2. Bölüm Ses, Ses bileşenleri, İnsan kulağının duyarlılığı, İşitsel-Fizyolojik yeğinlik, Grafik gösterme biçimleri Prof. Dr.

Transkript

1 AKUSTİK TEMEL KONULARI SUNUMU 2. Bölüm Ses, Ses bileşenleri, İnsan kulağının duyarlılığı, İşitsel-Fizyolojik yeğinlik, Grafik gösterme biçimleri Prof. Dr. Neşe Yüğrük AKDAĞ

2 BİRDEN FAZLA SES DÜZEYİNİN TOPLAMINI BULMAK İÇİN ÜÇ FARKLI YÖNTEM KULLANILABİLİR.

3 1.YÖNTEM DÜZEY TOPLAMI LOGARİTMİK OLARAK YAPILABİLİR Toplam düzey = 10log (10 L1/ L2/ Ln/10 ) Ln = Her bir kaynağın ses düzeyi (db)

4 1.YÖNTEM İÇİN ÖRNEK 40 db lik 2 gürültünün toplamı; Toplam düzey : 10 log (10 40/ /10 ) : 10 log ( ) : 10 log (20000) : 43 db

5 2.YÖNTEM DÜZEY TOPLAMI YAPARKEN TABLOLARDAN YARARLANILABİLİR

6 db Toplam Tabloları

7

8

9

10

11 Pratik toplam tablosu Ses düzeyleri farklı ses kaynaklarının toplanmasında kullanılan tablo Ses düzeyleri arasındaki fark 0-1dB 2-3dB 4-8dB 9-10dB Büyük olana eklenecek değer 3dB 2dB 1dB 0,5dB ÖRNEK Düzey farkı = = 3 db Tablodan eklenmesi gereken değerin 2 db olduğu görülmektedir Toplam ses düzeyi = = 70 db olur

12 Ses düzeylerinin toplanması Ses düzeyleri arasındaki fark 0-1dB 2-3dB 4-8dB 9-10dB Büyük olana eklenecek değer 3dB 2dB 1dB 0,5dB Birden fazla ses kaynağı aynı işlemin ikişer ikişer yapılması ile toplanabilir. ÖRNEK 65dB, 68 db ve 70dB ses düzeyleri olan üç kaynağın oluşturduğu toplam ses düzeyi; = 3 db eklenecek değer 2dB 70dB = 1 db eklenecek değer 3dB 73dB olarak bulunur.

13 Ses düzeylerinin toplanması Düzeyleri arasında 10dB den fazla olan ses kaynaklarının toplam ses düzeyi büyük olana eşittir. Örneğin biri 78dB öteki 60dB ses düzeyine sahip iki kaynak olduğunda, maskeleme olacağından yani yüksek düzeyli olan ötekinin işitilmesini engelleyeceğinden, doğrudan büyük olan kaynağın ses düzeyi alınır.

14 3. YÖNTEM db değerlerinin aritmetiksel büyüklüklere çevrilmesiyle yapılan ses düzeyi hesaplarında μw/cm 2 dönüşümüne başvurulur.

15 db μw/cm 2 karşılık değerleri

16 db μw/cm 2 karşılık değerleri

17

18

19 İNSAN KULAĞININ DUYARLILIĞI

20 İnsan kulağının düzeye karşı duyarlılığı Genelde 2-3 db ile 120 db arasında değişir * Algılanabilen alt eşik düzeyi frekansa göre değişkendir. Kalın seslere gidildikçe alt eşikte kulak duyarlılığı azalır. * Algılanabilen üst eşikte frekansa göre hemen hiç değişim göstermez

21 KONUŞMA VE MÜZİĞİN KAPLADIĞI SES DÜZEYLERİ VE FREKANS ALANLARI

22 FİZİKSEL YEĞİNLİK FİZYOLOJİK YEĞİNLİK

23 KULAK DUYARLILIĞININ DEĞİŞİMİ İnsan kulağı bütün frekanslara aynı derecede duyarlı değildir. * İnsan kulağının en duyarlı olduğu sesler, frekansı 3500 ile 4000 Hz arasındaki ince seslerdir.

24 Eş Duyulanma (Fon) Eğrileri

25 Eş Duyulanma Eğrileri (Fon ya da Fletcher eğrileri)

26 LİNEER ÖLÇÜM DEĞERLERİ İnsan kulağının frekansa göre duyarlılığı dikkate alınmadan ölçülen ya da hesaplanan ses düzeyleri

27 AĞIRLIKLI ÖLÇÜM DEĞERLERİ İnsan kulağının frekansa göre duyarlılığı dikkate alınarak ölçülen ya da hesaplanan ses düzeyleri

28 ÖLÇMEDE DUYARLILIK İlk ölçme aletleri yalnızca ağırlıksız db değerlerini yani Fiziksel Yeğinliği ölçmekteydi * Sonraları Fletcher 40, 70 ve 100 eğrilerine göre ayarlanmış ölçme aletleri geliştirilmiştir.

29 ÖLÇMEDE DUYARLILIK 40 FON db(a) 55 db den az düzeyli sesler için * 70 FON db(b) db arası sesler için * 100 FON db(c) 85 db den yüksek düzeyli sesler için

30 Ağırlıklı ölçmelerin frekans karakteristikleri (dba, dbb, dbc, dbd, dbe eğrileri)

31 dba eğrisi (40 Fon eğrisi)

32 dbb eğrisi (70 Fon eğrisi)

33 dbc eğrisi (100 Fon eğrisi)

34 Ağırlıklı ölçme sonuçları

35 Örnek Ses Düzeyleri Akustik laboratuarı 5 dba Sessiz bahçe 15 dba Konuşma dba Kuvvetli müzik 90 dba Elektronik müzik dba Uçak dba Klakson dba

36 dba filtresi için düz bant oktav düzeylerine eklenen katkı

37 Lineer ölçüm sonuçlarına A ağırlık katkılarının eklenmesi

38 Toplam Ses Basınç Düzeyi Oktav bant ya da 1/3 oktav bant ses düzeylerinin toplamıdır. * Algılanan toplam ses basınç düzeyidir.

39 LİNEER VE AĞIRLIKLI ÖLÇÜM SONUÇLARININ TAYFSAL TOPLAMLARI

40 SESİN TINISI BİR SESİN NE SESİ OLDUĞUNU ANLAMAMIZA YARAYAN SES BİLEŞENİ

41 UYUMLULAR Bir tel nasıl titreşir? (Bu titreşimlerin hepsi birden olur)

42 TEMEL SES VE UYUMLULARIN FREKANSI 2.titreşimde telin boyu kısalır, ses incelir. 3.titreşimde telin boyu daha kısalır, ses daha da incelir Temel ses (1.Uyumlu) Frekansı :1000 Hz 2.Uyumlu Frekansı : 2000 Hz 3.Uyumlu Frekansı : 3000 Hz 4.Uyumlu Frekansı : 4000 Hz

43 TEMEL SES-KARMAŞIK SES-UYUMLULAR İki ucu açık borular ve benzeri ses kaynakları

44 Grafik gösterme biçimleri 1) DALGA EĞRİLERİ 2) FREKANS TAYFI 3) TAYFSAL YAZI

45 DALGA EĞRİLERİ

46 FREKANS TAYFI

47 TAYFSAL YAZI

48 TAYFSAL YAZI

49 OTOMOBİL GÜRÜLTÜSÜ FREKANS TAYFI

50 UÇAK GÜRÜLTÜSÜ FREKANS TAYFI

51 KAMYON GÜRÜLTÜSÜ FREKANS TAYFI

52 Elektrik süpürgesi gürültüsü frekans tayfı grafiği

53 DİYAPOZON,İNSAN VE KEMAN SESİNİN DALGA EĞRİSİ VE FREKANS TAYFI GRAFİKLERİ

54 DİYAPOZON SESİNİN DALGA EĞRİSİ VE FREKANS TAYFI GRAFİKLERİ

55 İNSAN SESİNİN DALGA EĞRİSİ VE FREKANS TAYFI GRAFİKLERİ

56 KEMAN SESİNİN DALGA EĞRİSİ VE FREKANS TAYFI GRAFİKLERİ