Meteor Yağmurları ve Dünya ya Çarpma Tehlikesi Olan Cisimler

Transkript

1 Meteor Yağmurları ve Dünya ya Çarpma Tehlikesi Olan Cisimler

2 Meteor Yağmuru Nedir? Kuyrukluyıldızlar Güneş in yanından geçerek buharlaşırlar ve geride zerrecikler bırakırlar. Bu parçalar kuyrukluyıldızın yörüngesinde kocaman halkalar oluştururlar. Dünya ne zaman bu halkaların içinden geçecek olsa bir meteor yağmuruna tutulur.

3 Meteor Yağmuru Nedir? Halk arasında 'yıldız kayması' diye bilinen bu olayın, aslında bu zerreciklerin son derece yüksek hızlarla (10 70 km/sn yani ~ km/saat) Dünya atmosferine girerek sürtünme sonucu yanmasıyla oluşur. Yer'den yaklaşık 120 km yukarıda ışık saçmaya başlayan bu göktaşlarının çoğu 60 km yukarıda Yer yüzeyine inmeden yanıp biter. Bunlar yıldızlarla bir ilgisi yoktur.

4 Kuyrukluyıldızlar Kaya parçaları ve toz taneciklerinin, su, karbondioksit ve metan buzları ile birarada durduğu bu cisimlere, Güneş sisteminin Kirli kartopları da denir.

5 Gerard Kuiper Kuiper Kuşağı - Güneş ten AB - Güneş sistemini disk şeklinde saran - Kısa dönemli kuyruklu yıldızlar Güneş sistemimizi oluşturan devasa bulutsudan geriye kalan buzlu ve kayalık kalıntılar Genelde 5-10 km çaplarındadır Jan H. Oort Oort Bulutu - Güneş ten AB - Güneş sistemini küresel saran - Çok uzun dönemli kuyruklu yıldızlar

6 Kuyrukluyıldızlar zaman zaman çekim etkileri sonucu yeni bir yörüngeye girerler ve Güneş e doğru yaklaşırlar. Hatta büyük gezegenlerin birinin yerçekimi etkileriyle yörüngesi yeniden değişebilir ve gezegenler sistemi içinde kalabilir. Kuyrukluyıldızlar hareketleri kolayca değiştirilebildiğinden yörüngeleri çeşit çeşit elipsler halindedir. Bu nedenle bir kuyrukluyıldızın dünyanın yörüngesi ile kesişme ve dünyaya çarpma olasılığı, yıldızlararası uzaydan gelecek iri bir cismin çarpma olasılığından çok daha fazladır.

7 Swift-Tuttle Kuyrukluyıldızı ve Perseid Meteor Yağmuru

8

9 RADYAN (SAÇILMA NOKTASI) Tek bir noktadan fışkırıyorlar... PERSPEKTİF! // Aslında paraleller... //

10 Önemli Meteor Yağmurları Yağmur Zaman Oluşturan Cisim Quadrantids Ocak başı 2003 EH1 Asteroiti Lyrids Nisan sonu Thatcher KY Pi Puppids Nisan sonu Comet 26P/Grigg-Skjellerup Eta Aquarids Mayıs başı Comet 1P/Halley Camelopardalids Mayıs sonu Comet 209P/LINEAR June Bootids Haziran sonu Comet 7P/Pons-Winnecke Perseids Ağustos ortasıcomet 109P/Swift-Tuttle Draconids Ekim başı Comet 21P/Giacobini-Zinner Orionids Ekim sonu Comet 1P/Halley Taurids Eylül ortası Minor planet 2004 TG10 Leonids Kasım Ortası Comet 55P/Tempel-Tuttle Geminids Aralık ortası Minor planet 3200 Phaethon Ursids Aralık Sonu Comet 8P/Tuttle

11 ADI GÖRÜLDÜĞÜ TAKIM YILDIZ EN YOĞUN OLDUĞU ZAMAN ARALIĞI AKANYILDI Z SAYISI (ad/sa) Quadrantid Quadrans Muralis Ocak 80 Lyrid Lyra (Çalgıcı) Nisan 18 Pi-Puppid Puppis(Pupa) Nisan Değişken Eta Aquadrid Aquarius (Kova) Mayıs 60 June Bootid Bootes(Çoban) Haziran Değişken Perseid Perseus (Kahraman) Ağustos 100 Kuzey Iota Aquarid Aquarius (Kova) Ağustos 3 Alfa-Aurigid Auriga(Arabacı) Eylül 7 Draconid Draco (Ejderha) Ekim Değişken Orionid Orion (Avcı) Ekim 20 Leonid Leo (Aslan) Kasım 100+ Geminid Gemini (İkizler) Aralık 120 Ursid Ursa Minör(Küçükayı) Aralık 10

12 Meteorların Özellikleri Renk: Meteor(akanyıldız)un rengi, meteoridin yapısında içerdiği elementleri tanımak açısından önemlidir. İz:İzlerin kalıcılığı birkaç saniye ve birkaç dakika kadar değişir. Palaklık: Meteorun büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Hız: Atmosfere girdikten sonra yüksek artış gösterir. (42-72km/saat) RENK Turuncu Sarı Sarı Mavi Yeşil Mor Kırmızı ELEMENT Sodyum Demir Magnezyum Kalsiyum Silikon Meteoroidlerin yaşları 1-4 milyar yıldır. Yani Güneş Sistemi ile aynı yaştadırlar. Bu durumda yeryüzüne düşen meteoritlerin incelenmesi bize Güneş Sistemi nin başlangıcı hakkında ipuçları verebilir.

13 Meteor Yağmurları Tehlikelimidirler? Hergün yüzlerce ton meteoroid Dünya atmosferine girmektedir. Ancak bunların çok büyük bir bölümü birkaç miligram kütlesinde, çok küçük partiküllerdir. Ancak büyük olanların nadiren yüzeye erişme şansları vardır. Bu güne dek bulunabilmiş en büyük meteorit (Namibia, Hoba) 60 ton gelmektedir. Ancak çok büyük olanlar (metre boyutunda olanlar)yere çarptıklarında kraterlere neden olur ve hatta büyük feleketlere yol açabilirler.

14 Meteoroid, Meteor, Meteoroit Meteoroid : Güneş etrafında yörüngede dolanan küçük katı parçalar Meteor : Yer atmosferine girerek yananlar Meteorit : Bir bölümü atmosferde yandıktan sonra yeryüzüne ulaşabilenler (göktaşı)

15 Dünya ya Çarpma Tehlikesi Olan Gök Cisimleri Özellikle Mars ve Jüpiter arasına yığılmış olan ancak tüm Güneş Sistemi ne göre yayılmış olan asteroitlerden yere yakın geçiş yapanlar. Kuiper kuşağı ve Oort bulutunda yeralan kuyruklu yıldızlar ve bu kuyruklu yıldızların parçaları.

16 Asteroidler Asteroidler, Güneş sistemiyle birlikte oluşmuş kaya, demir ya da başka elementlerden oluşmuş kütlelerdir. Bunlara genelde küçük gezegenler de denir.

17 Bu asteroidler Mars ve Jüpiter in yörüngeleri arasında "Asteroid Kuşağı" adı verilen bir bölge üzerinde bulunuyorlar. Bu kuşak Yer Güneş uzaklığından 2.7 kez daha uzakta yer alıyor. Arada bir içlerinden bazıları çarpışma, kütleçekim etkileri, hatta yalnızca Güneş rüzgârının etkisiyle Dünya yakanılarına sokuluyorlar.

18 NEA lar Bizim için önemli olanlar ise Dünya'ya yakın veya Dünya yörüngesini kesen yörüngelerde dolanan asteroitlerdir. Bu cisimlerin, yörüngeleri üzerindeki hareketleri sırasında Dünya ya çok yaklaşarak çekim etkisine kapılmaları ve sonuçta Dünya ya çarpma tehlikeleri bulunmaktadır. Bu asteroitler, Dünya'ya Yakın Asteroitler ya da orijinaliyle "Near-Earth Asteroids (NEA) şeklinde adlandırılırlar. NEA ların bilinen sayısı civarındadır. Ancak henüz keşfedilmemiş onbinlercesinin daha olduğu tahmin edilmektedir. Yapılan hesaplamalar, Dünya ya çarpması durumunda küresel bir felakete yol açabilecek büyüklükteki NEA ların sayısının civarında olduğunu göstermektedir.

19 NEA lar Bir asteroitin Dünya'ya en yakın geçişi 2004 yılında gerçekleşmiş, 30 metre çapındaki 2004FH, Dünya ya kilometre kadar yaklaşmış, deyim yerindeyse sıyırıp geçmiştir.

20 Çarpma Tehlikesi Bulunan NEA lar Son zamanlarda bize en çok yaklaşan asteroit: 2012 TC4 (Yaklaşma tarihi: 12 Ekim 1996) Büyüklüğü: 17 metre (yaklaşık bir ev büyüklüğünde) Ay ın 4 te 1 uzaklığı kadar ( km) bize yaklaşmıştır. Hızı: km/saat

21 Çarpma Tehlikesi Bulunan NEA lar En tehlikeli cisim: Apophis (Yaklaşma tarihi: 13 Nisan 2029) Büyüklüğü: 600 metre Ay ın 10 da 1 uzaklığı kadar ( km) bize yaklaşacaktır. Hızı: km/saat Bununla beraber 2041, 2047, 2048 yıllarında da yakın geçişler olacaktır.

22 Yeryüzündeki Kraterler Manicouagan Sarnıcı 200 milyon yıl önce 70 km çapında

23 Dünyadaki En Büyük Meteorit Dünyadaki en büyük meteorit: Hoba 1920 de Namibia da bulundu. Yaklaşık yıl önce Dünyaya çarptığı düşünülüyor. 50 tondan ağır ve 9 m 3 hacminde. Meteoritin yaşı 200 ila 400 milyon yıl arasında.

24 Arizona Meteor Krateri 1600 m genişlik 50 bin yıl evvel 50 metrelik bir asteroid

25 Bir göktaşının çarpması halinde yeryüzüne vereceği zararın, göktaşının yoğunluğu ile ilişkisi nasıldır? Demir Nikel bileşimli Kayalık bileşimli Bu ilişkiyi biraz önceki örnekle açıklayabiliriz. Eğer Arizona daki Meteor Krateri ni oluşturan göktaşı metalik değil, kayalık bir göktaşı olsaydı, tek parça halinde kalamayacak ve yaklaşık olarak metre yükseklikte parçalanarak yeryüzüne küçük parçalar halinde düşecekti. Bu durumda bir krater oluşmayacak, onun yerine çok sayıda küçük göktaşı birkaç kilometrekare genişliğindeki bir alanı bombardımana tutacaktı. Bu göktaşı, metalik göktaşının yapabileceği gibi bir şehri yok edemeyecek, ancak geniş bir alanda yerel zararlar verebilecekti.

26 Bu ciddi tehide karşı yapılacak ilk şey, tehdit kaynağı asteroidlerin yörüngelerini, büyüklüklerini ve hızlarını saptamak. Gökbilimciler 10 km çaplı bir asteroidin önümüzdeki bir milyon yıl içinde Dünya ya çarpma olasılığının %1 olduğunu söylüyorlar. Ancak 1908 de Sibirya da olduğu gibi çok büyük yerel yıkıma yol açacak daha küçük boyutta bir cismin çarpma olasılığı ise %30.

27 30 Haziran 1938 de bir kuyruklu yıldızın baş kısmından kopan büyük bir parça Tunguska vadisinde 7000 m 2 lik bir ormanı yok etti. Bilim adamların açıklamaları büyük bir hidrojen bombasının yaptığı etki ile aynı oranda olduğu doğrultusundadır.

28 Jüpiter e 18 Haziran 1994 te çarpan SHOEMAKER-LEVY 9 kuyrukluyıldızı

29 Kuyruklu Yıldızlar SHOEMAKER-LEVY 9 KUYRUKLU YILDIZI İki amatör astronom tarafından 24 Mart 1993 de keşfedildi Haziran 1992 de Jüpiter yakın geçişi sırasında, gezegenin çekim etkisi ile 22 ayrı parçaya ayrıldığı anlaşıldı Güneş etrafındaki yörüngelerini tamamlayan parçalar Jüpiter in yanından geçerken çekimine kapılıp Temmuz 1994 de Gezegene düştü. Düşen parçaların bıraktığı izler haftalarca izlendi. Çarpma anında oluşan ateş toplarının bilimsel gözlemlerinden Jüpiter atmosferinin özellikleri hakkında önemli bilgiler elde edildi.

30 65 milyon yıl önce Göktaşının çapı: 17 km 100 milyon megaton TNT ye eşdeğer enerji Krater 300 km çapında Mega tsunamiler Güneş ışığının yere ulaşamaması Pekçok bitki ve hayvan türünün yok olması

31 Bazı Kraterler Wolfe Creek Krateri yıl yaşında 1.2 km çapında Pingualuit Krateri 1.4 milyon yıl yaşında 3.4 km çapında Barringer Krateri yıl yaşında 1.4 km çapında Manicouagan Krateri 200 milyon yıl yaşında 70 km çapında

32 Küçük Cisimler

33 Göktaşının Çapı 10 m Çarpışma Periyodu sürekli Çarpışmanın Sonuçları Kuyrukluyıldız çekirdekleri ve kayalık asteroitler atmosferde parçalanır. Ancak büyük ve yoğun demir asteroitler (~%2-3) yere ulaşabilir ve küçük kraterler oluşturabilirler. Yerleşim yerine düşmeleri halinde yerel olarak hasar meydana getirirler m yıl m yıl Kayalık asteroitler atmosferde parçalanır ve ancak büyük parçalar yeryüzüne ulaşabilir. Kuyrukluyıldızlar ise Tunguska benzeri patlama meydana getirebilirler. Demir asteroitler ise tek parça halinde yere ulaşarak birkaç yüz metreden bir kilometereye varan kraterler oluştururlar (Arizona daki Meteor Krateri gibi). Bu tür bir çarpışma, bir kasabayı veya küçük bir şehri tamamen yıkabilir. Kayalık asteroitler ve kuyrukluyıldız çekirdekleri atmosferde yanarak Tunguska benzeri patlama meydana getirirler. Demir asteroitler ise yere düşerek 10 ila 100 megaton TNT ye eşdeğer enerjili patlama meydana getirirler. Oluşan kraterin çapı 1-2 kilometreyi bulabilir. Çarpışma sonucu Richter ölçeğine göre 5 ila 6 arasında büyüklükte sarsıntı meydana gelir. Böyle bir göktaşı büyük bir şehre hasar verebilir. Göktaşının okyanusa düşmesi halindeyse tsunami meydana gelebilir.

34 Göktaşının Çapı Çarpışma Periyodu Çarpışmanın Sonuçları m yıl m yıl Kuyrukluyıldız çekirdekleri Tunguska benzeri ama ondan çok daha güçlü patlamalar meydana getirirken kayalık ve demir asteroitler yeryüzüne ulaşarak 100 ila megaton TNT ye eşdeğer enerji açığa çıkarırlar. Oluşan kraterin çapı 2 ila 4 kilometreyi bulurken, çarpışma nedeniyle oluşan sarsıntının büyüklüğü Richter ölçeğine göre 6 ila 7 arasındadır. Bu büyüklükte bir göktaşı bir metropol şehri tamamen yokedebilir. Göktaşının okyanusa düşmesi halinde ise güçlü tsunamiler oluşur. Bu büyüklükteki bir göktaşı yapısı ne olursa olsun yeryüzüne ulaşır. Çarpışma sonucunda ila megaton TNT ye eşdeğer enerji açığa çıkar ve meydana gelen kraterin çapı 10 kilometreye ulaşabilir. Yüzlerce kilometre uzaklıktan bile duyulabilen çarpışmanın meydana getirdiği yer sarsıntısının büyüklüğü Richter ölçeğine göre 7.5 civarındadır. Bu büyüklükte bir göktaşı küçük bir ülkeyi tamamen yıkabilir. Okyanusa düşmesi halinde ise oluşacak dev tsunamiler geniş bir alanda etkili olur..

35 Göktaşının Çapı Çarpışma Periyodu Çarpışmanın Sonuçları m yıl Çarpışma sonucunda oluşan kraterin çapı 20 kilometre veya daha fazladır. Ortaya çıkan enerji ise ila ton megaton TNT nin çıkaracağı enerjiye eşdeğerdir. Çarpışmanın sesi ve oluşturduğu hava akımı binlerce kilometre uzaktan bile hissedilebilir. Atmosfere yükselen toz bulutu, iklimi küresel olarak etkileyebilecek büyüklüktedir. Oluşan sarsıntı ise Richter ölçeği ile 8 büyüklüğündedir ve yeryüzünde görülen en güçlü jeolojik depremlerle aynı şiddettedir. Böyle bir göktaşı yüzbinlerce kilometrekarelik alanı haritadan silebilir. Çarpışmanın okyanusa olması halinde tüm yarıküreyi etkileyecek dev tsunamiler meydana gelir m yıl Bu büyüklükte bir göktaşının yeryüzüne çarpması ile meydana gelecek kraterin çapı 50 kilometreye ulaşabilir. Ortaya çıkan enerji ise ila megaton TNT ye eşdeğerdir. Çarpışmanın etkisiyle kilometrekarelik bir alan tamamen yıkılırken, atmosfere yükselen tozlar, Güneş ışığını bloke ederek Dünya üzerindeki iklimi uzun süreli olarak değiştirebilir. Hatta bu çarpışma ile atmosferin ozon tabakasında büyük hasar meydana gelebilir. Çarpışmanın meydana getireceği sarsıntı Richter ölçeğine göre 9 büyüklüğündedir ve kaydedilen en büyük jeolojik sarsıntıdan daha güçlüdür. Göktaşının okyanusa düşmesi halinde ise oluşacak olan dev tsunamiler tüm yeryüzünü etkileyecek güçte olur.

36 Göktaşının Çapı m m Çarpışma Periyodu yıl > yıl Çarpışmanın Sonuçları Milyonlarca megatonluk TNT ye eşdeğer enerjinin ortaya çıkacağı böyle bir çarpışmadan sonra oluşacak kraterin çapı 100 kilometreyi bulabilir. Bu çaptaki bir göktaşı Avusturalya kıtası büyüklüğünde bir alandaki tüm yapıları yerlebir edebilir. Oluşacak sarsıntı Richter ölçeği ile 9.5 büyüklüğündedir ve çarpışmanın etkisi tüm Dünya üzerinde hissedilir. Ozon tabakasında büyük hasar meydana gelir ve yerden yükselen tozlar iklimi küresel olarak değiştirir. Toz bulutlarının Güneş ışığını engellemesi ile Dünya da bir buzul çağı başlayabilir. Böyle bir küresel felaket sonucunda pek çok canlı türü yokolabilir. Bu büyüklükte bir göktaşı çarpması Dünya üzerinde küresel bir felakete neden olur. Göktaşının çarptığı kıta tamamen yıkılırken, oluşacak kraterin büyüklüğü yüzlerce kilometreye ve açığa çıkan enerji yüz milyonlarca megaton TNT eşdeğerine ulaşabilir. Kalkan toz bulutları Dünya nın uzun süreli bir karanlığa ve buzul çağına girmesine neden olur. Pekçok bitki ve canlı türü yokolur. Dinozorların yokolmasına neden olduğu düşünülen 17 km çapındaki göktaşı buna örnek verilebilir.

37 Peki bu kuyrukluyıldız nedir?