Engellilerin İş Hayatına Katılımı & Başarı Öyküleri. Prof. Dr. Zeynep Aycan Türk Psikologlar Derneği - İstanbul Şube Başkanı

Transkript

1 Engellilerin İş Hayatına Katılımı & Başarı Öyküleri Prof. Dr. Zeynep Aycan Türk Psikologlar Derneği - İstanbul Şube Başkanı 1

2 Eğitimin Başlıkları I. Engelli Kimdir? Hangi engel grupları vardır? II. Engelliler Neler Yapabilir? Bildiğiniz ünlü engelliler kimler? III. Engelliler ve İstihdam Kurumlar Engellileri neden işe almalı? Kurumlar Engellileri işe almaktan neden kaçınıyor? Engelli istihdam kararını etkileyen öncelikli nedenler? 2

3 IV. Engelliler ve İnsan Kaynaklar Uygulamaları Eleman arama ve Eleme İş Görüşmesi Oryantasyon İşyerinde düzenlemeler Performans değerlendirme, Ücretlendirme, Eğitim 3

4 I. Engelli Kimdir? Hangi engel grupları vardır? 4

5 Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi Sayılı ÖZÜRLÜLER KANUNU 5

6 Engel grupları Bedensel Duyusal Zihinsel Kavrama ve algıya ait bozukluklar Dil-konuşma bozuklukları Duygusal-davranış bozuklukları Gelişim bozuklukları 6

7 Bedensel engeller Ortopedik engelli ve süreğen hastalığı olan bireylerdir. Kas ve iskelet sistemine bağlı oluşan bedensel engeller; örn.: Kalça çıkığı Amputasyon (parmak, el, kol, ayak, bacak vb. organlardan bir veya bir kaçının olmaması durumu) Omurga eğrilikleri Merkezi sinir sistemine bağlı oluşan bedensel engeller; örn.: Beyin felci (cerebral palsy) Bel çatlağı inmesi Çocuk felci (polio) Konvülziyon bozuklukları Süreğen hastalıklara oluşan bedensel engeller; örn.: Tüberküloz Şeker Romatizma Kanser Astım Kan bozuklukları (hemofili) Epilepsi Kalp yetersizlikleri AIDS 7

8 Duyusal engeller Görme engeli İşitme engeli 8

9 Zihinsel engeller Davranış uyumu bozukluklarıyla beraber görülen genel zihinsel fonksiyonların önemli oranda ortalamanın altında bulunması ile tanımlanır. Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: IQ 0-19 Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: IQ Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: IQ Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: IQ

10 Kavrama-algı bozuklukları Öğrenme bozuklukları Dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçlerinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve dinleme, konuşma, okuma, yazma, heceleme, dikkat yoğunlaştırma ya da matematiksel işlemleri yapma güçlüğü nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyaç duyar. Dikkat eksikliği-hiperaktivite Yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini en az iki ortamda ve altı ay süreyle gösteren, bu özellikleri yedi yaşından önce ortaya çıkan, özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyaç duyar. 10

11 Dil-konuşma güçlükleri Dili kullanma, konuşmayı edinme ve iletişimdeki güçlük nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireylerdir. Fizyolojik Konuşma Güçlüğü Telaffuz Bozuklukları Kekemelik Afazi Apraksi Dizatri 11

12 Duygusal-davranış bozuklukları Yaşına uygun olmayan sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireylerdir. Yönetim Bozukluğu Kişilik Problemi Olgunlaşma Sosyalleşmiş Suçluluk 12

13 Gelişim bozuklukları Otizm: Sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkar. Asperger sendromu: Sosyal etkileşim sınırlı olmakla birlikte derinlemesine ilgi alanları, yineleyici basmakalıp davranış örüntüleri dikkatimizi çekmektedir. Dolayısıyla otizmden farklı olarak dil gelişiminde bir bozulma olmadığını görüyoruz. Bu kişiler normal yada normal üstü zihin düzeyindedir, zihinsel öğrenme yetersizliği yaşamazlar. 13

14 II. Engelliler Neler Yapabilir? Bildiğiniz ünlü engelliler kimler? 14

15 Ünlü ve Başarılı Engellilerden Bazıları... Ludwig van Beethoven Besteci, işitme engelli David Paterson New York valisi, görme engelli Eşref Armağan Ressam, görme engelli 15

16 Stephen Hawking Biliminsanı, ALS hastası (sinir sistemi hastalığı) John Forbes Nash Nobel Ödüllü Ekonomist, Şizofren 16

17 Dilek Sabancı, spastik engelli Richard Branson, disleksik Aşık Veysel, ozan, saz sanatçısı, görme engelli 17

18 Mehmet Ali Birand, ampüte Fazıl Say, Besteci, Piyanist, otistik 18

19 Ve daha adını bilmediklerimiz... Gülçin Erdiş: Tekerlekli sandalye bağımlısı anaokulu müdür yardımcısı, dalgıç, planör eğitmeni, tenis şampiyonu, binici. Ayse Işık: Ressam, Ampüte Lokman Ayva: Milletvekili, Görmez Engin Avcı: Dişçi, Pinpon şampiyonu, Motor Sürücüsü, Ampüte 19

20 III. Engelliler ve İstihdam Kurumlar Engellileri neden işe almalı? Kurumlar Engellileri işe almaktan neden kaçınıyor? Engelli istihdam kararını etkileyen öncelikli nedenler? 20

21 Kurumlar engellileri neden işe almalı? Önem sırasına göre sıralayalım: yardım amaçlı, insani nedenler vergi avantajı hukuki nedenler iş başarısı ve motivasyonları yüksek olduğu için dini ve vicdani nedenler olumlu kurum imajı yaratma sosyal sorumluluk diğer:... 21

22 Kurumlar Engellileri İşe Almaktan neden kaçınıyor? Önem sırasına göre sıralayalım: maliyetli olduğu için iş güvenliği tehlikeye girer endişesi olumsuz önyargılar engelliler ve potansiyelleri hakkında bilgi eksikliği engellilerin hangi işlerde çalışabilecekleri hakkında bilgi eksikliği başarısız olacakları endişesi kalifiye eleman bulma bulma zorluğu engelliye uygun iş bulma zorluğu engellileri koruma ve kollama isteği (örn. işe ulaşım zorluğu) yaygın işsizlik sorununun parçası diğer:... 22

23 Engellileri İstihdam Kararını Etkileyen Öncelikli Faktörler A. Kanuni zorunluluk B. Maliyet C. Engelliler ve çalışabilecekleri işler hakkında bilgi eksikliği D. İşverenlerin olumsuz önyargıları E. Eleman bulma zorluğu 23

24 A. Engelli İstihdamı ve Kanun 6 Nokta Körler Vakfı Görme Engelliler Bilgi ve İletişim Projesi, yılında düzenlenen İş Kanunu'na göre 50 veya daha fazla işçi çalıştıran bütün işverenlerin en az % 3 oranında özürlü çalıştırması, bu oranı işten çıkarım ve yeni alımlar esnasında da koruması gereklidir. İstihdam edilmesi gereken özürlü sayısını hesaplarken birden fazla işyeri veya fabrikası bulunan işverenler tüm çalışan sayılarını göz önünde bulundurmalıdır. Bu koşulları yerine getirmeyen işverenler İş Kanunu'nun 30. Maddesi gereği her ay TL ceza öderler. Eskiden çalıştığı işyerinde tekrar çalışmayı talep eden engelli işçiyi açık veya boşalan uygun kadroya yerleştirmeyen işveren ise işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür. Bu kapsamda çalıştırılacak olan özürlü belirli bir yaşamsal fonksiyonunun en az % 40'ını kaybetmiş olmalıdır. Fonksiyon kaybı % 80 ve üzerine çıktığı zaman işçinin işveren payına düşen sigorta priminin yarısı Hazine tarafından karşılanır. 24

25 B. Görme Engellileri için Ürünler ve Maliyetleri teknoloji/engelli-teknolojileri/1091- goerme-engelliler-cin-ceitli-ueruenler.html 25

26 Ekran Okuma ve Büyütme Programı JAWS for Windows PRO Edition Ekran Okuma Programı ve Türkçe Sentezleyicisi ile birlikte ve diğer dillerde Ekran Okuma Programı Hiç Görmeyenler için Türkçe AYLİN Sesli: 1375 $ Ekran büyütme programı: 620 $ 26

27 İşverene mali destek Engelli kotası dahilinde engelli istihdam eden kurumların SSK priminin işveren payını Hazine karşılıyor. Zorunluluğu olmamasına rağmen engelli istihdam eden kurumların ise SSK primi işveren yapının yarısını Hazine karşılıyor. 27

28 C. Engelliler ve çalışabilecekleri işler hakkında bilgi eksikliği Avrupa Ülkelerinde İşkolları Telefon ve Bilgisayar Operatörlüğü / Programcılığı İş Yönetimi Eğitimi Parfüm Sanayii Şarap Tadımı Ticaret ve Pazarlama Teknikleri Ofis görevleri:(sekreterlik, Muhasebecilik, Müşteri İlişkileri) Tele pazarlama Resepsiyon Görevliliği Halkla İlişkiler - Basın Yayın Masörlük - Fizyoterapistlik Ağrı Tedavisi Anse, 2009

29 Avustralya daki İşkolları Kimyasal üreticisi Çocuk bakıcısı Bilgisayar danışmanı Bilgisayar operatörü Bilgisayar programcısı Müşteri hizmetleri İstihdam danışmanı Mali danışman Bahçıvan Gazeteci Yargıç Avukat Bakım mühendisi Yönetim danışmanlığı Pazarlama müdürü Masör Meteoroloji uzmanı Mesleki terapist Orkide yetiştiricisi Piyano akortçusu Psikolog Bisiklet tamircisi Araştırma analisti Ses mühendisi Konuşma patoloğu Borsacı

30 Türkiye de İşkolları Telefon operatörlüğü Bilgisayar operatörlüğü Çağrı Merkezi operatörlüğü Avukatlık Öğretmenlik Masörlük Galoş üretimi Kültür mantarı yetiştiriciliği El Sanatları Temel tesisat ve tamirat işleri

31 Türkiye de İŞKUR tarafından tanımlanan Potansiyel İşkolları İŞKUR tarafından az görenlerin çalışabileceği 67 iş kolu belirlenmiş, bunlar içinden görmezlerin çalışabileceği 34 işkolu seçilerek listelenmiştir. Müellif (yazar) Metin yazarı Masör (spor) Büro memuru (genel) Yıkama ve ayıklama işçisi (konserve imali-elle) Tad bakıcı (kahve ve çay) Tad bakıcı (içki) Metal mamuller montaj işçisi Elektrik montörü (büro makineleri) Elektronik montörü (genel)

32 D. Olumsuz Önyargılar Önyargılar a. özürlü işçiler, sık sık mazeret izni alırlar ve sürekli hastalanırlar. b. verimli ve iyi çalışamazlar. c. hissidirler. alıngan, kırılgan olurlar ve çabuk kızarlar. d. diğer çalışanları rahatsız etmektedirler ve genel çalışma temposunu düşürmektedirler. e. daha çok iş kazalarına maruz kalmaktadırlar. f. halkla ilişkiler açısından olumsuz bir manzara oluşturmaktadırlar. g. işyerinde özel düzenlemelerin yapılması masraflıdır. h. işten atmak ve cezai müeyyide uygulamak daha zordur. i. emek piyasasında yeterince sağlam işsiz bulunmaktadır. Gerçekler a. iş bırakma ihtimalleri daha az olmaktadır. b. sorumlu ve kesintisiz olarak çalışmaktadırlar. c. daha az iş kazalarına sebep olmaktadırlar. d. işlerini daha çabuk kavramaktadırlar. e. daha çok iş bilincine sahip olmaktadırlar. f. normal işçiler kadar verim göstermektedirler. g. işlerine zamanında gelmektedirler. Antonak ve Livneh, 1999; Barrett,

33 IV. Engelliler ve İnsan Kaynaklar Uygulamaları Eleman arama ve Eleme İş Görüşmesi Oryantasyon İşyerinde düzenlemeler Performans değerlendirme, Ücretlendirme, Eğitim 33

34 Eleman ararken ve eleme yaparken 1. İlan verin ve ilan verilen sitelere bakın Eleme yaparken engelin yüzdesi yerine, işe uygunluğu ön planda tutun. 34

35 İş Görüşmesinde Sorulması uygun olan sorular: (Yetkinlikler, eğitim, beceriler ve iş deneyimiyle ilgili tüm sorular sorulmalı.) Önerdiğimiz işteki performansınız engelinizden ne oranda etkilenebilir? Önerdiğimiz işin dışında daha fazla verimli olabileceğinize inandığınız başka işler nelerdir? Engeliniz nedeniyle görevlerinizde herhangi bir değişiklik yapmak gerekir mi? Önerdiğimiz işin yapılması için ne tür teknik ve diğer destek sistemlerine ihtiyaç var? Başvurunuz kabul edilirse kurumumuzdan diğer özel talep ve beklentileriniz neler olur? 35

36 İş Görüşmesinde Sorulması uygun OLMAYAN sorular: Engelinizin niteliği ve oranı nedir? Neden engelli oldunuz? İşe gelmeden maaş almayı ister misiniz? Başka bir geliriniz var mı? Daha basit bir işte çalışmak ister misiniz? 36

37 Oryantasyon Engelli elemanın çalışacağı birimdeki arkadaşları ve yöneticisiyle önceden görüşmeli ve hazırlık yapılmalı. Onların herkes gibi olduğunu kendilerine hissettirmek; mümkün olduğunca doğal davranmak; bu zamanla gelişecektir. Onlardan beklentileri yüksek tutmak. Acıma duygusunun aslında kendini üstün hissetmek olduğunu unutmamak. Özellikle ilk zamanlarda engeliyle ilgili kendisiyle konuşmaktan çekinmemek bu arkasından fısıldaşmaktan çok daha iyidir. Günlük dilde kullanılan terimler engeliyle ilgili olabilir bunları kullanmaktan çekinmemek (örn. Görmeyen birine gördün mü bak, yazıcı yine basmadı! ). Engelli kişi yardım istemedikçe, her işi onun için yapmaya çalışmamak. 37

38 Oryantasyonda aktarabileceğiniz pratik bilgiler Görme engelli birisiyle tanıştığınızda, daima kendinizi ve varsa yanınızdakileri de tanıştırın. Görme engelli birisiyle karşılaştığınızda, eğer görme engellinin böyle bir talebi yoksa, başka birisinin aracılığı olmadan doğrudan kendisiyle konuşun. Normal tonda ve sesle konuşunuz. Görme engelliler genellikle duyma engelli değildirler. (Çoğu zaman farkında olmadan yüksek sesle konuşan bir çok kişiye rastlamak mümkün) Eğer görme engelli birine yardım ediyorsanız ve ne yapacağınızı tam olarak bilmiyorsanız, kendisine sorunuz. Çevrede olan değişiklikleri tanımlamak çok önemlidir. Engelleri, basamakları, düz olmayan yüzeyleri vs. Eğer görme engelli birisi ile yürüyorsanız siz onun değil, onun sizin kolunuza girmesini bekleyin. Eğer kişi emniyet kayışlı bir rehber köpeğe sahipse, bu köpek evcil bir köpek değil, görevini bilen eğitimli bir köpektir müdahalede bulunmayın. 38

39 İşyerinde Düzenlemeler REASONABLE ACCOMMADATION The U.S. Equal Employment Opportunity Commission ADA işverenleri *(şartlarının elverdiği düzeyde) engellilere karşı birtakım olanaklar sağlamakla yükümlü tutar. *Undue hardship: İşverenin sağlayamayacağını kanıtlayabileceği,kuruma yüksek maliyet ve zorluğa sebep olacak olan istekler karşılanmayabilir. 39

40 Engellilere Sağlanabilecek Kolaylıklardan Örnekler Çalışma saatlerinin ihtiyaca göre ayarlanabilmesi Merdiven, geçiş, yemekhane, tuvalet vs. yerlerin yapısal olarak engellilere de uygun bir şekilde tasarlanması Şeker hastası bir çalışanın ilaç-yemek-insülin tedavisi saatlerinin ayarlanması Kanser hastası bir çalışanın mesai saatleri dahilinde de olsa tedavisini alabilmesi Çalışanın kullandığı ekipmanların ihtiyacına göre dizaynı (örn. masasandalyenin rahatlığı,bilgisayarın metin okuması) Eğitimlerin süre ve kapsamının ihtiyaca göre tasarlanması Engelliler için özel park yeri yapılması Mülakatın kolaylıkla gidilebilir yerlerde ve uygun katlarda olması Engelliler için işyerine ulaşım kolaylığı sağlanması 40

41 Özellikle görme engelliler için Görme engellilerin bilgisayar kullanabilmesi için metin okutucu yazılım programı sağlanması Görme engellilerin kullandığı telefon,klavye vs. ekipmanların büyük puntolarla veya braille ile yazılması Asansörlerde görme engelli kişiler için anons yapılması,yönlendirmelerin braille ile de yapılması 41

42 Eğitim, Performans Değerlendirme, Ücretlendirme Tüm çalışanlarla aynı uygulamaları yapın. Performans kriterlerinde veya hedeflerinde değişiklik yapmak gerekiyorsa yılın başında belirleyin. Daha sonra değerlendirme kriterlerini düşürmeyin. Kişisel gelişim fırsatları engelliler için çok önemlidir. Performansa ilişkin geribildirim vermekten çekinmeyin ve mutlaka eğitimlere dahil edin. 42

43 Daha fazla bilgi için... specific.htm loying_people_with_disabilities/recruiting _&_hiring 43