OKUL DENEYİMİ-I ETKİNLİKLERİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ VE ETKİLİLİĞİ

Transkript

1 OKUL DENEYİMİ-I ETKİNLİKLERİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ VE ETKİLİLİĞİ Serkan SEVİM 1, Alipaşa AYAS 2 1 KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Söğütlü- TRABZON 2 KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, Söğütlü- TRABZON ÖZET: Eğitim-öğretim yılından itibaren öğretmen yetiştiren programlarda Okul imi-i okutulmaya başlanmıştır. Bu dersin uygulamasında geçen sürede birçok sorunla karşılaşılmıştır. Bu sorunlardan biri Fakülte-Okul İşbirliği kılavuzunda yer alan etkinliklerin taraflarca yeterince anlaşılamamış olmasıdır. Bu yüzden etkinlikleri daha ayrıntılı bir şekilde sunabilmek amacıyla seçilen 6 etkinlik bu çalışmada yeniden düzenlenmiştir. Yeniden düzenlenen etkinlikler 75 öğretmen adayından oluşan deney na uygulanmıştır. Aynı yıl ve bir önceki yıl Okul imi-i dersini alan ve etkinlikleri geleneksel kılavuzla gerçekleştiren 75 er öğretmen adayı da kontrol nu oluşturmuştur. Uygulama sonucunda deney öğretmen adaylarının hazırladıkları raporlar, geleneksel kılavuz yardımıyla etkinlikleri yürüten kontrol grupları öğretmen adaylarının hazırlamış oldukları raporlar ile her bir etkinlikte gözlenmesi gereken kriterlere raporlarda yer verme yüzdeleri açısından karşılaştırılmıştır. Bu çalışmada söz konusu 6 etkinlikten ikisi ele alınarak ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yeni geliştirilen Okul imi-i Kılavuzunun mevcut kılavuza oranla daha anlaşılır ve daha ayrıntılı olduğu aynı zamanda da yeni geliştirilen kılavuzun gözlenecek kriterleri açık olarak verdiği için daha objektif değerlendirmeyi sağladığı sonucuna varılmıştır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda bazı önerilerde bulunulmuştur. 1. GİRİŞ Eğitim ve öğretim hizmetlerinin ülke genelinde dengeli ve verimli olarak yürütülmesinin sağlanması, eğitim kurumlarının değişen ve gelişen sosyal, ekonomik ve teknolojik şartlara ve ihtiyaçlara cevap verecek şekilde hazırlamakla mümkündür. Kaliteli bir eğitim ve öğretimin gerçekleştirilebilmesinde en önemli unsurlardan biri öğretmendir. Bundan dolayı bütün ülkeler eğitim çalışmalarına önem vermiş ve bu çalışmaların odak noktasını da öğretmen oluşturmuştur. Bu gelişim günümüzde öğretmen eğitimi programlarında yeni gelişmeler doğrultusunda değişimler yapılması gereğini ortaya çıkarmıştır (Karamustafaoğlu, Sevim Karamustafaoğlu 2000). Bu programların gerekliliği iki temel üzerine kurulmuştur; birincisi sosyal, ekonomik ve politik değişimleri sağlaması, ikincisi ise bu değişimlerin okullardan beklentileri değiştirmesidir (Shaw 1992). Bu değişimlerin en önemlilerinden birisi öğretmen eğitiminde adayların okullarda daha fazla uygulama çalışması yapması zorunluluğunu getirmesidir. Günümüzde birçok ülkede öğretmen eğitiminde okullarda yapılan çalışmalar ön plana çıkmıştır. imli öğretmenlerle yapılan mülakatlar sonucunda ortaya çıkan ortak düşünce Bir şeyi gerçekten öğrenmek ancak öğretim etkinliğinin içinde bizzat bulunmakla olur şeklindedir (Tomlinson 1994) yılında YÖK/ Dünya Bankası-Milli Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında Eğitim Fakültesi-Uygulama Okulu İşbirliğini gerçekleştirmeyi amaçlayan çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmaların temelinde kimi mesleklerde olduğu gibi uygulama boyutu olmadan kuramsal bilginin etkili olmadığı düşüncesi yatmaktadır. Öğretmenlik uygulamasının ortamı okuldur. Öğretmen Adayları, becerilerini geliştirmek ve mesleğin inceliklerini kavrayabilmek için bu ortamda bulunmalıdır (Koç ve diğerleri 1998). Ancak bütün bunlar bilinmesine rağmen ülkemizde öğretmenlik uygulamasına yeterince önem verilmemiş ve öğretmenlik uygulaması lisans programlarının son yıllarında üç haftalık yoğunlaştırılmış okul çalışmaları olarak kalmıştır. Uygulama süreci, öğretmen adaylarının kuram ile uygulama arasındaki ilişkiyi anlamasında temel öğedir. Öğretmen Adaylarının mesleki yeterliliklerini geliştirmeleri, mesleğin gerektirdiği kuramsal bilgileri eğitim ortamlarında uygulayabilme becerisini kazanmaları ve öğretmenlik mesleği ile ilgili olumlu tutum oluşturmaları bu süreç sonunda gerçekleşmektedir (Alkan 1991). Bu model, öğretmeni yetiştiren üniversiteler ile Milli Eğitim Bakanlığı na eşit sorumluluk vererek daha etkili öğretmenler yetiştirecek bir yapıya sahiptir. Fakülte-Okul İşbirliği adlı modelin 1997/98 yıllarında eğitim fakültelerinde uygulanmaya başlanmasından sonra bu modelin değerlendirilmesiyle ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak yapılan çalışmalar modelin istenilen düzeyde verimli işlemediğini göstermiştir. Özellikle modelin ilk uygulama aşaması olan Okul imi-i de çok çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Okul imi-i de karşılaşılan sorunlardan biri olan etkinliklerin daha iyi anlaşılır bir halde yeniden düzenlemesidir.

2 2. YÖNTEM Bu araştırmanın örneklemini, eğitim-öğretim yılı bahar yarıyılında ve eğitim-öğretim yılı bahar yarıyılında Okul imi-i dersini alan İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi ve Matematik Eğitimi programlarındaki öğretmen adaylarından rasgele seçilen 225 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Türkiye deki çeşitli eğitim fakülteleri ziyaret edilerek bu fakültelerde Okul imi-i dersi etkinlikleri için hazırlanan kılavuzlar, Fakülte-Okul İşbirliği kitabının Okul imi-i bölümü ve Okullarda Uygulama Çalışmaları ve Okul imi kitabı doküman analizi yöntemi ile irdelenmiş ve elde edilen veriler yardımıyla yeni bir kılavuz geliştirilmiştir. Kılavuz hazırlanırken her bir etkinlik için yarı yapılandırılmış gözlem formları hazırlanmıştır. Normalde yarı yapılandırılmış gözlem formlarında bulunmamasına rağmen bu formlara diğer kategorisi konulmuştur. Bunun sebebi ise öğretmen adaylarının uygulama sırasında kendilerinin de davranışlar tespit edip edemeyeceklerinin saptanmaya çalışılmasındandır. Aynı zamanda hazırlanan yarı yapılandırılmış gözlem formlarında gözlenemeyen kategorilerin mülakat yöntemiyle tespit edilmesi ve mülakat formlarının raporla birlikte teslim edilmesi istenmiştir. Bu nedenle öğretmen adaylarının hem okuldaki uygulamalara sürekli olarak katılmaları ve ayrıntılı rapor hazırlamaları hem de sadece uygulama sırasında gözleyebildiklerini değil aynı zamanda gözleyemediği öğretmen davranış ve etkinliklerinden de haberdar olma fırsatı yakalamasına olanak sağlanmıştır. Kılavuz araştırmacı tarafından geliştirildikten sonra alan uzmanlarına ve uygulama öğretmenlerine inceletilerek gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Bu kılavuzun hazırlanmasındaki amaç, etkinliklerin taraflarca daha anlaşılır hale getirilmesidir. Ayrıca öğretmen adaylarının daha ayrıntılı ve amaca yönelik gözlem yapmalarının sağlanması, öğretmen adaylarının etkinliklerinin ve hazırladıkları raporların değerlendirilmesinin ortak bir standarda bağlanmasıdır. Yeni geliştirilen kılavuz ise 75 öğretmen adayına uygulanmış ve bu öğretmen adaylarına deney denmiştir. Aynı yıl Okul imi-i dersini alan ve etkinlikleri geleneksel kılavuzla gerçekleştiren 75 öğretmen adayına kontrol ve bir önceki yıl bu dersi alan 75 öğretmen adayına ise kontrol denilmiştir. Uygulama sonucunda deney öğretmen adaylarının hazırladıkları raporlar, geleneksel kılavuz yardımıyla etkinlikleri yürüten kontrol grupları öğretmen adaylarının hazırlamış oldukları raporlar ile her bir etkinlikte gözlenmesi gereken kriterlere raporlarda yer verme yüzdeleri açısından karşılaştırılmıştır. 3. BULGULAR Yeni geliştirilen Okul imi-i kılavuzu deney ve kontrol gruplarına uygulandıktan sonra deney ve kontrol ndaki Öğretmen adaylarının raporları ayrı ayrı incelenmiş ve her bir etkinlik için rapora yansıtılan davranışlar değinilme yüzdelerine göre Tablo halinde sunulmuştur. Yeni hazırlanan kılavuzun birinci etkinliği olan Öğretmenin Okuldaki Bir Günü ile ilgili bulgular Tablo 1 de kılavuzun üçüncü etkinliği olan Öğretim yöntemleri ile ilgili bulgular Tablo 2 de verilmiştir. Tablonun hazırlanmasında öğretmen adaylarının hazırladıkları raporlar tek tek incelenmiş ve Tabloda sunulan davranışlara değinilme yüzdeleri hesaplanmıştır. Tablo 1. Öğretmenin Okuldaki Bir Günü Etkinliği İle İlgili Veriler N= 225 Davranışlar 1-Öğrencileri derse güdüleme katılımlarını sağlama. 2-Öğrencilerle bireysel ve kümesel olarak ilgilenme. 3-Öğrencilerin dinleme, anlama ve konuşma yetilerinin gelişimine katkı sağlama Öğrencilere ödev ve proje çalışmaları yaptırma. 5-Ders süresini etkin kullanma _ 6-Öğrencilerin ders dışı sorunlarıyla ilgilenme. 85

3 7-Diğer öğretmenlerle mesleğiyle ilgili bilgi alışverişinde bulunma Okulun tümünü ilgilendiren etkinliklere katılma. 9-Kendini mesleğinde geliştirmek için uygun _ girişimlerde bulunma. 10-Mesleki davranış ve görünüm standartlarına uyma. 11-Öğrenci velileriyle iyi bir iletişim kurma Okul yönetimiyle iyi bir iletişim kurma _ 13-Alan dilini doğru kullanma Her ders için araç-gereç kullanma ve bunların hazırlığını ders öncesi yapma. 15-Diğer 20 Tablo 1 de görüldüğü gibi Öğretmenin Okuldaki Bir Günü adlı etkinlikte deney ndaki öğretmen adayları kontrol na ve daha önceki yılki öğretmen adaylarına oranla çok daha detaylı rapor hazırlamışlardır. Ancak tablo 1 de belirtilen 3, 4, 6, 7, 9, 12, 13 nolu davranışların raporda değinilme yüzdelerinin düşük olduğu görülmektedir. nun raporları ile bir önceki yıl aynı kılavuz rehberliğinde hazırlanan raporlar karşılaştırıldığında belirtilen davranışlara raporda yer verme yüzdelerinin pek farklı olmadığı görülmektedir. Tüm raporlar ele alındığında yukarıda belirtilen davranışların dışında bazı davranışların sadece deney ndaki öğretmen adayları tarafından gözlenmiş veya mülakat yoluyla tespit edilmiş olması dikkat çekicidir. Tablo 2. Öğretim Yöntemleri Etkinliği İle İlgili Veriler N=225 ETKİNLİKLER Not tutturmak Soru cevap diyaloğu Güncel hayattan örnek vermek 96 Model vermek 80 Sözlü ve yazılı sınavlar yapmak 77 Problem çözmek, çözdürmek Eski konunun tekrarı 95 Tartışma yapmak 75 Öğrencilere ödev deneyler vermek ve kontrol etmek Konuyla ilgili kaynaklar hakkında açıklamalar yapmak Önemli notları tahtaya yazmak 96 Gösteri deneyi yapmak Öğrencileri gruplara ayırarak grup çalışması yaptırmak

4 Konuyla ilgili günlük hayattan bir problem tespit ederek öğrencilere çözdürtmek 65 Konuyu öğrencilere anlattırmak Gözlem gezisi yaptırmak 75 Proje çalışması etkinlikleri 70 Sınıf tartışması 67 Münazara 65 Diğerleri Tablo 2 de görüldüğü gibi Öğretim Yöntemleri adlı etkinlikte kontrol ve bir yıl önceki öğretmen adaylarının bu etkinlik için hazırladıkları raporlarda öğretmenin ders içi etkinliklerinden not tutturmak, soru cevap diyaloğu, 90 düzeyinde gösteri deneyi yapmak, konuyu öğrencilere anlattırmak ve grup çalışması yaptırtmak 50 düzeyinde yer verilmiş diğer etkinliklere ise hiç yer verilmemiştir. ndaki öğretmen adaylarının raporlarında ise birkaç etkinlik haricindeki tüm etkinliklere yüksek yüzdelerle yer verilmiştir. Her raporda rastlanmayan etkinlikler ise sınıf tartışması, münazara, problem çözdürme ve konu ile ilgili kaynakların açıklanmasıdır. Tablo 3. Tüm etkinlikler ile ilgili veriler ETKİNLİKLER 1. Öğretmenin Okuldaki Bir Günü Öğrencinin Okuldaki Bir Günü Derslerin Gözlenmesi Öğretim Yöntemleri Dersin Yönetimi ve Sınıf ü Okuldaki Araç-Gereç ve Yazılı Kaynaklar Tablo 3 deki sonuçlar ve yukarıda verilen bulgular topluca değerlendirildiğinde; etkinlikler içerisinde gözlenecek davranışlara yer verme bakımından deney ile kontrol arasında yüzdeler açısından büyük farklar bulunmaktadır.bu durumun temel sebebinin deney ndaki öğretmen adaylarına sunulan yarı yapılandırılmış gözlem formu sayesinde bu adayların daha detaylı gözlem yapmaları ve gözlem formunda bulunmayan davranışları daha rahat tespit edebilmeleri olduğu düşünülmektedir. grupları ise ayrıntılı bir yönergeye sahip olmamaları ve yönergenin taraflarca yeterince anlaşılır olmaması (Gürşimşek ve diğerleri 2000, Kocabaş ve diğerleri 1999) sebebiyle kılavuzdaki etkinliklerde belirtilen veya sınıf içerisinde gözlemleyerek dikkatlerini çeken bazı davranışlara raporlarında yer vermektedirler. Burada kontrol gruplarının gözlemleri rapor etmede karşılaştıkları eksikliklerin temel nedeni, genç öğretmen adaylarının sınıf içi etkinlikleri bir ölçüt olmaksızın gözlemleyebilmede deneyimlerinin yetersiz olması olarak düşünülebilir. Dolayısıyla deney öğretmen adaylarının raporları diğer gruptaki öğretmen adaylarınınkine nazaran daha detaylı ve amacına yöneliktir. Bu çalışmada elde edilen bulgular bu sonucu açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

5 4. SONUÇLAR Araştırma bulgularının her biri incelenip yorumlandığında aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: 1. Yeni geliştirilen Okul imi-i Kılavuzu mevcut kılavuza oranla daha anlaşılır ve daha ayrıntılıdır. 2. Yeni geliştirilen kılavuz gözlenecek kriterleri açık olarak verdiği için aynı zamanda objektif değerlendirmeyi sağlamaktadır. 3. Öğretmen adayları yeni geliştirilen kılavuz yardımıyla önceki uygulamalara oranla daha detaylı ve daha ayrıntılı rapor hazırlamaktadırlar. Aynı zamanda uygulama öğretim elemanları ve uygulama öğretmenlerinin rehberliklerindeki farklılıklardan dolayı ortaya çıkması muhtemel olan öğretmen adaylarının etkinlikleri eksik gerçekleştirmeleri veya raporları kopya etmeleri gibi sorunlar ortadan kalkmıştır. 4. Yeni geliştirilen kılavuz sayesinde, kılavuzda her bir ödevde gerçekleştirilmesi gereken etkinlikler detaylı bir şekilde verildiği için öğretmen adaylarının okulun örgütsel yapısını, işleyişini ve öğretmenliği sistemli bir yaklaşımla tanımış olmaları sağlanmaktadır. 5. ÖNERİLER 1. Okul imi-i in diğer etkinliklerinin objektif olarak değerlendirilebilmesi için ayrıntılı bir değerlendirme formu geliştirilmelidir. 2. Uygulamaların amacına uygun şekilde yürütülebilmesi için tarafların görev ve sorumluluklarını yeterli düzeyde yerine getirip getirmediklerinin denetlenmesini ve gerektiğinde görev ve sorumlulukları yerine getirmeyen bireylerin uygulama dışı bırakılmalarına imkan sağlayacak bir denetleme mekanizması geliştirilerek Fakülte-Okul İşbirliği Programına dahil edilmelidir. 3. Benzer çalışmalar Okul imi-ii dersi için yürütülmelidir. 4. Milli Eğitim Bakanlığı Haziran-Ağustos dönemi hizmet içi eğitim kurslarının bünyesinde okul koordinatörlerine ve uygulama öğretmenlerine verilmek üzere hizmet içi eğitim kursları düzenlenmeli ve bu kursun içeriği ve yürütülecek etkinlikler bilimsel çalışmalarla tespit edilmelidir. 6. KAYNAKLAR Alkan, C., (1991), Özel Öğretim İlke ve Yöntemleri Özel Öğretim Teknolojileri, A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, no: 167, Ankara. Gürşimşek, I. ve Diğerleri, (2000), D.E.Ü. Buca Eğitim Fakültesi Uygulama Okulları İşbirliği Programının Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, II. Ulusal Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu, Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Karamustafaoğlu, O., Sevim, S., Karamustafaoğlu, S., Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Kullandıkları Öğretim Yöntemleri (Trabzon Örneği), Basımda, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Kocabaş, A. ve Diğerleri, (1999), Öğretim Yılı Güz Yarıyılı Buca Eğitim Fakültesi Uygulama Okulları İşbirliği Programının Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Öğretmen Eğitiminde Çağdaş Yaklaşımlar Sempozyumu. Koç, S., Ergezen, S., Ayas, A., Baki, A., Çepni, S. ve diğerleri, (1998), Fakülte-Okul İşbirliği, YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Ankara. Shaw, R., (1992), Teachers Training in Secondary School, Kogan Page, London. Tomlinson, P., (1994), Understanding Mentoring, Kogan Page, London.