T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ CEYLANPINAR TARIM ĠġLETMESĠNDE BUĞDAY ÜRETĠMĠNDE KONTROLLÜ TARLA TRAFĠĞĠ UYGULAMALARI Ömer Bülent ġener YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Tarım Makineleri ve Teknolojileri Mühendisliği Anabilim Dalı Ocak 2016 KONYA Her Hakkı Saklıdır 1

2

3

4 TEġEKKÜR Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesinde Buğday Üretiminde Kontrollü Tarla Trafiği Uygulamaları baģlıklı Yüksek Lisans tez çalıģmamın seçiminde, yürütülmesinde ve sonuçlandırılmasında önemli düzeyde katkılarda bulunan değerli hocam Sayın Doç. Dr. Tamer MARAKOĞLU na en içten teģekkürlerimi sunarım. AraĢtırmanın yürütülmesi için deneme yeri ve ekipman sağlayan Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesi Müdürlüğü yetkililerine, çalıģmamın değiģik aģamalarında desteğini esirgemeyen Makine Teknikeri YaĢar GENÇER e, Makine Dairesi Kâtibi Ömer ELÇĠ ye, Tarım Aletleri Atölyesi UstabaĢıları Abdullah KARCI ve Ahmet KIRGIN a çalıģma sırasında bana yardımcı olan diğer mesai arkadaģlarıma, çalıģmanın yürütülmesinde bana destek veren ve sabır gösteren biricik eģime, kızıma ve oğluma sonsuz teģekkürlerimi sunarım. iii

5 ÖZET YÜKSEK LĠSANS TEZĠ CEYLANPINAR TARIM ĠġLETMESĠNDE BUĞDAY ÜRETĠMĠNDE KONTROLLÜ TARLA TRAFĠĞĠ UYGULAMALARI Ömer Bülent ġener Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makineleri ve Teknolojileri Mühendisliği Anabilim Dalı DanıĢman: Doç. Dr. Tamer MARAKOĞLU 2016, 60 Sayfa Jüri Doç. Dr. Tamer MARAKOĞLU Prof. Dr. Hüseyin ÖĞÜT Doç. Dr. Hidayet OĞUZ Bu çalıģmada, geleneksel ekim, doğrudan ekim ve doğrudan izli ekim uygulamalarının buğday üretiminde, verim ve verim parametreleri üzerine etkisi incelenmiģtir. Denemeler, TĠGEM Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesinde nadasa ekilen buğday bitkisi üzerine kuru tarım koģullarında yürütülmüģtür. Geleneksel uygulamada; pulluk + ikileme aleti + hububat ekim makinası, doğrudan ekim uygulamasında; doğrudan hububat ekim makinası ve doğrudan izli ekim uygulamasında ise doğrudan izli hububat ekim makinası kullanılmıģtır. Tüm parsellerin ekimi ve hasadı aynı tarihlerde birlikte yapılmıģtır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda geleneksel uygulamada toplam yakıt tüketimi değeri 3,00 l/da, diğer iki uygulamadaki yakıt tüketimi değerleri ise 0,70 l/da olarak ölçülmüģtür. Doğrudan izli ekim uygulamasına ait penetrasyon direnci ölçümleri sonucu ekim iģleminden sonra boģ bırakılan lastik izleri yerlerinden yapılan gübre, ilaç ve hasat iģlemleri sonrası lastik izindeki penetrasyon direnci değiģimi incelendiğinde sırasıyla, % 4-% 28,6-% 228,6 oranında ilk duruma göre toprağın sıkıģtığı belirlenmiģtir Uygulamalara ait tarla filiz çıkıģı değerleri incelendiğinde en yüksek tarla filiz çıkıģı % 95,6 ile doğrudan ekim uygulamasında, en düģük ise % 93,25 ile geleneksel ekim uygulamasından elde edilmiģtir. Uygulamalara bağlı olarak 2015 yılında buğday dane verimi değerleri kg/da arasında değiģim göstererek en yüksek doğrudan ekimde iv

6 elde edilmiģtir. Uygulamalara ait dane verimi değerleri üzerine yapılan varyans analizi sonuçlarına göre, uygulamaların dane verimi üzerindeki etkisi istatistikî olarak önemli bulunmuģtur (P<0.01). t testi sonuçlarına göre, doğrudan ekim uygulaması ile izli ekim uygulamaları arasındaki farklılığın ise önemsiz olduğu saptanmıģtır. Anahtar Kelimeler: izli tarım, doğrudan ekim, geleneksel toprak iģleme, buğday ekim yöntemleri v

7 ABSTRACT MS THESIS CONTROLLED FIELD TRAFFIC APPLICATIONS IN WHEAT PRODUCTION IN CEYLANPINAR AGRICULTURAL ENTERPRISE Ömer Bülent ġener The Graduate School of Natural and Applied Science of Selçuk University Department of Agricultural Machinery Advisor: As. Prof. Tamer MARAKOĞLU 2016, 60 Pages Jury Doç. Dr. Tamer MARAKOĞLU Prof. Dr. Hüseyin ÖĞÜT Doç. Dr. Hidayet OĞUZ The effects of traditional planting, direct planting and directly traced planting application on efficiency and efficiency parameters in wheat production were scrutinized in the present study. The tests were conducted in dry farming conditions in fallow wheat plant in TIGEM Ceylanpınar Agricultural Enterprise. In traditional application; plough + doubling device + drill machine, in directly planting application; directly grain planting machine, and in directly traced planting application, directly traced grain planting machine was used. Planting and harvesting of all parcels was carried out together at the same dates. As a result of the evaluations, total fuel consumption value in traditional application was measured as 3,00 l/da, and fuel consumption values in the other two applications were measured as 0,70 l/da. As a result of the penetration resistance measurements in directly traced planting application, following the fertilizer, pesticide and harvest procedures carried out in tire trace places that were left empty after the planting procedure, when penetration resistance change in the tire traces were examined, it was determined that soil was compressed according to the first situation in the ratios of respectively 4%-28%, 6-228,6. When field sprout occurrence in the applications was examined, the highest field sprout occurrence was obtained in direct planting application as 95,6%, and the lowest vi

8 was obtained in traditional planting application as 93,25%. Wheat grain efficiency values in 2015 depending on the applications differed between kg/da and the highest value was obtained in direct planting. According to the variance analysis results of grain efficiency values of the applications, the effect of the applications on grain efficiency was found to be significant statistically (P<0.01). According to t test results, the difference between direct planting application and traced planting application was found to be insignificant. Key Words: controlled field farming, direct planting, traditional soil cultivation, wheat planting methods vii

9 ÖNSÖZ Doğrudan Ekim uygulamaları, toprak nemini koruması erozyonu ve üretim giderlerini azaltması nedeniyle geleneksel ekim yöntemine alternatif olarak kabul edilmiģtir. Doğrudan Ekim Tekniği, toprağa etkin bir Ģekilde batabilen ve tohumu istenen derinliğe yerleģtirebilen bir ekim makinesi gerektirmektedir. Bu makinelerin satın alma bedellerinin yüksek olmasının yanı sıra, çiftçinin de Doğrudan Ekim uygulamalarından habersiz olması, yaygınlaģmasının önündeki en önemli engellerdir. Ancak son yıllarda çiftçinin minimum masraf ile maksimum kazanç anlayıģı ile beraber doğrudan ekim uygulamaları da yaygın olarak yapılmaya baģlanmıģtır. Üreticiler, mısır anızını yakmak suretiyle bitki artıklarını çok kolay ve masrafsız bir Ģekilde kaldırarak ana ve ikinci ürün ekimini gerçekleģtirmektedirler. Ancak anızı yakarken toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri ile toprak verimliliği ve biyolojik dengeye olan olumsuz yönlerinin farkında değildirler. Yine tarlada kalan mısır saplarının kırım makineleri vasıtasıyla kırılması, sonrasındaki toprak hazırlama iģlemlerinin maliyetinin yüksek olması nedenlerinden dolayı da koruyucu toprak iģleme yönteminin önemi ön plana çıkmaktadır. Hasat edilen alanın üzerine, verimin yüksek olabilmesi için kısa sürede ekim yapılması gerekmektedir. Bu süre de, koruyucu toprak iģleme ve doğrudan ekim yönteminin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Ömer Bülent ġener KONYA-2015 viii

10 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... iv ABSTRACT... vi ÖNSÖZ... viii ĠÇĠNDEKĠLER... ix ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ... xi ġekġller DĠZĠNĠ... xii SĠMGELER VE KISALTMALAR GĠRĠġ KAYNAK ARAġTIRMASI MATERYAL VE YÖNTEM MATERYAL Toprak ĠĢleme Makineleri Pulluk 14 Ġkileme Aleti Ekim Makineleri 16 Doğrudan Hububat Ekim Makinesi Doğrudan Ġzli Hububat Ekim Makinesi Diğer Makineler Gübre Dağıtma Makinesi Kendi Yürür Ġlaçlama Makinesi Hasat Makinesi Traktör Kullanılan Cihaz ve El Aletleri Elektronik Tartı Penetrasyon Ölçüm Aleti Tohum Gübre ve Ġlaç Özellikleri.. 26 Tohum.. 26 Gübre Ġlaç YÖNTEM Makineye Ait Ölçümler.. 27 Yakıt Tüketiminin Belirlenmesi 27 ix

11 ÇalıĢma Hızının Belirlenmesi 27 ĠĢ BaĢarısının Belirlenmesi Toprağa Ait Ölçümler 27 Penetrasyon Direncinin Belirlenmesi 27 Toprak Bünyesi.. 27 Organik Madde Analizi Hasat Öncesi Yapılan Ölçümler 28 Anız Yoğunluğunun Belirlenmesi Bitkiye Ait Ölçümler.. 28 Verim Parametrelerinin Belirlenmesi.. 28 Bir Metre Çizi Uzunluğuna Ekilen Tohum Sayısının Belirlenmesi Tane Verimi 30 BaĢak Uzunluğu.. 30 Bitki Boyu 30 BaĢakta Tane Sayısı 30 BaĢakta Tane Ağırlığı. 30 Tane/BaĢak Oranı Bin Tane Ağırlığı DENEMELERĠN PLANLANMASI VE YÜRÜTÜLMESĠ ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA SONUÇLAR Uygulamalarda Kullanılan Makinelere Ait ĠĢletmecilik Değerleri Uygulamaların Toprağın Penetrasyon Direnci Üzerindeki Etkisi Uygulamaların Anız Örtüsü ve Yabancı Ot Popülasyonu Üzerindeki Etkisi Uygulamaların Verim ve Verim Parametreleri Üzerindeki Etkisi SONUÇLAR VE ÖNERĠLER. 40 KAYNAKLAR.. 42 ÖZGEÇMĠġ x

12 ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Çizelge Deneme alanına ait bazı toprak özellikleri Çizelge Deneme parsellerine ait metorolojik veriler Çizelge Denemelerde kullanılan makinelere ait bazı teknik özellikler Çizelge Buğdayın ekiliģ anından biçim anına kadar ekim alanına düģen yağıģ miktarı Çizelge Alet ve makinelerin 2015 deneme yılına ait iģletme özellikleri Çizelge Farklı uygulamalara ait toplam yakıt tüketimi değerleri Çizelge Uygulamalara bağlı olarak yabancı ot miktarındaki değiģim Çizelge Farklı uygulamalara ait MED, ERĠ ve TFÇ değerleri Çizelge Uygulamaların 2015 yılı TFÇ değerleri üzerine yapılan varyans analizi ve t testi sonuçları 37 Çizelge yılı verim parametreleri Çizelge Uygulamalara ait tane verimi değerleri Çizelge Uygulamaların 2015 yılı buğday üretimine ait verim değerleri üzerine yapılan varyans analizi ve t testi sonuçları xi

13 ġekġller DĠZĠNĠ ġekil 2.1. Ġzli tarım uygulaması ġekil ÇalıĢmada kullanılan toprak iģleme uygulamaları ġekil Pulluk ġekil Ġkileme aleti (kazayağı) ġekil Doğrudan hububat ekim makinesinin görüntüsü ġekil Ekim iģlemi görüntüsü ġekil Doğrudan izli ekim iģlemi yapılırken kapatılan elektro valflerin görüntüsü ġekil Gübre atma makinesinin görüntüsü ġekil Gübre atma makinesi ile gübre atma görüntüsü ġekil Kendi yürür ilaçlama makinesi ġekil Kendi yürür ilaçlama makinesi ile ilaçlama faaliyeti görüntüsü ġekil Hasatta kullanılan biçerdöver görüntüsü ġekil Biçerdöver ile hasat görüntüsü ġekil Nadas ve ikileme iģleminde kullanılan traktör görüntüsü ġekil Ekim iģleminde kullanılan traktör görüntüsü ġekil Gübre dağıtma iģleminde kullanılan traktör görüntüsü ġekil Gübre dağıtma iģlemi görüntüsü ġekil Tartı aletinin görüntüsü ġekil Penetrometre cihazı ġekil Kullanılan tohumluklar ġekil Kullanılan taban gübresi ġekil Kullanılan yabancı ot ilacı ġekil Bir metre çizi üzerine atılan tohum sayısı belirlenmesi ġekil Bir metre çizi üzerindeki çimlenen tohumların sayımı xii

14 ġekil 4.1. Deneme planı ġekil Uygulamalara bağlı olarak yıllarına ait toprak iģleme sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim ġekil Ġzli ekim uygulaması yıllarına ait gübreleme iģlemi sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim ġekil Ġzli ekim uygulaması yıllarına ait ilaçlama iģlemi sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim ġekil Uygulamaların yıllarına ait hasat sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim xiii

15 SĠMGELER VE KISALTMALAR BG : Beygir gücü cm : Santimetre D : Ekimden sonra geçen gün sayısı (gün) da : Dekar DE : Doğrudan Ekim ERĠ : Çimlenme oranı indeksi (adet/m.gün) h : Saat ha : Hektar kg : Kilogram Kpa : Kilo Pascal L : Litre M : Metre m² : Metre kare MED : Ortalama çimlenme süresi (gün) ml : Mili litre mm : Mili Metre mm² : Mili Metre Kare MPa : Mega Pascal MT : Milyon ton N : Her bir sayımda çimlenen tohum sayısı N : Azot S : Saniye TFÇ : Tarla filiz çıkıģ derecesi (%) º C : Derece % : Yüzde " : Ġnç xiv

16 1. GĠRĠġ GeliĢen çevre bilinci, ekonomik üretim talepleri ve enerji kullanımında tasarrufa gitme zorunluluğu nedeniyle son yıllarda, dünyada ve Türkiye de toprak islemede köklü değiģiklikler yapılmaya baģlanmıģtır. Bu düģünce ve değiģikliklere bağlı olarak geleneksel toprak islemeye alternatif olan koruyucu toprak iģleme ve özellikle de izli ekim yöntemi hızlı bir Ģekilde yaygınlaģmaktadır. Genel olarak koruyucu tarım; toprak islemeyi azaltan, değiģtiren ve ortadan kaldıran yöntemlerden birini içerir. Koruyucu tarım ve koruyucu toprak islemede ürün artıkları (anız) yakılmaz ve yıl boyunca düzgün bir toprak üstü atık dağılımı sağlanır. Enerjinin gittikçe pahalı hale gelmesi ve yoğun toprak islemeyle artan erozyon, çiftçileri ve araģtırmacıları alternatif toprak isleme yöntemlerine yöneltmiģtir. Bu amaçla, geleneksel toprak islemeye alternatif olarak koruyucu toprak isleme yöntemleri geliģtirilmiģtir. Burada amaç, tarla yüzeyini en az % 30 oranında bitki artığı ile kaplı tutarak toprak isleme yoğunluğunu azaltmaktır. Koruyucu toprak isleme; Ģeritsel toprak iģleme, ekim sırasında toprak iģleme, malçlı toprak isleme, azaltılmıģ toprak isleme ve doğrudan ekim yöntemlerinden oluģur. Ġzli tarımda minimum ürün hasarı ile ekim iģlemleri ve sonrasında yapılan gübreleme ve ilaçlama faaliyetleri belli bir hat üzerinden ve belli bir düzen içerisinde yürütülür. Yine izli tarımda teker izlerine denk gelen ve sonrasında hasara uğrayarak hasat edilemeyen bölümler ekilmediğinden ekilen tohumdan ve ekim sırasında kullanılan taban gübresinden tasarruf sağlanmak suretiyle kar elde edilmiģ olur. Günümüzde yapılan tarımsal üretimin yalnız karlılığı düģünülmeyip çevresel, ekonomik, sosyal ve agronomik boyutlarını da ele almak ve bunları dengelemek gerekir (Berkman, 1986). Bu düģünce çerçevesinde, üretim sürecinde özellikle yenilenemeyen veya yenilenmesi uzun zaman alan doğal kaynakları korumak ve çevre kirliliğini azaltmak önem kazanmaktadır. Toprağın özellikle nemli olduğu dönemde tarla trafiğindeki artıģ toprağı hızla sıkıģtıracaktır. Zira bu konumdaki toprakta bağ kuvveti (kohezyon direnci) düģer ve deformasyon hızlı bir Ģekilde ortaya çıkar. (Keçecioğlu, 2002) 1

17 Dünya tahıl ekiliģ ve üretiminde buğday (232 milyon ha ekiliģ, 595 milyon ton üretim, 257 kg/da tane verimi) ile çeltikten (146 milyon ha ekiliģ, 519 milyon ton üretim, 356 kg/da tane verimi) ve mısırdan (ekiliģ alanı yaklaģık 130 milyon ha, üretimi 475 milyon ton ve dekardan alınan verim de 370 kg) önce gelerek birinci sırayı almaktadır. Türkiye, Dünya ülkeleri arasında buğday ekiliģ alanı açısından ilk sıralardadır. Gerek coğrafi özellikleri, gerek iklim özellikleri itibariyle çok zengin bir tarımsal ürün çeģitliliğine sahip olan ülkemizde, tarımsal üretimde ağırlıklı ürün grubunu tahıllar oluģturmaktadır. YaĢanan geliģmeler; toplam tarla bitkileri ekim alanı içerisinde %45 ile en çok ekimi yapılan buğdayın bu önemini koruyacağını ve stratejik ürün olma özelliğini devam ettireceğini göstermektedir. Ülkemiz, kurak yıllar harici, yılda yaklaģık 20 milyon ton buğday üretimi ile kendine yeterli ülkeler arasındadır. Ancak üretim miktarında sorun olmayan buğdayın kalitesinde ne yazık ki istenilen standartlara ulaģılamamıģtır. Yüksek verimli çeģit ve sertifikalı tohumluk kullanımı yanında, sulama imkânlarının artması ve uygun yetiģtirme teknikleri sayesinde üretimde sürekli artıģ sağlanmıģ, ancak bu durum kalitede beklenilen etkiyi göstermemiģ, sorun yaģanmaya devam ede gelmiģtir. Son 20 yıl içerisinde ülkemize ithalat yoluyla giren 30 milyon ton buğdayın en büyük nedeni kaliteli buğdaya olan ihtiyacımızdır. Bunun için üreticilerimizin kaliteli üretim yapmasını teģvik edecek uygulamaların ve desteklerin oluģturulması gerekmektedir. Ülke ekonomisine önemli katkı sağlayan un sanayinin kaliteli ham madde sorununa bir an önce çözüm bulunması gerekmektedir. Bu kapsamda TMO nun protein esaslı alım uygulamasına baģlaması ve çeģit guruplarını azaltması kararı, buğdaya dayalı sanayinin ve özellikle de kaliteli buğday bulmadaki sorunların ülke içerinden çözümü açısından önemli bir geliģme olarak görülmektedir. Bu sorunun çözümü ancak buğdayda proteinleri oluģturan aminoasitlerin temel yapı taģı olan azotun dengeli uygulanması ve özellikle süne ile yeterli mücadeleden geçmekte, bunun içinde yeni uygulamalara ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut tarım sisteminde çiftçimiz buğdayda sapa kalkma döneminden sonra tarlaya girememekte, tarlasını çiğneyeceği ve ürünün zarar göreceği düģüncesi ile herhangi bir kültürel iģlem yapmamaktadır. Bu yaklaģımda özellikle azot ve süne mücadelesinin etkin yapılamaması sonucu kaliteyi olumsuz yönde etkilemektedir. 2

18 Bu değerlendirmeler ıģığında ülkemizin kaliteli buğday ihtiyacını yerli kaynaklardan karģılayabilmesi için bu alanda yeni teknikler uygulaması gerekliliği sonucu ortaya çıkmaktadır. Buğdayda kaliteyi Ģüphesiz birçok faktör etkilemektedir. Bu kapsamda izli ekim; kaliteye doğrudan etki eden gübre ve ilaç gibi girdilerin etkin kullanımını sağlaması nedeniyle gündemde olan bir yöntemdir. Ülkemizde kontrollü tarla trafiği uygulaması yapılmamaktadır. Trafik Ģeritleri uygulamasında iz ve iģ geniģlikleri uyumlu olarak seçilmekte ve trafik Ģeritleri oluģturulmaktadır. Trafik Ģeritlerindeki sert zemin, traktör ve biçerdöver tekerlekleri için kolay bir çalıģma ortamı yaratmaktadır. Böylece, traktörün çeki gücü etkinliği, geleneksel yöntemlere göre daha fazla olmaktadır.(öğüt ve ark.2015) 3

19 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Aykas ve Önal iki yıl süre ile Bornova da yaptıkları çalıģmada azaltılmıģ toprak iģleme amacıyla kullanılan farklı bıçak profiline sahip kuyruk milinden tahrikli toprak iģleme makinalarının buğday bitki geliģimine, toprağın fiziksel özelliklerine, ürün verimine etkilerini belirlemiģler ve makinaların iģletme karakteristiklerini ortaya koyarak, bu değerleri geleneksel yöntem kullanılarak yapılan toprak iģleme ile karģılaģtırmıģlardır. AraĢtırmada azaltılmıģ toprak isleme makinaları olarak; Yatay milli kare kesitli bıçağa sahip rototiller, (A) DüĢey milli düz bıçaklı rototiller, (B) Yatay milli düz bıçaklı rototiller, (C) Toprak frezesi, (D) kullanmıģlardır. Söz konusu makinalar deneme parsellerinde doğrudan doğruya ve çizel çekildikten sonra olmak üzere iki farklı Ģekilde kullanılmıģtır. Ayrıca bu iģlemler bazı parsellerde sulama öncesi kuruda ve tavda birer kez (toplam iki kez) uygulanmıģ, bazı parsellerde ise yalnız tavda bir kez uygulanmıģtır. Denemeler çift çeker deneme traktörü kullanılarak yürütülmüģtür. (Aykas ve ark 1999). Ġzmir ili ÖdemiĢ ilçesinde farklı toprak isleme yöntemlerinin buğday verimine etkilerini saptamak amacıyla yapılan baģka bir araģtırmada farklı uygulamaların is baģarısına ve verime etkileri incelenmiģtir (Çakır ve ark 2006). Bu amaçla özel doğrudan ekim makinası (Doğrudan Ekim I) ve geleneksel ekim makinası ile doğrudan ekim (Doğrudan Ekim II) yapılmıģ ve azaltılmıģ toprak isleme yöntemi olarak da çizel, diskaro ve sürgüden oluģan kombinasyon kullanılmıģtır. Yöredeki tarım alanları genelde hafif bünyeli kumlu topraklardan oluģtuğu için, geleneksel ekim makinasının da doğrudan ekimde kullanılabilirliği araģtırılmıģtır. Farklı yöntemlerin ürün verimine, yakıt tüketimine etkileri incelenmiģ ayrıca is baģarıları belirlenmiģtir. AraĢtırma sonuçlarına göre; azaltılmıģ toprak isleme (Çizel + Diskaro + Sürgü) sisteminde, doğrudan ekim yöntemlerine göre % 27 (DOG.I) ve %43 (DOG.II) oranında daha fazla buğday dane verimi elde edilmesine rağmen, yakıt tüketimi önemli ölçüde artmakta ve birim zamanda 3 kat daha az alan iģlenebilmektedir. Doğrudan ekim yöntemleri karģılaģtırıldığında; özel doğrudan ekim makinesi ile yapılan ekimin (DOGI), geleneksel ekim makinesi ile yapılan doğrudan ekime göre (DOG.II) %13 daha 4

20 yüksek verim sağladığı görülmüģ yakıt tüketimi ve is baģarısı yönünden fark bulunmamıģtır. Günümüzde yoğun toprak iģleme ve toprağın üst yüzeyinin bitki artıklarından arındırılması toprağın sıkıģmasına ve erozyona neden olmaktadır. Geleneksel tohum yatağı hazırlığında kullanılan makinelerin ayrı ayrı tarlaya girmesi tarla trafiğini artırmaktadır. Buğday üretiminde tarlanın %98 i, mısır üretiminde ise %278 i (diğer bir ifadeyle tarlanın bir üretim sezonunda her birim alanının yaklaģık 3 kez çiğnenmesidir) traktör tarafından çiğnenmektedir. Artan tarla trafiğine bağlı olarak toprağın furda yapısı bozulmakta ve önemli bir problem olan toprak sıkıģması meydana gelmektedir. Yine bu problemde ürün verimini olumsuz yönde etkilemektedir (Çarman ve ark., 1992). A.B.D. de yapılan araģtırmalarda sıkıģma sonunda meydana gelen zararın 1 milyar doların üzerinde olduğu belirtilmiģtir (Rickman ve Chanasyk, 1988). Dünyada olduğu gibi Türkiye de de geliģen çevre bilinci ve ekonomik üretim zorunluluğu sonucunda, son yıllarda tarımda toprak iģlemede köklü değiģiklikler yapılmaya baģlanmıģtır. Bu düģünce ve değiģikliklere bağlı olarak geleneksel toprak iģlemeye alternatif olan koruyucu toprak iģleme, özellikle doğrudan ekim yöntemi yaygınlaģmaktadır (Aykas ve ark. 2007). Koruyucu toprak iģleme, enerji kullanımı ve maliyetin en aza indirildiği, su ve toprağın korunması için tarlada yeterli bitki örtüsünün ve artığının bırakıldığı bir tarımsal uygulamadır. Direk ekimde, rüzgâr veya su etkisiyle oluģabilecek toprak erozyonu en aza indirilerek karlı bir bitkisel üretim gerçekleģtirilir. Burada, üzerinde durulması gereken toprağın korunması olsa da, toprak neminin, harcanan enerjinin, iģ gücünün ve hatta kullanılan makinenin korunması da ilave kazanımlar olarak değerlendirilmelidir (Köller, 2003). Çarman ve Marakoğlu (2007), nohut üretiminde azaltılmıģ toprak iģleme ve direk ekim uygulamalarını karģılaģtırdıkları araģtırmalarında, en yüksek yakıt tüketimini geleneksel uygulamada (5.202 l/da), en düģük ise direk ekim (0.972 l/da) uygulamasında elde etmiģlerdir. Tarla filiz çıkıģı değerleri ise geleneksel uygulamada %73.02, azaltılmıģ toprak iģlemede %64.29 ve direk ekimde ise %62.70 olarak saptamıģlardır. 5

21 Buğday, sorgum, mısır gibi bitki artıkları hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Bazen, temiz bir hasattan sonra (pek kalıntı bırakmadan) tarlada az miktarda kalan bitki artıkları dahi hayvanlara yedirilmekte, böylece tarla yüzeyinde su ve rüzgar erozyonunu engelleyecek bitki artığı kalmamakta, dolayısı ile çıplak kalan tarla yüzeyi güneģten kurumakta, hayvan gübresi ve bitki artıklarının N etkisi de toprağı iyileģtiremediği için, üzerinde dolasan hayvanların toprağa olan sıkıģtırma etkisi ile toprak kaymak bağlamakta ve ağır bir yapıya dönüģmektedir. Hindistan da yakacak olarak kullanılan tezeğin gübre olarak kullanılması durumunda 800 Milyon dolarlık bir değer artısı olacağı tahmin edilmektedir (World Energy Outlook, 2002). Wilkins ve ark. (1996), yoğun toprak iģleme yönteminden doğrudan ekim yöntemine geçiģ sırasında toprağın fiziksel özelliklerindeki değiģiklikler konulu bir çalıģma yapmıģlardır. Denemelerini buğdayın münavebeli olarak yetiģtirildiği siltlikumlu bir arazide yürütmüģlerdir. Yoğun toprak iģleme, bir yıllık toprak iģlemesiz sistem ve on yedi yıllık toprak iģlemesiz sistemleri penetrasyon dirençleri yönünden karģılaģtırmıģlardır. Toprak iģlemesiz sistemin uygulandığı ilk yıl toprak penetrasyon direncinin oldukça yüksek olduğu, fakat on yedi yıl süreyle toprak iģlemesiz sistem uygulandıktan sonra toprak penetrasyon direncinin ilk yıla göre daha düģük ve hatta toprak iģlemeli sistemde elde edilen değerlere yakın bulunduğu belirtilmiģtir. Toprak nem içeriğinin, yoğun toprak iģlemenin yapıldığı arazilere göre toprak iģlemesiz arazilerde oldukça düģük olduğu gözlenmiģtir. Doğrudan ekim, koruyucu toprak iģleme veya sıfır toprak islemede olduğu gibi toprağın yapısını iyileģtirmekte, toprak neminin korunmasını sağlamaktadır. Doğrudan ekim yapılan alanlarda sonbahar toprak iģlemesine belirli ölçüde izin verilebilir. Tarlada anız artıklarının parçalanmasından sonra sonbaharda toprağı devirmeden isleyen aletlerle toprak islenir. Bu durumda toprak yüzeyinde anız artıklarının en az % 50 sinin kalması gerekmektedir. Toprak yüzeyinde bulunan bitki artıkları toprağın korunması yönünden büyük önem taģımaktadır. Tarla yüzeyindeki bitki artığı toprak kaybı iliksisi çizelge 1 de verilmiģtir (Korucu ve ark. 1998). 6

22 AraĢtırmada kullanılan toprak isleme yöntemleri için yapılan iģlemler sırasında kullanılan tüm makinelerin yakıt tüketimleri belirlenmiģtir. Bu değer yakıt fiyatı ile çarpılarak akaryakıt gideri bulunmuģtur. Daha sonra bir dekardaki traktör kullanım saatleri her makine için ayrı ayrı belirlenerek toplam traktör kullanım saati saptanmıģtır. Bu değer traktörün saatlik kullanım maliyeti ile çarpılarak bir dekar alan için traktör maliyeti belirlenmiģtir. Traktör maliyetinin belirlenmesinde saatlik amortisman, saatlik faiz ve saatlik bakım onarım masrafları dikkate alınmıģtır (Sındır 1999). Benzer Ģekilde ilgili yöntemlerde kullanılan tüm makinelerin maliyetleri de bulunarak hesaplarda kullanılmıģtır. Karaağaç ve ark (2007) Çukurova Bölgesinde ikinci ürün silajlık mısırda yaptıkları çalıģmada, geleneksel toprak islemeli ve koruyucu toprak islemeli ekim sistemlerini teknik ve ekonomik yönden karģılaģtırmıģlardır. Koruyucu toprak isleme olarak Ģeritvari toprak isleme ve ekim, azaltılmıģ toprak islemeli ekim, sırta ekim ve doğrudan ekim uygulamaları yapılan çalıģmada makinelerin yakıt tüketmeleri, is verimleri, bitkilerin bitki çıkıģ yüzdeleri, çıkıģ oranı indeksi, bitki çıkıģ zamanı, mısır yeģil aksam verimi, bitki boyu, boģluk oranı, ikizlenme oranı, kabul edilebilir bitki aralığı, yabancı ot varlığı belirlenmiģtir. Ayrıca yöntemler ekonomik analize tabii tutulmuģtur. Yapılan değerlendirmeler sonunda en yüksek mısır yeģil aksam verimi azaltılmıģ toprak islemeli ekim yönteminde elde edilirken, en düģük verim Ģeritvari toprak islemeli ekim yönteminde bulunmuģtur. Yöntemler arasında en düģük yakıt tüketimi ve en yüksek is verimi doğrudan ekim yönteminde elde edilmiģtir. Doğrudan ekim yöntemi yakıt tüketimi ve is verimi yönünden diğer yöntemlere göre yaklaģık %85-92 arasında tasarruf sağlamıģtır. Yazar (1985), farklı toprak iģleme yöntemlerinin toprağın bazı fiziksel özelliklerine ve mısır verimine etkisi konulu bir araģtırma yürütmüģtür. ÇalıĢmada kuru koģullarda (1) kulaklı pulluk, (2) çizel pulluğu, (3) çizel disk, (4) kırlangıç tipi kültivatör, (5) çizel keski, (6) anıza ekim makinası ve (7) sıfır toprak iģleme sistemlerinin toprak hacimsel kütlesine, penetrasyon direncine, hidrolik iletkenliğine ve toprak su içeriği ile mısır verimine etkileri araģtırılmıģtır. Genel olarak azaltılmıģ toprak iģleme sistemlerinin diğer bir ifade ile anıza ekim ve sıfır toprak iģleme sistemlerinin diğer sistemlere oranla daha yüksek hacimsel kütle ve penetrasyon direncine neden 7

23 olduğu belirtilmiģtir. Belirtilen sistemlerin hidrolik iletkenliği azaltıcı yönde etki yaptıkları da vurgulanmıģtır. Ġstatistiksel değerlendirmeler sonucunda toprak ĠĢleme sistemlerinin mısır verimine etkilerinin farklı olmadığı görülmüģtür. Burt ve ark. (1994), geleneksel ve korumalı toprak iģlemede tarla trafiği dolayısıyla harcanan enerji ile ilgili araģtırma yürütmüģlerdir. Toprak sıkıģmasını kontrol altına almak amacıyla toprak iģleme sistemlerinin seçiminde önemli bir rol oynayan mekanik enerji kullanımından dolayı korumalı toprak iģlemeye olan ilginin arttığı bildirilmiģtir. Bu amaçla, pamuk üretiminde gerekli olan enerjiye, trafik ve toprak iģleme sistemlerinin etkilerini belirlemek için bir çalıģma yapılmıģtır. Uygulamalar, tarla trafiği olmayan ve normal trafik sistemlerinden oluģmaktadır. Toprak iģleme uygulamaları, (1) kültivatör ve diskli makinelerle iģleme, (2) tarlayı dipkazanlı ve dipkazansız olarak iģleme ve (3) sadece dipkazanın kullanıldığı parsele Ģeritsel toprak iģleme ve (4) buğday anızının bulunduğu dipkazanla iģlenmiģ parsele korumalı toprak iģleme uygulamasından oluģmaktadır. Sonuçlar, ürün iģletiminde enerji gereksinimi üzerinde tarla trafiğinin önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermiģtir. Buğday anızında yapılan Ģeritsel toprak iģleme, diskli makinelerle toprak iģleme, kültivatörle iģleme, dipkazanla iģleme ve ekim iģlerini içeren geleneksel toprak iģleme uygulamalarından yaklaģık olarak % 50 daha az enerjiye gereksinim duyulduğu ortaya konulmuģtur. Tücer ve Önal (1997), farklı toprak iģleme sistemlerinde bitki hastalıkları, zararlıları, yabancı otlar ve bunlarla mücadele yöntemleri konulu bir derleme yapmıģlardır. ÇalıĢmada farklı toprak iģleme sistemlerinin meydana getirdiği farklı fiziksel, kimyasal ve biyolojik çevrenin, hastalık, zararlı ve yabancı otların geliģimini etkilediği ve bunun için gerekli olan mücadele sistemlerinin gözden geçirilmesi gerektiğinden bahsedilmiģtir. Hemmat ve Khashoei (1998), geleneksel ve korumalı toprak iģleme sistemlerinin sulu tarım alanlarında yetiģtirilen kıģlık buğday verimi üzerine etkilerini araģtırmıģlardır. AraĢtırmada, sulu tarım alanlarında yetiģtirilen kıģlık buğdayda, kulaklı pulluk esaslı toprak iģleme sistemi ile toprağı devirmeden iģleyen toprak iģleme sistemi ve korumalı toprak iģleme sistemlerinin karģılaģtırılmalı olarak incelenmesi amaçlanmıģtır. Bu çalıģmada, geleneksel toprak iģleme (kulaklı pulluk esaslı), toprağı 8

24 devirmeden toprak iģleme (çizel pulluğu ve yerel yapım olan ve khishchee olarak isimlendirilen makine esaslı) ve doğrudan ekim sistemleri uygulanmıģtır. Bu sistemlerin yer aldığı yedi uygulama denenmiģtir. Uygulamalar tesadüf parselleri deneme desenine göre ve dört tekrarlı olarak yapılmıģtır. Denemeler, killi-kumlu topraklarda yürütülmüģtür. Tahıl verimleri arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu görülmüģtür. Sonuçlar, geleneksel toprak iģleme sisteminin en yüksek, toprak iģlemesiz sistemin ise en düģük verime sahip olduğunu ortaya koymuģtur. Toprak iģlemesiz sistemde elde edilen verimin, iki yıl süre ile geleneksel ve toprağı devirmeden yapılan toprak iģleme uygulamalarında elde edilen verime göre önemli oranda düģük olduğunu göstermiģtir. Bununla birlikte, çizel pulluğu ve geleneksel toprak iģleme sistemlerinin verimleri arasında önemli bir fark olmamıģtır. Düzgün ve Nigiz (1984), Çukurova Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü nde buğday hasadı sonrası ikinci ürün mısır tarımında, minimum toprak iģleme yöntemini belirlemek amacıyla 2 yıl süreyle yürüttükleri çalıģmada 10 değiģik toprak iģleme yöntemi ele alınmıģtır. Bu yöntemler; 1- Anız Yakma + Goble + Tapan + Ekim + Sulama 2- Anız Yakma + Goble + Sulama + Goble + Tapan + Ekim 3- Sulama + Kültivatör + Diskaro + Tapan + Ekim 4- Anıza Ekim + Sulama 5- Sulama + Pulluk + Diskaro + Tapan + Ekim 6- Anız Yakma + Sulama + Goble + Tapan + Ekim 7- Sulama + Anıza Ekim 8- Sulama + Anıza Ekim + Ot Ġlacı 9- Pulluk + Sulama + Diskaro + Tapan + Ekim 10- Sulama + Goble + Tapan + Ekim yöntemleridir. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda, en yüksek dane verimi Anız Yakma + Goble + Tapan + Ekim + Sulama yönteminde alınmıģtır. Yine aynı çalıģmada kuruya ekim + sulama uygulamasının, önce sulayıp sonra ekmeye göre günlük bir erkencilik sağladığını saptamıģlardır. 9

25 Kafa ve ark. (1986), Çukurova Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü nde ikinci ürün soyada farklı toprak iģleme ve ekim yöntemlerinin verime etkisini belirlemek amacıyla 3 yıl süreyle yürütülen çalıģmada, 10 değiģik toprak iģleme yöntemi ele alınmıģtır. Elde edilen bulguların değerlendirilmesi sonucunda en yüksek verimler Anıza Ekim + Sulama ve Sulama + Anıza Ekim yöntemlerinde alınmıģtır. Ayrıca bu yöntemlerin verim artıģı yanında; zaman, iģgücü ve enerji tasarrufu sağladığı için de en uygun yöntemler olarak belirlenmiģtir. Aynı çalıģmada anız yakarak ve anız yakmadan toprak iģleme ve ekim yöntemlerinin verime olan etkileri de incelenmiģtir. AraĢtırma sonucu ikinci ürün soyada; anız yakmadan toprak iģlemenin verim yönünden en üstün yöntem olduğunu belirtmiģlerdir. Öztürk ve ark. (1995), ÇarĢamba ovasında sonbaharda toprak hazırlığı yapılmıģ ve yapılmamıģ Ģartlarda geleneksel, azaltılmıģ ve toprak iģlemesiz tohum yatağı hazırlama yöntemlerinin mısır bitkisinin çıkıģ oranı ve dane verimine etkilerini araģtırmak amacıyla yaptıkları çalıģmada; sonbahar toprak hazırlığı yapılmıģ Ģartlarda toprak iģlemesiz konudan, sonbahar toprak hazırlığı yapılmamıģ Ģartlarda ise geleneksel toprak iģleme konusundan en yüksek dane verimini elde etmiģlerdir. Her iki durumda da en ekonomik verimlerin ise toprak iģlemesiz yöntemlerden alındığını belirtmiģlerdir. TaĢer ve ark. (1997), buğday anızlı tarla koģulunda toprak iģlemenin toprağın bazı fiziksel özelliklerine etkisini belirlemek amacıyla sonbahar toprak iģleme döneminde yaptıkları çalıģmada derinliğe göre, toprağın nem içeriğindeki değiģimin istatiksel olarak önemsiz, hacim ağırlığındaki değiģimin %5 ve penetrasyon direncindeki değiģimin de %1 seviyesinde önemli olduğunu belirtmiģlerdir. Toprak iģlemeden önce ve toprak iģlemeden sonra ölçülen nem içeriği ve hacim ağırlığı değiģiminin önemli bulunduğunu belirtmiģlerdir. Tarla trafiğinin toprak sıkıģmasına olan etkisini en az düzeye indirmek için geliģtirilen yöntemlerden biri de "kontrollü trafik" tir (Burt ve ark., 1986). Kontrollü trafik, trafik Ģeritlerini ve ürün yetiģtirilen alanları (tohum ve kök yatağını) birbirinden belirgin bir Ģekilde ayıran bir yöntemdir. Bu yöntemin uygulanabilirliği, azaltılmıģ toprak iģleme yöntemleriyle yakından ilgilidir (Sommer ve Zach, 1992). Toprağı devirmeden uygulanan toprak iģleme 10

26 yöntemlerini kullanarak toprak iģleme maliyeti düģürülmekte, toprak erozyonu azaltılmakta ve aynı zamanda aģırı sıkıģmanın önüne geçilmektedir. Buğday tarımında kaliteyi yakalayabilmenin yollarından biriside ekim iģleminden baģlayarak girdilerin etkin kullanımını sağlayacak yöntemleri uygulamaktır. Bu uygulama ekim anında bakım iģlemlerinin etkin olarak uygulanmasını sağlayabilmek için traktör tekerleklerinin bitkiye zarar vermeyecek geniģlikte boģ bırakılmasıdır (ġekil 2.1). ġekil 2.1. Ġzli tarım uygulaması (Arslan 2006). m=a+2y Burada: m:ekim aģamasında boģ bırakılacak geniģlik a:traktör lastik geniģliği (Genellikle ) y:lastiklerin dıģ kenarı ile en yakın bitki arasındaki yatay uzaklık (YaklaĢık 5-10 cm) Ġzli tarım yönteminin kullanımının sağlayacağı kazanımlar: Buğdayda kaliteyi etkileyen girdilerin etkin kullanımı sağlanarak çevresel ve ekonomik açıdan kazanım, 11

27 Toprak erozyonu, yakıt tüketimi, azot kaybı, CO2 emisyonu ve iģgücünde azalma, Dünya gerçeklerine uygun olan TMO nun kaliteye dayalı alım politikasına çiftçiler hazırlama, Çiftçi için ekonomik açıdan son derece önemli olan buğdayın kalite düģüklüğü nedeniyle Yemlik sınıfına girmesi nedeniyle ortaya çıkacak gelir kaybını giderme, Geleneksel tarım uygulamasında buğdayın ezilme sonucu ortaya çıkan ürün kayıpları önlenme ve Buğdayda mekanizasyon açısından planlamaya dayalı bir iģletmecilik yapısı ortaya koymak olarak açıklanabilir. Öğüt ve arkadaģları (2015), kontrollü tarla trafiği uygulaması ile tarla içinde oluģturulmuģ Ģeritler kullanarak azotlu gübre uygulamasının sonuçlarını verim ve kalite açısından incelemiģlerdir. AraĢtırma sonuçlarına göre, sulu tarım koģullarında Tosunbey ve Ç-1252 için verim ve protein değerleri sırasıyla kg/da, % ve kg/da, % , kuru tarım koģullarında ise Sönmez-2001 ve Kızıltan-91 için verim ve protein değerleri sırasıyla kg/da, % ve kg/da, % arasında değiģim gösterdiğini tespit etmiģlerdir. 12

28 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 MATERYAL Denemeler üretim yılında Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesi Müdürlüğü merkezine 25 km mesafedeki Beyazkule bölgesinde bulunan 241 nolu parselde yürütülmüģtür. Toprak analizleri Lab. Tarımsal AraĢtırma ġanlıurfa Analiz Laboratuarında yapılmıģtır. Deneme alanına ait bazı toprak özellikleri Çizelge de, 2015 Aylarına ait ortalama hava sıcaklığı ile yağıģ miktarları ise Çizelge de verilmiģtir. Çizelge Deneme alanına ait bazı toprak özellikleri Geleneksel Doğrudan Doğrudan Ġzli Toprak Tekstürü Killi Tın Killi Tın Killi Tın PH 7,33 7,30 7,33 E.Ġlet. E.C.x10 3 (ms) 1,06 1,19 1,18 Organik madde (%) 2,16 2,34 2,17 Su ile Doy (%) Fosfor kg/da 3,54 3,29 3,29 Kireç(%) 20,1 20,1 20,1 Potasyum(kg/da) ,6 Çizelge Deneme parsellerine ait meteorolojik veriler (TĠGEM, günlük yağıģ) Aylar Hava sıcaklığı ( C ) - Nem (%) YağıĢ (mm) Ekim ,3 63,4 24,0 Kasım ,8 70,4 84,0 Aralık ,6 75,5 53,0 Ocak ,1 78,4 26,0 ġubat ,4 80,2 53,0 Mart ,9 69,9 85,5 Nisan ,5 66,1 9,0 Mayıs ,8 50,4 4,0 Haziran ,9 48,6 0,0 Ortalama sıcaklık Nem (%) 15,25 66,98 Toplam yağıģ (mm) 338,5 13

29 Denemelerden elde edilecek sonuçların mukayese edilebilir olması için çalıģma eģ zamanlı olarak 3 farklı uygulama Ģeklinde yürütülmüģtür. (ġekil 3.1.1) Birinci uygulama; Geleneksel Ekim (Pulluk + ikileme aleti + hububat ekim makinası) Ġkinci uygulama; Doğrudan Ekim (Doğrudan hububat ekim makinası) Üçüncü uygulama; Doğrudan Ġzli Ekim (Doğrudan hububat ekim makinası) Uygulama-1 Geleneksel Ekim Kulaklı Pulluk Ġkileme Aleti Doğrudan Hububat Ekim Makinesi Uygulama-2 Doğrudan Ekim Doğrudan Hububat Ekim Makinesi Uygulama-3 Doğrudan Ġzli Ekim Doğrudan Hububat Ekim Makinesi ġekil ÇalıĢmada kullanılan toprak iģleme uygulamaları TOPRAK ĠġLEME MAKĠNELERĠ Pulluk Birinci uygulamada 8 soklu 18 kulak çapı olan emniyet pistonlu, yol ve arazi konumunda tekerleri ayarlanabilir özellikte olan, 320 cm iģ geniģliğinde, yarı asılır çekilir tipte bir pulluk kullanılmıģtır (ġekil ) 14

30 ġekil Pulluk Ġkileme Aleti Üzerinde 29 adet kazayağı bulunan, derinliği ve katlaması hidrolik sistemle ayarlanabilen, 2 adet taģıyıcı tekeri bulunan, 8 m iģ geniģliğinde yarı asılır çekilir tipte ikileme aleti (kazayağı) kullanılmıģtır (ġekil ). ġekil Ġkileme aleti (kazayağı) 15

31 EKĠM MAKĠNELERĠ Doğrudan Hububat Ekim Makinesi Doğrudan hububat ekim makinesi tohum ve gübreyi farklı ekici ayaklardan farklı sıra ve derinliklere atmaktadır. Makinenin arka kısmında 52 adet diskli tip tohum ekici ayağı, ön kısmında ise 26 adet diskli tip gübre ekici ayağı bulunmaktadır. Makinenin tohum ekici ayakları arası mesafe 15 cm, gübre ekici ayakları arası mesafe ise 30 cm dir. Tohum ve gübre ekici ayaklarının disk çapları 33 cm dir. Her bir disk için 1 adet sıyırıcı lama bulunmaktadır. Makinenin ekim ve gübre derinlik ayarları ayrı ayrı ayarlanmaktadır (0-10 cm). Tohum ve gübre depodan hidromotor santrifüjlü fan sayesinde elde edilen basınçlı hava akımı ile 140 mm çapında ana borularla dağıtıcı distribütörlere ulaģmaktadır. Tohum, 52 adet dağıtıcılı distribütörlere bağlı 32 mm çapında iletim hortumları yardımlarıyla ekici disklerin arkasından istenilen derinlikte tohum yatağına bırakılmaktadır. Gübre ise, 26 adet dağıtıcılı distribütöre bağlı 32 mm çapında iletim hortumları yardımıyla gübre disklerinin arkasından istenilen derinlikte toprak içerisine atılmaktadır (ġekil ve ġekil ). ġekil Doğrudan hububat ekim makinesinin görüntüsü 16

32 ġekil Ekim iģlemi görüntüsü Doğrudan Ġzli Hububat Ekim Makinesi Doğrudan izli hububat ekim makinesi de kullanılan aynı ekim makinesi olup, izli ekim için makine üzerinde bulunan tohum dağıtıcı distribütördeki 4 adet elektro-valfler sayesinde (ġekil de numaralı valfler) iz bırakılacak yerlere (traktör iz geniģliği) denk gelen tohum atıcı distribütörler kapatılmıģ ve bu sayede tohum akıģı engellenerek ve bu yerlerin ekimi yapılmamıģtır. Elektrovalfler makine ekseninden traktör aks mesafesi olan 225 cm yi elde etmek için 2 tanesi sağdaki 2 adet ekici diske, 2 tanesi de soldaki 2 adet ekici diske tohum göndermeyerek 45cm geniģliğinde lastik izi elde edilmesini sağlamıģtır. Bu mesafe gübreleme ve ilaçlama iģlemleri için kullanılacak makinelerin aks mesafesine ve lastik izi geniģliğine uygun olacak Ģekilde makinanın katları olarak belirlenmiģtir (ġekil ). 17

33 ġekil Doğrudan izli ekim iģlemi yapılırken kapatılan elektro-valflerin görüntüsü DĠĞER MAKĠNELER Gübre atma makinesi Gübre dağıtım makinesi hareketini traktör kuyruk milinden alan, gübre dağılımını santrifüj kanatlar yardımıyla sağlayan bir makinedir. ĠĢ geniģliği 1600 cm, depo kapasitesi 1800 kg olan asılır tipte bir makine denemelerde kullanılmıģtır (ġekil ve ). ġekil Gübre atma makinesinin görüntüsü 18

34 ġekil Gübre atma makinesi ile üst gübre atma görüntüsü Kendi Yürür Ġlaçlama Makinesi Tüm uygulamalarda 32 metre iģ geniģliğinde, ilaçlama Ģasesi üzerinde 52 adet ilaçlama bumu bulunan kanat kısımlarında kanatın herhangi nesneye çarpmasını önleyen sensörleri bulunan kendi yürür ilaçlama makinesi kullanılmıģtır. Görüntüsü ġekil ve ġekil te verilmiģtir. Kendi yürür ilaçlama makinesinin aks geniģliği 160 ile 310 cm arasında olup Doğrudan Ġzli ekim parsellerine göre ayarlanabilmektedir. Ayrıca lastik iz geniģliği 32 cm olup Doğrudan izli ekim parsellerindeki ekim yapılmayan 225 cm aks mesafesindeki 45 cm lik iz boģluğuna uygun ebattadır. 19

35 ġekil Kendi yürür ilaçlama makinesi ġekil Kendi yürür ilaçlama makinesi ile ilaçlama faaliyeti görüntüsü Hasat makinesi Biçerdöver, biçme yüksekliği ve dolap yüksekliği ayarlanabilen, otomatik biçme, döğme ve boģaltma sistemlerine sahip, 4 ton depo kapasitesi olan, bütün ayarları sürücü kabinin içerisinden yapılabilen, 480 cm iģ geniģliğinde bir makindir (ġekil ve ġekil ). 20

36 ġekil Hasatta kullanılan biçerdöver görüntüsü ġekil Biçerdöver ile hasat görüntüsü Traktör Toprak iģleme, ekim ve gübre faaliyetlerinde ayrı ayrı olmak üzere toplamda 3 farklı traktör kullanılmıģtır. Toprak iģlemede kullanılan traktör: 180 BG gücünde traktör kullanılmıģtır. Kullanılan traktörün görüntüsü ġekil de verilmiģtir. 21

37 ġekil Nadas ve ikileme iģleminde kullanılan traktör görüntüsü Ekim iģleminde kullanılan traktör: 360 BG gücünde traktör kullanılmıģtır. Kullanılan traktörün görüntüsü ġekil de verilmiģtir. ġekil Ekim iģleminde kullanılan traktör görüntüsü Gübre dağıtma iģleminde kullanılan traktör: 110 BG gücünde traktör kullanılmıģtır. Doğrudan Ġzli ekim için 225 cm lik aks mesafesine ve 45 cm lik iz boģluğuna uygun ebatta 34 cm lastik geniģliğine sahiptir. Kullanılan traktörün görüntüsü ġekil ve ġekil da verilmiģtir. 22

38 ġekil Gübre dağıtma iģleminde kullanılan traktör görüntüsü ġekil Gübre dağıtma iģlemi görüntüsü Denemelerde kullanılan makinelere ait bazı teknik özellikler Çizelge de verilmiģtir. 23

39 Çizelge Denemelerde kullanılan makinelere ait bazı teknik özellikler Makine ĠĢ ĠĢ Ayak / gövde geniģliği derinliği sayısı (cm) (cm) Tipi Pulluk Yarı Asılır Ġkileme aleti Yarı Asılır Doğrudan hububat ekim makinası 800 Yarı Asılır Tohum ekici ayak 52 4 Gübre ekici ayak 26 6 Gübre Dağıtma makinesi Asılır Kendi yürür ilaçlama makinası Kendiyürür Biçerdöver Kendiyürür Deneme parsellerinde ürünün ekiliģ anından hasada kadar ekim alanına düģen yağıģ miktarları Çizelge de verilmiģtir. Çizelge Buğdayın ekiliģ anından biçim anına kadar ekim alanına düģen yağıģ miktarları Aylar EkiliĢ üzerine 10 yıllık ekiliģ Yıllık yağıģ Bu ayın yağıģ düģen yağıģ üzerine düģen yağıģ toplamı toplamı(mm) miktarı(mm) miktarı(mm) (mm) Ekim ,0 24,0 301,7 176,0 Kasım ,0 108,0 301,7 260,0 Aralık 2014 Ocak ,0 26,0 161,0 187,0 301,7 301,7 313,0 26,0 ġubat ,0 240,0 301,7 79,0 Mart ,5 325,5 301,7 164,5 Nisan ,0 334,5 301,7 173,5 Mayıs ,0 338,5 301,7 177,5 Haziran 2015 TOPLAM 0,0 338,5 0,0 0,0 0,0 24

40 KULLANILAN CĠHAZ VE EL ALETLERĠ Elektronik Tartı Denemelerde 1 gram ile 40 kg arasında ölçüm yapabilen % 0.5 hassasiyet özelliğine sahip dijital hassas elektronik tartı kullanılmıģtır (ġekil ). ġekil Tartı Aletinin Görüntüsü Penetrometre Ölçüm Aleti Denemelerde ölçüm saatli, konik uçlu, 25 cm ye kadar ölçüm yapabilen penetro metre aleti kullanılmıģtır (ġekil ). ġekil Penetrometre cihazı 25

41 TOHUM GÜBRE VE ĠLAÇ ÖZELLĠKLERĠ Tohum Ceyhan 99 Ekmeklik Buğday Tohumu kullanılmıģtır. Kullanılan tohumun özellikleri; Bitki boyu cm olup yatmaya dayanıklıdır. Beyaz kılçıklı baģak yapısına sahiptir. KıĢa ve kurağa orta derecede dayanıklı ekmeklik bir buğday çeģididir. Hasat olgunluğunda kılçıkları dökülmez. Sarı, kahverengi pasa ve Septoria ya dayanıklıdır. Kullanılan tohumlukların görüntüsü ġekil de verilmiģtir. ġekil Kullanılan tohumluklar Gübre Fertilizer DAP di amonyum fosfat taban gübresi ve % 46 Azotlu Üre gübresi kullanılmıģtır. Kullanılan gübre görüntüsü ġekil de verilmiģtir. ġekil Kullanılan taban gübresi Ġlaç Mero EC 810 yapıģtırıcı ve Ekipp WG 61 herbisit Yabancı Ot Kontrolü Ġlacı KullanılmıĢtır. Kullanılan ilacın görüntüsü ġekil de verilmiģtir. ġekil Kullanılan yabancı ot ilacı 26

42 3.2 YÖNTEM Makineye Ait Ölçümler Yakıt Tüketiminin Belirlenmesi Her uygulamada kullanılacak olan makinelere ait yakıt tüketimleri hesaplanmıģtır. Her ekim yöntemi için iģe baģlamadan önce traktörün deposu düz bir zeminde tamamen doldurularak iģe baģlanmıģ ve iģ bitimi yine düz zeminde depo tamamen doldurulmak suretiyle ölçüm yapılmıģtır. ÇalıĢma Hızının Belirlenmesi Denemelerde her yapılan iģlemde çalıģma sırasında 100 metrelik mesafedeki çalıģma süreleri tespit edilerek çalıģma hızları km/h cinsinden belirlenmiģtir. ĠĢ BaĢarısının Belirlenmesi Makinaların iģ kapasiteleri efektif iģ geniģliği, makineyi çalıģtıran traktörün ilerleme hızı ve süre ile ilgili olup aģağıdaki eģitlik yardımıyla makinelerin iģ baģarıları hesaplanmıģtır. S=B.V.t.k EĢitlikte; S= ĠĢ baģarısı (da) B= Efektif iģ geniģliği (m) V= Makine ilerleme hızı (km/h) t= Zaman (h) k= Zamandan faydalanma katsayısı Toprağa Ait Ölçümler Penetrasyon Direncinin Belirlenmesi Toprak penetrasyon direncini belirlemek amacıyla ekim öncesi, toprak iģleme sonrası ve hasat sonrası her deneme yeri için cm derinlikte 3 er ölçümün ortalaması alınarak hesaplama yapılmıģtır. Ölçümler MPa olarak tespit edilmiģtir. Toprak Bünyesi AraĢtırmanın yürütüldüğü tarladaki toprak bünye özelliklerini belirlemek amacıyla 0-20 cm derinlikten toprak örnekleri alınarak laboratuvarda analizi yapılmıģtır. Analiz sonucunda kil, kum, mil fonksiyonlarının yüzdeleri dikkate alınarak bünye üçgeninde toprak bünyesi belirlenmiģtir 27

43 Organik Madde Analizi Farklı toprak iģleme yöntemleri ile yapılan ekimlerin topraktaki organik madde bakımından farklılıklarını incelemek için ekim öncesi ve hasat sonrası organik madde bakımından toprak analizleri yapılmıģtır Hasat Öncesi Yapılan Ölçümler Anız Yoğunluğunun Belirlenmesi Deneme alanındaki anız yoğunluğunun belirlemek amacı ile 1 metre karede bulunan buğday anız sayısı 3 tekerrür olarak sayılmıģ ve ortalaması alınarak adet/m² cinsinden verilmiģtir Bitkiye Ait Ölçümler Verim Parametrelerinin Belirlenmesi Buğdayın ortalama çimlenme tarihi, çimlenme oranı indeksi ve tarla filiz çıkıģı değerlerini saptamak amacıyla her parselde 3 farklı çiziden 1 m uzunluğunda rastgele seçilen 3 Ģerit çimlenme periyodu süresince gözlenerek toprak yüzeyi üzerine çıkan filizler sayılmıģtır (ġekil ve ġekil ). Hesaplamalarda aģağıdaki bağıntılar kullanılmıģtır. (Konak ve Çarman, 1996). MED N D N D 1 1 N 1 2 N N... N Birmetredeçimlenento plamtohumsayıyı ERİ MED Birmetredeçimlenento plamtohumsayıyı TFÇ Birmetredeekilentoplamtohumsayısı EĢitlikte; MED: Ortalama çimlenme süresi (gün) N: Her bir sayımda çimlenen tohum sayısı D: Ekimden sonra geçen gün sayısı (gün) ERĠ: Çimlenme oranı indeksi (adet/m.gün) n n D TFÇ: Tarla filiz çıkıģ derecesi (%) n x100 Bir Metre Çizi Uzunluğuna Ekilen Tohum Sayısının Belirlenmesi Bir çiziye 1 metrede düģen tohum sayısı belirlenirken ekim makinesinin ekim hortumlarından 10 tanesine poģet bağlanmak ve 10 hortumdan atılan tohum adetleri sayılmak ve ortalamaları alınmak suretiyle tespit edilmiģtir. 3 tekerrürlü olarak yapılan 28

44 uygulamada 1 metrelik yol alınırken tüm hidromotorlar çalıģtırılmıģ ve ekim pozisyonuna getirilerek poģet içerisine düģen tohumlar sayılıp ortalamaları alınmıģtır (ġekil ). ġekil Bir metre çizi üzerine atılan tohum sayısı belirlenmesi ġekil Bir metre çizi üzerindeki çimlenen tohumların sayımı 29

45 Tane Verimi Her bir uygulama için biçerdöverle hububat hasat iģlemi gerçekleģtirilmiģ olup, biçerdöverin biçmiģ olduğu hububat alanı dekara dönüģtürülerek verim hesaplanmıģtır. BaĢak Uzunluğu Her parselden seçilen 10 adet baģağın iki ucu arasında fertil tanelerin bulunduğu mesafe cm cinsinden ölçülerek BaĢak uzunluğu tespit edilmiģtir (Tosun, 1967). Bitki Boyu Her parselde yer alan bitkilerden tesadüfen seçilen 10 örnek bitkide, toprak yüzeyi ile tepe baģak ucuna kadar olan mesafe cm cinsinden ölçülüp, elde edilen değerlerin ortalaması alınarak bitki boyları bulunmuģtur. BaĢaktaki Tane Sayısı Her parselden seçilen 10 adet baģağın her biri ayrı ayrı tanelinmiģ ve elde edilen taneler sayılarak ortalaması alınmıģ ve adet olarak baģaktaki tane sayısı tespit edilmiģtir (Sade, 1987). BaĢaktaki Tane Ağırlığı Her parselden seçilen 10 adet baģağın tane sayıları tartılarak tane ağırlığı gram cinsinden hesaplanmıģtır (Sade, 1987). Tane/BaĢak Oranı Her parselden seçilen 10 adet bitkinin baģaklarının tane ağırlığı, aynı parseldeki baģak ağırlığına (tane + sap) bölünmek suretiyle yüzde olarak hesap edilmiģtir (Uyanık, 1984). Bin Tane Ağırlığı Her deneme parsellerinden elde edilen tane ürününden rastgele 3 defa 100 tane sayılıp, tartılarak gram cinsinden hesaplanmıģtır (Emekliler Ve Geçit, 1986, ġehirali, 1989). 30

46 4. DENEMELERĠN PLANLANMASI VE YÜRÜTÜLMESĠ Denemeler, TĠGEM Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesinde yürütülmüģtür. Parsel boyutları her bir uygulama için 32 x 100 m ölçülerindedir. Deneme planı ġekil 4.1. de verilmiģtir. ġekil 4.1. Deneme planı 31

47 Denemeler, TĠGEM Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesinde yürütülmüģtür. Beyazkule bölgesindeki 241 nolu parseli bu araģtırma için ayrılmıģtır. Parsel boyutları her bir uygulama için 32x100 m ölçülerindedir. Geleneksel Ekim, Doğrudan Ekim ve Doğrudan Ġzli ekim uygulamalarının buğday tarımında ürün verim ve verim parametrelerine olan etkisini belirlemek amacıyla denemeler 3 tekerrürlü olarak kuru tarım koģullarında yapılmıģtır. Doğrudan Ekim ve Doğrudan Ġzli Ekim parselleri buğday anızı üzerine yapılmıģtır. Denemeler boyunca traktör ihtiyacı duyulan makinelerin tamamında 110 BG, 360 BG ve 180 BG gücünde üç tip traktör ve ekim iģleminde ise, Doğrudan hububat ekim makinası kullanılmıģtır. Ekim iģleminde dekara yaklaģık 20 kg tohum atılmıģtır. Denemeler sırasında gübreleme, tarımsal savaģın ve hasat-harman iģlemlerinin her parselde aynı tutulmasına özen gösterilmiģtir. Gübreleme iģlemi 2 defa yapılmıģ olup 20 kg/da DAP( ) ve 28 kg/da ÜRE (0-46-0) gübresi formatında verilmiģtir. Ġlaçlama iģlemi herbisit olarak 1 defa yapılmıģtır. Yapılan iģlemlerin tarihleri Pulluk ile toprak iģleme (Geleneksel Tarım) Ġkileme (Kazayağı) ile toprak iģleme (Geleneksel Tarım) Ekim iģlemi Gübreleme iģlemi (Taban+ Üst Gübre) / Ġlaçlama iģlemi Hasat iģlemi AraĢtırmada kullanılan farklı toprak iģleme uygulamalarının buğday verim ve verim parametreleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla JMP 5.01 paket programı kullanılarak varyans analizleri yapılmıģ, varyans analiz sonuçlarının önemli çıktığı durumlarda bunun hangi faktörlerden ileri geldiğini belirlemek amacıyla Student s t testi yapılmıģtır. (DüzgüneĢ ve ark. 1987). 32

48 5. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA 5.1 SONUÇLAR Uygulamalarda Kullanılan Makinelere Ait ĠĢletmecilik Değerleri Ceylanpınar Tarım ĠĢletmesi Müdürlüğü Beyazkule bölgesinde 241 nolu parselde deneme yıllına ait alet ve makinelerin, ortalama çalıģma hızları ve yakıt tüketim değerleri Çizelge de ve uygulamaların 2015 deneme yılına ait toplam yakıt tüketimi değerleri ise Çizelge de verilmiģtir. Çizelge Alet ve makinelerin 2015 deneme yılına ait iģletme özellikleri Uygulama Ortalama Yakıt ĠĢ BaĢarıları Hız Tüketimi (da/h) (km/h) (l/da) Pulluk 5,8 1,25 18,56 Ġkileme Aleti (Kazayağı) 7,9 1,05 63,20 Doğrudan Ekim Makinesi 7,1 0,70 56,80 Çizelge Farklı uygulamalara ait toplam yakıt tüketimi değerleri Uygulamalar Toplam Yakıt Tüketimi (l/da) I. Uygulama 3,00 II. Uygulama 0,70 III. Uygulama 0,70 Uygulamalar toplam yakıt tüketimi açısından değerlendirildiğinde 2015 yılında en yüksek yakıt tüketimi birinci uygulama olan geleneksel uygulamada görülürken, diğer iki uygulamanın yakıt ortalamalarının aynı olduğu ortaya çıkmıģtır (Çizelge ) Geleneksel uygulama toplam yakıt tüketimi değerleri, diğer iki uygulamadaki tüketimlere göre % 429 daha fazla bulunmuģtur. 33

49 5.1.2 Uygulamaların Toprağın Penetrasyon Direnci Üzerindeki Etkisi Farklı toprak iģleyici organa sahip makinelerin yıllarına ait toprağın penetrasyon direnci üzerindeki etkileri, gübre ve ilaçlama sonrası penetrasyon dirençleri ġekil , ġekil , ve ġekil te verilmiģtir. ġekil Uygulamalara bağlı olarak yıllarına ait toprak iģleme sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim (TĠÖ: Toprak ĠĢleme Öncesi) ġekil Ġzli Ekim Uygulaması yıllarına ait gübreleme iģlemi sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim 34

50 ġekil Ġzli Ekim Uygulaması yıllarına ait ilaçlama iģlemi sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim ġekil Uygulamaların yıllarına ait hasat sonrası toprağın penetrasyon direncindeki değiģim Toprak iģleme sonrası penetrasyon direnci değerleri iģlenmemiģ tarlada 1,50 MPa, geleneksel ekim uygulamasında 0,76 MPa, doğrudan ekim uygulamalarında ise 1,51 MPa olarak ölçülmüģtür (ġekil ). Doğrudan izli ekim gübreleme uygulamasının gübreleme sonrası penetrasyon direnci traktörün lastik izine gelen yerde ortalama 1,56 MPa ölçülürken lastik izi dıģında kalan yerde ise ortalama 1,28 MPa ölçülmüģtür (ġekil ). 35