruz. Sosyal medyayla büyümüş, sürekli internete bağlı, cep telefonu kameraları açık, YouTube da gezinen dijital kabileler ile dijital göçmenler aynı gezegendeler ama çok farklı evrelerde yaşıyorlar. Dijital kabileler aynı anda birçok projeye odaklanabiliyor, hiç tanımadıkları insanlarla aynı anda ve sorunsuz işbirliği yapabiliyor ve en önemlisi, önceki kuşaklara özgü bir hırsla yeni iletişim araçları yaratıyorlar. Onlar, online toplulukların geleneksel kurumların yerini alacağı bir geleceğe tam uyum gösterecek kuşak. Bunlar Bildiğiniz Şirinler Değil Video oyun sektörü bu trendin farkında. Son zamanlarda oyun sektörü genelde, kullanıcı kaynaklı oyunları benimsemeye hazır gözüküyor. Oyun üreticileri ve tüketicileri arasındaki işbirliği o kadar güçlü ki bu dinamiğin oyunlara özgü olduğunu düşünüyoruz; aslında bu, daha büyük bir fenomenin göstergelerinden biri. Eğer bu kitap tek bir temaya indirgenebilseydi bu, üretici ile tüketici arasındaki sınır aşınmasının ekonomimizi ve kültürümüzü önemli oranda etkilemeye başladığı olurdu. Video oyunları evriminin açıkça ortaya koyduğu gibi kalabalık, büyük bir keyif ve hevesle ürün yaratma yükünü üstlenmiş durumda. Ve çocukların bulaştıkları şeyler, video oyunlarının çok ötesine geçmiş durumda. Günümüzün Çocukları 2005 te Pew araştırması, internet bağlantısı olan gençlerin yarısından fazlasının sadece webde gezinmekle kalmadıklarını, aktif olarak web için içerik yarattıklarını gösterdi. Araştırma, NBC veya Wired dergisi benzeri profesyonel içerik üreticilerinden bağımsız işleyen paralel bir enformasyon ekosisteminin varlığını ortaya koydu. Bu çocuklar metin, fotoğraf ve video içeren kendi çoklu medya anlatılarını yaratıyor ve tüketiyorlardı. Derken Aralık 2007 nin sonlarında Pew bu raporun devamı olan Gençler ve Sosyal Medya yı yayınladı. Bulgular Pew un ilk sonuçlarını pekiştiriyor ve gençlerin içerik yaratmasının hızla yaygınlaştığını, bunun bir trende dönüştüğünü ileri sürüyordu. Bunun ekonomimiz için açık çıkarımları var: istockphoto, InnoCentive ve Threadless gibi online topluluklar şimdiden genel ekonomiye büyük katkıda bulunuyorlar ve gençler, kullanıcıların sadece küçük bir yüzdesini oluşturuyor. Bu nüfus yetişkin olduğunda, kendi deneyimlerinin ışığında ve çeşitli topluluklarla işbirliği yaparak bilgisayar önünde geçirilen binlerce saatin bileylediği davranışları ve tutumları gözler önüne serecekler. Yoğun bir değişim gerçekleşiyor ve bu, Adelphi siber kampta açıkça gözüküyor. Kampçıların çoğu aynı anda dört beş projede çalışıyordu ve bunların bazılarının müfredatla pek ilgisi yoktu. Fırça saçlı on üç yaşında bir çocuk, Webdeki içeriğin çoğunu çalıştıran çoklu medya yazım aracı Flash da animasyonlu video yapıyordu. Biraz ötede aynı yaşlarda bir kız başka bir uygulama kullanarak kendi manga çizgi romanını yapıyordu. Her an en az beş altı kampçı, cep telefonlarındaki resimleri değiştirmek için Photoshop kullanıyordu. Daha büyük kampçılardan biri yemeğe gittiğinde arkadaşlarından birkaçı onun bir fotoğrafını, Men in Black II filmindeki cinsel organı çenesinin altından çıkan uzaylı Ballchinian a benzeyecek şekilde değiştirdi. 20