KATI ATIK BERTARAF TESĠSLERĠNDE UYGULANABĠLECEK Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ POLĠTĠKALARI: ĠZAYDAġ ÖRNEĞĠ

Transkript

1 KATI ATIK BERTARAF TESĠSLERĠNDE UYGULANABĠLECEK Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ POLĠTĠKALARI: ĠZAYDAġ ÖRNEĞĠ Bilge Özbay 1, Ġsmail Özbay 1, Bircan Soysal 2,Onur Uludağ 2 1 Kocaeli Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, KOCAELİ 2 İZAYDAŞ İzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.Ş. KOCAELİ Özet Endüstrileşmenin ve nüfusun artmasıyla birlikte, çeşitli kaynaklardan ortaya çıkan kirleticilerin (klinik atıklar, tehlikeli atıklar, evsel atıklar, hafriyat vs.) bertaraf edilmesi çevre ve insan sağlığı açısından giderek önem kazanmaktadır. Sanayileşmenin ve kentleşmenin oldukça yoğun olduğu Kocaeli de kurulu İzmit Atık ve Artıkları Arıtma Yakma ve Değerlendirme A.Ş. de (İZAYDAŞ) Türkiye genelinden kabul edilen tehlikeli atıklar için analiz sonuçlarına göre uygun bertaraf yöntemi belirlenmektedir. Elde edilen sonuçlara göre yakılan atıklardan elektrik enerjisi elde edilmekte ya da atıklar mevzuata uygun olarak hazırlanmış lotlarda depolanmaktadır. Kocaeli genelinden kabul edilen evsel nitelikli atıklar ise düzenli depolanarak bertaraf edilmektedir. Bu faaliyetlerin yürütülmesi sırasında çevresel riskler oluşabileceği gibi iş kazası ve sağlık riskleri de doğabilmektedir. Katı atık bertaraf tesislerine gelen atıkların, birçoğunun insan sağlığı açısından olumsuz etkileri düşünüldüğünde bertarafın güvenli bir şekilde yapılması, ayrıca tesis içerisinde çalışanların kaza risklerinin azaltılması ve meslek hastalığı oluşumunun önlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda, bu tür tesislerde İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) mevzuatının öngördüğü uygulamaların yanı sıra çevre ve çalışan sağlığı açısından risklerin ortaya konması; ölüme, hastalığa, yaralanmaya neden olan veya olabilecek etmenlerin minimum seviyeye getirilmesi için risk değerlendirmelerinin yapılması gereklidir. Gerekli risk değerlendirmelerinin yapılmasının ardından, kontrol ve önlemlerin belirlenmesi, uygulanması katı atık bertaraf tesislerinde gerçekleştirilmesi gereken İSG politikalarının temel aşamalarıdır. Bu çerçevede İZAYDAŞ, İSG mevzuatının öngördüğü uygulamaları takip etmekle birlikte, 2006 yılında OHSAS belgesini almış, 2009 yılında yapılan belge yenileme denetimini başarı ile tamamlayarak OHSAS 18001:2007 versiyonuna göre belgesini yenilemiştir. İZAYDAŞ, iletişim-danışma ve izleme-gözden geçirme faaliyetlerini de risk yönetimi sürecinin kapsamına almıştır. Ayrıca kurum, faaliyetlerden kaynaklı eğitimlerinin yapılması, uygun kişisel koruyucu donanım kullanmalarının sağlanması, acil durum planlarının oluşturulması, periyodik kontrollerin yapılması gibi birçok kritik uygulamayı da gerçekleştirmektedir. Bu çalışmada, İZAYDAŞ ın İSG politikası ve bu politikayı oluşturan uygulamaları detaylı olarak incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Acil durum yönetimi, iş sağlığı ve güvenliği, İZAYDAŞ, periyodik kontrol uygulamaları, risk değerlendirmesi. OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY POLITICS FOR SOLID WASTE DISPOSAL PLANTS: IZAYDAS CASE STUDY Abstract The issue of disposal of solid wastes (clinical, hazardous, municipal and excavation wastes, etc.) coming from various sources gains increasing importance considering environmental and public health. Appropriate disposal methods are determined for hazardous wastes received from different cities of Turkey in Izmit Waste and Residue Treatment Incineration and Recycling Co (IZAYDAS) regarding analyses results. As mentioned IZAYDAS has been planted in Izmit, one of the most industrialized and urbanized cities of Turkey. Accepted hazardous wastes have been incinerated providing electrical energy or lanfilled in lots arranged according to the related acts. Municipal wastes generated in Kocaeli have been disposed by using land filling method. During disposal processes as well as environmental risks may arisen also some occupational accidents and health risks may occur. Considering hazardous health impacts of the disposed wastes, importance of providing safety in the plant can be seen easily. Furthermore safety precautions may decrease accidental risks occupational health problems. In this content risk evaluation studies are required in such plant in order to determine the probable risks for environmental and occupational health and to minimize the factors causing death, illness and injuries

2 beside the applications presented in Occupational Health and Safety Act. Determination and application of control and precautions performed after required risk evaluations are the basic steps Occupational Health and Safety politics applied in solid waste disposal plants. IZAYDAS has been taken the document of OHSAS in 2006 besides following the instructions given in Occupational Health and Safety Act. This document has been renewed by OHSAS 18001:2007 version after performing the required audits successfully. IZAYDAS has added communication-information, monitoring-revising applications to risk management period. Furthermore the various critical applications have been performed such as educations originated from the activities, providing usage of personal protection equipments, development of emergency action plans, performing periodic controls, etc. In this study we have investigated occupational health and safety politics of IZAYDAS together with the performed applications in detail. Keywords: Management of emergency actions, occupational health and safety, IZAYDAS, periodic control applications, risk evaluation. 1. GĠRĠġ Uzun yıllardan beri iş ile işçi sağlığı arasındaki ilişkiler ciddi olarak irdelenmekte ve endüstrinin her alanında uygulanmaya çalışılmaktadır. İşçi sağlığı politikaları ilk olarak Yunan ve Roma uygarlığında uygulama alanı bulmuş; yıllar geçtikçe endüstrileşme ve şehirleşme faaliyetleri sonucunda ülkelerin devlet politikaları halini almaya başlamıştır (ÇASGEM, 2010). Uluslararası düzeyde yapılan çalışmalara verilecek en önemli örnek ise 1919 yılında Cenevre de Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) kurulmasıdır. ILO tarafından bugüne kadar birçok sözleşme çıkarılmıştır. Bu sözleşmelerin büyük kısmında Türkiye nin de onayı bulunmaktadır. Ülkemizde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kanununun 13. maddesine göre iş kazaları tanımlanmıştır. Endüstrinin birçok dalında çeşitli iş kazası ve meslek hastalığına yol açan unsurlar mevcuttur. Sektörel ölçekli yapılan incelemelerde özellikle inşaat ve ağır sanayi işlerinde çalışan kişilerin iş kazasına uğrama ihtimalinin bir hayli yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Bu iki sektörün yanı sıra bertaraf amacıyla hizmet veren çeşitli kuruluşlarda da iş kazası riski mevcuttur. Depolama sahalarında meydana gelebilecek iş kazaları, sözü edilen risklere örnek olarak verilebilir. Birçok araç ve işçiyle faaliyet veren bu tip tesislerde meydana gelebilecek iş kazası Kaza sonucu meydana gelebilecek zararın büyüklüğü kestirilemez, bu tamamen tesadüflere bağlıdır prensibine dayanmaktadır. Şüphesiz atık bertaraf tesislerinde kaza riski mevcuttur fakat bu kazanın işçi sağlığı üzerindeki tahribatını diğer sektörlere nazaran belirlemek daha zordur. Dolayısıyla bu tip tesislerde kurulması gereken işçi sağlığı ve güvenliği politikaları tahmin ve ön görü yapısına uygun olmalıdır. Bu çalışmada geleneksel iş güvenliği politikalarının İZAYDAŞ gibi kapsamlı bir atık bertaraf tesisinde uygulanmasının süreçleri analiz edilmiş ve olası kaza ve iş kazası risklerinin düşürülmesi için yapılabilecek düzenlemeler irdelenmiştir. 2. ĠZAYDAġ ĠġÇĠ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ UYGULAMALARI Türkiye nin en önemli bertaraf tesislerinden birisi olan İZAYDAŞ bünyesinde kurulan EYS birimi çerçevesinde Ağustos 2006 tarihinde KALİTEST firması tarafından yapılan denetimler sonucunda, OHSAS 18001:2007 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Sertifikası ile ISO 14001:2004 Çevre Yönetim Sistemi Sertifikası ve ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi Sertifikası alınmıştır. Bu sertifikaların üç yıllık geçerlilik süresinin dolması sonrasında 2009 yılında yeniden belgelendirme denetimlerine girilmiştir yılında ise belgelerin devamlılığı için tekrar gözetim denetlemesine girilerek belgelerin devamlılığı sağlanmıştır

3 İZAYDAŞ içerisinde tüm prosesler dökümantasyon işlemine tabi tutulmakta, İş Sağlığı ve Güvenliği hedefleri belirlenmekte ve her yıl gözden geçirilme yapılarak yayımlanmaktadır. İZAYDAŞ ta İSG Hedefleri belirlenirken, İSG politikası ile uyumlu ve ölçülebilir olmasının yanı sıra yasal şartlar, tesisteki risk değerlendirmeleri, teknolojik ve mali imkanlar ile işletme şartları göz önünde bulundurulmaktadır ĠĢçi Sağlığı için Risk Değerlendirmesi Atık bertarafında depolama ve yakma işlemlerinin uygulandığı tesiste çevresel unsurların, kaza ve sağlık risklerinin analiz edilmesi büyük önem taşımaktadır. Ayrıca risklerin var olan kontrolleriyle beraber değerlendirilmesinin yapılması İSG politikaları açısından gerekli unsurlardandır. Tesis bünyesindeki risk değerlendirme ekipleri ile sağlık ve çevre boyutlarına kaynaklık edebilecek tehlikeler belirlenmektedir. Böylece risklerin analizi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için ölüme, hastalığa, yaralanmaya sebebiyet verebilecek tüm istenmeyen olaylar tanımlanmaktadır. Ayrıca bu tür olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar belirlenerek riskler derecelendirilmektedir. İZAYDAŞ ta Tehlikelerin tanımlanması, risk değerlendirilmesi ve risk kontrol süreçleri yerine getirildikten sonra tanımlanmış herhangi bir düzeltici ya da önleyici faaliyet varsa DÖF prosedürüne göre işlem yapılmaktadır Teknik Emniyet Yönetimi Uygulamaları Tesiste İSG uygulamalarının önemli bir kısmını teknik emniyet uygulamaları oluşturmaktadır. Teknik emniyet uygulamaları ile işyerlerinde işin yürütülmesi sırasında çeşitli maddelerden, uygulanan yöntemlerden, makine ve teçhizatlardan kaynaklanan tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalar mevcuttur Periyodik Kontrol Uygulamaları Tesiste İSG politikaları kapsamında yapılan periyodik kontroller, kaldırma ve iletme makinelerinin kontrolleri, basınçlı kaplarının ve emniyet ekipmanlarının kontrolleri, yangın söndürme cihazlarının ve yangın dolap ve ekipmanlarının kontrolleri, yangın dizel pompalarının kontrolleri, İSG vardiya saha kontrolleri, iç ve dış denetimler ile aylık tesis-saha kontrol turlarıdır KiĢisel Koruyucu Donanım Uygulamaları İZAYDAŞ ta atık bertaraf alanlarındaki ortam risklerin önlenmesinin ve azaltılmasının teknik önlemlere dayalı toplu korunma, iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile sağlanamadığı durumda ortam risklerine ve tehlikelere karşı çalışan tüm kişileri korumak adına kişisel koruyucu donanımlar tanımlanmıştır. Bu kişisel koruyucular İSG birimi tarafından zimmet karşılığı çalışanlara verilmekte böylece bağlayıcılık sistemi oturtulmaya çalışılmaktadır. Şüphesiz iş kazasının meydana gelmesinde bir numaralı unsur insandır. Kaza oluşuncaya meydana gelen süreç, zincirin halkalarına benzetilirse insanın tabiat şartları karşısında zayıflığı, kişisel kusurlar, tehlikeli hareket-tehlikeli durum, kaza olayı ve yaralanmadır sistemini Kaza Zinciri olarak tanımlamak mümkündür. Kişisel koruyucu donanım verildiğinde bu sistem hakkında işçilerin ve çalışanların bilgilendirme süreçleri de İSG kurulunun görevleri arasındadır.

4 2.5. Ölçümler ve Acil Durum Yönetimi Uygulamaları Tesiste, iç ve dış ortam hava kalitesi ölçümleri ve kişisel maruziyet ölçümleri yapılmıştır. Çalışanlara yönetmelikler çerçevesinde Genel Sağlık taraması kapsamında revir birimi tarafından tahlil ve tetkikler yapılmakta ve sonuçlar İSG kurul toplantısında değerlendirilmektedir. İZAYDAŞ içinden veya dışından kaynaklanan, çevrede büyük çapta can ve mal kaybına, ayrıca çevre kirliliğine yol açan endüstriyel kazalar, doğal afetler ile İZAYDAŞ ın kendi imkanlarıyla kontrol altına alamadığı olaylar olarak tanımlanan acil durumların yönetimi için Acil Durumlara Hazır Olma ve Müdahale Prosedürü oluşturulmuştur. Buna göre; acil durumlarda ayrıca belirli aralıklarla gözden geçirilen ve sürekliliği sağlanan Acil Durum Planları ve Acil Durum Haberleşme Zincirine göre hareket edilmektedir. Bu doğrultuda; prosedürde ve planlarda belirtilen hususlar eşliğinde belirli aralıklarla eğitim maksadıyla altı ayda bir tatbikatlar yapılmaktadır. Ayrıca acil durum mücadele ekipleri oluşturularak sivil savunma planı ve sabotajlara karşı koyma planı hazırlanmıştır. Hazırlanan planların belirli periyotlarda güncelliği sağlanmaktadır. 3. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER 2011 Aralık ayı sonu itibariyle minör İş kazası sayısı 28 adet olarak kayıtlarımıza geçmiştir. İş kazaları sonucu oluşan kayıplı iş günü sayısı müteahhit firma personelinin geçirdiği kaza sonucu 2 gün olarak tutulmuş olup, diğer 27 kaza sonucu kayıplı iş günü oluşmamıştır. Tesisimizde kazasız iş günü sayımızı vardiya amirliği üzerinde bulunan panomuzda tutmakta olup, Panomuzda İZAYDAŞ personelinin geçirdiği kazalar sonucu 2 gün ve daha fazla kayıplı iş günü olması durumunda panomuz sıfırlanmaktadır. Rekorumuz olan 466 gün sayısı yıl içerisinde yapılan birçok iyileştirmeler ve iş güvenliği bilincinin hızla artmasından dolayı tarihinde aşılmıştır ve 2012 yılı içerisinde 568. kazasız iş günü tesisimizde görülmüştür. ġekil 1. İş Kazalarının Yıl Bazında Dağılımı

5 Kişisel Gürültü Maruziyet Ölçümlerinde iki çalışanımızda Gürültü Yönetmeliğinin 5.maddesi gereği olması gereken referans değerin (LEX, 8h = 85 db (A)) üzerinde tespit edilmiştir. Yürürlükteki mevzuat gereği, gürültünün zararlarını en aza indirmek için alınabilecek önlemler alınmış ve gürültünün meydana getirdiği zararlı etkilerden korunmak amacı ile kaynağında ve ortamında alınması gereken önlemlerin yetersiz kaldığı durumlarda ise çalışanların Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği ne uygun kişisel koruyucu donanımları kullanmaları sağlanmaktadır. Kişisel Toz Ölçümlerinde İşyerinde tespit edilen alveole ulaşan toz numuneleri 8 saatlik iş günü için belirlenmiş olan sınır değerleri aşmamaktadır. Anlık gaz ölçümleri, aromatik hidrokarbon numuneleri ve inorganik asit ölçümleri 8 saatlik iş günü için belirlenmiş olan sınır değerleri aşmamaktadır. Kişisel Ağır Metal Maruziyet Ölçüm sonuçlarını tabloda incelediğimizde; Tablo 2. Kişisel Ağır Metal Maruziyet Ölçüm Sonuçları Çalışma ortamında tehlikeli kimyasalların meydana getirdiği zararlı etkilerden korunmak amacı ile risklerin, toplu korumayı sağlayacak teknik önlemlerle veya iş organizasyonu ve çalışma yöntemleriyle önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda işçilerin Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği ne uygun kişisel koruyucu donanımları (KKD), doğru şekilde kullanmaları, iş sırasında meydana çıkan zararlı gazlara olan maruziyet seviyesini azaltmada faydalı olacaktır. Yürürlükteki mevzuat, temel prensip olarak işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği'ni sürekli iyileştirme prensibini benimsediğinden, yasal sınırların üzerinde bulunmasa dahi risk faktörlerinin çalışanlar üzerinde olumsuz etkisini yok etmek veya azaltmak için, ölçüm sonuçlarının risk değerlendirilmesinde dikkate alınması ve yukarıda ifade edilen prensip doğrultusunda önlemler geliştirilmesinin uygun olacaktır.

6 KAYNAKLAR ÇASGEM: İşçi sağlığı ve iş güvenliği notları, İSGÜM: İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü Kocaeli Lab. Analiz Raporu 2010