T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığı

Transkript

1 T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığı Türkiye Ulusal Halkalama Programı Raporu 2012

2 KUŞ HALKALAMA Kuşların bireysel olarak tanınmasını, gerektiğinde morfometrik ve diğer ölçümlerin yapılmasını sağlamak amacıyla kuşun yakalanıp tür, yaş ve cinsiyet gibi bilgilerinin kayıt edildikten sonra halkanın, kuşun bacak ya da bacaklarına takılması işlemine halkalama adı verilir. Halkaların üzerinde ülkelere özgü sabit bir adres ve her birey için farklı bir kod numarası vardır. Kod numarası kuşların bireysel olarak tanınmasını, adresler ise tekrar yakalanan ya da ölü bulunan halkalı bir kuşun halkalanma bilgilerine ulaşılabilmesini sağlar. Bu adres sayesinde kuş ölü bulunduysa halkası, canlı olarak tekrar yakalandıysa kuşla ilgili bilgiler halkalandığı merkeze ulaştırılır ve kuşun nerede, ne zaman halkalandığı öğrenilir. Halkalama çalışmaları, kuşların yaşamları ile ilgili birçok bilinmezi ortaya çıkarmak üzere tüm dünyada yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntemle, temelde kuşların göçleri (kuş türlerinin göç stratejileri, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç takvimleri, fizyolojileri) ve popülasyon dinamikleri (kaç yıl yaşadıkları, üreme başarıları, hayatta kalma başarıları, ilk üreme yaşları, kaç yaşına kadar üremeye devam ettikleri, genç bireylerin dağılma oranları) araştırılmaktadır. Ayrıca, tüm dünyada standart yöntemlerle yapılan ve her yıl tekrarlanan halkalama çalışmaları ile kuş popülasyonlarındaki değişimler takip edilebilmekte ve türlerin korunmasına yönelik kararlar alınabilmektedir. Özellikle göçmen kuşlarla ilgili koruma çalışmaları açısından, türlerin ya da popülasyonların üreme, konaklama, kışlama alanlarıyla ilgili bilgiler ve popülasyonların hayatta kalma başarıları ile ilgili veriler büyük önem taşmaktadır. ULUSAL HALKALAMA PROGRAMI Türkiye genelinde yapılan halkalama ve markalama çalışmalarının tamamına Ulusal Halkalama Programı denir. Ulusal düzeyde bir halkalama programı için girişimler, Kuş Araştırmaları Derneği (KAD) tarafından Mayıs 2001 de başlatılmış ve ODTÜ Biyoloji Bölümü ile işbirliği içinde ODTÜ kampüsünde deneme amaçlı halkalama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Mart 2002 de ise Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKGM), ODTÜ Biyoloji Bölümü ve KAD arasında imzalanan işbirliği protokolü ile UHP başlamıştır. Sonraki süreçte yeni istasyonlar ve tür bazlı çalışmalarla UHP nin kapsamı genişlemiş, birçok üniversite ve Sivil Toplum Kuruluşu UHP çatısı altında toplanmıştır yılında UHP de, yapılan çalışmaların düzenlenmesi, genişletilmesi ve eşgüdüm içerisinde yürütülmesi için yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Türkiye'de halkalama çalışmalarının eşgüdüm içerisinde yürütülmesini sağlamak amacıyla UHP kapsamında; Halkalama ile ilgili genel esasların belirlenmesi, Halkalama yapacak kişilerin lisanslarının bir merkezden verilmesi, Bütün halkalama çalışmalarında standart halkaların kullanılması, Halkalama çalışmalarının aynı standartlarda yapılması, Geri bildirimlerin bir merkezden yapılması, Halkalama sürecinde üretilen temel bilgilerin bir merkezde toplanması, gibi konularda çalışmalar yapılmaktadır. Halkalama ve markalama çalışmalarını yürüten bütün kurumlar UHP'nin doğal üyesidir. UHP Yürütme Komitesi, UHP kapsamında yürütülecek çalışmaları değerlendirmek, halkalama ve markalama ile ilgili konularda görüş oluşturmak üzere kurulmuştur. Bu

3 komite, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve Türkiye de düzenli olarak halkalama ve markalama yapan Üniversite ve STK kuruluşları temsilcilerinden oluşmaktadır. KUŞ HALKALAMA ÇALIŞMALARI 100 yıldan fazla bir süredir birçok ülkede milyonlarca kuş, halkalama yöntemiyle araştırılmaktadır. Kuş halkalama, kuşlara zarar vermeyen çok ince ağlarla kuşları yakalayıp, her birinde özgün bir numara olan ve kimlik niteliği taşıyan, hafif, paslanmaz, alüminyum halkaları kuşların bacağına takılması ve kuşun serbest bırakılması işlemlerinden oluşmaktadır. Üzerinde kuşun halkalandığı ülkenin adını ve ülke halkalama merkezinin adresini taşıyan bu halkalar, halkalı bir kuş tekrar yakalanırsa veya ölüsü bulunursa, kuşun nereden geldiğini göstermekte ve zaman içerisinde ağırlık ve yağ oranındaki değişimleri gözleme olanağı oluşmaktadır. Göçmen kuşların fizyolojik yapılarının bu yöntemlerle öğrenilmesi, uzun göçlerin nasıl tamamlandığının anlaşılmasını sağlamaktadır. Halkalama çalışmalarının en önemli amaçları, bölgeden göç eden kuşların tür ve göç yönlerini tespit etmek, sayılarındaki değişiklikleri takip etmek, Türkiye de uzman halkacıların sayısını arttırmak ve gerek yöre halkı gerekse Türkiye nin dört bir yanından gelen öğrencilere kuşlara yönelik çevre eğitimi vermektir. Halkalama çalışmaları halkalama istasyonlarında yürütülmektedir. İstasyonlarda tür tanımı, kuşları halkalama (kimlik), cinsiyet ve yaş belirleme, kanat ve kuyruk ölçümleri, ağırlık ve yaş oranı, tüy değişme durumu ve yön bulma deneyleri yapılmakta ve başta okul çocukları olmak üzere ziyaretçi eğitimleri gerçekleştirilmektedir yılında halkalama çalışmaları Cernek, Kuyucuk ve Aras olmak üzere üç istasyonda gerçekleştirilmiştir. Halkalama sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1) yılında en faz kuş Aras istasyonunda halkalanmıştır. Her üç istasyonda toplam 138 türden birey halkalanmıştır. Tablo yılında halkalama çalışması yapılan istasyonlar, halkalanan tür ve birey sayıları İlkbahar Sonbahar İstasyon adı Tür sayısı Birey sayısı Tür sayısı Birey sayısı Halkalanan toplam birey sayısı Cernek Kuyucuk Aras Toplam CERNEK HALKALAMA İSTASYONU Cernek Halkalama İstasyonu 2002 yılı ilkbahar göç döneminden bu yana her ilkbahar ve sonbahar göç döneminde Kızılırmak Deltası Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda kuş halkalama çalışmalarını gerçekleştirmektedir yılları arasında toplam 24 dönem boyunca Cernek Halkalama İstasyonunda lisanslı usta halkalamacılar ve gönüllülerin katılımıyla gerçekleştirilen çalışmalar Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonunca finansal olarak desteklenmiştir.

4 Alan Tanımı Halkalama çalışmaları Kızılırmak Deltası nda yürütülmektedir. Kızılırmak Deltası; Samsun ilinde Kızılırmak ın denize döküldüğü yerde, Ondokuzmayıs, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırlarında kalan kısmıdır. Alan yaklaşık ha büyüklüğündedir. Deltanın her iki yakasında deniz kıyısına paralel olarak uzanan sulak alanlar bulunmaktadır. Bunlardan doğuda olanı irili ufaklı birçok göl ve çevresindeki sazlık-bataklık arazileri barındıran yaklaşık ha büyüklüğündeki Bafra Balık Gölleri dir. Batı yakasında ise çevresi sazlık ve bataklık alanlardan oluşan 1400 ha büyülüğündeki Karaboğaz Gölü bulunmaktadır. Deltada tarım alanları dışında tatlı ve hafif tuzlu göller, çorak adalar, kuru ve su basar çayırlar, sazlıklar, çamur düzlükleri ve kumul şeridi de bulunmaktadır. Kızılırmak Deltası, Türkiye nin Karadeniz kıyılarındaki doğal özelliklerini kısmen koruyabilmiş en büyük sulak alandır. Deltada bugüne kadar yapılan gözlemler sonucunda 342 kuş türü saptanmıştır. Kızılırmak Deltası, Batı Palearktik bölge kuşlarının % 40 nın, Türkiye kuşlarının ise % 73 ünü içermektedir. Deltada yaklaşık 150 kuş türünün ürediği tespit edilmiştir. Halkalama çalışmaları Cernek Gölü nün doğu yakasında, Karadeniz ile göl arasında kalan kıyı kumul vejetasyonunun hakim olduğu alanda yapılmıştır. Ağlar, kuşları en yüksek oranda yakalayabileceğimiz şekilde, çalılara paralel olarak kurulmuştur. Bitki örtüsü olarak çalı katının hakim olduğu alanda Hippophae rhamnoides, Laurus nobilis, Arbutus unedo, Rubus sanctus, Myrtus communis, Ficus carica, Ligustrum vulgare, Crataegus monogyna türleri ağırlıklı olarak yer almaktadır. Otsu vejetasyon Euphorbia türleri açısından zengin olup Pancraetium maritimum, Verbascum sp. ve Cyperus capitatus türlerinden oluşmaktadır. Halkalama çalışmaları lisanslı usta halkalamacılar tarafından 19 Mart 25 Mayıs 2012 ve 15 Ağustos 26 Ekim 2012 tarihleri arasında, SEEN (South-east Bird Migration Network- Güneydoğu Kuş Göç Ağı) standartlarına göre gerçekleştirilmiştir. SEEN standartları gereğince istasyonumuzda standart olarak uygulanan halkalama aşağıda belirtilen aşamalardan oluşmaktadır: 1- Ağların kurulması 2- Ağlardan kuş çıkartılması ve istasyona getirilmesi 3- Halkalama 3.1. Tür teşhisi 3.2. Halkanın takılması 3.3. Yaş tayini 3.4. Cinsiyet tayini 3.5. Yağ skoru tayini 3.6. Kas skoru tayini (bazı türlerde) 3.6. Kanat formülü ölçümü 3.7. Kanat uzunluğu ölçümü 3.8. Kuyruk uzunluğu ölçümü 3.9. Ekstra ölçümler (tarsus, notch, tırnak, gaga vb.) Ağırlık ölçümü

5 3.11. Serbest bırakma Halkalama çalışmaları süresince 17 adet 7 metrelik, 16x16 mm göz aralığına sahip 14 adet 12 metrelik ağ ve 25x25 mm göz aralığına sahip 1 adet 14 metrelik ağ olmak üzere toplamda 32 sis ağı kullanılmıştır. Göç dinamiğini takip edebilmek için her yıl ağlar aynı sayıda aynı noktaya konulmuştur yılı sonbahar göç döneminde konaklama alanı değiştiğinden ağlar, eski konumundan yaklaşık 500 metre mesafedeki benzer bir habitata sahip alana taşınmıştır. Sonuçlar 2012 yılında yapılan halkalama çalışmaları sonucunda; ilkbahar döneminde 50 türden 740 kuş, sonbahar döneminde ise 69 türden 5057 kuş, toplamda 5797 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Kullanılan Halka Serileri 2012 yılında istasyonda kullanılan halka ve serileri aşağıda verildiği gibidir (Tablo 2). Tablo 2. Cernek istasyonunda kullanılan halka ve serileri 2012 İLKBAHAR 2012 SONBAHAR JB JB RA RA DA RA HA HA FA HA FS FA YH DA CA DS BA YH AU CA CA FS BA YE CS Cernek Halkalama İstasyonunda 2012 yılında en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla ilkbahar döneminde; Erithacus rubecula (181 birey), Phylloscopus collybita (72 birey), Sylvia atricapilla (71 birey), Phylloscopus trochilus (57 birey), Turdus merula (44 birey), Sylvia

6 borin (33 birey), Passer hispaniolensis (31 birey), Fringilla coelebs (26 birey), Hirundo rustica (22 birey) ve Passer domesticus (20 birey); sonbahar döneminde ise Sylvia borin (852 birey), Sylvia atricapilla (834 birey), Erithacus rubecula (532 birey), Phylloscopus trochilus (473 birey), Sylvia communis (289 birey), Phylloscopus collybita (288 birey), Ficedula parva (257 birey), Muscicapa striata (213 birey), Phoenicurus phoenicurus (174 birey) ve Sylvia curruca (142 birey) dir. ARAS KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM İSTASYONU 40º07 Kuzey; 43º35 Doğu koordinatlarında bulunan Aras istasyonu 2006 yılının sonabahar göç döneminden itibaren ilkbahar ve sonbahar aylarında düzenli halkalama yapmaktadır. KuzeyDoğa Derneği nin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi ve Iğdır İl Çevre Ve Orman Müdürlüğü destek vermektedir yılları arasında yapılan çalışmalarda 145 türden kuş halkalanmıştır yılında gerçekleştirilen halkalama çalışmaları; Orman ve Su İşleri Bakanlığı- Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün izniyle, Türkiye halkalama koordinatörü Doğa Araştırmaları Derneği nin temin ettiği halkalarla ve Kars Kafkas Üniversitesi Kuş Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Kuzeydoğa Derneği işbirliğiyle, Utah Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç Dr. Çağan H. Şekercioğlu ve Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü Doç. Dr. Mehmet Ali Kırpık ın gözetiminde gerçekleştirilmiştir. Alan Tanımı İstasyon, 1059 m yükselikliğinde Aras Nehri'nin kuzey kıyısında, Iğdır'ın Tuzluca ilçesine bağlı Yukarı Çıyrıklı köyünün 300 metre uzağında, nehir ile köyün meyve bahçeleri ve merasının arasındaki sulak alanda kurulmuştur. Aras Nehri'nden bir setle ayrılan alanda, küçük göletler, söğüt ve ılgın ağaçları mevcuttur. Zeminin çamurlu olmayan kısmı kireçli topraktır. İstasyonun içinde olduğu vadi çoğunlukla çorak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, istasyon göçmen ve üreyen kuşlar için çok önemli bir konaklama, beslenme, dinlenme ve üreme noktasıdır. Alanın herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Sonuçlar Halkalanan toplam kuş sayısı : 7954 Halkalanan toplam kuş türü sayısı : 115 Kullanılan ağ türü : Japon ağları Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 50 adet ağ ve 504 metre Aras Kuş Halkalama İstasyonu nda 2012-Sonbahar döneminde 85 türden 3836; 2012-ilkbahar döneminde 101 türden 4118 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Önceki yıllardan farklı olarak 2012 yılında Aras Halkalama İstasyonu nda ilk defa Çulluk (Scolopax rusticola), Derekuşu (Cinclus cinclus), Çam Baştankarası (Parus ater), Ketenkuşu (Carduelis cannabina), Yeşil arıkuşu (Merops persicus), Çalı bülbülü (Cercotrichas galactotes), Küçük Mukallit (Hippolais caligata), Kaya Sıvacısı (Sitta neumayer ), Kaya Kirazkuşu (Emberiza cia) ve bir atmaca türü olan Şikra (Accipiter badius) halkalandı. Böylelikle Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi nde 2006 yılından bu yana 167 türden 40 bin kuş halkalanmıştır ve alandaki gözlem kayıtları ile birlikte toplam 240 kuş türü kaydedilmiştir. Aras Halkalama İstasyonunda 2012 yılında en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla ilkbahar döneminde; Hirundo rustica (836 birey), Phylloscopus collybita (397 birey), Phylloscopus

7 trochilus (380 birey), Riparia riparia (241 birey), Emberiza citrinella (157 birey), Luscinia svecica (144 birey), Sylvia borin (144 birey), Hippolais pallida (108 birey), Acrocephalus schoenobaenus (107 birey) ve Acrocephalus scirpaceus (105 birey), sonbahar döneminde ise; Phylloscopus collybita (457 birey), Luscinia svecica (361 birey), Acrocephalus palustris (283 birey), Sylvia borin (267 birey), Hirundo rustica (240 birey), Phoenicurus phoenicurus (238 birey), Phylloscopus lorenzii (191 birey), Sylvia communis (140 birey) ve Lanius collurio (125 birey) dir. KUYUCUK KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ 40º 45' K, 043º 27' D koordinatlarında bulunan kuyucuk istasyonu 2007 yılının sonbahar göç döneminde çalışmaya başlamıştır yılında ilkbahar ve sonbaharda kısa süre çalışan istasyonda 2009 yılı sonbahar göç döneminde tam sezon halkalama yapılmıştır. KuzeyDoğa derneğinin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi, Kars İl Şube Müdürlüğü (Doğa Koruma ve Milli Parklar) destek vermektedir. İstasyon, 219 hektar büyüklüğündeki Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve RAMSAR alanı olan Kuyucuk Gölü'nün kuzey kıyısında, Kars'ın Arpaçay ilçesine bağlı Kuyucuk köyünün 2 km uzağında, eski Kars-Akyaka yolu yakınındaki mera arazisinin üzerinde kurulmuştur. Alan Tanımı: Kuyucuk, deniz seviyesinden 1627 m yükseklikte, maksimum 13 m derinlikte, küçük pınarlar ve derelerle beslenen bir tatlısu gölüdür. Gölün icindeki Potamogeton sucul bitkileri ile göl çevresindeki Phragmites australis sazlıkları, aşırı otlatma nedeniyle yok olmaya yüz tutmuştur. Hububat tarlaları ve meralardan oluşan gölün çevresi, çoğunlukla çıplak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, göl göçmen kuşlar için çok önemli bir konaklama noktasıdır. Gölde 212 kuş türü kaydedilmiştir ve sonbahar göçü esnasında den fazla angıt (Tadorna ferruginea) sayılmıştır yılları arasında yapılan çalışmalarda 83 türden 2253 kuş halkalanmıştır yılından bu yana Aras ve Kuyucuk Kuş Halkalama İstasyonlarından da halkalanan kuşlar, şimdiye kadar Güney Kıbrıs, Macaristan, Ukrayna ve Zambiya ve Rusya da başka kuş araştırmacıları tarafından yakalanmıştır. Aynı şekilde, İsrail, Rusya ve Güney Afrika da halkalanan kuşlar ise Aras Kuş Araştırma ve Halkalama İstasyonu nda yeniden yakalanmıştır. Merkezde halkalanan kuşların 3 kıtadaki ülkelerden geri bildiriminin gelmiş olması, 6 yıldır çalışılan bölgede olan Aras Vadisi nin hem kuşlar hem de uluslararası göç yolları konusunda ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. KuzeyDoğa Derneği ve Kafkas Üniversitesi nin bilimsel çalışmaları ile, Türkiye nin 469 kuş türünün yarısından fazlası bu alanda kaydedilmiştir. Sonuçlar İstasyon İsmi Koordinatlar Kullanılan ağ türü : Kuyucuk Kuş Halkalama İstasyonu : Kuzey Doğu : Japon ağları Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 18 adet ağ ve 216 metre Kuyucuk Halkalama İstasyonu nda 34 türden 790 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Kuyucuk Halkalama İstasyonunda 2012 yılı ilkbahar göç döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Riparia riparia (418 birey), Sturnus vulgaris (154 birey), Motacilla flava (49 birey), Acrocephalus schoenobaenus (27 birey), Hirundo rustica (23 birey), Apus apus (18

8 birey), Milliaria calandra (16 birey), Acrocephalus scirpaceus (15 birey), Sturnus rosseus (10 birey) ve Charadrius hiaticula (8 birey) dir. Tablo 3. Cernek, Aras ve Kuyucuk istayonlarında halkalanan kuş türleri ve birey sayıları Cernek Aras Kuyucuk No Bilimsel adı Türkçe adı İlkbahar Sonbahar İlkbahar Sonbahar İlkbahar 1 Accipiter badius Şikra 1 2 Accipiter nisus Atmaca Accipiter brevipes Yaz atmacası Acrocephalus agricola Doğu kamışçını Acrocephalus arundinaceus Büyük kamışçın Acrocephalus dumetorum Kuzey çıvgını 2 7 Acrocephalus melanopogon Bıyıklı kamışçın Acrocephalus palustris Çalı kamışçını Acrocephalus schoenobaenus Kındıra kamışçını Acrocephalus scirpaceus Saz kamışçını Aegithalos caudatus Uzun kuyruklu baştankara 3 12 Actitis hypoleucos Dere düdükçünü Alauda arvensis Tarlakuşu 7 14 Alcedo atthis Yalıçapkını Anthus spinoletta Dağ incirkuşu 4 16 Anthus trivialis Ağaç incirkuşu Apus apus Ebabil Asio otus Kulaklı orman baykuşu Buteo buteo Şahin 2 20 Calandrella brachydactyla Bozkır toygarı 1 21 Calandrella rufescens Çorak toygarı 2 22 Calidris minuta Küçük kumkuşu 7 23 Caprimulgus europeus Çobanaldatan Carduelis cannabina Ketenkuşu Carduelis carduelis Saka Carduelis chloris Florya 1 27 Carduelis spinus Karabaşlı ispinoz Carpodacus erythrinus Çütre Cercotrichas galactotes Çalı bülbülü Cettia cetti Kamış bülbülü Charadrius dubius Küçük halkalı cılıbıt 1 32 Charadrius hiaticula Halkalı cılıbıt 8 33 Chlidonias hybridus Bıyıklı sumru 2 34 Chlidonias leucopterus Akkanatlı sumru 6

9 Tablo 3 ün devamı 35 Corvus frugilegus Ekin kargası 2 36 Corvus monedula Küçük karga 1 37 Cinclus cinclus Derekuşu 3 38 Circus aeruginosus Saz delicesi 1 39 Circus macrourus Bozkır delicesi 1 40 Coccothraustes coccothraustes Kocabaş Coracias garrulus Gökkuzgun Coturnix coturnix Bıldırcın Cuculus canorus Guguk kuşu Delichon urbica Ev kırlangıcı Dendrocopos syriacus Alaca ağaçkakan Emberiza cia Kaya kirazkuşu 1 47 Emberiza citrinella Sarı kirazkuşu Emberiza hortulana Kirazkuşu Emberiza leucocephalos Akbaşlı çinte 3 50 Emberiza melanocephala Karabaşlı kirazkuşu Erithacus rubecula Kızılgerdan Emberiza schoeniclus Bataklık kirazkuşu Falco subbuteo Delice doğan 2 54 Falco tinnunculus Kerkenez Ficedula albicollis Halkalı sinekkapan Ficedula hypoleuca Kara snekkapan Ficedula parva Küçük sinekkapan Ficedula semitorquata Alaca sinekkapan Fringilla coelebs İspinoz Fringilla montifringilla Dağ ispinozu 2 61 Gallinago gallinago Suçulluğu Gallinula chloropus Sutavuğu Hippolais caligata Küçük mukallit 1 64 Hippolais icterina Sarı mukallit 4 65 Hippolais pallida Ak mukallit Hirundo daurica Kızıl kırlangıç 2 67 Hirundo rustica Kır kırlangıcı Ixobrychus minutus Küçük balaban Jynx torquilla Boyunçeviren Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcekkuşu Lanius minor Kara alınlı örümcekkuşu Locustella fluviatilis Ağaç kamışçını Locustella luscinoides Bataklık kamışçını Luscinia luscinia Benekli bülbül Luscinia megarhynchos Bülbül Luscinia svecica Mavigerdan

10 Tablo 3 ün devamı 77 Melanocorphyo calandra Boğmaklı toygar 1 78 Merops apiaster Arıkuşu Merops persicus Yeşil arıkuşu 1 80 Milliaria calandra Tarla kirazkuşu Motacilla alba Ak kuyruksallayan Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı 3 83 Motacilla flava Sarı kuyruksallayan Muscicapa striata Benekli sinekkapan Oenanthe hispanica Karakulaklı kuyrukkakan 1 86 Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan 3 87 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Oenanthe pleschanka Alaca kuyrukkakan 89 Oriolus oriolus Sarıasma Otus scops İshakkuşu Parus ater Çam baştankarası 1 92 Parus caeruleus Mavi baştankara Parus major Büyük baştankara Passer domesticus Serçe Passer hispaniolensis Söğüt serçesi Passer montanus Ağaç serçesi Phoenicurus ochrorus Kara kızılkuyruk Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk Phylloscopus collybita Çıvgın Phylloscopus lorenzii Kafkas çıvgını Phylloscopus nitidus Yeşil çıvgın Phylloscopus sibilatrix Orman çıvgını Phylloscopus trochiloides Söğütbülbülü Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü Pica pica Saksağan Porzana parva Bataklık suyelvesi Porzana porzana Benekli suyelvesi Prunella modularis Dağbülbülü Rallus aquaticus Sukılavuzu Remiz pendulinus Çulhakuşu Regulus ignicapillus Sürmeli çalıkuşu Riparia riparia Kum kırlangıcı Saxicola maura Sibirya taşkuşu Saxicola rubetra Çayır taşkuşu Saxicola rubicola Avrupa taşkuşu Scolopax rusticola Çulluk Sitta neumayer Kaya sıvacısı Sterna hirundo Sumru Streptopelia turtur Üveyik 1 1 8

11 Tablo 3 ün devamı 120 Sturnus roseus Ala sığırcık Sturnus vulgaris Sığırcık Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen Sylvia borin Boz ötleğen Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen Sylvia crassirostris Doğu akgözlü ötleğeni Sylvia curruca Küçük akgerdanlı ötleğen Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen Sylvia mystacea Pembe göğüslü ötleğen Sylvia nisoria Çizgili ötleğen Tachybaptus ruficollis Küçük batağan Tringa glareola Orman düdükçünü Tringa totanus Kızılbacak Troglodytes troglodytes Çitkuşu Turdus merula Karatavuk Turdus philomelos Öter ardıç Turdus viscivorus Ökse ardıcı Tyto alba Peçeli baykuş Upupa epops İbibik Toplam DİĞER HALKALAMA ÇALIŞMALARI İstasyonlarda gerçekleştirilen çalışmaların yanı sıra farklı amaçlarla değişik alanlarda gerçekleştirilen kısa süreli halkalama çalışmaları da olmuştur. Ege Üniversitesi Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Prof. Dr. Mehmet SIKI tarafından tarihleri arasında Gediz Deltası (İzmir) da 31 yavru, Büyük Menderes Deltası (Aydın) nda 20 yavru, Aktaş Gölü (Ardahan) nde 33 yavru Tepeli Pelikan halkalanmıştır. GERİ BİLDİRİMLER yılları arasında Türkiye'de halkalanan kuşlardan 13 değişik türden 16 kuş diğer ülkelerde tekrar gözlenmiştir (Tablo 4, Şekil 1). En çok gözlenen ülkeler sırasıyla İsrail (4), Rusya (3), Ukrayna (2), Suriye (2)'dir. Geri bildirimlerde en çok gözlenen kuş boz ötleğen (3) dir. Ülkemizde halkalanıp en uzak bölgeden gelen geri bildirim; 12 Ekim 2010 tarihinde Kuyucuk istasyonunda KuzeyDoğa Derneği ekibi tarafından halkalandıktan 208 gün sonra, halkalandığı noktadan 2646 kilometre uzakta, Rusya'nın Tyumen kenti yakınlarında Sarıoba Gölü bölgesinde avlanan çamurcuna aittir. Bu kaydı 19 Ekim 2009 tarihinde Kuyucuk istasyonunda KuzeyDoğa Derneği ekibi tarafından halkalandıktan 682 gün sonra halkalandığı noktadan 2232 kilometre uzakta, Kazakistan'ın Kustanay bölgesi yakınlarında avlanan çamurcun ve 13 Ekim 2008 tarihinde Kızılırmak Deltasında 19 Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Enstitüsü tarafından halkalandıktan

12 196 gün sonra halkalandığı noktadan 2062 kilometre uzakta Rusya'nın Tyumen kenti yakınlarında Sarıoba Gölü bölgesinde avlanan yeşilbaş izlemektedir. Halkalandıktan sonra en geç geri bildirim alan kayıtlar ise sırasıyla 9 Haziran 2009 tarihinde Adana Tuzla Gölü'nde halkalandıktan 840 gün sonra İsrail'in Magaan Michael sahilinde yakalanan akça cılıbıt ve 9 Haziran 2008 tarihinde Kuyucuk istasyonunda halkalandıktan 682 gün sonra, Kazakistan'ın Kustanay bölgesi yakınlarında avlanan çamurcuna aittir. En kısa sürede en çok yolu kat eden kuş ise 28 Mayıs 2012'de Aras istasyonunda halkalandıktan 71 gün sonra 1323 kilometre uzakta yakalanan kındıra kamışçını olmuştur yıllarında 11 farklı ülkede 20 değişik türden 22 kuş yurtdışında halkalandıktan sonra Türkiye'de gözlenmiştir. En çok geri bildirim sırasıyla Bulgaristan (6) ve Macaristan (3)'dan gelmiştir. Yurtdışından gelen bildirimler arasında en sık rastlanan tür ise 9 değişik bildirimle leylektir. Bu çalışmaların önemli bir kısmı vericilerle gerçekleştirilen çalışmalar olup, kuşlar ülkemizde çeşitli sebeplerle öldükten sonra UHP'ye bildirilerek elde edilen geri bildirimlerdir yılları arasında en uzak mesafeden elde edilen geri bildirim Norveç'in Tromsö bölgesinde halkalandıktan 2260 gün sonra 3391 kilometre uzakta Eskişehir'de fotoğraflanan bir kara sırtlı martıya aittir. Tablo 4. Geri bildirimler Bulunduğu tarih Bulunduğu ülke Bulunduğu yer Halkalandığı tarih Halkalandığı ülke Halkalandığı yer Kuşun türü Türkiye Serik, Antalya Sırbistan Sombor, Vojvodina Kızılkuyruk Türkiye Selçuklu, Konya Almanya Sachsen Leylek İsrail Sde Boker, Negev Türkiye Kızılırmak, Samsun Boz ötleğen Türkiye Datça, Muğla Yunanistan Ada martısı Türkiye Edirne Bulgaristan Sinita Kamani MP, Sliven Kızıl akbaba İsrail Magaan Michael sahili Türkiye Tuzla, Adana Akça cılıbıt Türkiye Boğazkent, Antalya Macaristan Budapeşte Saz kamışçını Türkiye Kırklareli Almanya Wolmirstedt Leylek Türkiye Boğazkent, Antalya Macaristan Fejer Büyük kamışçın Türkiye Uzunköprü, Edirne Bulgaristan Stara Zagora Leylek Türkiye Elbeyli,Kilis Bulgaristan Plovdiv Leylek Ukrayna Kharkiv Türkiye Aras, Iğdır Mavigerdan Türkiye Şarköy, Tekirdağ Bulgaristan Haskovo Leylek Türkiye Borçka Mısır Hurghada Atmaca Türkiye Dörtdivan,Bolu Bulgaristan Elhovo Şah kartal Rusya Başkırı Türkiye Cernek, Samsun Yeşilbaş Kızılırmak, Kara karınlı Polonya Pomorskie Türkiye Samsun kumkuşu

13 Tablo 4 ün devamı Suriye Humus, Şam Türkiye Kızılırmak, Samsun Boz ötleğen Suriye Humus, Şam Türkiye Kızılırmak, Samsun Boz ötleğen Ukrayna Chornomorskiy Türkiye Kızılırmak, Karabaşlı Samsun ötleğen Türkiye Antalya Türkiye Kızılırmak, Samsun Karatavuk Irak Kerkük Türkiye Aras, Iğdır Sığırcık Rusya Tyumen Türkiye Kuyucuk, Kars Çamurcun Türkiye Arıl, Gaziantep İsrail Eilat Arıkuşu Türkiye Enez, Edirne İsrail Ein Carmel Pelikan Türkiye Beylikdüzü, İstanbul Slovakya Michalovce Leylek Türkiye İstanbul Bulgaristan Burgaz Gümüş martı Türkiye Marmara Ereğlisi, Tekirdağ Almanya Sachsen Leylek Türkiye Çatalca, İstanbul Rusya Leningrad Atmaca Kazakistan Kustanay Türkiye Kuyucuk, Kars Çamurcun Moldova Moldavskaya Türkiye Aras, Iğdır Kındıra kamışçını Abhazya Gudautskiy Türkiye Aras, Iğdır Ak kuyruksallayan Türkiye Çatalca, İstanbul Polonya Jastarnia Karabaş martı Kıbrıs Karpaz Türkiye Kızılırmak, Samsun Öter ardıç İsrail Maoz Hayim Türkiye Selçuk, İzmir Leylek İsrail Newe Eitan Türkiye Selçuk, İzmir Leylek Türkiye İstanbul Polonya Lubelskie Küçük orman kartalı Türkiye Topçular, Eskişehir Norveç Tromsö Kara sırtlı martı

14 Şekil 1. Geri bildirimler (Yeşil çizgi: Türkiye dışında halkalanan ancak Türkiye de gözlemlenen kuşlara ait geri bildirimler, Mavi çizgi: Türkiye de halkalanan ve diğer ülkelerde gözlemlenen kuşlara ait geri bildirimler. Çizgiler google earth üzerinde gösterilmiştir.)