POLİTİKA YAPICILAR İÇİN ÖNERİLER RAPORU EKİM 2012

Transkript

1 Türkiye de Engellilerin Farkedilme ve İstihdam Edilme Fırsatlarını Artırma Projesi, TR1-LEO POLİTİKA YAPICILAR İÇİN ÖNERİLER RAPORU EKİM 2012 Bu rapor, RACE Türkiye Projesi kapsamında, Proje Koordinatörü Ltd. tarafından Türkiye de ve AB nde politika yapıcıların, uygulayıcıların ve proje ortaklarının görüşleri alınarak hazırlanmıştır. Bu belge Avrupa Birliği nin mali katkısı ile hazırlanmıştır. Bu belgenin içeriğinden sadece yayınlayan kuruluş sorumludur ve bu içerik herhangi bir şekilde Avrupa Birliği nin görüş ve tutumunu yansıtmaz.

2 Öneriler Katoloğu Hakkında Türkiye mizde engelli istihdamı konusunda çalışmalar yapan politika yapıcılar ve karar verici otoriteler için hazırlanmış bu katologda, engelli istihdamı konusunda ülkemizi daha ileriye taşıyacak öneriler sunulmuştur. Bu öneriler katoloğu, RACE Türkiye Projesi nin bir parçasıdır. Projenin amacı kısaca, engellilerin yaşam boyu öğrenme fırsatlarına, eğitimlerine ve işe alınma intibaklarına odaklanarak, onların açık işgücü piyasasına aktif katılımlarını sağlamakla sorumlu politika yapıcı ve karar alıcıları, mesleki iş eğitimi sağlayan eğitimcileri, danışmanları, akademisyenleri, istihdam sektöründeki firma yönetici ve çalışanlarını desteklemektir. Böylece, engellilerin hem finansal hem kişisel anlamda kendilerine güvenlerinin artmasını ve bunun doğal bir sonucu olarak da eşit hakları elde etmeleri yolunda katkı sağlanmış olacaktır. Katologda yer alan öneriler, proje lideri ın koordinasyonunda düzenlenen ve politika yapıcı ve/veya karar verici kurum ve kuruluş temsilcilerinin katılımı ile Ankara da Eylül 2012 de gerçekleşen atelye çalışmasının ve Brüksel de Ekim 2012 de gerçekleştirilen ve engelli istihdamında etkin çalışmalar yapan kuruluş temsilcilerinin ortak görüşlerinin bir ürünüdür. Öneriler katoloğu, katılımcıların görüş ve önerileri dikkate alınarak son halini almıştır. 1/ 19

3 Giriş Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 27, tüm engellilerin iş ve istihdamda eşit iş haklarına sahip olması gerektiğini açıklar. Bu eşitlik, engelliye de açık olan, onu dahil eden ve ulaşabileceği bir istihdam ve iş pazarında kendisinin seçildiği veya kabul edildiği bir iş ile hayatını geçindirmesini de kapsar. 27. Madde aynı zamanda ülkelerin uygun adımları atarak, mevzuatlar oluşturarak, engellinin istihdam sürecinde çalışma hakkını realize edebilmesi yolunda koruyucu olmasını ve bunu sağlamasını şart koşar. Bununla birlikte, 2002 Avrupa işgücü istatistiklerine bakıldığında, engellilerin dezavantajlı konumda olduğu görülür. Avrupa daki nüfus, yaklaşık 50 milyonun üzerindedir ve engelli oranı yaklaşık %15 dir. Engelli olmayanların yaş arasındakilerin %64,2 sinin istihdam kaynaklı geliri olmasına rağmen, engellilerin yalnızca %38 i istihdan edilmektedir. Bu rakamlar, son on yılda da çok fazla değişmemiştir. Koruyucu atelye uygulamasında 2,5 milyon engelli istihdam edilmiştir. %43,7 si yeterli destek aldığı taktirde çalışabilecek durumda olmasında rağmen engellilerin yalnızca %15,9 unun işi vardır, çalışırken destek almaktadır. Durum böyleyken, AB nüfusu içinde engelli işsizlik oranı %5 ila %8 olarak açıklanmaktadır. Bu rakamlar, eyalaletler engelliyi, çalışmak için yeterli nitelikte olmayan engelli kısmında ele aldığı için pek çok engelliyi kapsamamaktadır. Gerçek engelli işsizlik oranı çok daha yüksektir. Bu gün AB nde yaşanan ekonomik ve finansal kriz, engelli istihdamını olumsuz etkilemektedir. Engelliler istihdam pazarından uzaklaştırılmakta, koruyucu atelyeler ve sosyal atelyeler iş anlaşmalarını kaybetmekte ve böylece çalıştırdığı engellilerine yeterli iş imkanı sağlayamamaktadır. AB nde son gelişmelerden biri de toplumsal entegrasyon sürecinin yerelleştirilmesi ve sorumluluğun kişiye özel destekler sunabilmek amacıyla yerel aktörlere verilmesi yönündedir. Ayrıca, daha çok sayıda engellinin istihdamda yer alması için finansal destekler kullanılmaktadır. Ulaşılması amaçlanan en son nokta ise engellilerin bireysel taleplerine ve ihtiyaçlarına daha fazla dikkat gösterebilmek için kişiye özel çözümler sunmaktır. Duruma göre çözüm üretme, yeni bir yaklaşım olarak kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye de ise durum daha temel sorunları içinde barındırmaktadır. Engelli eğitim oranı asgari ilkokul mezunu olmak üzere %53,5 dir TÜİK verilerine göre engelli olmayan nüfusun %91,2 si istihdam sürecinde yer alırken, engellilerde istihdama katılma oranı 2004 verileri itibarı ile %22,2 dir. 2/ 19

4 Türkiye de Engelli İstihdamı Uygulamalarında Mevcut Durum Yapısal Durum Ülkemizde engellinin istihdam sürecinde rol alan ana aktörler, TBMM, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, İŞKUR Genel Müdürlüğü, işverenler ve özel istihdam bürolarıdır. İstihdam sürecinin bir önceki aşaması olan eğitim sürecindeki ana aktör ise Milli Eğitim Bakanlığı dır. Engellinin istihdam sürecine direk dâhil olan kurum tektir, bu da İŞKUR Genel Müdürlüğü dür. Diğer kurum ve kuruluşlar, engelli istihdam sürecinde karar verici, destekleyici veya istihdam sürecinin öncesinde veya sonrasında etkileyen kurum rolündedirler. Engelli ile ilgili temel kurum Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü dür. Bununla birlikte, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bağlı kurum, engellinin istihdam sorunları ile ilgili başvuru merci değildir. İstihdam konusu, İŞKUR bünyesinde yürütülen bir süreçtir. Engellinin eğitim sorunu ile ilgili başvuru merci ise Milli Eğitim Bakanlığı dır. Bir engelli, her bir sorunu için ayrı ayrı kurumlara ulaşmak zorundadır. İŞKUR, engellilere yönelik pozitif ayrımcılık politikası ile çalışmayı esas aldığını ve engelliler veya diğer dezavantajlı gruplar için özel bir birim oluşturmadığını belirtmektedir. Kurum, iş ve işveren sorunlarında uzlaştırıcı olarak rol almaktadır. İstifa eden engellinin istifa nedenleri ile ilgili araştırmasını yapmakta ve yerine yeni bir engellinin alındığını takip etmektedir. Kurum bünyesinde, engelli istihdamında halen, kamuda veya özel sektörde iş teklifi yapıldığı halde, iş kabulünü yapmayan engellinin devletten aldığı engelli maaşının da kesilmesi konusunda çalışmalar devam etmektedir. Yeni bir uygulama olarak, 2012 yılı içinde 2118 kişi iş ve meslek danışmanı olarak İŞKUR bünyesinde istihdam edilmiştir. Danışmanlar, belirli bir müfredata uygun olarak belirlenmiş iki üniversitede eğitim görmektedirler. TBMM nde düzenli olarak oluşturulmuş engelliler veya genel olarak dezavantajlı gruplar a yönelik ve toplumsal eşitliği sağlamaya yönelik bir komisyon bulunmamaktadır. Bununla birlikte son dönemde üstün yetenekliler le ilgili çalışan bir komisyon çalışması vardır. RACE Projesi kapsamında hazırlanan bu dokümanda, katılımcıların da açıklama ve tespitleriyle engelli istihdamının önündeki engeller aşağıda özetlenmiştir. Bu özet, istihdam sürecinin en başındaki eğitimi ve istihdam sonrasındaki uygulamaları da kapsamıştır. Uygulanan Politika Engelli istihdamında, genel olarak kota sistemi, kısıtlı uygulamalarla koruyucu işyeri uygulama sistemleri yürürlüktedir. Mevzuatlarda yapılan iyileştirmelerin alana yansıması uzun sürmektedir. Toplum ve ilgili taraflar ancak fark ettikleri, benimsedikleri ölçüde önlemler almakta, iyi uygulamalar yapmaktadır. Normal hayatın içine katılamayan, sokakta dahi göremediğimiz engelli, psikolojik olarak istihdam dünyasında da, eğitimde de uygulayıcıların kafalarında olmayabilir. 3/ 19

5 Eğitim ve İstihdam İlişkisi Engelli bireyin erken çocukluk eğitimi uygulamaları oldukça yetersizdir Engellinin eğitiminin meslek edinme aşamasına dek devamlılığının sağlanması ile ilgili tedbirler ve takipler yeterince yapılmamaktadır. Eğitim altyapısındaki yetersizliklerin sonucu olarak liseyi bitirip okuma yazma bilmeyen işitme engelliler, iletişim kuramayan down sendromlu engelliler gibi engelli örnekleri işveren karşısına çıkabilmektedir. Engelli istihdam etmesi gereken ve beklenen işverenler, eğitim almamış engellileri istihdam etmekte sorunlar yaşamaktadır. Giderek daha yetkin personel istihdam ihtiyacı olan işverenin engelliyi istihdam edebilme alanları daralmaktadır. Ülkemizde engelli eğitimleri henüz tüm okullarca benimsenmemiş kaynaştırma programları ile özel eğitim kurumlarıyla, engellilere yönelik dönemsel olarak açılan mesleki eğitim öğretim kursları ve YÖK sınavları yolu ile yapılmaktadır. ÖSYM nin engelliler için üniversite sınavları ve üniversitelerde engelli eğitim hakları ile ilgili özel bir uygulaması bulunmamaktadır. İstihdam Sürecinde Yaşananlar Mevcut kota sisteminin, çok keskin sınırları olduğu söylenebilir. Sadece yer altı ve su işleri hariç tüm sektörlerdeki işyerleri için zorunlu engelli istihdam oranı aynıdır. Oysaki örneğin ağır sanayide aynı oranda engelli istihdam etmek, işveren açısından realize edilemeyecek bir durum olabilmektedir. İşveren, bu durumda engelli istihdam ediyormuş gibi gösterebilmekte veya ceza ödemeye razı olma yolunu seçebilmektedir. Bu yaklaşım da iki sonucu tetiklemektedir; farkında olmadan engelliyi iş hayatından dışlamış bir duruma düşen işveren ve çalışma motivasyonu oldukça düşen engelli. İŞKUR, mesleki eğitim alacak engelli bulmakta ve iş arayan engelli bulmakta çok sorun yaşadığını belirtmektedir. Bu durum acaba engellinin kendi eğitimi ve istihdamı ile ilgili bir motivasyon sorunu mu var sorusunu aklımıza getirebilir. Bu sorunun cevaplarını irdelediğimizde aşağıdaki zincirleme işleyişin devrede olduğu ortaya çıkmıştır; Engelliler, daha çok vasıfsız işlerde istihdam edilmektedir. Vasıfsız işçi istihdamı gündeme geldiğinde engelli istihdamı düşünülmeye başlanmaktadır. Oysaki engelli kadrosunda odacı, temizlikçi gibi işlere yönlendirmek bugünkü sistemde engelli istihdamını artırmamaktadır. Vasıfsız işlerin sayısı da giderek azalmaktadır. Vasıfsız işler hem toplumdaki bireylerin engelliye bakış açısını olumsuz etkilemeyi tetiklemekte, hem de engelliler, düşük ücretli vasıfsız işlerde çalışacağına engelli maaşı almak daha iyi düşüncesi ile çalışmamaya motive edilmektedir. Devlet desteği ile maaş alan engelli, işe girersem engelli maaşım kesilecek kaygısı da taşımaktadır. Böyle bir ortamda engelliyi desteklemeye yönelik devlet tarafından verilen maaş, başlangıçta iyi niyetler ve pozitif ayrımcılık amacı ile başlatılmış olsa da, geldiği noktada engellinin iş hayatına katılmasında olumsuz hatta caydırıcı bir durum haline dönüşmektedir. Zaten ailesi tarafından çalışması için çok zorlanmayan, çalışmak istese de fiziki engellerde (ulaşılabilirlik sorunu) sorun yaşayan engellilerin bu durumlara tepkisi daha çok bireysel kalmakta ve bir süre sonra da tepkiler kabullenmeye dönüşmektedir. 4/ 19

6 Nitelikli engelli istihdamı yapmak isteyen işverenler, aradıkları iş pozisyonlarına uygun engelli bulamamaktan da şikâyet etmektedirler. Sorun, eğitim sürecindeki gelişmelerin olumsuz bir sonucu olarak da karşımıza çıkmaktadır. İstihdam edilebilir bir kısım yetkin ve eğitimli engelliler, yetkinliklerine uygun işlere girememektedir. Bu günkü anlayışla, bir avukatlık eğitimi almış bir engelli, sadece sekreter olarak veya telefonlara bakan bir kişi olarak istihdam edilebilmektedir. Bu da, işveren bakış açısıyla ilgili bir sorundur. Engelli istihdamında iletişim ve koordinasyon ayrıca ele alınması gereken bir durumdur. İletişim ve koordinasyonun özellikle kamuda dikey /hiyerarşiyi izleyerek yapıldığını hatırlarsak, etkin istihdam süreci yönetimi için kamusal yatay iletişimin çok zayıf olduğu söylenebilir. Engelliye bakış açısındaki sorun, istihdam kararı veren kamu işveren temsilcisi ve buna zorlayan devlet karşı karşıya geldiğinde de var olmaya devam etmektedir. Öyle ki, engelli istihdam ilanına çıkan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı /İŞKUR, engelli istihdam ilanı kadrosunu tam olarak dolduramamaktadır yılında büyük bir ilana çıkıldığı halde kadroların doldurulamaması bunun bir ispatıdır. Tipik yaklaşım ise şu olabilmektedir; engellilik kadroları için öğretmen, mühendis, imam vb. pozisyonları için engelli bulunamamaktadır. Vasıfsız işlere ait açık kadroları hesaplayarak ilana çıkma uygulaması yoktur. Bir kısım işverenin engelli istihdam ettiğinde devlet tarafından sunulan yasal teşvikler hakkında dahi bilgisi bulunmamaktadır. İstihdam Sonrası Durum Ülkemizdeki engelli eğitim-istihdam sürecinde şu anda engelliyi işe ve işyerine adapte etmek, istihdamının sürekliliğini sağlayıcı destekler sunmak ve istihdam sürecinde desteklemek le ilgili süreçler işleyişte değildir. İstihdam edilen engelli ile işveren başbaşa kalmaktadır. En çok istihdam sağlayan kamu kurum ve kuruluşlarında dahi insan kaynakları birimlerinde engelli istihdamı /istihdam edilmiş engellilerin oryantasyonuna yönelik yapılandırılmış işlevler bulunmamaktadır. Özel sektörde ise, ancak bazı büyük ve yabancı ortaklı şirketlerin sosyal sorumluluğu misyonuna eklemiş olanlarında bu yönde uygulamalar sistem içinde olabilmektedir. Engelliler için herhangi bir kariyer planlaması ve bu plan çerçevesinde diğer çalışanlar gibi eğitimle desteklenmelerine dair işleyiş, işindeyken onu destekleyen bir işleyiş bulunmamaktadır. Mevcut durumda herhangi bir kamu kurumunun engellinin istihdam sırasında desteklenmesi, sorunlarının araştırılması ile ilgili herhangi bir işlevi bulunmamaktadır. Veya bunun devlet eliyle başka kuruluşlara yaptırılması da henüz söz konusu değildir. İŞKUR un işverene eğitim desteği vardır. Fakat her işveren için zorunlu ve yaygın halde değildir. Özellikle özel sektörde evde durduğu halde çalışıyor gözüken engelli sayısının oldukça fazla olduğu tahmin edilmektedir. İstihdam edildiğine dair bilgisi gelen engellinin bizzat işyerinde çalışıp çalışmadığını izleyen ve denetleyen bir mekanizma, henüz istihdam sürecinde yer almamaktadır. Aynı izleme ve denetleme mekanizması, eğitimi için özel eğitim 5/ 19

7 ve rehabilitasyon merkezlerine devam eden engelliler için de tam olarak işlememektedir. Mevcut durumda engelli eğitimlerinin takibinde İŞKUR kendi eğitimlerini denetlemekte, Milli Eğitim Bakanlığı denetlemesini yaş gruplarına göre yapmakta, engelli-engelsiz ayrımında bir denetleme yapmamaktadır. Bir personeli işe alırken, ücretlendirmede eğitimi dikkate alan işveren, aynı pozisyon için aynı eğitimde bir engelliyi işe alırken onun engelini, ücretini düşük tutmak için bir neden olarak görebilmektedir. Engelli İstihdamında Çalışan Personel Engelli istihdamı konusunda çalışanlara yönelik özel bir eğitim programı bulunmamaktadır. Buna iş ve meslek danışmanları da dâhildir. Zira sözkonusu danışmanların devam eden danışman eğitimi müfredatında bu kısım kısıtlı olarak yer almaktadır. 6/ 19

8 ENGELLİ İSTİHDAMI İÇİN POLİTİKA YAPICILARA ÖNERİLER 1) Avrupa Komisyonu na Öneriler Avrupa Toplulukları Komisyonu, ekonomik krizin engelli istihdamı üzerindeki etkilerine yönelik odaklanmış bir yaklaşımı sisteme adapte etmelidir. Koruyucu atelyelerden açık işgücü piyasasına geçiş desteklenmeli ve teşvik edilmelidir. Engellinin sosyal sigortalılığı bu geçişte garanti altına alınmalıdır. Esnek çalışma modelleri ve işyeri güvenliği alanındaki iyi uygulamalar yaygınlaştırılmalıdır. Tam bir engelli istihdam veri tabanı oluşturmak için bir yöntem geliştirilmeli ve engelliye sunulan maddi destek ve faydaların reel etkisi ölçülmelidir. Üye ülkelerin, bu ek faydaları karşılaştırmalı olarak görebileceği, engellinin işveren maliyetini de gözönüne alan bir süreç takibi yapmasını da teşvik edecek şekilde, sağladıkları yardımları daha iyi anlayacağı karşılaştırmalı bir ölçme sürecine dahil olmaları teşvik edilmelidir. Bu karşılaştırmalı analiz süreci, Avrupa Komisyonu liderliğinde yürütülmelidir. Avrupa Komisyonu, paydaş ağının kurulmasını finanse etmeli, yerel ve AB seviyesinde paydaşların sesini duyurmasına izin vermelidir. İşveren organizasyonları ve sendikalar bu ağda aktif olarak rol almalıdırlar. Avrupa Komisyonu, politika ve karar alma sürecinin tüm aşamalarında engelli sektörü temsilcilerinin sözlerini dikkate almalıdır. Ayrıca, engelli istihdamında ve onlara yönelik bir istihdam programı oluşturma konularında engelli sektöründeki temsilcileri dahil etmek gerekir. Avrupa Komisyonu, BM Madde 27 nin uygulamasını, AB seviyesinde bir sözleşme oluşturarak ve çalışamazlık raporu verilen kişiler ve etkileri üzerine bir çalışma yaparak yaygınlaştırmalıdır. 2) Türkiye deki Politika Yapıcılara Öneriler Bu katolog, özelinde Türkiye de engelli istihdamında rol oynayan karar alıcılar ve politika yapıcılara tavsiye olarak hazırlanmıştır. Politika önerileri, belirli başlıklar altında toplanmıştır; Öneri 1. Mevcut engelli istihdam yasa ve yönetmeliklerinin tekrar gözden geçirilmesi, kota ve teşvik sisteminin bir arada yürüdüğü bir sistem kurulması Öneri 2. Engelli istihdamında rol oynayan paydaşların koordineli ve işbirliği içinde çalışması ile ilgili politikalar geliştirilmesi Öneri 3. Henüz sistemde olmayan işleyişlerin devlet tarafından devreye alınması, ilgili süreçlerin yapılandırılmasının önünü açan mevzuatların yürürlüğe alınması Öneri 4. Eğitim ve istihdam zincirinin sağlıklı kurulması, engelli eğitimlerinin güçlendirilmesi ve teşvik edilmesi Öneri 5. İşverenlerin bünyelerinde yapacağı engelli istihdam sürecinde desteklenmesi, eğitilmesi ve farkındalıklarının artırılması Öneri 6. Ulaşılabilirliğin artırılması Öneri 7. İyi uygulama örneği Engelli Ombudsmanı nının ülkemize uyarlanması Öneri 8. İyi uygulama örneği Akran Danışmanlığı nı ülkemize uyarlanması Öneri 9. Engellilere hizmet eden bir iş stratejisi geliştirmek için engellinin önündeki engellerin kaldırılması 7/ 19

9 Öneri 1. Mevcut engelli istihdam yasa ve yönetmeliklerinin tekrar gözden geçirilmesi, kota ve teşvik sisteminin bir arada yürüdüğü bir sistem kurulması Zorunlu kota sisteminin devam etmesi, bununla birlikte aşağıda önerilen işleyişlerin mevzuat çerçevesinde ele alınması yerinde olacaktır. Bu kapsamda şunlar önerilmektedir; Kota kapsamındaki zorunlu istihdam pozisyonlarının yeniden gözden geçirilmesi Devletin sağladığı ekonomik destek olan engelli maaşı uygulamasına sınır getirilmesi; Örneğin kendisine uygun ve yetkinliklerine uygun iş bulunduğu halde ikinci/üçüncü teklifler de kabul etmediği durumlarda devam eden engelli maaşının kesilmesi vb. Engelli maaşı alan kişinin işe girdiğinde de maaşının tamamının veya bir kısmının belirli kurallar ve şartlar çerçevesinde bir süre devam etmesi, böylece işten çıkarsam devletten aldığım maaş kesilir gibi devlet maaşının çalışmaya karşı olumsuz motivasyonunun ortadan kaldırılması Faaliyet gösterdiği çalışma alanı gereği veya engelli çalıştırmak için yeterli altyapısını kurmadığı için istihdam yapamayan iş yerlerinde, istihdam edilemeyen engelli başına belirli bir miktar açılmış bir fon a katkıda bulunması. Fonda toplanan gelir ile korumalı işyerlerindeki engellinin eğitimine katkıda bulunarak engellinin açık iş piyasasında istihdam olasılığına yaklaştırılması Korumalı işyerlerinin mali yönetiminin nasıl yapılacağı ve sürekliliğinin nasıl sağlanacağı konusunun dikkate alınarak yönetmeliğin yenilenmesi, böylece henüz az sayıdaki korumalı işyerlerinin bile neredeyse kapanma noktasına gelmesinin önlenmesi Korumalı işyerlerinde üretilen ürünlerin alımında vergi muafiyeti getirilmesi, üretilen ürünlerin alımının ihale kanununda ayrı bir şekilde ele alınması gibi önlemler alınması Yarı zamanlı iş imkânlarının sağlanması; esnek çalışma zamanı ile veya esnek modellerle istihdamın artırılması ve engellinin toplumsal yaşamın içinde bulunması ile ilgili zorlayıcı engellerin azaltılması; örneğin vasıflı olmayan bir engellinin dahi tam zamanlı çalışmak yerine okullarda sadece zil çalma görevi verilmesi vb. gibi işlerin teşvik edilmesi. Yarı zamanlı işlerde varsa kişinin engelli maaşının bir kısmının veya tamamının devam etmesi. RACE Projesi tarafından ülkemize transfer edilen destekleyici istihdam modeli nin oluşturulan tüm materyallerle birlikte engelli istihdamını artırmak ve engelli istihdamında sürekliliğini sağlamak üzere İŞKUR tarafından yürütülmesi, ilgili fonksiyonların kurum içinde yapılandırılması Aynı politika önerisi başlığında yer alan Brüksel toplantısı önerileridir; Engellilere mümkün olan tüm istihdam fırsatları sağlanmalıdır (destekleyici istihdam, koruyucu işyerleri, sosyal kurum ve kuruluşlar vb) Engelli bireyin istihdamda sürekliliğini sağlamak işverenlere ek teşvikler/ faydalar sunarak sağlanabilir. Bu teşvikler, işverenin engelli istihdamı ile oluşan üretim kaybı, eğitimi, iş imkanı oluşturma ve çalışma ortamında desteklemekle ilgili maliyetlerini karşılamak için önemlidir. AB Destekleyici İstihdam Modeli nin kullanılması sağlanmalıdır. 8/ 19

10 Öneri 2. Engelli istihdamında rol oynayan paydaşların koordineli ve işbirliği içinde çalışması ile ilgili politikalar geliştirilmesi Etkin ve koordineli çalışmalar yapabilmek için kamu kurum ve kuruluşları arasında yatay iletişim e olanak sağlayan yapının kurulması Kamu kurum ve kuruluşları arasında yatay iletişimi kolaylaştıran araçların devreye alınması; örneğin kurumlarda e-posta gruplarının kurulmasına olanak sağlanması, kurumlar arası iletişim platformlarının kurulması, İŞKUR un iş portalının kullanımının yaygınlaştırılması, karşılıklı sorunların ve görüşlerin paylaşıldığı kurumlar arası tartışma forumlarının oluşturulması vb. Reel istihdam kararını veren ve engelliyi istihdam eden taraf olan işveren de dâhil olmak üzere tüm paydaş kurumların politika belirleme sürecine dâhil edilmesi Engelli kurum ve kuruluşları bir araya getiren bir çatı kuruluşun kurulması veya bunun teşvik edilmesi Engelli verilerinin şeffaf olarak tüm taraflarca paylaşılması Yurt dışında görüşmelere giden üst düzey kamu kurum temsilcilerinin iletişim sürecini dinamik tutması, tespitlerini kendi kurumu içindeki çalışanlarla ve paydaş kurumlarla paylaşması, böylece edinilen bilgilerin ülke menfaati için geniş katılımla kullanılmasında örnek olması Yardımlaşma kültürümüzün toplumda kaybolmasının önüne geçilmesi STKların engelli konusunda bir arada çalışma kültürünü geliştirmesi, ortak çalışmaları teşvik eden bir işleyiş olması Engelli yeteneklerini ölçmenin sistemde yaygınlaştırılması; örneğin RAM ile İŞKUR un birlikte çalışabilmesi, Mesleki Yeterlilik Kurumu nun bu test merkezlerinde ölçme yaptırmaları, böylece engellinin yeteneklerini ölçerek işverenin uygun işçiyi işe almasının sağlanması Engelli alanında aynı tarifler için kullanılan farklı terimlerin standartlaştırılması ve kullanılan literatürün ve herkes tarafından bilinir hale getirilmesi Engelli istihdamı ile ilgili işlevi olan kurum ve kuruluşlarda engelli süreçleri nin tanımlı olması ve işleyişlerle ilgili yazılı standartlar geliştirilmesi, bu işleyişi tüm paydaş kurumların bilmesinin sağlanması Eğitim alanındaki aktörlerle istihdam alanındaki aktörlerin birlikte istihdam alanının ihtiyacını temel alarak hareket etmesi, ortak çalışmalar yapması; örneğin istihdam ihtiyacı olan pozisyonlara uygun eğitime yönlendirilmeleri vb. Paydaş kurumların, birbirlerinin iyi uygulamalarını bilmelerinin sağlanması Medyada engelli karakterinin ön planda olması için ilgili yapım kuruluşlarına farkındalık artırıcı bilgilendirmeler yapılması, medya ile işbirliği içinde çalışılması İstihdam ve Mesleki Eğitimin Güçlendirilmesi Eylem Planı nı yürüten Mesleki Yeterlilik Kurumu nun gündem maddelerine engelli istihdamını alması Gönüllü çalışmaların teşvik edilmesi 9/ 19

11 Aynı politika önerisi başlığında yer alan Brüksel toplantısı önerileridir; Engelli kuruluşları, aileler, özel istihdam büroları, iş koçları ile işbirliği içinde çalışması, engellinin iş hayatına katılımını sağlamak ve istihdam hedeflerini tutturabilmek için mutlaka dikkate alınmalıdır. Paydaşlar arasında kurulacak ağ, Türkiye deki engelli istihdamı ile ilgili tüm paydaşları içine alacak şekilde yapılandırılmış ve ilişkileri tanımlayarak sağlanmalıdır. Ve bu ağın işleyişi, devlet tarafından finanse edilebilmelidir. İstihdam hizmeti sağlayan taraflar ve eğitim kuruluşları yeterli kalitede iş koçları ve diğer destek sistemleri oluşturabilmek adına birlikte hareket etmelidir. Okuldan istihdama geçişi sağlamak için okullar/ eğitim kuruluşları ile işbirliği içinde ortak çalışmalar yürütülmelidir. Türkiye de engelli farkındalığının yeterince sağlanmamış olmasından yola çıkarak; sivil toplumun kendi pozisyonunu farkındalığı artırmayı sağlayacak şekilde ayarlaması, bu sorunu ortadan kaldırabilir. Örneğin, o Toplumsal farkındalığı artırıcı kampanyalar o Bilgi alışverişi ve en iyi uygulamaları yaygınlaştırmak için çatı kuruluş oluşturma o STK ve kamu kurumları ortak çalışmalarının sürekli yapılması 10/ 19

12 Öneri 3. Henüz sistemde olmayan işleyişlerin devlet tarafından devreye alınması, ilgili süreçlerin yapılandırılmasının önünü açan mevzuatların yürürlüğe alınması Engellinin ulaşılabilirlik engelini ortadan kaldırmak üzere; engellilerin konusu ne olursa olsun her hangi bir sorun yaşadığında başvuracağı tek bir kurumun olması, bu kurumun diğer kurumlarla işbirliği içinde sorunların çözümünü takip etmesi ve belirlenmiş bu kurumun tüm engelliler tarafından bilinmesinin sağlanması İstihdam kararı sonrası engellinin işe yerleştirme, işe uyumlaştırma, destekleme, işyeri içinde hareketlilik, kariyer ve diğer personel eğitimlerine dâhili gibi engelli istihdamının sürekliliği sürecini yapılandıracak mevzuatın hazırlanması ve işleyişe alınması İzleme ve denetleme sisteminin devreye alınması; örneğin engelli eğitiminin, istihdam edilmiş engellinin durumunun, işe gidip gitmediğinin vb takip edecek işleyiş Devletin engelli eğitimini teşvik eden uygulama yapması, bu konuda mevzuatların oluşturulması Kamu kurum ve kuruluşları arasındaki işbirliğini zorunlu hale getirecek mevzuat altyapısının oluşturulması; örneğin Yüksek Öğretim Kurumu ve Milli Eğitim Bakanlığı nın engelli eğitiminin içeriği ve eğitime katılacak engelli sayısının sağlanmasında istihdam pazarının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde çalışma yapması için istihdam kuruluşları ile işbirliği içinde olması Engelli alanında çalışan tüm kamu çalışanları başta olmak üzere engellilik nedir, engellinin önündeki engel nasıl kaldırılır, kendisini engelli olarak hissetmesini sağlayacak şekilde iş başı eğitimlerinin verilmesi, farkındalık artırıcı etkinlikler yapılması, bu konunun kurumların stratejik planlarında yer almasının sağlanması İş ve meslek danışmanlarının engelli istihdamı ile ilgili politikalara ve diğer paydaşların faaliyetlerine katkı sağlayacak şekilde veri toplamasının sağlanması İş ve meslek danışmanlarının engelli istihdamı kapsamında da çalışması için daha kapsamlı eğitim almalarının sağlanması, çalışmalarında engelli için uygun ve motivasyonu yüksek işletme ve işveren arayışını gözönüne alması İş ve meslek danışmanları ve işverenlerin RACE Projesi ile ülkemize transfer edilen ve tüm eğitim ve işleyiş materyalleri hazırlanmış destekleyici istihdam modeli ni uygulamalarında kullanmasının sağlanması 11/ 19

13 Aynı politika önerisi başlığında yer alan Brüksel toplantısı önerileridir; Pek çok Avrupa ülkesinde hala engellilik ve istihdam konuları birden fazla bakanlık veya birden fazla diğer kamu kurumunun sorumluluğundadır. Bu farklı kurum ve kuruluşların ortak çalışmalar yapması gerekir. Halen Türkiye de de farklı kurumlar tarafından yürütülen engellinin eğitimi, istihdamı, izleme ve takip edilme süreçlerinin tek bir kurumun koordinasyonunda yürütülmesi ve bu kurumun engelli konularının tamamı ile ilgilenmesi önemli bir konudur. Mevcut yapısal güç ve aktifliğe bakarak bu koordönatör ve izleyici kurum, İŞKUR olabilir. Belirlenen bu koordinator kurumda, Türkiye deki mevzuatı iyi yorumlayarak AB standartlarına ulaşmak için aynı zamanda şunlar da yapılmalıdır; - Engelli istihdamı ve engelli konularını ele alan bir politika programı geliştirilmelidir. - Paydaşlar arasındaki işbirliği artırılmalıdır. - Oluşturulan programda performans değerlendirmesi yapılmalı ve böylece oluşturulan programın esnek olması ve ek çalışmalar yapması sağlanmalıdır. - Sektör sorumluluk sisteminin devreye alınması yerinde olacaktır (toplumdaki her katman engelli konularında sorumludur, sadece sosyal sektör sorumlu değildir). Engelli bireylere, onların kendi ihtiyaçları ve yeteneklerine en iyi uyan istihdam olanaklarını takip edebilmeleri için pozisyon bazlı açıkların tamamı duyurulmalıdır. İşe girmek ve çalışmak isteyen veya işini değiştirmek isteyen engellileri bilgilendirmek için de paydaşlar arasında işbirliği içinde ortak çalışmalar yürütülmelidir. Bağımsız taraflarca yürütülmek üzere yıllık izleme ve değerlendirme sistemi kurulmalıdır. Engellilere ilgili tüm bilgileri merkezi olarak sağlayan bir kurum/ organizasyon olmalıdır. Bu kurum, engellinin istihdam da dahil olmak üzere tüm engellileri desteklemekle ilgili bilgileri sağlayan, hatta işverenlerin de bizzat gelip irtibata geçtiği tek bir organizasyon olarak işlev görmelidir. İyi uygulama modelleri geliştirilmelidir. Bu iyi uygulama modellerinin aktarılması, yaygınlaştırılması finansal olarak da desteklenmelidir ve tüm ulusal faaliyet planlarına yansıtılmalıdır. Mesleki eğitim ve rehabilitasyon, işte alıkoyma, işe geri döndürme konuları eğitim sonrasında yer alan destek fonksiyonları arasında olmalıdır. Kamu sektörü, en çok ve en yaygın şekilde istihdam eden sektör olmalıdır. Böylece özel sektöre örnek uygulamalar geliştirilerek toplumsal bakış açısında tekrar eden engelli imajı olumlu yönde değiştirilmelidir. Karar vericiler, politika kararlarında ve içerik oluşturmafa engelli organizasyonları, aile kurumları da dahil olmak üzere tüm paydaşların sürece dahil olmasını sağlamalıdır. Paydaş ağı kurmak, finansal ve lojistik olarak desteklenmelidir. Engelli istihdamında iyi uygulamalar yapan firmalara ödül veya kamuoyu tarafından bilinmesini sağlayacak isim verilmesi gibi pozitif imaj imkanları sunulmalı, bu uygulamaların müşterile, tedarikçiler tarafından da bilinmesini sağlamak üzere medyanın ilgisi çekilmelidir. AB üye ülkeleri de dahil olmak üzere, Türkiye de engellilerin istihdam pazarında gerçek maaşlar ve iş sözleşmeleri ile yer alması için yasal bir zemin hazırlanmalıdır ve engellilerin aktif istihdam sürecinde yer alması için çeşitli ajanslar/ aracı kurumlar kurulmalıdır. Gelecekte mükemmel standartlar geliştirebilmek için, yeni hizmet türleri oluşturma ve engelli alanında çalışan personelin sürekli eğitimi için; yenilikçilik her çalışmanın ve her hizmet sağlayıcının öncelikli bakış açısı olmalıdır. Engellilerin kendilerine ait iş kurmalarına dair çalışmaları da desteklenmelidir. 1 1 Thessaloniki Declaration, Position paper on Employment for Persons with Disabilities, EASPD, / 19

14 Öneri 4. Eğitim ve istihdam zincirinin sağlıklı kurulması, engelli eğitimlerinin güçlendirilmesi ve teşvik edilmesi Engellilerin mesleki eğitimlerinin artırılması Mevcut engelli mesleki eğitimlerinin bilinirliklerinin artırılması, yaygınlaştırılması ve sürekliliklerinin sağlanması, güncel istihdam ihtiyaçlarına göre eğitimlerinin sağlanması; örneğin görme engelliyi çağrı merkezi elemanı olarak yetiştirme vb. Öğrencilerin engelliye yönelik farkındalığının artırılması; örneğin okullarda engelli istihdamında alt kota getirilmesi veya teşvik getirilmesi Kaynaştırma eğitimlerinin yaygınlaştırılması; normal ilköğretim okullarındaki öğretmenler de dâhil olmak üzere kaynaştırma eğitimlerini yaygınlaştırmak üzere engellilik eğitimleri verilmesi, öğretmenleri destekleyici uzmanların okullarda bulunmasının sağlanması Sosyal hizmet çalışanlarının uzmanlaşmasının sağlanması; örneğin üniversitelerde sosyal hizmet bölümlerinin uzmanlık alanlarına göre yaygın olarak oluşturulması, bu konuda hizmet veren üniversitelerin sayısının artırılması, istihdamlarında / memurluk sınavlarında konuya özel eğitim/ sertifika almalarının zorunlu hale getirilmesi Engelli çocuğun doğumunun hemen arkasından takip sistemine alınması, ailelerin geç kabullenmesi veya ilgilenmemesi nedeniyle oluşacak geç eğitime başlama/ hiç başlamama risklerinin ortadan kaldırılması Engelli ailelerinin, engellinin ilköğretim sonrası eğitimi de dâhil olmak üzere eğitilmesinin önemi hakkındaki farkındalığının artırılması, aileleri teşvik eden veya zorunlu hale getiren uygulamaların devreye alınması, takiplerin diğer sağlıklı öğrencilerde olduğu gibi titiz bir şekilde yapılması Engellinin eğitiminde en önemli faktör olan mümkün olan en erken yaşta eğitimi gerekliliği nden hareketle, erken çocuk eğitiminin ivedilikle ve tüm illeri kapsayacak şekilde uygulamaya alınması, ilgili Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı nın bu konuda ortak çalışmalar yapması Engelli eğitiminde erken yaşta branşlaşmanın dikkate alınması; örneğin otistik engelliler ses ve ışığa karşı duyarlı olduklarına göre dış dünyayı algılamalarının farklı olmalarından dolayı onlara uygun mesleki eğitim olanaklarının sağlanması vb. Aynı politika önerisi başlığında yer alan Brüksel toplantısı önerileridir; İstatistikler dikkate alındığında Türkiye de engellilerin %36 sının okuryazar olmadığı durumundan hareketle, engellilerin eğitim /lise-yüksek lisans eğitimine ulaşılabilirlik sorunu olduğu görülmektedir. Eğitim, engellinin iş ve istihdam pazarına katılmalarının önündeki en büyük engellerden biridir. Bu nedenle; Eğitim ve istihdam ilişkisinin iyi anlaşılması, Okullarda kişiye özel desteklerle eğitimin yaygınlaştırılması, Öğretmenlerin konuya özel eğitim ihtiyaçlarının karşılanması, Eğitim sistemi ile istihdam sistemi arasında bağ oluşturulması, İlköğretimin engelli çocuklar da dahil olmak üzere tüm çocuklar için zorunlu olması önerilir. 13/ 19

15 Öneri 5. İşverenlerin bünyelerinde yapacağı engelli istihdam sürecinde desteklenmesi, eğitilmesi ve farkındalıklarının artırılması Engelli istihdamında, istihdam edici konumundaki işverenlerin özellikle insan kaynaklarından sorumlu yöneticilerinin belirli bir program dâhilinde eğitilmesi İşverenlerin RACE Projesi nin ülkemize tanıtma yolunda çalıştığı destekleyici istihdam modeli ni benimsemesinin yaygınlaştırılması, İşverenler arasında iyi uygulamalarla ilgili bilgi alışverişlerinin sağlanması, böylece engellinin farklı alanlarda istihdam edilebildiğine dair farkındalıklarının artırılması Sivil toplum kuruluşları ve/veya bağımsız kurumların süreç denetiminde etkin hale getirilmesi, mevcut durumda var olan işleyişlerin güçlendirilmesi Aynı politika önerisi başlığında yer alan Brüksel toplantısı önerileridir; İşverenlerin iyi uygulamalar hakkında eğitimlere, yöneticilerin engelli farkındalığı artırma eğitimleri ve farklı bireylerin yönetimi konusunda eğitim almalarına ihtiyaç vardır. Her işveren için belirlenmiş sınırlar dâhilinde destek sağlanmalıdır ve böylece işveren, ilgili otoriteler tarafından devlet tarafından henüz mavzuatta tanımlanmamış finansal sorunları ile baş etmesi için maddi olarak desteklenmelidir. Öneri 6. Ulaşılabilirliğin artırılması Tüm hizmetlerin engelliler tarafından erişilebilir ve uygulanabilir olması; örneğin bina yapımları, sınavlar, eğitimler vb her bir uygulamada engelli için uygun mu sorusunun mutlaka sorulması, sisteme yerleştirilmesi Özellikle kamunun tüm hizmetlerinin erişilebilir ve ulaşılabilir olmasının sağlanması; örneğin engelli istihdamı ile ilgili tüm kurumların web sitelerinin görme engelli veya işitme engellinin bilgi alabileceği şekilde tasarlanması, kurumlarda işaret dilini bilen personelin istihdam edilmesi de dâhil tüm hizmete ulaşma yolları nda konunun dikkate alınması Engelliyi ayrıştıran ve tecrit eden uygulamaların azaltılması, birleştirici sistemler kurulması; örneğin engelli parkı yapmak yerine engellinin her parktan faydalanabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması Fiziki ulaşılabilirlik sorunlarının tamamen ve en hızlı şekilde ortadan kaldırılması, bu konuda yerel yönetimlerde ve özellikle belediyelerde uygulamaların yakından takip edilmesi, ilgili mercilere raporlanmasının sağlanması Ulaşılabilirliğin önündeki engellerin analiz edilmesi ve tanımlanması, ilgili kurum ve kuruluşlara rapor olarak gönderilmesi Mevcut yerel yönetimler mevzuatında ulaşılabilirlikle ilgili mevzuatı etkin olarak işletmek üzere kamu kurumları arasında tahsis edilen bütçede ayrı bütçe kalemleri ile aktarımların yapılması 14/ 19

16 Öneri 7. İyi uygulama örneği Engelli Ombudsmanı nını ülkemize uyarlanması Aşağıdaki uygulama önerisi, RACE Projesi kapsamında hazırlanan İyi Uygulamalar Katoloğu nda yer alan iyi uygulamalar arasından atelye çalışmasına katılan taraflarca Türkiye de uygulanması için önerilmiştir. Önerinin tamamı için lütfen veya web sitesini ziyaret ediniz. İyi uygulamanın amacı Bu uygulamanın amacı, eşit olmayan her hangi bir muamele halinde engelliyi desteklemektir. Ana hedefler şunlardır; Eşitsiz muamele veya ayrımcılık davalarında Tek Temas Noktası Ayrımcılık hakkında yasal danışmanlık temini Hakemlik süreçlerinin organizasyonu 2006 dan beri Avusturya da işleyişte olan bu uygulama, yasayla kurulmuştur ve kamu kaynaklarıya finanse edilmektedir. Engelli Ombudsmanlığı, eşitsiz muamele ve ayrımcılık karşıtlığı davalarında engellileri desteklemeyi amaçlayan bir kamu hizmetidir. Önceki yıllarda bu hizmetin öneminin altını çizen bir gösterge olarak, eski üst düzey politikacılar (bakanlar), Federal Engelli Ombudsmanı konumundaydılar. Ombudsman, engellilere, ailelerine, arkadaşlarına ve onlara sunulan desteklerde ayrımcılık yapılmamasını sağlamak üzere haklarını savunmada onları destekler. Ayrımcılığa karşı koruma, aşağıdaki alanlarda uygulanabilir: İstihdam ve istihdam sözleşmeleri. İş oryantasyonu ve danışmanlık, mesleki eğitim ve yeni oryantasyon eğitimi gibi diğer istihdama yönelik hizmetler. Günlük yaşantıda teklifler kamuya açık hale geldikleri andan itibaren; yani mağazalarda, restoranlarda, bankalarda, tıbbi bakımda, sinemada, toplu taşımacılıkta vs. Okul, kamu binalarına erişim vs. gibi kamu hizmetleri. Ayrımcılık karşıtı hukukun ihlali, tazminat yolunu açar. İlk adım olarak, Federal Engelli Ombudsmanı nın yardımı ile çoğu vakada başarılı olan bir hakemlik süreci başlatılır. Bu süreç başarılı olmaz ise sonraki aşamalar normal adalet sistemi içinde sürdürülür. Uygulama için kullanılan yöntemler Engelli Ombudsmanlığı nın ihdası ayrımcılık karşıtı hukuka dayanır. Ombudsman, Avusturya uygulamasında tam anlamıyla bağımsız bir organ olarak konumlanmıştır. Hizmet, hedef gruplar için ücretsizdir. Engelliler için üç tip ayrımcılık vardır: doğrudan ayrımcılık, dolaylı ayrımcılık ve taciz. Bütün durumlarda uzlaştırma/hakemlik süreçlerinde ve mahkemeye gidildiğinde, engelli davacının inanılır bir iddia ortaya koyması, fakat davalının iddiaya karşı delil sağlamasının gerektiği anlamına gelen ters yönde delillendirme uygulanır. Bir olay mahkemeye götürülmeden önce hakemlik sürecinde bir çözümün denenmesi gereklidir. İlgili taraflar arasında ortak bir çözüm bulunmaya çalışılır. Arabuluculuk süreci için özellikle eğitilmiş ve sertifikalı arabulucular kullanılır. 15/ 19

17 Öneri 8. İyi uygulama örneği Akran Danışmanlığı nı ülkemize uyarlanması Aşağıdaki uygulama önerisi, RACE Projesi kapsamında hazırlanan İyi Uygulamalar Katoloğu nda yer alan iyi uygulamalar arasından atelye çalışmasına katılan taraflarca Türkiye de uygulanması için önerilmiştir. Önerinin tamamı için lütfen veya web sitesini ziyaret ediniz. İyi uygulamanın amacı Bu uygulamanın amacı, Belirlenmiş engellileri, diğer engelli bireylerin arzu ettikleri hayatı yaşamalarını mümkün kılmak üzere çalışan danışmanlar olarak çalıştırmak üzere gerekli özel eğitimleri vermektir. Akran danışmanlığı eğitimi, engellilerin güçlendirilmesi için önemli bir araçtır. İyi eğitilmiş akran danışmanlar diğer engelli kişileri kendi belirledikleri bir yaşam için bağımsızca çözümler bulmada desteklerler. Danışmanların kendileri de engelli olduklarından, açık ve empatik bir ortam yaratmak onlar için daha kolaydır. Uygulama için kullanılan yöntemler Akran danışmanlığı ilk olarak 1960 larda ABD de Independent Living Movement (Bağımsız Yaşam Hareketi) tarafından uygulanmıştır. Daha sonra, Avusturya Özerk Yaşam İnsiyatif Kuruluşu, (Selbstbestimmt Leben-Initiative SLIOÖ) fikri benimsemiş ve kendi bünyesinde akran danışmanlığı sunmaya başlamıştır de, akran danışmanlarını hem yeteri kadar becerili ve hem de profesyonel mentörlük sunabilir hale getirmek için özel bir eğitim kavramı geliştirilmiştir. Akran danışmanları için sunulan eğitim, 240 teorik ünite ve bir sosyal kuruluşta 80 uygulamalı ünite içerir. Ayrıca eğitime katılanların 10 ünitelik bir öz deneyim ve 10 ünitelik bir gözetim programını geçmeleri gerekmektedir. Akran danışmanlığı, bir meslek olarak 2009 da sosyal meslekler için Üst Avusturya Hukuku nda yasal olarak tanınmıştır. O zamandan beri psikiyatride deneyimli kişiler için akran eğitimi seminerleri ve fiziksel engelliler için akran eğitimi seminerleri sürekli olarak düzenlenmektedir. Doğrudan etkilenmiş kişiler olarak engelli bireylerin bir kısmı, bizzat eğitmendirler. Sonuçlar Engelliler, kusurlu insanlar olarak değil tersine diğer engelliler için çok yardımcı olabilecek özel deneyimli kişiler olarak kabul edilirler. Kapsamlı eğitim, yüksek kalitede danışmanlığı teminat altına alır. Bundan dolayı da, hem fırsat eşitliği ve hem de eşit muamele bağlamında, akran danışmanlığı yasal şekilde gerçek bir meslek olarak tanınmıştır. En önemlisi, akran danışmanlığı ile planlama ve uygulama süreçlerinde uzmanlar olarak yaşamsal rolü oynayanlar ve ideal bir yenilikçi model olarak hizmet verenler, engellilerdir. 16/ 19

18 Öneri 9. Engellilere hizmet eden bir iş stratejisi geliştirmek için engellinin önündeki engellerin kaldırılması (Brüksel toplantısı önerisidir) 1. Ayrımcılık engelini ortadan kaldırmak; örneğin - İşverenler, işyerinde engelli istihdamı süreci ile ilgili bir faaliyet planı yapmalıdır. Özellikle kamu işveren temsilcisleri engelli istihdamında öncü olmalı ve her yıl engelli istihdam sayısını artırmalıdır. Gelinen durum ölçülmeli ve raporlanmalıdır. 2. İşveren üzerindeki maliyeti azaltmak; örneğin - İşvereni istihdam sürecinde esnek maaş desteği gibi finansal açıdan destekleyici sistemleri oluşturmak - İşverenlerin engelli için iş yerinde yaptıkları destekler, çalışma ortamını engelliye uygun olacak şekilde düzenlemesi, engelliye destek veren eleman istihdamı vb gibi nedenlerden doğan işveren maliyetini azaltmak 3. Verimlilik kaynaklı oluşan engelleri azaltmak; örneğin - Engelli çalışma saatlerinde esneklik imkanı sağlamak için devlet tarafından sunulan maaş desteğini belirli sınırlar içinde sürdürerek - Paydaşlar arasındaki işbirliğini güçlendirerek; kamu kurumları ve yerel yönetim arasındaki işbirliğini günlendirerek, engelli-işveren-sosyal hizmet sağlayıcıları arasındaki işbirliğini veya eğitim ve iş dünyası arasındaki işbirliğini güçlendirerek 4. Bilgi ve davranışlardan kaynaklanan engelleri azaltmak; örneğin - İş yerlerinde destekleyici modelleri yaygınlaştırmak için, güven oluşturmak için, engellinin işverene kendi yeteneklerini, bilgisini ve tecrübelerini göstermesine fırsat vermek, engellilerle işverenleri bir araya getirmek gereklidir. Böylece, işverenler engelliler hakkında genellikle gösterdikleri negative düşünce ve davranışlar yerine onların daha gerçekçi bir bakış açısı yakalamaları sağlanmış olur. - Engelli istihdam eden işverenler ve etmeyen işverenler arasında iletişim/işbirliği yapmayı sağlayacak ortam oluşturulmalıdır - Kamu işverenleri diğer işverenler için örnek olmalıdır - İstihdam pazarındaki iletişimler nasıl geliştirilir, engelli nasıl desteklenir konuları da dahil olmak üzere çalışan personel eğitilmelidir 17/ 19

19 ÖZET Bu raporun oluşturulmasına katkıda bulunan tüm tarafların görüşlerinin bir özeti olarak şu ortaya çıkmıştır ki; Engelli istihdamındaki mevcut durum, engelli yaşam sürecinde birbirine zincirleme bağlı oluşumların bir sonucudur. Aslında engellilik sorunu doğumun hemen arkasından başlayan bir sürecin başlangıç noktasıdır. Çocuğunu hemen kabullenemeyen veya engelini hemen farkedemeyen aile, eğitim sisteminde bir türlü tamamlanamayan eksiklikler, engellinin istihdam için yeterli eğitim almasının sağlanamaması, istihdam sürecinde engelliye yönelik uygulamalarda bazı işleyişlerin henüz tam oturmaması, rekabetçi ortamda işverenlerin kar etmeye odaklı motivasyonları, engellinin ulaşılabilirlik sorunu, istihdam sürecindeki işlevsel eksiklikler engelli istihdamı nda buzdağının parçalarıdır. Çözülmesi gereken bu zincirin halkaları sırası ile engelli farkındalığının artması, engellinin bu dünyanın, toplumun ve ailenin bir parçası olduğunun benimsenmesi ve sahiplenilmesi, eğitim hayatının sürekliliğinin sağlanması, böylece istihdam hayatına hazırlanarak gelmesi, istihdamda eşit iş ve çalışma haklarının engelliye verilmesi ve istihdamda sürekliliğinin sağlanmasıdır. Engellinin ailede ve okul eğitimi, tüm toplumun geleceğini etkileyen; kısaca ne kadar erken başlarsa ve yeterli ise o kadar gelecek yaşamları kolaylaştıran, ne kadar geç ve eksik olursa o kadar geleceği olumsuz etkileyen en önemli uzun vadeli stratejik konulardan birisidir. Engelli birey, günlük hayatımızın içinde, yaşamımızın içinde fiziken var oldukça engelli farkındalığımız artacak ve sorunlar için üretilen çözümler daha kalıcı olacaktır. Bütün bunlar yürütülürken, istihdam sürecindeki tüm paydaşların ortak ve birbiri ile entegrasyon içinde hareket etmesi şarttır. Gerekli yapısal düzenlemelerin, -bu katologda yer alan tespitler ve öneriler doğrultusunda- bir kez daha titizlikle gözden geçirilerek ele alınması gerekir. Hiç şüphesiz ki, engelli bireyin normal insanlar gibi eşit haklara sahip olması ve toplumsal hayatın içinde olması ancak istihdam sektöründe yer alması ile sağlanabilecektir. Bu, tıpkı diğer insanlar gibi onların en doğal hakkıdır. Uluslararası ve ulusal düzenlemeler de bu yolda ilerlemektedir. Fakat bu iyi amaçların engellinin hayatının tam ortasına yansıtılması için yapılması gereken pek çok uygulama da henüz sırada beklemektedir. Ltd. Şti. RACE Projesi Koordinatör Kuruluşu 18/ 19

20 Proje Koordinatörü olarak RACE Projesi ortakları adına, bu raporun hazırlanmasına katkıda bulunan tüm taraflara, aşağıda adı geçen kurumlara teşekkür ederiz. Türkiye Toplantısı Katılımcıları Katılımcı Adı Soyadı Kurumu Web Adresi Tülay Selamoğlu TBMM Ayşe Keşir Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Deniz Çağlayan Gümüş Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hande Güneri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı - Çalışma Genel Müdürlüğü Elif Bor Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı - Çalışma Genel Müdürlüğü Mesut Günebakanlı Dolunay Yetişkin Engelliler Derneği Hızır Günindi Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Mevlüt Yıldırım Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yrd. Doç. Dr. Ayhan Macit Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Melekoğlu Ahmet Ersun GENÇ Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Zafer Özlem Hatipoğlu Türkiye ve Odalar Birliği (TOBB) Melda Özkan Adecco Ankara Kamile Canbay Levent Canbay Ltd. Şti. RACE Türkiye Projesi Koordinatörü Ltd. Şti. RACE Türkiye Projesi Koordinatörü Avrupa Birliği, Brüksel Toplantısı Katılımcıları Katılımcı Adı Soyadı Kurumu Web adresi: Fabrizio Fea The Association ScuolaVivaonlus, Italy Monika Szakacs Szimbiosis Foundation, Hungary Konstantinos Papanikolaou Institute Community Rehabilitation, Greece Maarit Aalto Nordic Centre for Welfare and Social Issues, Norway Wolfgang Bamberg Youth at Work Association Vienna, Austria Carmen Duarte FENACERCI, National Federation of Cooperatives of Social Solidarity, Portugal Luk Zelderloo, Sonia Staskowiak EASPD, Belgium 19/ 19