KOCAELİ İLİ NDE TRAFİK KAYNAKLI HAVA KİRLETİCİLERİNİN EMİSYON ENVANTERİ

Transkript

1 KOCAELİ İLİ NDE TRAFİK KAYNAKLI HAVA KİRLETİCİLERİNİN EMİSYON ENVANTERİ Şenay ÇETİN*, Aykan KARADEMİR, Beyhan PEKEY, Savaş AYBERK Kocaeli Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Kocaeli *İletişim kurulacak yazar Tel: , Fax: ABSTRACT This study aims to prepare an emission inventory for the air pollutants including PM, NOx, CO and VOC caused by the motor vehicles in Kocaeli. CORINAIR emission factors were used for the determination of the emission rates of the pollutants from the vehicles in the study. The total emission rate of the pollutants for the main roads in Kocaeli in the years of 2003, 2004 and 2005 were calculated as 199, 155 and 150 tons for PM, 3860, 4036 and 4029 tons for NOx, 3086, 3763 and 3769 tons for CO, and 786, 818 and 811 tons for VOC, respectively. Additionally, the emission rates in the highway for the year 2003 were found as 167 tons for PM, 6127 tons for NOx, 4042 tons for CO,and 908 tons for VOC. Results showed that the most significant routes with respect to the contribution to air pollution are ranked as Ankara-İstanbul highway, Gebze-Körfez, İzmit-Gölcük and İstanbul-Gebze, while the roads with the least contribution were Kandıra-Sakarya, Kefken- Kandıra and Ağva-Kandıra. Keywords: Emission, emission inventory, motor vehicles, Kocaeli. ÖZET Bu çalışma, Kocaeli İli nde trafik kaynaklı hava kirleticilerinin (PM, NO X, CO, VOC) envanterlenmesi amacı ile yapılmıştır. Çalışmada taşıt araçlarından kaynaklanan kirleticilerin belirlenmesinde CORINAIR emisyon faktörleri kullanılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda, Kocaeli İli ndeki ana yollarda yıllarında sırasıyla, PM emisyonu 199 ton-155 ton-150 ton, NO x emisyonu 3860 ton-4036 ton-4029 ton, CO emisyonu 3086 ton-3763 ton-3769 ton, VOC emisyonu 786 ton-818 ton-811 ton olarak hesaplanmıştır. Ayrıca 2004 yılı için otoyolda (E-80) PM emisyonunun 167 ton, NO x emisyonunun 6127 ton, CO emisyonunun 4042 ton, VOC emisyonunun 908 ton olduğu bulunmuştur. İncelenen kirleticilerin emisyon miktarları çalışma kapsamındaki yollara göre karşılaştırıldığında, en yüksek kirletici yükünün otoyolda, daha sonra sırasıyla Gebze-Körfez, İzmit-Gölcük ve İstanbul il hududu-gebze yollarında, en düşük kirletici yükünün ise Kandıra-Sakarya il hududu, Kefken-Kandıra ve Ağva-Kandıra yollarında olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Emisyon, emisyon envanteri, taşıt araçları, Kocaeli. 1. GIRIŞ Geçmişte hava kalitesinin bozulması için ana sebepler; endüstriyel aktiviteler ve evsel ısınma iken, günümüzde özellikle mobilitenin hızla artmasının bir sonucu olarak trafik ana kaynak haline gelmiştir (1) yılı itibariyle Türkiye de her 15 kişiye 1 otomobil, her 8 kişiye bir motorlu taşıt düşmektedir (2). Ülkemizin gelişmişlik düzeyi arttıkça, motorlu taşıt sayısında daha da artış olacağı göz önüne alındığında, özellikle nüfus yoğunluğu fazla olan şehirlerde trafikten kaynaklanan hava kirliliği önemli bir tehtid unsuru olabilmektedir. Nüfus yoğunluğu bakımından 81 il içinde 2. sırada yer alan Kocaeli İli, özellikle körfez çevresi, sahip olduğu çok elverişli ekolojik özellikler, ulaşım olanakları ve coğrafi konumu nedeni ile sürekli olarak ilgi odağı olmuştur. Yoğun sanayileşme sonucu hızla gelişen Kocaeli İli ekonomik açıdan Türkiye nin en ileri illerinden biridir. Sanayileşmeye bağlı 166

2 olarak artan göçler yörede yoğun bir nüfus artışı yaratmıştır genel sayımlara göre olan Kocaeli nüfusu yıllık %27,04 lük bir artışla 2000 yılında e ulaşmıştır. Bu yoğunluk, kirliliği yüksek düzeylere çıkarmıştır (2-4). Bu nedenle kirlilik kaynaklarından biri olan taşıt araçlarına bağlı hava kirliliğinin incelenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması büyük önem taşımaktadır. Motorlu taşıtların diğer kirletici kaynaklardan çok daha önemli olmasının nedeni, ekzos gazlarının kirletici nitelikleri yanında ani ve doğrudan etkili toksik niteliklerinin de bulunmasıdır. Bilindiği gibi bir insanın günlük temiz hava ihtiyacı ortalama olarak 15 m 3 tür. Emisyon kontrol sistemleri içermeyen bir araç, bu havayı 10 dakikalık bir süre içinde, solunması sakıncalı hava haline getirmektedir (5). Kirliliği belirleme ve önlemeye yönelik çalışmaların ilk adımı hava kirliliğine yol açan kaynaklardan atmosfere salınan kirletici maddelerin ve miktarlarının belirlenmesidir. Bu çalışma emisyon envanteri olarak bilinir. Emisyonların envanterlenmesi, bugünün değerlendirilmesi yanında, geleceğe yönelik olarak yapılacak planlama çalışmalarına da katkı sağlayabilmektedir (6,7). Bu çalışmada, Kocaeli İli nde, taşıt araçlarından kaynaklanan hava kirleticilerinin (partikül madde-pm, azot oksit-no X, karbon monoksit-co ve uçucu organik bileşikler-voc) envanterlenmesi amaçlanmıştır. Envanter çalışmasında Şekil 1 de görülen il sınırları içinde yer alan ana yollar dikkate alınmıştır. Ara yollar için herhangi bir değerlendirme yapılmamıştır E KOCAELİ İL HARİTASI Şekil 1. Çalışma alanı. 167

3 1.1. Araç Emisyonlarının Özellikleri ve Etkileri PM: Atmosferde birkaç nanometreden 100 mikrometreye kadar değişik büyüklükte olan ve normal şartlar altında katı veya sıvı faz halinde bulunan tanecikler partikül madde olarak (PM) tanımlanmaktadır. Boyutları, konsantrasyonları ve kimyasal yapılarına göre zararları değişse de özellikle insanlarda solunum sistemine bağlı hastalıklarda artışlara ve hatta ölümlere neden olabilmektedir (8). NO x : Hava kirleticisi olarak en önemli ikisi NO ve NO 2 dir. NO; renksiz, kokusuz ve suda çözünürlüğü düşük olan bir gazdır. NO 2 ise kırmızımsı-kahve renkli, keskin kokulu bir gazdır. Solunumla ilgili hastalıklara neden olmaktadırlar. NO sinir sistemine etki ederek solunum felcine neden olurken, NO 2 akciğerlerdeki alveollerde irritasyona yol açar. NO ve NO 2 konsantrasyonlarının atmosferde anahtar kimyasallar haline gelmesindeki en önemli neden, onların fotokimyasal smog (sis) oluşumundaki önemli rolleridir. Ayrıca asit yağmurlarına yol açarak bitkiler ve bazı materyaller üzerinde zararlı etkileri olmaktadır. Atmosferde kalış süreleri, yüksekliklere bağlı olarak değişir. Aşağı stratosferde birkaç ay gibi oldukça uzundur, troposferde ise birkaç gündür (9-11). CO: renksiz, kokusuz ve tatsız bir bileşiktir. Kaynaklandığı nokta etrafında iyi dağılmayan ve varlığı kolay fark edilemeyen zehirleyici bir gazdır. Atmosferde kolay kolay yok olmaz, ömrü yaklaşık 2,5 ay kadardır. İnsan sağlığı bakımından etkisi, hemoglobine affinitesi oksijenden yaklaşık 240 kat daha fazla olduğundan kandaki hemoglobin ile birleşerek COHb i oluşturması ve böylece hücrelere oksijen taşınımını engellemesidir. Maruz kalınan süre ve konsantrasyona bağlı olarak etkileri değişmektedir. Karbon monoksitle zehirlenmenin ilk belirtisi, gribe benzer. Baş ağrısı, uyuklama, yorgunluk, nefes kesilmesi, bulantı ve baş dönmesi şeklinde de etkisini gösterebilir. Karbon monoksitten zehirlenen çoğu kişi grip olduğunu zannederek yanılır. Takip eden etkisi bilinçsizlik, solunum hastalığı ve ölümdür (12). VOC: Hafif organik bileşiklerin buhar ve gaz formda olanlarının toplamı diyebileceğimiz uçucu organik karbon bileşikleri, birçok hidrokarbon buharının ve gazının toplu adıdır (benzen, toluen, ksilen vs). Kendi toksik ve kanser yapıcı etkilerinin yanı sıra havada çok az miktarda bulunduklarında bile NO 2 etkisi ile fotokimyasal reaksiyonlara girerek, ozon oluşumu ile sonlanan ve çeşitli zehirli gazların oluşumuna da yol açan fotokimyasal mekanizmaları başlatabilmektedir (13). 2. YÖNTEM Taşıt araçlarından kaynaklanan PM, NO X, CO ve VOC olmak üzere dört ana kirletici emisyonu, emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanmıştır. Emisyon faktörleri, yanan yakıtın kütlesi başına (mass-based) ya da yapılan faaliyet başına (task-based) oluşan kirletici miktarı olarak tanımlanır. Yakıt kütlesine bağlı emisyon faktörü birimi kg/ton ya da kg/m 3 tür. Yapılan faaliyete bağlı emisyon faktörü birimi ise işin tanımına bağlıdır. Örneğin, bir güç tesisi tarafından enerji üretimi söz konusu ise, emisyon faktörü birimi g/mj dur. Ya da bir araç tarafından mesafe almak söz konusu ise bu durumda emisyon faktörü birimi g/km dir (14-17). 168

4 Bu çalışmada, Tablo 1 de farklı araç tipleri için birim mesafeye göre verilen CORINAIR emisyon faktörleri kullanılmıştır (18). Tablo 1. Farklı araç tipleri için emisyon hesaplamalarında kullanılan emisyon faktörleri (18). Araç Tipi Birim PM NO X CO VOC Benzinli Otomobil (1)* g/km - 3,25 4,27 0,73 (2)** g/km - 4,11 5,00 0,75 Dizel Otomobil (1)* g/km 0,20 1,02 0,51 0,09 (2)** g/km 0,38 1,58 0,76 0,10 Dizel Kamyon (1)* g/km 0,44 4,13 1,95 0,96 7,5t<Weight<16t (2)** g/km 0,34 4,37 1,52 0,71 Dizel Tır (1)* g/km 0,57 12,41 1,95 0,96 Weight>32t (2)** g/km 0,45 10,17 1,52 0,71 Dizel Otobüs (1)* g/km 0,41 7,95 1,80 1,02 (2)** g/km 0,27 9,41 1,15 0,63 *Saatte 90 km hız için hesaplanan emisyon faktörleri. **Saatte 120 km hız için hesaplanan emisyon faktörleri. Çalışmada sadece motorlu kara taşıtları değerlendirilmiştir. Emisyonlar hesaplanırken kullanılan araç sayıları karayollarından temin edilen bilgiler (19) ile gün içerisinde yapılan sayımların değerlendirilmesi sonucunda elde edilmiştir. Araçlardan kaynaklanabilecek emisyon miktarları Denklem (1) kullanılarak hesaplanmıştır (20). E i = Σ (Veh j x D j ) x E i,j, km (Denklem 1) E i Veh j D j E i,j,km : emisyon miktarı (i) : araç tipine bağlı araç sayısı (j) : aracın katettiği mesafe (j) : araç tipi (j) ve hıza (km) bağlı emisyon faktörü (i) Karayollarından temin edilen yıllara bağlı olarak yollarda belirlenen toplam araç sayıları Tablo 2-4 de görüldüğü gibidir yılından öncesine ait sayım sonuçları elde edilemediğinden sadece bu yıldan sonrası değerlendirilebilmiştir. Bu yıllarda her mevsim, 7 gün 24 saat sayımlar, elektronik sayım cihazları ile yapıldığından sonuçların %5 hata payıyla doğru olduğu kabul edilmiştir. 169

5 Tablo 2. Çalışma alanındaki, değerlendirilen yollar ve 2003 yılına ait araç sayıları ile ilgili veriler (19). KK No Yolların Tanımı Otomobil* Otobüs Kamyon Tır** Toplam Araç Sayısı Yol Uzunluğu (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (km) Ağva-Kandıra Kandıra-Sakarya il hud İstanbul il hud.-gebze Gebze-Körfez Körfez-İzmit İzmit-Gölcük ayr Gölcük ayr.-sapanca ayr Sapanca ayr.-sakarya il hud İzmit-Gölcük Gölcük-Karamürsel Karamürsel-Yalova İl hud Kefken-Kandıra Kandıra-İzmit TOPLAM *Hesaplamalarda otomobilin %80 i benzinli, %20 si dizel olarak kabul edilmiştir. **Hesaplamalarda dolu tırın ağırlığının 16 tondan büyük, boş tırın ağırlığının ise 16 tondan küçük olduğu varsayılarak, gün içerisindeki tır sayısı ikiye bölünmüş ve dolu tır için tıra ait emisyon faktörü, boş tır için ise kamyona ait emisyon faktörü kullanılmıştır. Tablo 3. Çalışma alanındaki, değerlendirilen yollar ve 2004 yılına ait araç sayıları ile ilgili veriler (19). KK No Yolların Tanımı Otomobil* Otobüs Kamyon Tır** Toplam Araç Sayısı Yol Uzunluğu (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (km) Ağva-Kandıra Kandıra-Sakarya il hud İstanbul il hud.-gebze Gebze-Körfez Körfez-İzmit İzmit-Gölcük ayr Gölcük ayr.-sapanca ayr Sapanca ayr.-sakarya il hud İzmit-Gölcük Gölcük-Karamürsel Karamürsel-Yalova İl hud Kefken-Kandıra Kandıra-İzmit TOPLAM E-80 Otoyol*** GENEL TOPLAM *Hesaplamalarda otomobilin %80 i benzinli, %20 si dizel olarak kabul edilmiştir. **Hesaplamalarda dolu tırın ağırlığının 16 tondan büyük, boş tırın ağırlığının ise 16 tondan küçük olduğu varsayılarak, gün içerisindeki tır sayısı ikiye bölünmüş ve dolu tır için tıra ait emisyon faktörü, boş tır için ise kamyona ait emisyon faktörü kullanılmıştır. ***E-80 yolundaki araç sayıları, tarafımızdan gün içerisinde yapılan sayımların değerlendirilmesi sonucu elde edilmiştir. 170

6 Tablo 4. Çalışma alanındaki, değerlendirilen yollar ve 2005 yılına ait araç sayıları ile ilgili veriler (19). KK No Yolların Tanımı Otomobil* Otobüs Kamyon Tır** Toplam Araç Sayısı Yol Uzunluğu (gün) (gün) (gün) (gün) (gün) (km) Ağva-Kandıra Kandıra-Sakarya il hud İstanbul il hud.-gebze Gebze-Körfez Körfez-İzmit İzmit-Gölcük ayr Gölcük ayr.-sapanca ayr Sapanca ayr.-sakarya il hud İzmit-Gölcük Gölcük-Karamürsel Karamürsel-Yalova İl hud Kefken-Kandıra Kandıra-İzmit TOPLAM *Hesaplamalarda otomobilin %80 i benzinli, %20 si dizel olarak kabul edilmiştir. **Hesaplamalarda dolu tırın ağırlığının 16 tondan büyük, boş tırın ağırlığının ise 16 tondan küçük olduğu varsayılarak, gün içerisindeki tır sayısı ikiye bölünmüş ve dolu tır için tıra ait emisyon faktörü, boş tır için ise kamyona ait emisyon faktörü kullanılmıştır. 3. BULGULAR Karayollarından temin edilen yıllarına ait ortalama günlük araç sayımları incelendiğinde, 2003 yılındaki olan toplam araç sayısının 2004 yılında e yükseldiği, 2005 yılında da e düştüğü görülmüştür. Dolayısıyla 2003 den 2005 e Şekil 1 de de görüldüğü gibi yaklaşık %9,5 gibi bir artış olmuştur. Bu yıllardaki araç sayıları baz alınarak kirleticiler hesaplandığında Tablo 5-7 de görüldüğü gibi, 2003 den 2005 e yıllık 199 ton olan PM emisyonunun yaklaşık %20 lik bir düşüşle 150 tona, buna karşılık 3860 ton olan NO X emisyonunun yaklaşık %4 lük bir artış ile 4029 tona, 3086 ton olan CO emisyonunun %22 lik artışla 3760 tona, 786 ton olan VOC emisyonunun %3 lük bir artışla 811 tona yükseldiği gözlenmiştir. Kirletici miktarlarında yıllara bağlı değişimler Şekil 2 de de verilmiştir. Toplam Araç Sayısı Yıllar Şekil 1. Kocaeli İli ndeki ana yollardan geçen araç sayıları. 171

7 Tablo yılı için hesaplanan kirletici miktarları (ton/yıl). KK No Yolların Tanımı PM NO X CO VOC Ağva-Kandıra Kandıra-Sakarya il hud. 0, İstanbul il hud.-gebze Gebze-Körfez Körfez-İzmit İzmit-Gölcük ayr Gölcük ayr.-sapanca ayr Sapanca ayr.-sakarya il hud İzmit-Gölcük Gölcük-Karamürsel Karamürsel-Yalova İl hud Kefken-Kandıra Kandıra-İzmit Toplam Tablo yılı için hesaplanan kirletici miktarları (ton/yıl). KK No Yolların Tanımı PM NO X CO VOC Ağva-Kandıra Kandıra-Sakarya il hud. 0, İstanbul il hud.-gebze Gebze-Körfez Körfez-İzmit İzmit-Gölcük ayr Gölcük ayr.-sapanca ayr Sapanca ayr.-sakarya il hud İzmit-Gölcük Gölcük-Karamürsel Karamürsel-Yalova İl hud Kefken-Kandıra Kandıra-İzmit Toplam E-80 Otoyol Toplam

8 Tablo yılı için hesaplanan kirletici miktarları (ton/yıl). KK No Yolların Tanımı PM NO X CO VOC Ağva-Kandıra Kandıra-Sakarya il hud. 0, İstanbul il hud.-gebze Gebze-Körfez Körfez-İzmit İzmit-Gölcük ayr Gölcük ayr.-sapanca ayr Sapanca ayr.-sakarya il hud İzmit-Gölcük Gölcük-Karamürsel Karamürsel-Yalova İl hud Kefken-Kandıra Kandıra-İzmit Toplam Kirletici Miktarları (ton/yıl) PM NOx CO VOC Yıllar Şekil 2. Yıllara bağlı olarak hesaplanan kirletici miktarlarındaki değişim. Hesaplanan emisyon dağılımlarına bakıldığında Şekil 3-6 da görüldüğü gibi en fazla emisyon miktarının otoyolda (E-80) olduğu gözlenmektedir. Bunun nedeni araçlardaki hıza bağlı olarak oluşan emisyon miktarının artmasıdır. Otoyoldan sonra emisyonun fazla olduğu yollar; Gebze-Körfez, İzmit-Gölcük ve İstanbul il hududu-gebze yollarıdır. En az emisyon miktarlarının ise, Kandıra-Sakarya il hududu, Kefken-Kandıra ve Ağva-Kandıra yollarında olduğu bulunmuştur. 173

9 PM Kandıra-Sakarya il hud. Kefken-Kandıra Ağva-Kandıra Kandıra-İzmit Karamürsel-Yalova İl Gölcük ayr.-sapanca ayr. Sapanca ayr.-sakarya il İzmit-Gölcük ayr. Körfez-İzmit Gölcük-Karamürsel İstanbul il hud.-gebze İzmit-Gölcük Gebze-Körfez E-80 (Otoyol) Şekil 3. Kocaeli İli ndeki ana yollar ve otoyolda hesaplanan PM emisyon miktarlarının dağılımı. NOx Kandıra-Sakarya il hud. Kefken-Kandıra Ağva-Kandıra Karamürsel-Yalova İl hud. Kandıra-İzmit Sapanca ayr.-sakarya il hud. İzmit-Gölcük ayr. Gölcük ayr.-sapanca ayr. Gölcük-Karamürsel Körfez-İzmit İstanbul il hud.-gebze İzmit-Gölcük Gebze-Körfez E-80 (Otoyol) Şekil 4. Kocaeli İli ndeki ana yollar ve otoyolda hesaplanan NO X emisyon miktarlarının dağılımı. Kandıra-Sakarya il hud. Kefken-Kandıra Ağva-Kandıra Karamürsel-Yalova İl hud. Kandıra-İzmit Sapanca ayr.-sakarya il hud. İzmit-Gölcük ayr. Gölcük-Karamürsel Gölcük ayr.-sapanca ayr. Körfez-İzmit Gebze-Körfez İstanbul il hud.-gebze İzmit-Gölcük E-80 (Otoyol) CO Şekil 5. Kocaeli İli ndeki ana yollar ve otoyolda hesaplanan CO emisyon miktarlarının dağılımı. 174

10 VOC Kandıra-Sakarya il hud. Kefken-Kandıra Ağva-Kandıra Karamürsel-Yalova İl hud. Kandıra-İzmit Sapanca ayr.-sakarya il hud. İzmit-Gölcük ayr. Gölcük ayr.-sapanca ayr. Gölcük-Karamürsel Körfez-İzmit İstanbul il hud.-gebze İzmit-Gölcük Gebze-Körfez E-80 (Otoyol) Şekil 6. Kocaeli İli ndeki ana yollar ve otoyolda hesaplanan VOC emisyon miktarlarının dağılımı yılından 2005 yılına gelindiğinde ana yollardan geçen araç sayısındaki artış, ilde trafiğe kayıtlı taşıt araçları sayısında da gözlenmektedir (Şekil 7) den 2005 e kadar yaklaşık %85 lik artış gözlenirken, 2003 den 2005 e kadar yaklaşık %9 luk bir artış gözlenmiştir. Bu çalışma kapsamında yalnızca ana yollarda araçlardan kaynaklanan emisyon miktarları hesaplanmakla birlikte taşıt araçlarındaki artış gözönüne alındığında Kocaeli de tüm karayollarında trafik kaynaklı emisyonların arttığı söylenilebilir. Toplam Araç Sayısı Yıllar Şekil 7. Kocaeli İli nde trafiğe kayıtlı araç sayıları (2). 4. SONUÇ Emisyon faktörleri kullanılarak kirleticilerin kirlilik yüklerinin belirlenmesi, sadece genel bir bilgi vermektedir. Hareketli kaynaklardan oluşabilecek kirlilik yükünün belirlenmesi için ülkemizde herhangi bir çalışma olmadığından farklı ülkelerdeki emisyon faktörleri kullanılmaktadır. Bu çalışmada da CORINAIR emisyon faktörleri kullanılmıştır. Ancak Türkiye deki şartlara uygun emisyon faktörlerinin olması gereklidir. Hatta, bu faktörün oluşmasında aracın katettiği yolun özellikleri de önemli olduğundan bölgeler bazında farklı emisyon faktörleri oluşturulmalıdır. En önemlisi ise, bölgede aktif ya da pasif örneklemelerle gerçek kirlilik yükünün tespit edilmesi gerekmektedir. Özellikle kentin 175

11 yaya ve araç trafiğinin yoğun olduğu noktalarında burun seviyesinde ölçümler yapılmalıdır. Hergeçen yıl gerek gelir düzeylerine gerekse ihtiyaçlara ve yaşam koşullarına bağlı olarak araç sayısının arttığı dikkate alınırsa, trafikten kaynaklanan kirliliğin de artığı ve azaltılabilmesi için çeşitli önlemler almak gerektiği söylenebilir. Önleyici tedbirler olarak; Öncelikle kirleticilerin miktarında, trafikteki taşıt sayısı kadar aracın özellikleri (aracın cinsi, yaşı, motor ve kirlilik önleme teknolojisi gibi) ve sürüş koşullarının (kent içi-dışı, otoyol, yol durumu, hız gibi) da önemli olması sebebiyle çok kirletenden çok, az kirletenden az prensibinden hareketle gerekli düzenlemelerin yapılması, Araçların düzenli bakıma ve denetime tabi tutulması, Ekzos kirliliğinin yoğun olarak yaşandığı bölgelerde trafik sinyalizasyonlarının sürekli trafik akışını engelleyecek şekilde yanlış planlanması sebebiyle motorlu taşıtların trafikte çok beklemesi sonucu oluşan ekzos kirliliğinin azaltılması için trafik ışıklarının senkronize olarak yeniden düzenlenmesi, Kent içinde hız sınırlaması, Kış sezonunda konutların ısıtılması sebebiyle artan hava kirliliğine ekzos kirliliğini azaltıcı önlemlerin alınması (tek, çift plaka uygulaması gibi), Yolcu ulaşımının maksimum olduğu saatlerde yük trafiğinin kısıtlanması, Özel otomobil kullanım sürelerinin kısıtlanması ve doluluk oranlarının arttırılması, Toplu taşıma araçlarının yaygınlaştırılması, Yeşil alanların arttırılması, Alternatif enerji kullanan motorlu taşıtların geliştirilmesi ve özendirilmesi, Motorlu taşıtlardan kaynaklanan kirliliğin tespiti ve izlenmesi ile insan ve çevre sağlığına getirdiği zararların tespit edilerek, gerekli koruma ve kirliliği azaltıcı tedbirlerin biran önce alınmasının sağlanması, bunun için İl de Valilik Başkanlığı nda Sağlık İl Müdürlüğü, Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, Trafik Müdürlüğü, Belediye, Üniversite ve Meslek Odaları ndan oluşan bir ekip oluşturulması, gibi bazı önlemlerin benimsenmesi ve uygulanması büyük önem taşımaktadır (21, 22). KAYNAKLAR 1. Borrego, C., Tchepel, O., Barros, N., Miranda, A.I. (2000), Impact of Traffic Emissions on Air Quality of the Lisbon Region, Atmospheric Environment, 34, DİE, Devlet İstatistik Enstitüsü, Genel Nüfus Sayımlarına Göre Nüfus, Yıllık Nüfus Artışı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu, Yıllara Göre Motorlu Kara Taşıtı Sayısı, [online], (Ziyaret tarihi: ). 3. DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, Kocaeli İli Gelişmişlik Performansı [online], (Ziyaret tarihi: ). 4. Ayberk, S. (2002), Kocaeli Yarımadası Doğu Bölümünde Karasal Ekosistemlerin Ekolojik Özellikleri Üzerine İncelemeler, İzmit, Kocaeli Üniversitesi Yayın No:74, 4s. 5. Atımtay, A., (2003), Ankara da Önemli Kavşaklardaki Hidrokarbon Kirliliğinin İncelenmesi V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, 1-4 Ekim 2003, Ankara. 176

12 6. Tünay, O. ve Alp, K. (1995), Endüstride Emisyon Envanterlerinin Uygulama Esasları, II. Hava Kirlenmesi, Modellemesi ve Kontrolu Sempozyumu 95, İstanbul Teknik Üniversitesi, Maslak-İstanbul. 7. Ariztegui, J., Casanova, J., Valdes, M. (2004), A Structured Methodology to Calculate Traffic Emissions Inventories for City Centres, Science of the Total Environment, , Turalıoğlu, F. S.,Bayraktar, H., (2003), Partikül Maddelerin Genel Değerlendirilmesi, Türkiye de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu IV, Gebze, Graham, J.A., Grant, L.D., Folinsbee, L.J., Kotchmar, D.J., Garner, J.H.B., (1997), Nitrogen Oxides (Second Edition), Environmental Health Criteria 188, WHO; Geneva, ISBN: Köhler, I., Sausen, R., Reinberger, R., (1997), Contribution of Aircraft Emissions to the Atmospheric NO x Content, Atmospheric Environment, vol:31, no:12, Vural, N., (1996), Toksikoloji, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No:73, ISBN: , Ankara. 12. Öztürk, M., (2005), şehriçi Bölgelerde Hava Kirliliğinin Sağlık Üzerine Etkileri, Çevre ve Orman Bakanlığı, [online] (Ziyaret tarihi: ). 13. Müezzinoğlu, A., (2003), Atmosfer Kimyası, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yayınları No:305, İzmir. 14. Mitra, A.P., Morawska, L., Sharma, C., Zhang, J., (2002), Chapter Two: Methodologies for Characterisation of Combustion Sources and for Quantification of Their Emissions, Chemosphere, vol:49, Nurrahim, A., Sakugawa, H., (2004), A Fuel-Based Inventory of NO x and SO 2 Emissions from Manufacturing Industries in Hiroshima Prefecture, Japan, Applied Energy, vol:78, Romano, D., Bernetti, A., Lauretis, R. D., (2004), Different Methodologies to Quantify Uncertainties of Air Emissions, Environment International, vol:30, Zhang, J., Morawska, L., (2002), Combustion Sources of Particles: 2. Emission Factors and Measurement Methods, Chemosphere, vol:49, CITEPA, (2004), Corinair Inventory-Default Emission Factors Handbook, CEC- DGXI, Paris. 19. Karayolları, (2006), Yollar ve Araç Sayıları ile İlgili Veriler, Kişisel Görüşme. 20. Gurjar, B.R., van Aardenne, J.A., Lelieved, J., Mohan, M., (2004), Emission estimates and trends ( ) for megacity Delhi and implications, Atmospheric Environment, vol:38, Erel, A., (1986), Alternatif Çözüm: İzli Araçların Hava Kirliliğini Önlemede Etkileri, İstanbul Karayolu Ulaşımında Hava Kirliliği Sempozyumu, TMMOB Makine Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, İstanbul. 22. Çevre ve Orman Bakanlığı, III. Hava-Atmosfer ve İklim, [online], (Ziyaret tarihi: ). 177